معرفی عضله سولئوس

مقدمه

سولئوس (Soleus muscle) یکی از مهم­ترین عضله­های انسان و همچنین سایر پستانداران به شمار می­رود که نقش بسیار قابل توجهی در حفظ حالت بدن هنگام ایستادن ایفا می­کند. این عضله مهم دقیقا در زیر زانو افراد قرار گرفته است و در قسمت انتهایی نیز به پاشنه پا می­رسد. عضله سولئوس یکی از عضلات پهن و طویل پا به شمار می­رود که همراه با عضله پلانتاریس (Plantaris muscle) به گروه عضلات کمپارتمان سطحی قسمت خلفی ساق پا تعلق دارد. همچنین عضله دوقلو (Gastrocnemius muscle) نیز در دسته این عضلات قرار می­گیرد.

این عضله توسط شاخه S1 و S2 عصب­دهی می­شود که این موضوع در عملکرد سولئوس تاثیر بسیار زیادی دارد و این امکان را برای این عضله حیاتی فراهم می­کند تا بتواند به خوبی همراه با عضله دوقلو به عنوان فلکسور کف پا (Plantar flexion) فعالیت داشته باشد. همچنین به علت فعالیت­های مهم عضله سولئوس، خون­رسانی آن نیز توسط دو شاخه جداگانه انجام می­پذیرد؛ سرخرگ پرونئال (Peroneal artery) و شریان پوپلیتئال (Popliteal artery). این دو سرخرگ به عضله سولئوس کمک می­کنند تا نقش خود را به عنوان یک عضله ضدجاذبه به خوبی ایفا کند و حالت بدن را در هنگام ایستادن حفظ نماید.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله سولئوس چیست؟

عضله سولئوس در قسمت پشتی ساق پا قرار گرفته است و به عنوان یکی از سه عضله مهم این ناحیه به شمار می­رود که همراه با عضله دوقلو و پلانتاریس، به عنوان سه عضله کلیدی قسمت خلفی ساق پا نقش مهمی در فعالیت­هایی نظیر دویدن، ایستادن، راه رفتن و انجام کارهای روزمره ایفا می­کنند. این سه عضله تشکیل یک گروه از عضلات می­دهند که به عنوان عضلات سه­سر پشت ساقی (Triceps surae) شناخته می­شوند. این عضله پهن و تخت، به نوعی در این قسمت قرار گرفته است که به صورت کامل قسمت زیر زانو تا پاشنه پا را پوشش می­دهد. علاوه بر این مورد، پهن بودن عضله سولئوس یکی از دلایلی است که سبب می­شود این عضله توسط دو شریان مختلف خون­رسانی شود.

یکی از مهم­ترین نقش­های عضله سولئوس در بدن علاوه بر حفظ حالت در هنگام ایستادن، این است که بتواند به عنوان فلکسور کف پا فعالیت داشته باشد که این موضوع بیشتر هنگام راه رفتن و دویدن تاثیر خود را نشان می­دهد. البته در این فعالیت، عضله دوقلو نیز تاثیر بسیار زیادی دارد. این دو عضله به همراه یکدیگر از کالکانئوس یا استخوان پاشنه پا (Calcaneus) منشا می­گیرند. این اتصال توسط تاندون کالکانئال (Calcaneal) صورت می­پذیرد تا بتواند نقش خوبی در فعالیت­های روزمره ایفا کند؛ فعالیت­هایی نظیر دویدن، راه رفتن و پریدن.

محل قرارگیری عضله سولئوس

همانطور که تصویر قابل مشاهده است؛ عضله سولئوس به عنوان یکی از پهن­ترین عضلات ساق پا، در قسمت پشتی این ناحیه قرار دارد و به علت حالت قرارگیری، طول زیاد و همچنین موقعیتی که از جهت خون­رسانی و عصب­رسانی دارد؛ می­تواند با عضله دوقلو همکاری داشته باشد. کمپارتمان خلفی سطحی از سه عضله تشکیل شده است که شامل عضله سولئوس، دوقلو و پلانتاریس می­شوند. در این گروه عضلات، عضله دوقلو و سولئوس از اهمیت بیشتری برای حفظ حالت بدن برخوردار هستند؛ در حالی­که عضله پلانتاریس نقش بیشتری در فلکسور کف پا دارد. البته باید توجه داشته باشید که نقش پلانتاریس به عنوان فلکسور نیز چندان حیاتی نیست و به عنوان یک فلکسور نسبتا ضعیف شناخته می­شود.

این عضله برخلاف بسیاری از دیگر عضلات بدن که تنها به عملکرد انسان اختصاص دارد؛ در سایر پستانداران نیز عملکرد یکسانی انجام می­دهد. همچنین جالب است بدانید که آناتومی و محل قرارگیری عضله سولئوس در سایر پستانداران نیز مانند انسان است. سولئوس از زیر زانو، قسمت پشت پا شروع می­شود و در نهایت نیز با تاندون آشیل در پاشنه پا اتصال پیدا می­کند.

بررسی سر ثابت عضله سولئوس

بررسی سر ثابت و سر متحرک عضله سولئوس بر درک بهتر عملکرد این عضله تاثیر بسیار زیادی دارد. این عضله در قسمت سر ثابت (Origin) از خط سولئال (Soleal line)، سطح پشتی تیبیا (Tibia)، سر فیبولا (Fibula) و خط پشتی فیبولا منشا می­گیرد. بخشی از فیبرهای محل اتصال این عضله ریشه در قوس زردپی (Tendinous arch) سولئوس دارند؛ این قسمت مابین تیبیا و فیبولا قرار می­گیرد و قوس آن از روی شریان­های پوپلیتئال (Popliteal vessels) و عصب تیبیال (Tibial nerve) عبور می­کند.

بررسی سر متحرک عضله سولئوس

عضله سولئوس همراه عضله دوقلو یک سر متحرک مشترک دارند و به همراه یکدیگر، به سطح پشتی کالکانئوس توسط تاندون کالکانئال اتصال پیدا می­کنند. تاندون کالکانئال که همچنین به عنوان تاندون آشیل نیز شناخته می­شود؛ قوی­ترین تاندون در بدن انسان به شمار می­رود که نقشی بسیار حیاتی در حفظ حالت بدن دارد. جالب است بدانید این تاندون به سادگی قابل مشاهده است و شما می­توانید به راحتی آن را در قسمت پشتی ساق پا خود احساس کنید.

سیستم عصب ­‎‌‌رسانی عضله سولئوس

عصب­رسانی عضله سولئوس سیستم بسیار حیاتی دارد تا بتواند به خوبی از عملکرد مهم این عضله پشتیبانی کند. سولئوس عمدتا توسط شاخه S1 و S2 عصب­های اسپینال، عصب­رسانی می­شود که هدایت آنها توسط عصب تیبیال به کمپارتمان پشتی پا صورت می­پذیرد. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می­کنید؛ دو شاخه عصب به این عضله وارد می­شوند. این سیستم عصب­رسانی علاوه بر عملکرد حیاتی این عضله، به علت طویل و همچنین پهن بودن آن نیز انجام می­شود. همچنین بیشتر اعصاب وارد شده به این عضله، به قسمت پهن­تر آن هدایت می­شوند تا بتواند از عملکرد آن پشتیبانی کنند.

سیستم خون­‌رسانی عضله سولئوس

خون­رسانی یک عضله نقش مهم­تری از سیستم عصب­رسانی آن در عملکرد عضله ایفا می­کند. خون­رسانی به معنی رسیدن اکسیژن و سایر مواد لازم برای عملکرد صحیح یک عضله است و به همین علت، با بیشتر شدن طول عضله یا حیاتی­تر بودن عملکرد آن، سیستم خون­رسانی از حالت پیچیده­تری برخوردار می­شود تا بتواند به خوبی از این موضوع پشتیبانی کند.

در عضله سولئوس، علاوه بر عملکرد بسیار مهم آن، طویل بودن عضله که از زیر زانو تا پاشنه پا است نیز سبب می­شود تا سیستم خون­رسانی آن شرایط بسیار پیچیده­تری نسبت به سیستم عصب­رسانی داشته باشد. خون­رسانی عضله سولئوس توسط دو شریان مهم انجام می­شود که این دو شریان به دو قسمت پشتی و قدامی عضله هدایت می­شوند:

• شریان پوپلیتئال
• شریان پرونئال

شریان پوپلیتئال، بخش پشتی عضله سولئوس را پشتیبانی می­کند و شریان پرونئال (سرخرگ فیبولار) یا سرخرگ تیبیال پشتی (Posterior tibial artery) نیز خون­رسانی به بخش قدامی این عضله را بر عهده دارند. سرخرگ تیبیال پشتی و پرونئال، شاخه­های مستقیمی از سرخرگ پوپلیتئال هستند که به حفره پوپلیتئال می­رسند. همچنین شریان­های دیگری نیز ممکن است از پرونئال، تیبیال پشتی و دیگر سرخرگ­های بخش پهلویی ساق پا منشا بگیرند.

عملکرد عضله سولئوس از نظر آناتومی

عملکرد عضله سولئوس از دو منظر مختلف قابل بررسی است که هر دو آنها به نوعی مکمل یکدیگر به شمار می­روند: عملکرد آناتومی و عملکرد بیومکانیک. عملکرد آناتومی عضله سولئوس را بیشتر با توجه به محل قرارگیری، شکل و همچنین سر ثابت و سر متحرک آن می­توان مورد بررسی قرار داد. البته نکته مهم در بررسی عملکرد سولئوس این است که نمی­توان عملکرد آن را به تنهایی بررسی کرد و باید حتما این عملکرد را در ارتباط آن با عضله دوقلو مورد بررسی قرار بدهیم.

مهم­ترین نقش عضله سولئوس که در همکاری با عضله دوقلو انجام می­شود؛ نقش آن به عنوان فلکسور کف پا به شمار می­رود. همکاری این دو عضله سبب می­شود که مفصل بالایی پاشنه بتواند عمل فلکشن (Flexion) را انجام بدهد که تاثیر آن به هنگام دویدن یا راه رفتن، برای بلند کردن پاشنه برخلاف نیرو جاذبه دیده می­شود؛ به همین علت است که عضله سولئوس را به عنوان یکی از عضلات ضدجاذبه (antigravity) در نظر می­گیرند که این نام ریشه در نوع عملکرد آن دارد. به عنوان برخی دیگر از عضلات ضد جاذبه، می­توان به اکستنسورهای پا، عضلات پشت و گلوتئوس ماکسیموس اشاره کرد که حالت ایستاده بدن انسان را فراهم می­کنند.

نکته مهمی که برای درک بیشتر عملکرد عضله سولئوس باید در نظر داشته باشید؛ این است که مرکز تاثیر جاذبه در بدن انسان در بخش قدامی­تری نسبت به موقعیت پاشنه پا قرار دارد و به همین علت، بدن انسان تمایل دارد که بیشتر به سمت جلو خم شود. عضله سولئوس و عملکرد صحیح آن سبب می­شوند که بدن با فلکسور کف پا به سمت عقب تمایل پیدا کند و بتواند حالت مناسب ایستادن را حفظ نماید.

عملکرد عضله سولئوس از نظر بیومکانیک

به خاطر حفظ وضعیت بدن، عضله سولئوس بیشتر از فیبرهای مقاوم در برابر فرسودگی (Fatigue resistant) تشکیل شده است تا بتواند عملکرد خوبی داشته باشد. از طرف دیگر، عضله دوقلو بیشتر در حرکت جابجایی نقش دارد که با گذر از مفاصل فراوان، امکان فلکشن زانو را فراهم می­کند. وقتی زانو در وضعیت خم­شده قرار می­گیرد؛ عضله دوقلو نقش کمتری در فلکشن کف پا برعهده دارد. در این حالت (هنگام خم شدن زانو)، مسئولیت فلکشن عمدتا بر عهده عضله سولئوس قرار می­گیرد تا بتواند وضعیت بدن را در حالت ثابتی نگه دارد و از افتادن آن به سمت جلو، جلوگیری به عمل آورد.

آسیب های عضله سولئوس

عضله سولئوس ممکن است تحت شرایط مختلف دچار آسیب های گوناگونی نظیر پارگی یا کشیده شدن بیش از حد شود که تمامی این موارد بیشتر در میان ورزشکاران حرفه ای شایع است. پارگی این عضله می تواند منجر شود که فرد نتواند به خوبی بدن خود را در حالت ایستادن ثابت نگه دارد. همچنین کشیده شدن عضله سولئوس نیز شرایط سختی برای افراد هنگام انجام فعالیت های روزمره به وجود می آورد و ممکن است سبب شود آنها با درد نسبتا زیادی به کلینیک های مرتبط مراجعه کنند.

علت آسیب عضله سولئوس

آسیب عضله سولئوس بیشتر در میان دوندگان حرفه ای دیده می شود که مدت های طولانی به تمرین دویدن مشغول بوده اند. البته دیگر افراد نیز ممکن است با استفاده بیش از حد این عضله سبب آسیب آن شوند. ضعف عضله سولئوس نیز به عنوان یکی دیگر از دلایلی در نظر گرفته می شود که ممکن است شرایطی برای آسیب دیدن آن فراهم کند. علائمی نظیر احساس درد در قسمت پشتی ساق پا یا طرفین عضله سولئوس، درد هنگام خم کردن زانو، احساس عدم تعادل و ضعف به ویژه در کف پا و وارد شدن فشار بیش از حد به تاندون کالکئنال می توانند به عنوان اصلی ترین علائم آسیب عضله سولئوس در نظر گرفته شوند.