معرفی عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس (semitendinosus – نیم­وتری) یکی از اجزای کلیدی گروه عضلانی همسترینگ است که نقش مهمی در حرکات مفاصل ران و زانو ایفا می‌کند. این مقاله از بنیاد سلامت دکتر حوصله به بررسی ساختار، محل قرارگیری، سر ثابت و سر متحرک، عصب‌رسانی، خون‌رسانی و عملکرد این عضله از جنبه‌های آناتومیکی و بیومکانیکی می‌پردازد. همچنین، آسیب‌های شایع این عضله، دلایل بروز آن‌ها و بهترین حرکات برای تقویت عضله سمی تنداینسس مورد بررسی قرار خواهند گرفت. هدف این مقاله ارائه یک مرور جامع بر عضله سمی تنداینسس است تا درک بهتری از عملکرد و اهمیت آن در بدن ایجاد شود.

عضله سمی تنداینسس چیست؟

عضله سمی تنداینسس یکی از اجزای مهم گروه عضلانی «همسترینگ» است که در قسمت خلفی ران قرار دارد. این عضله «فیوزیفورم» (دوکی شکل) بوده و به دلیل داشتن تاندون طویل در نقطه اتصال، نام خود را از این ویژگی گرفته است. عضله سمی تنداینسس همراه با «سمی­ممبرانوسوس (Semimembranosus)» و «بایسپس فموریس (biceps femoris)، مجموعه همسترینگ را تشکیل می‌دهند.

از نظر ساختاری، عضله سمی تنداینسس از «برجستگی ایسکیال» لگن منشا گرفته و پس از طی مسیری در خلف ران، به «سطح داخلی استخوان درشت‌نی» متصل می‌شود. این عضله در حدود نیمه ران به یک «تاندون» طویل و گرد تبدیل می‌شود که مشخصه بارز آن است.

عضله سمی تنداینسس نقش مهمی در «فلکسیون زانو»، «اکستنشن ران» و «چرخش داخلی ساق پا» ایفا می‌کند. همچنین، این عضله در ثبات «مفصل لگن» و «زانو» نیز مؤثر است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد عضله سمی تنداینسس، مشارکت آن در تشکیل «پای غازی» یا «pes anserinus» است. در این ساختار، تاندون عضله سمی تنداینسس همراه با تاندون‌های عضلات «سارتریوس (Sartorius)» و «راست داخلی (Medial rectus muscle)» به صورت مشترک به «تیبیا» متصل می‌شوند. این اتصال مشترک نقش مهمی در «بیومکانیک» اندام تحتانی و «ثبات داخلی زانو» ایفا می‌کند.

محل قرارگیری عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس در «کمپارتمان خلفی ران» قرار دارد و بخشی از گروه عضلانی «همسترینگ» را تشکیل می‌دهد. این عضله در قسمت «داخلی-خلفی ران» واقع شده و نسبت به سمی­ممبرانوسوس در سطح سطحی‌تری قرار گرفته است.

از نظر «توپوگرافی آناتومیک»، عضله سمی تنداینسس در مجاورت عضله بایسپس فموریس و عضله سمی­ممبرانوسوس قرار دارد. این عضله از «برجستگی ایسکیال» لگن شروع شده و در طول مسیر خود به سمت پایین، از روی عضله اداکتور مگنوس (adductor magnus) و عضله سمی­ممبرانوسوس عبور می‌کند.

در قسمت میانی ران، عضله سمی تنداینسس به یک «تاندون» طویل تبدیل می‌شود که «لبه داخلی حفره پوپلیتئال» را تشکیل می‌دهد. این تاندون سپس از پشت «کندیل داخلی استخوان ران» عبور کرده و به سمت داخل «کندیل داخلی تیبیا» می‌پیچد.

از نظر روابط مجاورتی، عضله سمی تنداینسس در بخش فوقانی خود توسط عضله گلوتئوس مکسیموس (gluteus maximus) پوشیده شده است. در طول مسیر خود، این عضله با «عصب سیاتیک» و «شریان عمقی ران» مجاورت دارد. در محل اتصال نهایی، «بورس پای غازی» بین تاندون‌های تشکیل دهنده پای غازی و «رباط جانبی داخلی زانو» قرار گرفته است که نقش مهمی در کاهش اصطکاک و تسهیل حرکت این ساختارها ایفا می‌کند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس، همانند سایر عضلات اسکلتی، دارای دو سر اتصالی است که به عنوان سر ثابت و سر متحرک شناخته می‌شوند. این اتصالات نقش مهمی در عملکرد و بیومکانیک عضله ایفا می‌کنند.

سر ثابت عضله سمی تنداینسس از «برجستگی ایسکیال» استخوان لگن منشا می‌گیرد. به‌طور دقیق‌تر، این اتصال از «قسمت داخلی و تحتانی برجستگی ایسکیال» صورت می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که عضله سمی تنداینسس در محل سر ثابت خود با سر بلند عضله بایسپس فموریس به صورت مشترک متصل می‌شود. این اتصال مشترک از طریق یک «تاندون» مشترک و یک «آپونوروز» (که تا حدود 7.5 سانتی‌متر ادامه می‌یابد) صورت می‌گیرد.

سر متحرک عضله سمی تنداینسس به «سطح داخلی-فوقانی استخوان درشت‌نی» متصل می‌شود. این اتصال بخشی از ساختار «پای غازی» یا «pes anserinus» را تشکیل می‌دهد. در این ناحیه، تاندون عضله سمی تنداینسس همراه با تاندون‌های عضله مدیال رکتوس و عضله سارتریوس به صورت مشترک به تیبیا متصل می‌شوند. محل دقیق اتصال تاندون عضله سمی تنداینسس در «پای غازی»، پشت تاندون‌های عضلات خیاطه و راست داخلی قرار دارد.

یک ویژگی منحصر به فرد عضله سمی تنداینسس این است که حدود نیمی از طول آن را یک «تاندون» طویل و گرد تشکیل می‌دهد. این تاندون از حدود میانه ران شروع شده و تا محل اتصال نهایی ادامه می‌یابد. در مسیر خود، این تاندون از پشت «کندیل داخلی استخوان ران» عبور کرده و از «رباط جانبی داخلی زانو» توسط یک «بورس» جدا می‌شود.

سیستم عصب­رسانی عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس، همانند سایر عضلات گروه «همسترینگ»، توسط «عصب تیبیال» عصب‌دهی می‌شود. این عصب، شاخه‌ای از «عصب سیاتیک» است که از «شبکه ساکرال» منشا می‌گیرد. مسیر عصب‌رسانی به عضله سمی تنداینسس به این صورت است: ابتدا «نورون حرکتی تحتانی» از سطوح نخاعی L5 تا S2 خارج شده و وارد «شبکه ساکرال» می‌شود.

سپس، این فیبرهای عصبی از طریق «عصب سیاتیک» به سمت پایین حرکت می‌کنند. «عصب سیاتیک» در ناحیه خلفی ران به دو شاخه «عصب تیبیال» و «عصب فیبولار مشترک» تقسیم می‌شود. عصب تیبیال قبل یا بعد از جدا شدن از «عصب فیبولار مشترک»، شاخه‌هایی را به سمت عضله سمی تنداینسس می‌فرستد. این شاخه‌ها وارد «سطح عمقی» عضله شده و در طول آن گسترش می‌یابند تا «واحدهای حرکتی» را عصب‌دهی کنند.

یک نکته قابل توجه در مورد عصب‌رسانی عضله سمی تنداینسس، وجود «تنوع آناتومیکی» در الگوی شاخه‌دهی عصب تیبیال است. در برخی موارد، ممکن است چندین شاخه عصبی به طور جداگانه وارد عضله شوند، در حالی که در موارد دیگر، یک شاخه اصلی وارد شده و سپس داخل عضله تقسیم می‌شود.

عصب‌رسانی مناسب عضله سمی تنداینسس برای عملکرد صحیح آن در فلکسیون زانو، اکستنشن ران و چرخش داخلی ساق پا ضروری است. همچنین، این عصب‌رسانی نقش مهمی در کنترل حرکتی ظریف و هماهنگی عضلانی در طی فعالیت‌های پیچیده مانند دویدن و پریدن ایفا می‌کند.

سیستم خون­رسانی عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس از یک شبکه پیچیده عروقی بهره می‌برد که از منابع مختلف سرچشمه می‌گیرد. این سیستم خون‌رسانی متنوع، تضمین کننده تغذیه مناسب و اکسیژن‌رسانی کافی به این عضله مهم است. منبع اصلی خون‌رسانی عضله سمی تنداینسس، شریان عمقی ران (profunda femoris artery) است.

این شریان، شاخه‌ای بزرگ از «شریان رانی» است که «شاخه‌های سوراخ کننده» (perforating branches) را ایجاد می‌کند. این شاخه‌های سوراخ کننده، مسئول اصلی تامین خون عضله سمی تنداینسس هستند. علاوه بر این، شریان سرینی تحتانی (inferior gluteal artery)، که شاخه‌ای از شریان ایلیاک داخلی است نیز در خون‌رسانی بخش فوقانی عضله سمی تنداینسس مشارکت دارد. این شریان به ویژه در ناحیه نزدیک به منشا عضله از «برجستگی ایسکیال» اهمیت دارد.

در بخش تحتانی عضله و نزدیک به محل اتصال آن، شریان پوپلیتئال (popliteal artery) از طریق شریان زانویی داخلی تحتانی (inferior medial genicular artery) به خون‌رسانی این ناحیه کمک می‌کند.

سیستم وریدی عضله سمی تنداینسس نیز به طور مشابه سازمان‌دهی شده است. وریدهای سوراخ‌کننده (perforating veins) خون را به ورید عمقی ران (profunda femoris vein) تخلیه می‌کنند که در نهایت به «ورید رانی» می‌ریزد.

عملکرد عضله سمی تنداینسس از نظر آناتومی

عضله سمی تنداینسس، به دلیل موقعیت آناتومیکی خاص خود، نقش‌های متعددی در حرکات «مفصل ران» و «مفصل زانو» ایفا می‌کند. این عضله به‌عنوان یک «عضله دو مفصلی» شناخته می‌شود، زیرا از لگن تا ساق پا امتداد یافته و بر هر دو مفصل تاثیر می‌گذارد.

در «مفصل ران»، عضله سمی تنداینسس به عنوان یک «اکستنسور» عمل می‌کند. این عملکرد به ویژه زمانی که بدن در وضعیت «خم شده به جلو» قرار دارد، اهمیت پیدا می‌کند. همچنین، این عضله در «چرخش داخلی ران» نیز مشارکت دارد که برای حفظ تعادل و کنترل حرکات چرخشی لگن ضروری است.

در مفصل زانو، نقش اصلی عضله سمی تنداینسس «فلکسیون» یا خم کردن زانو است. علاوه بر این، زمانی که زانو در حالت خم شده قرار دارد (بیش از 90 درجه)، این عضله به «چرخش داخلی ساق پا» کمک می‌کند. یکی دیگر از عملکردهای مهم آناتومیکی عضله سمی تنداینسس، مشارکت در «ثبات مفصل زانو» است.

این عضله به عنوان یک ثبات‌دهنده دینامیک عمل کرده و به حفظ ثبات داخلی زانو کمک می‌کند. این عملکرد به ویژه در فعالیت‌هایی که نیاز به تغییر جهت سریع دارند، مانند دویدن یا پریدن، اهمیت پیدا می‌کند. عضله سمی تنداینسس همچنین در ثبات لگن نقش دارد. در طول «راه رفتن» و «دویدن»، این عضله به کنترل حرکات «لگن» و «ستون فقرات» کمک می‌کند که برای حفظ «پوسچر» مناسب ضروری است.

عملکرد عضله سمی تنداینسس از نظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیکی، عضله سمی تنداینسس نقش پیچیده‌ای در حرکات اندام تحتانی ایفا می‌کند. این عضله به عنوان یک «عضله دو مفصلی» عمل می‌کند که به آن اجازه می‌دهد تا به‌طور همزمان بر «مفصل ران» و «مفصل زانو» تاثیر بگذارد.

در طی «چرخه راه رفتن»، عضله سمی تنداینسس در فازهای مختلف فعال می‌شود. در «فاز نوسان انتهایی»، این عضله برای کنترل اکستنشن زانو و آماده‌سازی اندام برای «تماس پاشنه» فعال می‌شود. در «فاز ایستادن ابتدایی»، عضله سمی تنداینسس به ثبات زانو کمک کرده و از «هایپراکستنشن» آن جلوگیری می‌کند.

از نظر «کینماتیک»، عضله سمی تنداینسس در «صفحه ساجیتال» باعث «اکستنشن ران» و «فلکسیون زانو» می‌شود. در «صفحه افقی»، این عضله به «چرخش داخلی ساق پا» کمک می‌کند، به ویژه زمانی که زانو در فلکسیون قرار دارد.

یکی از جنبه‌های مهم بیومکانیکی عضله سمی تنداینسس، نقش آن در «کنترل اکسنتریک» حرکات است. در طی «فاز نوسان» راه رفتن یا دویدن، این عضله به صورت «اکسنتریک» منقبض می‌شود تا سرعت «اکستنشن زانو» را کنترل کند. این عملکرد برای جلوگیری از «هایپراکستنشن زانو» و آماده‌سازی اندام برای «جذب ضربه» در هنگام تماس پا با زمین ضروری است.

عضله سمی تنداینسس همچنین نقش مهمی در «ثبات دینامیک زانو» ایفا می‌کند. این عضله با ایجاد «نیروی برشی خلفی» بر «تیبیا»، به مقابله با «جابجایی قدامی تیبیا» کمک می‌کند. این عملکرد به ویژه در حفاظت از «رباط صلیبی قدامی» (ACL) اهمیت دارد. از نظر «کینتیک»، عضله سمی تنداینسس در تولید «گشتاور فلکسوری زانو» و «گشتاور اکستنسوری ران» مشارکت دارد. میزان مشارکت این عضله در تولید این گشتاورها به وضعیت مفاصل و فاز حرکتی بستگی دارد.

آسیب­های عضله سمی تنداینسس

عضله سمی تنداینسس، به‌عنوان بخشی از گروه عضلانی «همسترینگ»، مستعد انواع مختلفی از آسیب‌ها است. این آسیب‌ها می‌توانند از «کشیدگی» خفیف تا «پارگی» کامل متغیر باشند. یکی از شایع‌ترین آسیب‌های عضله سمی تنداینسس، «کشیدگی» یا «استرین» است. این آسیب معمولا در نتیجه «انقباض اکسنتریک» شدید یا ناگهانی رخ می‌دهد، به‌ویژه زمانی که عضله به‌طور کامل کشیده شده است.

• «کشیدگی» عضله سمی تنداینسس اغلب در ورزش‌هایی مانند «دو سرعت» یا «فوتبال» مشاهده می‌شود.
• «پارگی» عضله سمی تنداینسس، اگرچه کمتر شایع است، اما می‌تواند آسیب جدی‌تری باشد. این آسیب معمولا در نتیجه «تروما»ی شدید یا «انقباض» بسیار قوی رخ می‌دهد. «پارگی» می‌تواند «جزئی» یا «کامل» باشد و بسته به شدت آن ممکن است نیاز به «مداخله جراحی» داشته باشد.
• «تنوسینوویت» تاندون عضله سمی تنداینسس نیز یکی دیگر از آسیب‌های شایع است. این وضعیت که با «التهاب» غلاف تاندون مشخص می‌شود، اغلب در نتیجه «استفاده بیش از حد» یا «میکروتروما»های مکرر ایجاد می‌شود.
• سندرم پای غازی (Pes Anserine Syndrome) نیز می‌تواند عضله سمی تنداینسس را درگیر کند. این سندرم با «التهاب» در محل اتصال مشترک عضله سمی تنداینسس، «عضله راست داخلی» و «عضله خیاطه» به «تیبیا» مشخص می‌شود.
• در موارد نادر، «آوولسیون» (جدا شدن) تاندون عضله سمی تنداینسس از محل اتصال آن به «برجستگی ایسکیال» می‌تواند رخ دهد. این آسیب معمولاً در نتیجه «تروما»ی شدید یا «انقباض» بسیار قوی و ناگهانی ایجاد می‌شود.

دلایل بروز آسیب­های عضله سمی تنداینسس

آسیب‌های عضله سمی تنداینسس می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد. یکی از اصلی‌ترین عوامل، «عدم تعادل عضلانی» بین گروه عضلانی «همسترینگ» و «چهارسر رانی» است. این عدم تعادل می‌تواند منجر به افزایش فشار بر عضله سمی تنداینسس شود، به ویژه در طی فعالیت‌های «پرشتاب» یا «تغییر جهت» سریع.

• «انعطاف‌پذیری ناکافی» عضله سمی تنداینسس نیز می‌تواند عامل مهمی در بروز آسیب باشد. عضلات سفت و کم‌انعطاف در برابر «کشش» ناگهانی آسیب‌پذیرتر هستند، به خصوص در طی «انقباضات اکسنتریک» شدید.
• «خستگی عضلانی» یکی دیگر از دلایل مهم آسیب‌های عضله سمی تنداینسس است. زمانی که عضله خسته می‌شود، توانایی آن برای جذب نیروهای وارده کاهش می‌یابد و احتمال آسیب افزایش می‌یابد.
• «گرم کردن ناکافی» قبل از فعالیت‌های ورزشی نیز می‌تواند منجر به آسیب شود. گرم کردن مناسب باعث افزایش «جریان خون» و «انعطاف‌پذیری» عضله می‌شود و آن را برای فعالیت آماده می‌کند.
• «تکنیک نادرست» در اجرای حرکات ورزشی، به ویژه در فعالیت‌هایی مانند «دویدن» یا «پریدن»، می‌تواند فشار بیش از حدی بر عضله سمی تنداینسس وارد کند.
• «سابقه آسیب قبلی» نیز یک عامل خطر مهم است. عضله‌ای که قبلاً آسیب دیده است، مستعد آسیب‌های مجدد است، به خصوص اگر «توانبخشی» کامل انجام نشده باشد.
• عوامل «آناتومیکی» مانند «عدم تقارن طول پاها» یا «راستای نامناسب لگن» نیز می‌توانند باعث افزایش فشار بر عضله سمی تنداینسس شوند.
• در نهایت، «افزایش ناگهانی شدت یا حجم تمرینات» بدون «سازگاری» تدریجی عضله نیز می‌تواند منجر به آسیب شود.

بهترین حرکات برای تقویت عضله سمی تنداینسس

برای تقویت عضله سمی تنداینسس، چندین حرکت مؤثر وجود دارد که به طور خاص این عضله را هدف قرار می‌دهند. یکی از مهم‌ترین این حرکات، «ددلیفت رومانیایی» (Romanian Deadlift) است. این حرکت با ایجاد «انقباض اکسنتریک» قوی در عضله باعث تقویت و افزایش «هایپرتروفی» این عضله می‌شود.

«گود مورنینگ» (Good Morning)

حرکتی است که به‌طور موثر عضله سمی تنداینسس را درگیر می‌کند. این حرکت با ایجاد «کشش» در عضلات «همسترینگ»، به ویژه عضله سمی تنداینسس، باعث تقویت و بهبود «انعطاف‌پذیری» آن می‌شود.

«ددلیفت سومو» (Sumo Deadlift)

حرکت مفیدی برای تقویت عضله سمی تنداینسس است. این حرکت علاوه بر درگیر کردن عضله سمی تنداینسس، سایر عضلات «همسترینگ» و «سرینی» را نیز فعال می‌کند.

«کرل نوردیک همسترینگ» (Nordic Hamstring Curl)

یکی از مؤثرترین حرکات برای تقویت عضله سمی تنداینسس است. این حرکت با ایجاد «انقباض اکسنتریک» شدید، باعث تقویت قابل توجه عضله سمی تنداینسس می‌شود و در پیشگیری از آسیب‌های این عضله نیز مؤثر است.

رفرنس:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/semitendinosus-muscle

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539862/

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/s/semitendinosus/

https://www.yourhousefitness.com/blog/muscle-breakdown-semitendinosus

https://gymbeam.com/blog/hamstring-training-how-to-strengthen-the-semitendinosus-muscles/

جدول: