تشخیص کایفوز گردنی؛ چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

کایفوز گردنی یکی از ناهنجاری‌های شایع ستون فقرات گردنی است که در آن انحنای طبیعی و رو‌به‌جلوی گردن (لوردوز) از بین می‌رود یا حتی به شکل معکوس (قوس به سمت عقب) درمی‌آید. این تغییر غیرطبیعی می‌تواند باعث بروز دردهای مزمن گردن، اختلال درحرکت، اسپاسم عضلات و در موارد شدیدتر فشار بر نخاع و علائم عصبی شود. عوامل مختلفی مانند اختلالات مادرزادی، وضعیت بد بدنی هنگام نشستن یا کار با وسایل دیجیتال، آسیب‌های گردنی یا عوارض پس از جراحی می‌توانند زمینه‌ساز این عارضه باشند.

در ادامه  از سایت دکترحوصله  به بررسی دقیق‌تری از این مشکل خواهیم پرداخت. ابتدا تفاوت میان لوردوز طبیعی و کایفوز گردنی را توضیح می‌دهیم، سپس به علل مختلف آن در سه دسته ساختاری، وضعیتی و آسیب‌زا اشاره خواهیم کرد. همچنین علائم ظاهری، عملکردی و عصبی این عارضه را بررسی می‌کنیم و روش‌های تشخیص بالینی و تصویربرداری را مرور خواهیم کرد. در پایان نیز به راهکارهای مهم برای پیشگیری از بروز کایفوز گردنی در سنین مختلف می‌پردازیم.

کایفوز گردنی چیست؟

کایفوز گردنی یک ناهنجاری در ستون فقرات گردن است که در آن انحنای طبیعی گردنی (که به‌صورت یک قوس ملایم و روبه‌جلو، موسوم به لوردوز، در مهره‌های گردنی دیده می‌شود) کاهش‌یافته یا کاملاً معکوس شده و به شکل قوس رو به عقب در‌می‌آید. در این وضعیت، مهره‌های گردن به‌جای قرار گرفتن در وضعیت طبیعی و تعادلی خود، به سمت عقب یا صاف‌شدن متمایل می‌شوند. این تغییر در راستای مهره‌ها می‌تواند منجر به اختلال در نحوه توزیع وزن سر، افزایش فشار به عضلات و دیسک‌های گردنی و در موارد پیشرفته، فشار مستقیم به نخاع شود. درنتیجه فرد ممکن است دچار درد، خستگی عضلانی، محدودیت حرکتی یا حتی علائم عصبی شود.

در اغلب افراد، کایفوز گردنی به‌دلیل عوامل وضعیتی مانند نشستن نادرست، استفاده مداوم و نامناسب از موبایل و لپ‌تاپ و ضعف عضلات نگهدارنده گردن ایجاد می‌شود؛ اما در برخی موارد، این اختلال ممکن است منشأ مادرزادی داشته باشد یا به دنبال آسیب‌ها و جراحی‌های ناحیه گردن پدید آید. کایفوز گردنی نه‌تنها ظاهر بدن و وضعیت قرارگیری سر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد (مانند جلو آمدن سر یا خم شدن گردن)، بلکه در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات عصبی مانند بی‌حسی دست‌ها، ضعف عضلات، یا اختلال در تعادل منجر شود. تشخیص و درمان زودهنگام این وضعیت می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.

تفاوت لوردوز با کایفوز گردنی (انحنای معکوس گردن)

لوردوز گردنی (Cervical Lordosis)  و کایفوز گردنی (Cervical Kyphosis)  دو نوع انحنا در ستون فقرات ناحیه گردن هستند که تفاوت اصلی آن‌ها در جهت و شکل قوس مهره‌ها است. در حالت طبیعی، ستون فقرات گردنی دارای یک قوس ملایم به سمت جلو (لوردوز) است که کمک می‌کند تا وزن سر به‌درستی توزیع‌شده، فشار وارد بر دیسک‌ها و عضلات کاهش یابد و حرکت گردن روان باشد. این انحنا همچنین به حفظ تعادل سر نسبت به تنه و کاهش ضربه‌های مکانیکی واردشده به مغز و نخاع کمک می‌کند.

در مقابل، کایفوز گردنی به حالتی گفته می‌شود که این انحنای طبیعی یا از بین رفته (گردن صاف‌شده) یا به‌طور غیرطبیعی معکوس شده و به سمت عقب خمیده است. در این وضعیت، راستای طبیعی سر و گردن تغییر می‌کند، سر به سمت جلو یا پایین متمایل می‌شود و فشار بیشتری به مهره‌ها، عضلات و اعصاب وارد می‌شود. این تغییر ممکن است باعث بروز علائم مختلفی ازجمله درد مزمن، محدودیت حرکتی، خستگی زودرس گردن و در موارد پیشرفته، مشکلات عصبی مانند بی‌حسی یا ضعف دست‌ها گردد؛ بنابراین، تفاوت لوردوز و کایفوز گردنی فقط در ظاهر انحنا نیست، بلکه تأثیرات عمیقی بر عملکرد و سلامت گردن دارد.

علت بروز کایفوز گردنی چیست؟

در ادامه هر یک از این علل را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم. ابتدا به سراغ علل ساختاری یا مادرزادی می‌رویم که شامل بدشکلی‌های استخوانی و سندرم‌های ژنتیکی هستند. سپس به علل وضعیتی یا عملکردی می‌پردازیم، مانند استفاده مداوم از موبایل، نشستن نادرست و ضعف عضلات گردن که امروزه شایع‌ترین دلایل کایفوز گردنی محسوب می‌شوند. درنهایت نیز، علل ثانویه به آسیب یا جراحی را بررسی می‌کنیم؛ مواردی که در اثر ضربه‌های شدید، جراحی‌های دیسک گردن یا شکستگی مهره‌ها ایجاد می‌شوند و گاه با علائم عصبی جدی همراه‌اند.

علل ساختاری یا مادرزادی

یکی از دلایل کمتر شایع اما مهم در بروز کایفوز گردنی یا کیفوز گردن مشکلات ساختاری و مادرزادی است. در این حالت، کودک از بدو تولد با بدشکلی‌های استخوانی در مهره‌های گردنی مواجه است که منجر به قوس غیرطبیعی گردن می‌شود. یکی از نمونه‌های رایج، سندرم کلایپل-فیل (Klippel-Feil syndrome) است که در آن دو یا چند مهره گردنی به‌هم جوش‌خورده‌اند و امکان رشد و حرکت طبیعی گردن را محدود می‌کنند.

همچنین، نقص در شکل‌گیری یا تفکیک طبیعی مهره‌ها در دوران جنینی می‌تواند باعث ایجاد یک کایفوز سرویکال مادرزادی شود که در صورت عدم‌تشخیص به‌موقع، با رشد کودک پیشرفت کرده و به مشکلات جدی‌تری نظیر فشردگی نخاع یا علائم کایفوز گردنی مانند درد، محدودیت حرکت و اختلالات عصبی منجر شود. در این نوع از kyphosis  گردن، معمولاً تغییر شکل مهره‌ها در عکس‌برداری X-ray یا  MRI به‌وضوح قابل‌مشاهده است و نیاز به بررسی تخصصی توسط پزشک ارتوپد یا جراح ستون فقرات دارد.

علل وضعیتی یا عملکردی

امروزه شایع‌ترین علت بروز کیفوز گردن یا قوز گردنی مربوط به سبک زندگی و وضعیت‌های نادرست بدن در فعالیت‌های روزمره است. نشستن طولانی‌مدت پشت میز، کار با لپ‌تاپ، یا استفاده بیش‌ازحد از موبایل با وضعیت گردن خمیده، یکی از مهم‌ترین دلایل این عارضه محسوب می‌شود. این وضعیت که گاهی به نام گردن خمیده به جلو (forward head posture)  نیز شناخته می‌شود، باعث تغییر در تراز طبیعی مهره‌های گردنی شده و به‌تدریج انحنای طبیعی (لوردوز) را کاهش داده و به کایفوز گردنی تبدیل می‌کند.

همچنین، ضعف عضلات جلوی گردن و سفتی یا کوتاهی عضلات پشت گردن (عضلات خلفی) تعادل عضلانی را برهم می‌زنند و باگذشت زمان به تثبیت حالت ناصحیح گردن کمک می‌کنند. در چنین شرایطی، فرد ممکن است دچار دردهای مزمن گردن، اسپاسم عضلانی، کاهش دامنه حرکتی و حتی اختلال در فرم کلی بدن شود. خوشبختانه این نوع کایفوز سرویکال اغلب با اصلاح پوسچر، فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی قابل‌درمان است.

علل ثانویه به آسیب یا جراحی

برخی افراد ممکن است به‌دنبال آسیب‌های حاد یا مزمن گردنی دچار کایفوز گردنی شوند. تصادفات رانندگی، افتادن از ارتفاع، یا ضربه‌های شدید به ستون فقرات گردن ممکن است منجر به شکستگی، جابه‌جایی مهره‌ها یا آسیب به بافت‌های نرم و دیسک‌های گردنی شوند که درنهایت منجر به قوس غیرطبیعی گردن خواهد شد. همچنین، برخی جراحی‌های دیسک گردن یا فیوژن (جوش دادن مهره‌ها) اگر به‌درستی برنامه‌ریزی یا اجرا نشوند، ممکن است به برهم خوردن تعادل مهره‌ها و شکل‌گیری کیفوز گردن منجر شوند.

در این حالت، ساختار گردن به‌طور مکانیکی دچار تغییر می‌شود و احتمال بروز علائم کایفوز گردنی مانند بی‌حسی دست‌ها، ضعف عضلات، یا حتی اختلال درراه رفتن نیز وجود دارد. درمان این نوع کایفوز سرویکال معمولاً پیچیده‌تر است و ممکن است نیازمند بررسی دقیق تصویر‌برداری، معاینه گردن توسط متخصص و در موارد شدید، اصلاح جراحی باشد.

علائم بالینی کایفوز گردنی چیست؟

کایفوز گردنی یا همان کیفوز گردن نه‌تنها ازنظر ظاهری بلکه ازنظر عملکردی و عصبی نیز می‌تواند مشکلات قابل‌توجهی ایجاد کند. این بیماری با تغییر تدریجی قوس طبیعی گردن و بروز قوس غیرطبیعی گردن همراه است و در صورت پیشرفت، ممکن است کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه به علائم مختلف آن می‌پردازیم:

علائم ظاهری

اولین نشانه‌های کایفوز گردنی معمولاً به‌صورت ظاهری بروز می‌کند. فرد ممکن است متوجه شود که گردنش به حالت خمیده در‌آمده و سر به سمت جلو متمایل شده است؛ حالتی که به آن گردن خمیده به جلو Forward Head Posture نیز می‌گویند. این وضعیت نه‌تنها ظاهر فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه نشانه‌ای از برهم خوردن تعادل بین مهره‌ها، عضلات و رباط‌های گردنی است.

جلو آمدن سر نسبت به تنه و از بین رفتن خط صاف بین شانه‌ها و گوش‌ها از دیگر علائم قابل‌مشاهده است. در موارد پیشرفته‌تر، انحنای پشت گردن به‌وضوح قابل‌تشخیص است و ممکن است بااحساس فشار یا کشش در پشت گردن همراه باشد. ظاهر ناهماهنگ بدن در حالت ایستاده یا نشسته می‌تواند نشانه هشداردهنده‌ای از وجود کایفوز سرویکال باشد.

علائم عملکردی

با پیشرفت کیفوز گردن، علائم عملکردی نیز بروز پیدا می‌کنند. یکی از شایع‌ترین شکایات بیماران، درد مزمن گردن است که ممکن است به شانه‌ها و قسمت فوقانی پشت نیز انتشار یابد. به‌دلیل برهم خوردن قوس طبیعی مهره‌ها، محدودیت در حرکات گردن به‌ویژه در چرخش یا خم کردن سر به جلو و عقب ایجاد می‌شود.

عضلات گردن که درگیر تلاش برای حفظ تعادل سر هستند، به‌مرور دچار اسپاسم عضلانی، خستگی زودرس و حساسیت به لمس می‌شوند. این تنش عضلانی مزمن می‌تواند منجر به سردردهای کششی شود که اغلب در ناحیه پس سر و اطراف شقیقه‌ها حس می‌شوند. عملکرد روزمره فرد، ازجمله رانندگی، مطالعه یا حتی خوابیدن نیز ممکن است تحت‌تأثیر این علائم قرار گیرد. این نشانه‌ها از مهم‌ترین دلایلی هستند که بیماران را به‌دنبال درمان قوز گردنی می‌کشانند.

علائم عصبی (در موارد شدید)

در موارد پیشرفته یا درمان‌نشده کایفوز سرویکال، ممکن است فشار به نخاع یا ریشه‌های عصبی وارد شود که باعث بروز علائم عصبی می‌گردد. ازجمله این علائم می‌توان به بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن در اندام فوقانی، دست‌ها و انگشتان، ضعف عضلات دست یا بازو و کاهش قدرت گرفتن اشیاء اشاره کرد. این علائم می‌توانند یک‌طرفه یا دوطرفه باشند و معمولاً با پیشرفت بیماری بدتر می‌شوند.

در موارد شدیدتر، فشار به نخاع ممکن است منجر به اختلال درراه رفتن، بی‌ثباتی حرکتی یا حتی بی‌اختیاری ادرار و مدفوع شود. بروز چنین نشانه‌هایی یک وضعیت اورژانسی تلقی شده و نیازمند مراجعه فوری به پزشک متخصص ستون فقرات است.  معاینه گردن و انجام تصویربرداری مانند   MRIدر این مرحله نقش کلیدی در تعیین شدت آسیب و برنامه‌ریزی برای درمان دارد.

چگونه کایفوز گردنی را تشخیص دهیم؟

تشخیص دقیق کایفوز گردنی یا کیفوز گردن مرحله‌ای بسیار مهم در فرآیند درمان و پیشگیری از پیشرفت این عارضه است. به‌دلیل پیچیدگی ستون فقرات گردنی و تأثیر آن بر عملکرد اعصاب و عضلات، تشخیص صحیح نیازمند ترکیبی از معاینات بالینی دقیق و استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است. در ادامه به دو روش اصلی تشخیص این بیماری می‌پردازیم:

ارزیابی بالینی و معاینه فیزیکی

اولین قدم برای تشخیص کایفوز سرویکال، انجام یک معاینه دقیق و جامع توسط متخصص فیزیوتراپی، پزشک ارتوپد یا متخصص ستون فقرات است. در این مرحله، پزشک ابتدا وضعیت ظاهری گردن را ازنظر وجود انحناهای غیرطبیعی، خمیدگی یا جلو آمدن سر بررسی می‌کند. همچنین، تست‌های پوسچرال برای ارزیابی وضعیت قرارگیری سر و گردن نسبت به تنه انجام می‌شود.

این تست‌ها شامل بررسی زاویه گردن، تعادل عضلانی و پایداری ستون فقرات می‌شوند. علاوه بر این، ارزیابی دامنه حرکتی گردن اهمیت زیادی دارد؛ پزشک از بیمار می‌خواهد سرخود را به جهات مختلف خم، چرخش و باز کند تا میزان محدودیت حرکت و وجود درد یا اسپاسم عضلانی را ارزیابی نماید. در این مرحله همچنین معاینه عصبی برای بررسی وجود علائم فشار بر اعصاب مانند ضعف، بی‌حسی یا تغییر در رفلکس‌ها انجام می‌شود. این معاینات به پزشک کمک می‌کند تا شدت و نوع اختلال را بهتر درک کند و برنامه درمانی مناسبی طراحی کند.

تصویربرداری تشخیصی

پس از ارزیابی بالینی، برای تأیید تشخیص و بررسی دقیق‌تر وضعیت مهره‌ها و بافت‌های نرم گردن، انجام تصویربرداری تشخیصی ضروری است. مهم‌ترین روش تصویربرداری در تشخیص کایفوز گردنی، گرفتن رادیوگرافی (X-ray) نمای لترال گردن است. این تصویر به پزشک امکان می‌دهد که شکل و زاویه قوس گردنی را به‌طور دقیق ببیند و میزان انحراف یا صاف شدن قوس طبیعی را اندازه‌گیری کند. در صورت وجود علائم عصبی یا شک به آسیب‌های پیچیده‌تر، انجام MRI  (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) ضروری می‌شود.

MRI  علاوه بر نمای استخوان‌ها، وضعیت دیسک‌های بین مهره‌ای، رباط‌ها، نخاع و ریشه‌های عصبی را به‌صورت دقیق نمایش می‌دهد و به تشخیص فشارهای عصبی یا آسیب‌های ناشی از کیفوز گردن کمک می‌کند. گاهی ممکن است پزشک برای بررسی کامل‌تر، انجام سی‌تی‌اسکن یا نوار عصبی را نیز توصیه کند. ترکیب نتایج معاینه بالینی و تصویربرداری‌های تشخیصی بهترین راهکار برای برنامه‌ریزی درمان مؤثر و پیشگیری از عوارض بعدی است.

پیشگیری از کایفوز گردنی؛ چگونه از این عارضه جلوگیری کنیم؟

پیشگیری از کایفوز گردنی یا همان کیفوز گردن اهمیت زیادی دارد، چراکه اصلاح این انحنا پس از بروز و پیشرفت آن کار دشواری است و می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. یکی از کلیدی‌ترین عوامل در پیشگیری، رعایت پوسچر صحیح (وضعیت درست بدن) به‌ویژه در دوران کودکی و نوجوانی است، زمانی که ستون فقرات در حال رشد و شکل‌گیری است. آموزش و تکرار عادات صحیح نشستن، ایستادن و کار با وسایل دیجیتال باعث می‌شود مهره‌های گردنی در موقعیت طبیعی خود باقی بمانند و از ایجاد قوس غیرطبیعی گردن جلوگیری شود. کودکان و نوجوانان باید تشویق شوند که هنگام مطالعه یا استفاده از گوشی و لپ‌تاپ، سر را در حالت طبیعی نگاه‌دارند و از خم شدن بیش‌ازحد گردن پرهیز کنند.

فعالیت فیزیکی منظم نیز نقش مهمی در حفظ سلامت گردن و جلوگیری از قوز گردنی دارد. ورزش‌های هدفمند و تمرینات تقویتی مخصوص عضلات گردن و عضلات اطراف شانه می‌توانند تعادل عضلانی را حفظ کنند و از ضعف یا سفتی عضلات جلوگیری کنند. تمریناتی مانند کشش ملایم، تقویت عضلات خلفی گردن و تمرینات پوسچرال در کاهش فشارهای مکانیکی و اصلاح تدریجی وضعیت گردن بسیار مؤثرند. علاوه بر این، استفاده صحیح و بهینه از وسایل الکترونیکی، به‌ویژه تنظیم ارتفاع صفحه‌نمایش لپ‌تاپ و نگه‌داشتن گوشی در سطح چشم، به کاهش فشارهای مزمن و جلوگیری از خمیدگی گردن کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری

تشخیص دقیق این بیماری از طریق معاینه بالینی و تصویربرداری‌های تخصصی امکان‌پذیر است و پایه‌ای برای انتخاب روش‌های درمانی مناسب به شمار می‌رود. خوشبختانه، با رعایت اصول پوسچر صحیح، انجام تمرینات فیزیکی منظم و استفاده درست از وسایل دیجیتال و تجهیزات خواب، می‌توان از بروز یا پیشرفت این عارضه جلوگیری کرد. توجه به این نکات به‌ویژه در کودکان و نوجوانان که ستون فقرات آنها در حال شکل‌گیری است، اهمیت بسیار بالایی دارد. درنهایت، پیشگیری و درمان به‌موقع کایفوز گردنی نقش مؤثری در حفظ سلامت و کیفیت زندگی افراد ایفا می‌کند.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید