معرفی عضله رکتوس آبدومینیس

عضله رکتوس آبدومینیس (Rectus Abdominis) یکی از اصلی‌ترین عضلات دیواره قدامی شکم است که نقش حیاتی در حفظ پایداری تنه و تسهیل حرکات بدن دارد. این عضله در عملکردهای مهمی مانند خم شدن تنه به جلو و افزایش فشار داخل شکمی مشارکت می‌کند. به دلیل اهمیت بالای این عضله در ساختار بدن، شناخت دقیق آن از منظرهای مختلف آناتومی و بیومکانیک ضروری است. در این مقاله، به بررسی محل قرارگیری، اتصالات، عملکردهای آناتومیک و بیومکانیکی، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی،  همچنین روش‌های تقویت این عضله خواهیم پرداخت.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله رکتوس آبدومینیس چیست؟

عضله رکتوس آبدومینیس یکی از عضلات مهم و اصلی دیواره شکم است که در ناحیه قدامی و میانی شکم قرار گرفته است. این عضله بلند، باریک و زوج بوده که در دو طرف خط وسط شکم (Midline) واقع شده و توسط یک نوار فیبری به نام «لینه آلبا» (Linea Alba) از یکدیگر جدا می‌شوند.

از نظر ساختاری، عضله رکتوس آبدومینیس دارای چندین اتصال عرضی فیبری به نام «اینترسکشن تاندون» است که باعث ایجاد ظاهر مکعبی شکل مشخصی در این عضله می‌شود. این ظاهر مکعبی شکل، اصطلاحا به «سیکس پک» معروف است که در افراد با درصد چربی بدنی پایین، به وضوح قابل مشاهده است.

رکتوس آبدومینیس در کنار سایر عضلات شکمی نظیر عضلات «مورب خارجی»، «مورب داخلی» و «ترانسورس آبدومینیس»، نقش مهمی در ثبات و حرکت ستون فقرات، کنترل وضعیت بدن، تنفس و حفاظت از احشای داخلی شکم ایفا می‌کند.

محل قرارگیری عضله رکتوس آبدومینیس

عضله رکتوس آبدومینیس در ناحیه قدامی و مرکزی دیواره شکم واقع شده است. این عضله زوج، بلند و باریک، در سطح قدامی غلاف «رکتوس» قرار گرفته و از استخوان «پوبیس» (Pubis) در لگن تا غضروف‌های دنده‌ای 5 تا 7 و زائده «زایفوئید» (Xiphoid Process) جناغ سینه امتداد می‌یابد.

رکتوس آبدومینیس توسط یک ساختار فیبری عمودی به نام «لینه آلبا» (Linea Alba) به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌شود. «لینه آلبا» در واقع محل اتصال آپونوروز عضلات شکمی در خط وسط بدن است. در حاشیه خارجی عضله رکتوس آبدومینیس، یک اتصال آپونوروتیک به نام «لینه سمی‌لوناریس» (Linea Semilunaris) وجود دارد که این عضله را از عضلات «مورب خارجی» و «مورب داخلی» جدا می‌کند.

عضله رکتوس آبدومینیس در پشت غلاف رکتوس قرار گرفته است. این غلاف از ادغام آپونوروزهای عضلات «مورب خارجی»، «مورب داخلی» و «ترانسورس آبدومینیس» (Transversus Abdominis) تشکیل شده و در واقع پوششی محافظتی برای عضله «رکتوس آبدومینیس» فراهم می‌کند.

بررسی سر ثابت رکتوس آبدومینیس

عضله «Rectus Abdominis» دارای دو سر ثابت و متحرک است که نقش مهمی در عملکرد این عضله ایفا می‌کنند. سر ثابت یا «مبدأ» (Origin) این عضله در ناحیه تحتانی و لگنی قرار دارد، در حالی که سر متحرک یا «مقصد» (Insertion) در ناحیه فوقانی و قفسه سینه‌ای واقع شده است.

سر ثابت عضله «رکتوس آبدومینیس» شامل دو بخش است: بخش لگنی قدامی که از «کرست پوبیس» (Pubic Crest) و «سمفیز پوبیس» (Pubic Symphysis) منشأ می‌گیرد و بخش لگنی خلفی که از «لیگامنت اینگوینال» (Inguinal Ligament) و «توبرکل پوبیس» (Pubic Tubercle) سرچشمه می‌گیرد. این اتصالات محکم و ثابت، پایه و اساس عضله «رکتوس آبدومینیس» را تشکیل می‌دهند.

بررسی سر متحرک رکتوس آبدومینیس

سر متحرک عضله «رکتوس آبدومینیس» نیز شامل سه بخش است که به ترتیب به غضروف‌های دنده‌ای پنجم تا هفتم و زائده «زایفوئید» (Xiphoid Process) جناغ سینه متصل می‌شوند. این اتصالات متحرک، امکان انقباض و کوتاه شدن عضله «رکتوس آبدومینیس» را فراهم می‌کنند.

حرکت اصلی عضله «رکتوس آبدومینیس»، خم شدن تنه به جلو یا «فلکشن» (Flexion) است که از طریق نزدیک شدن سر متحرک به سر ثابت صورت می‌گیرد. هنگامی که سر متحرک به سمت لگن کشیده می‌شود، عضله رکتوس آبدومینیس منقبض شده و باعث خم شدن ستون فقرات و تنه به سمت جلو می‌شود.

سیستم عصب‌­‎‌رسانی رکتوس آبدومینیس

رکتوس آبدومینیس توسط شاخه‌های قدامی اعصاب «توراکوآبدومینال» عصب‌دهی می‌شود. این اعصاب، که شامل اعصاب نخاعی سگمنت‌های T7 تا T11 هستند، پس از خروج از ستون فقرات، به سمت قدام و جانب حرکت کرده و بین عضلات «مورب داخلی» و «ترانسورس آبدومینیس» قرار می‌گیرند.

در ادامه مسیر، این اعصاب غلاف رکتوس را سوراخ کرده و وارد عضله رکتوس آبدومینیس می‌شوند. هر یک از اعصاب «توراکوآبدومینال»، شاخه‌های متعددی را به بخش‌های مختلف رکتوس آبدومینیس ارسال می‌کنند تا عصب‌دهی کامل و منظم این عضله را تأمین نمایند.

علاوه بر اعصاب حرکتی، عضله رکتوس آبدومینیس دارای گیرنده‌های حسی نیز هست که توسط شاخه‌های حسی اعصاب «توراکوآبدومینال» عصب‌دهی می‌شوند. این گیرنده‌های حسی، اطلاعات مربوط به کشش، طول و وضعیت عضله را به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند تا در تنظیم و کنترل حرکات عضله نقش داشته باشند.

نکته جالب توجه در مورد عصب‌دهی عضله رکتوس آبدومینیس، وجود یک الگوی منحصر به فرد به نام «عصب‌دهی سگمنتال» است. بر اساس این الگو، هر یک از اعصاب «توراکوآبدومینال» به بخش مشخصی از عضله «رکتوس آبدومینیس» عصب‌دهی می‌کند.

به‌عنوان مثال، عصب T7 به بخش فوقانی، عصب T8 به بخش فوقانی-میانی، عصب T9 به بخش میانی، و اعصاب T10 و T11 به بخش‌های تحتانی عضله رکتوس آبدومینیس عصب‌دهی می‌کنند.

سیستم خون‌­رسانی رکتوس آبدومینیس

عضله رکتوس آبدومینیس از نظر خون‌رسانی، توسط شبکه‌ای از شریان‌ها تغذیه می‌شود که عمدتا شاخه‌هایی از شریان‌های «اپیگاستریک فوقانی» (Superior Epigastric Artery) و «اپیگاستریک تحتانی» (Inferior Epigastric Artery) هستند. این دو شریان، نقش اصلی را در تامین خون عضله رکتوس آبدومینیس ایفا می‌کنند.

شریان «اپیگاستریک فوقانی» از شریان «توراسیک داخلی» (Internal Thoracic Artery) منشأ می‌گیرد و پس از عبور از پشت غضروف‌های دنده‌ای ششم و هفتم، وارد غلاف رکتوس می‌شود. این شریان با حرکت به سمت پایین، شاخه‌های متعددی را به بخش فوقانی عضله «رکتوس آبدومینیس» ارسال می‌کند.

از سوی دیگر، شریان «اپیگاستریک تحتانی» از شریان «ایلیاک خارجی» منشا گرفته و پس از ورود به غلاف «رکتوس»، به سمت بالا حرکت می‌کند. این شریان نیز شاخه‌های متعددی را به بخش تحتانی عضله رکتوس آبدومینیس می‌دهد.

شریان‌های «اپیگاستریک فوقانی» و «اپیگاستریک تحتانی» در داخل غلاف رکتوس با یکدیگر آناستوموز می‌دهند و یک شبکه عروقی غنی را تشکیل می‌دهند. این شبکه عروقی، جریان خون کافی و پایدار را برای تغذیه و اکسیژن‌رسانی به تمام بخش‌های عضله «رکتوس آبدومینیس» فراهم می‌کند.

علاوه بر شریان‌های اصلی فوق، برخی شاخه‌های کوچک‌تر نیز در خون‌رسانی به عضله «رکتوس آبدومینیس» نقش دارند. این شاخه‌ها شامل انتهای شریان‌های «اینترکوستال خلفی» (Posterior Intercostal Arteries) دنده‌های تحتانی، شریان «ساب‌کستال» (Subcostal Artery)، و شریان «سرکومفلکس ایلیاک عمقی» (Deep Circumflex Iliac Artery) هستند که هر کدام سهم کوچکی در تأمین خون بخش‌های جانبی و حاشیه‌ای عضله دارند.

نکته قابل توجه در مورد خون‌رسانی عضله رکتوس آبدومینیس، وجود آناستوموزهای فراوان بین شاخه‌های شریانی و وریدی است. این آناستوموزها علاوه بر تأمین خون کافی برای عضله، نقش مهمی در برقراری جریان خون جانبی در شرایط آسیب یا انسداد عروقی ایفا می‌کنند.

عملکرد عضله رکتوس آبدومینیس از نظر آناتومی

عضله رکتوس آبدومینیس به عنوان یکی از عضلات اصلی دیواره شکم، نقش مهمی در حرکات و ثبات تنه ایفا می‌کند. این عضله با توجه به موقعیت آناتومیکی و ساختار منحصر‌به‌فرد خود، عملکردهای متنوعی را به انجام می‌رساند.

یکی از مهم‌ترین عملکردهای عضله رکتوس آبدومینیس، خم کردن تنه به جلو یا «فلکشن» (Flexion) است. هنگامی که این عضله منقبض می‌شود، سر متحرک (که به دنده‌ها و جناغ سینه متصل است) به سمت لگن کشیده شده و باعث خم شدن ستون فقرات و تنه به سمت جلو می‌شود. این حرکت در فعالیت‌هایی مانند بلند شدن از حالت خوابیده یا نشسته، و انجام حرکات «کرانچ» شکمی نقش اساسی دارد.

علاوه بر خم کردن تنه، عضله رکتوس آبدومینیس در کنترل و ثبات لگن نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. انقباض این عضله، فشار داخل شکمی را افزایش داده و به حفظ موقعیت صحیح لگن کمک می‌کند. این عملکرد در حفظ پوسچر و راست ایستادن، به ویژه در حین راه رفتن و دویدن، بسیار حائز اهمیت است.

عضله رکتوس آبدومینیس همچنین در عملکرد تنفسی نیز نقش دارد. انقباض این عضله در هنگام بازدم قوی، مانند سرفه یا عطسه، به افزایش فشار داخل شکمی و بیرون راندن هوا از ریه‌ها کمک می‌کند. در مقابل، شل شدن این عضله در هنگام دم، به کاهش فشار داخل شکمی و ورود هوا به ریه‌ها کمک می‌کند.

از دیگر عملکردهای عضله رکتوس آبدومینیس می‌توان به نقش آن در فرآیندهای دفع مدفوع و ادرار اشاره کرد. انقباض این عضله، همراه با سایر عضلات شکمی و کف لگن، فشار داخل شکمی را افزایش داده و به خروج مدفوع و ادرار کمک می‌کند. در نهایت، عضله «رکتوس آبدومینیس» به عنوان یک عضله پوستچرال، نقش مهمی در حفظ راستای طبیعی ستون فقرات و جلوگیری از افزایش «لوردوز کمری» (Lumbar Lordosis) دارد.

عملکرد عضله رکتوس آبدومینیس از نظر بیومکانیک

عضله رکتوس آبدومینیس از نظر بیومکانیکی نقش مهمی در حفظ ثبات و کنترل حرکات تنه ایفا می‌کند. این عضله با توجه به موقعیت آناتومیکی و ساختار منحصر‌به‌فرد خود، در تعامل با سایر عضلات شکمی و کمری، عملکردهای بیومکانیکی متنوعی را به انجام می‌رساند.

یکی از مهم‌ترین عملکردهای بیومکانیکی عضله رکتوس آبدومینیس، ایجاد گشتاور خم کننده (Flexion Torque) در ستون فقرات است. هنگامی که این عضله منقبض می‌شود، نیرویی را به سمت جلو و پایین به ستون فقرات وارد می‌کند که باعث خم شدن تنه به جلو می‌شود. این گشتاور خم کننده، در حرکاتی مانند بلند شدن از حالت خوابیده یا نشسته، و انجام تمرینات شکمی نقش کلیدی دارد.

علاوه بر ایجاد گشتاور خم کننده، عضله رکتوس آبدومینیس در کنترل و ثبات دینامیک ستون فقرات نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضله به همراه سایر عضلات شکمی و کمری، یک سیستم بیومکانیکی پیچیده را تشکیل می‌دهند که وظیفه حفظ ثبات و کنترل حرکات ستون فقرات را بر عهده دارد.

انقباض هماهنگ و متعادل این عضلات از جمله رکتوس آبدومینیس، باعث ایجاد یک کمربند عضلانی محکم در اطراف ستون فقرات می‌شود که از حرکات بیش از حد و آسیب‌زا جلوگیری می‌کند. از نظر بیومکانیکی، عضله «رکتوس آبدومینیس» همچنین در انتقال نیرو بین قفسه سینه و لگن نقش مهمی دارد.

این عضله با اتصال به دنده‌ها و جناغ سینه در بالا، و استخوان لگن در پایین، یک زنجیره کینتیک (Kinetic Chain) را تشکیل می‌دهد که در هنگام حرکات پویا، مانند دویدن یا پرش، نیروها را به‌طور مؤثر بین بخش فوقانی و تحتانی بدن منتقل می‌کند.

آسیب‌­های عضله رکتوس آبدومینیس

عضله رکتوس آبدومینیس به دلیل موقعیت آناتومیکی و عملکرد پویای خود، در معرض آسیب‌های مختلفی قرار دارد. برخی از شایع‌ترین آسیب‌های این عضله عبارتند از:

کشیدگی عضله رکتوس آبدومینیس

کشیدگی یا «استرین» (Strain) عضله رکتوس آبدومینیس زمانی رخ می‌دهد که فیبرهای عضلانی بیش از حد کشیده شده یا پاره شوند. این آسیب اغلب در نتیجه حرکات ناگهانی، شدید یا تکراری مانند خم شدن یا چرخش تنه ایجاد می‌شود.

پارگی عضله رکتوس آبدومینیس

پارگی عضله «رکتوس آبدومینیس» یک آسیب شدیدتر است که در آن بخشی از عضله به طور کامل پاره می‌شود. این آسیب اغلب در نتیجه یک نیروی ناگهانی و قدرتمند، مانند ضربه مستقیم به شکم یا انقباض شدید عضله در حین فعالیت‌های ورزشی رخ می‌دهد.

دیاستاز رکتوس آبدومینیس

دیاستاز رکتوس یک وضعیت است که در آن دو نیمه عضله رکتوس آبدومینیس در امتداد خط میانی شکم از هم جدا می‌شوند. این حالت اغلب در زنان باردار یا افرادی که دچار افزایش وزن قابل توجه شده‌اند رخ می‌دهد. دیاستاز رکتوس می‌تواند باعث برآمدگی شکم، ضعف عضلانی و مشکلات پوسچرال شود.

فتق اپیگاستریک

فتق «اپیگاستریک» (Epigastric Hernia) زمانی رخ می‌دهد که بخشی از بافت یا احشای شکمی از طریق یک نقص در دیواره شکم، به ویژه در ناحیه بالای ناف، به بیرون زده شود. این نوع فتق اغلب در نتیجه ضعف یا پارگی عضله رکتوس آبدومینیس ایجاد می‌شود.

دلایل بروز آسیب­‌های رکتوس آبدومینیس

آسیب‌های عضله رکتوس آبدومینیس می‌توانند در نتیجه عوامل مختلفی ایجاد شوند. برخی از مهم‌ترین دلایل بروز این آسیب‌ها عبارتند از:

فعالیت‌های ورزشی پرتنش

شرکت در ورزش‌ها و فعالیت‌های پرتنش که نیازمند حرکات ناگهانی، شدید یا تکراری تنه هستند، می‌تواند خطر آسیب عضله «رکتوس آبدومینیس» را افزایش دهد (ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک، وزنه‌برداری، راگبی و هاکی).

عدم آمادگی جسمانی کافی

شروع ناگهانی فعالیت‌های شدید بدون آمادگی جسمانی کافی، می‌تواند احتمال آسیب عضله «رکتوس آبدومینیس» را افزایش دهد. عضلاتی که به اندازه کافی قوی و منعطف نیستند، در معرض کشیدگی یا پارگی قرار دارند. بنابراین، داشتن یک برنامه تمرینی مناسب برای تقویت و انعطاف‌پذیری عضلات شکمی، در پیشگیری از آسیب‌ها بسیار مهم است.

تکنیک نادرست در حرکات ورزشی

اجرای نادرست تکنیک‌های ورزشی، به ویژه در حرکاتی که درگیری عضلات شکمی را دارند، می‌تواند خطر آسیب رکتوس آبدومینیس را افزایش دهد. برای مثال، انجام نادرست حرکات شکمی مانند «کرانچ» (Crunch) می‌تواند منجر به فشار بیش از حد و آسیب عضله «رکتوس آبدومینیس» شود.

بارداری و زایمان

بارداری و زایمان می‌توانند خطر ابتلا به «دیاستاز رکتوس» را افزایش دهند. در طول بارداری، رشد جنین و افزایش اندازه رحم، فشار قابل توجهی را بر دیواره شکم وارد می‌کند که می‌تواند باعث کشیده شدن و جدا شدن عضلات رکتوس آبدومینیس در امتداد خط میانی شکم شود.

بهترین حرکات برای تقویت عضله رکتوس آبدومینیس

عضله رکتوس آبدومینیس یکی از مهم‌ترین عضلات ناحیه شکم است که نقش کلیدی در ثبات و حرکت تنه ایفا می‌کند. برای تقویت این عضله، انجام حرکات هدفمند و موثر ضروری است. در ادامه 4 مورد از بهترین حرکات برای تقویت عضله «رکتوس آبدومینیس» معرفی می‌شوند:

کرانچ (Crunch)

برای انجام حرکت کرانچ به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را روی زمین قرار دهید. سپس، با استفاده از عضلات شکم، سر و شانه‌ها را از زمین بلند کنید و به سمت زانوها حرکت دهید. در بالاترین نقطه مکث کرده و سپس به آرامی به حالت اولیه بازگردید.

پلانک (Plank)

حرکت پلانک یک تمرین ایستا است که علاوه بر رکتوس آبدومینیس، سایر عضلات مرکزی بدن را نیز درگیر می‌کند. برای انجام این حرکت، در حالت دمر قرار بگیرید و وزن بدن را روی ساعدها و پنجه‌های پا تحمل کنید. بدن را در یک خط مستقیم نگه دارید و عضلات شکم را منقبض کنید. این حالت را تا زمانی که می‌توانید حفظ کنید.

کرانچ دوچرخه (Bicycle Crunch)

کرانچ دوچرخه یک حرکت پویا است که عضلات رکتوس آبدومینیس و «مورب خارجی» را به چالش می‌کشد. برای انجام این حرکت، به پشت دراز بکشید و دست‌ها را کنار سر قرار دهید. زانوی چپ را به سمت سینه بیاورید و همزمان، آرنج راست را به سمت زانوی چپ نزدیک کنید. سپس، پای راست را صاف کنید و حرکت را با پای مخالف تکرار کنید.

کرانچ کابل (Cable Crunch)

کرانچ کابل یک تمرین پیشرفته برای عضله رکتوس آبدومینیس است که با استفاده از دستگاه کابل انجام می‌شود. برای انجام این حرکت، زانو بزنید و دسته کابل را پشت سر قرار دهید. با استفاده از عضلات شکم، تنه را به سمت جلو خم کنید و سپس به حالت قبل برگردید.