مفصل گلنوهومرال که عموماً با نام مفصل شانه شناخته می‌شود، ساختاری حیاتی در بدن انسان است که امکان طیف گسترده‌ای از حرکات در اندام فوقانی را فراهم می‌سازد. این مفصل از اتصال سر استخوان بازو (هومروس) با حفره گلنوئید در استخوان کتف (اسکاپولا) تشکیل شده است. سطوح مفصلی این دو استخوان، یعنی سر هومروس و حفره گلنوئید، با لایه‌ای از غضروف مفصلی پوشیده شده‌اند. این غضروف با داشتن سطحی صاف و لغزنده، نقش مهمی در تسهیل حرکت روان و بدون اصطکاک بین استخوان‌ها ایفا می‌کند. غضروف مفصلی همچنین همانند یک ضربه‌گیر عمل کرده و فشارهای وارده بر مفصل را توزیع می‌کند، از این طریق از آسیب‌دیدن استخوان‌ها محافظت خواهد کرد.
سلامت غضروف مفصلی برای حفظ عملکرد صحیح مفصل شانه و انجام فعالیت‌های روزمره با سهولت و بدون ناراحتی، امری ضروری است. باگذشت زمان و تحت‌تأثیر عوامل مختلف، این غضروف ممکن است دچار فرسایش و تخریب تدریجی شود، وضعیتی که به آرتروز شانه منجر می‌شود. این فرایند فرسایشی، با تغییر در ساختار و عملکرد مفصل، عواقب نامطلوبی را به همراه خواهد داشت. در ادامه این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم آرتروز شانه و علل وقوع آن خواهیم پرداخت.
آرتروز شانه چیست؟
آرتروز شانه که با نام استئوآرتریت شانه نیز شناخته می‌شود، یک عارضه تخریبی پیشرونده است که مشخصه آن تخریب غضروف مفصلی در مفصل گلنوهومرال خواهد بود. در این بیماری، غضروف مفصلی که به طور طبیعی سطوح مفصلی استخوان‌ها را پوشانده و حرکت روان آن‌ها را تسهیل می‌کند، به‌تدریج نازک شده و از بین می‌رود. این تخریب غضروف منجر به کاهش فضای مفصلی می‌شود، به این معنی که فاصله بین سر هومروس و حفره گلنوئید کاهش می‌یابد. در نتیجه این تغییرات، استخوان‌ها شروع به ساییده شدن مستقیم بر روی یکدیگر می‌کنند، وضعیتی که به التهاب، تغییرات استخوانی (مانند تشکیل استئوفیت یا خار استخوانی) و در نهایت اختلال در عملکرد مفصل منجر می‌شود.
آرتروز شانه با مجموعه‌ای از علائم مشخص می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به ناراحتی مزمن در شانه، سفتی و محدودیت حرکتی، ایجاد صدا در مفصل (مانند ساییدگی یا کلیک) و اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره اشاره کرد. شدت این علائم در افراد مختلف متغیر است و به میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد. در مراحل اولیه، ناراحتی ممکن است خفیف و فقط در هنگام فعالیت‌های خاص بروز کند، اما باگذشت زمان و پیشرفت بیماری، علائم ممکن است شدیدتر و مداوم‌تر شوند و به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند.
علائم آرتروز شانه
آرتروز شانه با مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم مشخص می‌شود که به‌تدریج و با پیشرفت بیماری بروز می‌کنند. یکی از علائم اصلی، ناراحتی عمقی و مزمن در ناحیه شانه است. این ناراحتی ممکن است به‌صورت تدریجی شروع شده و به‌مرورزمان شدت یابد. بیماران اغلب این ناراحتی را به عنوان درد مبهم و آزاردهنده توصیف می کنند که در ابتدا فقط در هنگام فعالیت های خاص یا در پایان روز احساس می شود، اما با پیشرفت بیماری، این ناراحتی ممکن است به صورت مداوم وجود داشته باشد و حتی در هنگام استراحت نیز فرد را آزار دهد.
سفتی و کاهش دامنه حرکتی، علامت دیگری است که معمولاً در آرتروز شانه مشاهده می‌شود. بیماران ممکن است متوجه شوند که حرکت‌دادن شانه به طور کامل برایشان دشوار شده است و نمی‌توانند دست خود را به طور کامل بالا ببرند، به پشت ببرند یا به طرفین حرکت دهند. این محدودیت حرکتی ناشی از تخریب غضروف مفصلی، التهاب مفصل و تغییرات ساختاری در بافت‌های اطراف مفصل است.
ایجاد صدا در مفصل، از دیگر علائم آرتروز شانه به شمار می‌رود. بیماران ممکن است در هنگام حرکت‌دادن شانه، صداهایی مانند ساییدگی، خش‌خش یا کلیک بشنوند. این صداها ناشی از ساییده شدن استخوان‌ها بر روی یکدیگر به دلیل ازبین‌رفتن غضروف مفصلی و ناهمواری سطح مفصل است.
ضعف عضلانی نیز می‌تواند در آرتروز شانه رخ دهد. ناراحتی و محدودیت حرکتی ناشی از آرتروز شانه ممکن است منجر به کم‌تحرکی مفصل و ضعف عضلات اطراف شانه شود. عضلات روتاتور کاف که نقش مهمی در ثبات و حرکت شانه دارند، ممکن است به‌ویژه تحت‌تأثیر قرار گیرند. ضعف عضلات شانه می‌تواند به نوبه خود منجر به افزایش ناراحتی و اختلال در عملکرد شانه شود.
علت‌های آرتروز شانه
آرتروز شانه به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود، اگرچه در بسیاری از موارد، علت دقیق آن مشخص نیست. بااین‌حال، برخی از عوامل خطر و دلایل شایع وجود دارند که احتمال ابتلا به آرتروز شانه را افزایش می‌دهند.
افزایش سن، یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای آرتروز شانه است. باگذشت زمان، غضروف مفصلی به طور طبیعی نازک شده و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد. این فرایند “فرسودگی” غضروف شناخته می‌شود، احتمال آسیب‌دیدن و تخریب غضروف را افزایش می‌دهد. در نتیجه، افراد مسن بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز شانه قرار دارند.
استفاده بیش از حد از مفصل، می‌تواند به آرتروز شانه منجر شود. فعالیت‌هایی که شامل حرکات تکراری و فشار زیاد بر مفصل شانه هستند، می‌توانند باعث آسیب‌دیدن و تخریب غضروف مفصلی شوند. این فعالیت‌ها شامل ورزش‌های خاص (مانند پرتاب توپ در بیسبال یا تنیس)، مشاغل دستی (مانند نقاشی یا نجاری) و فعالیت‌های بدنی سنگین می‌شود.
آسیب‌های قبلی مانند شکستگی یا دررفتگی، از دیگر علل شایع آرتروز شانه هستند. آسیب‌دیدگی مفصل شانه می‌تواند باعث آسیب مستقیم به غضروف مفصلی شود و یا منجر به بی‌ثباتی مفصل شود. بی‌ثباتی مفصل باعث ساییدگی غیرطبیعی غضروف و در نهایت تخریب آن خواهد شد.
بیماری‌های التهابی، مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس، می‌توانند سبب التهاب مزمن در مفصل شانه شوند. این التهاب می‌تواند به غضروف مفصلی آسیب برساند و منجر به آرتروز شود. از طرفی، سابقه جراحی شانه، نیز ممکن است احتمال ابتلا به آرتروز شانه را افزایش دهد.
راه‌های تشخیص آرتروز شانه
تشخیص زودهنگام آرتروز شانه، نقشی کلیدی در مدیریت و کند کردن سیر پیشرفت آن ایفا می‌کند. فرایند تشخیص، مبتنی بر ترکیبی از اطلاعات حاصل از شرح‌حال دقیق بیمار، معاینه بالینی و بررسی‌های تصویربرداری است. این رویکرد، به پزشک امکان می‌دهد تا بادقت، ماهیت و شدت آسیب مفصلی را تعیین نماید و برنامه مراقبتی متناسبی را طراحی کند.
شرح‌حال دقیق
شرح‌حال کامل بیمار، اولین گام در مسیر تشخیص آرتروز شانه محسوب می‌شود. در این مرحله، پزشک با طرح سؤالات هدفمند، سعی در جمع‌آوری اطلاعات جامع در خصوص سابقه بیمار، علائم موجود و نحوه تأثیرگذاری این علائم بر فعالیت‌های روزمره وی دارد. سؤالات مطرح شده، معمولاً حول محور موارد زیر می‌چرخد:
- شروع و مدت‌زمان علائم: آیا علائم به‌تدریج بروز کرده‌اند یا ناگهانی؟ چه مدت زمانی است که بیمار با این علائم مواجه است؟
- محل و انتشار علائم: آیا علائم صرفاً در ناحیه شانه متمرکز هستند یا به سایر نواحی بدن نیز انتشار می‌یابند؟
- شدت علائم: شدت علائم در مقیاسی مشخص، از خفیف تا شدید، چگونه ارزیابی می‌شود؟ این شدت، در طول شبانه‌روز و در ارتباط با فعالیت‌های مختلف، چگونه تغییر می‌یابد؟
- عوامل تشدیدکننده و تخفیف‌دهنده علائم: چه فعالیت‌ها یا شرایطی باعث تشدید علائم می‌شوند؟ چه تدابیری به کاهش علائم کمک می‌کنند؟
- تأثیر علائم بر عملکرد: علائم تا چه میزان بر توانایی انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، شانه‌کردن موها، بلندکردن اجسام یا شرکت در فعالیت‌های ورزشی تأثیر گذاشته‌اند؟
- سابقه پزشکی: آیا بیمار سابقه آسیب‌دیدگی در ناحیه شانه، جراحی، بیماری‌های التهابی مفاصل یا سایر بیماری‌های مرتبط دارد؟
- داروهای مصرفی: بیمار چه داروهایی مصرف می‌کند؟ آیا این داروها ممکن است بر علائم مفصلی تأثیرگذار باشند؟
معاینه فیزیکی
معاینه بالینی، بخش مهمی از فرایند تشخیص را تشکیل می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند تا محدودیت‌های حرکتی، حساسیت به لمس، وضعیت عضلات اطراف شانه و سایر نشانه‌های بالینی مرتبط با آرتروز را ارزیابی کند. در طول معاینه، پزشک به موارد زیر توجه ویژه دارد:
- دامنه حرکتی: ارزیابی دامنه حرکتی فعال و غیرفعال مفصل شانه، به تعیین میزان محدودیت حرکتی و شناسایی الگوهای خاص محدودیت کمک می‌کند.
- لمس: لمس نواحی مختلف شانه، از جمله مفصل گلنوهومرال، مفصل آکرومیوکلاویکولار و عضلات اطراف، به شناسایی نقاط حساس و تعیین محل دقیق آسیب کمک می‌کند.
- تست‌های تخصصی: انجام تست‌های تخصصی، مانند تست‌های ارزیابی چرخش دهنده‌های شانه (Rotator Cuff)، به تشخیص افتراقی بین آرتروز و سایر آسیب‌های شانه کمک می‌کند.
- وضعیت عضلات: ارزیابی قدرت و حجم عضلات اطراف شانه، به تعیین میزان ضعف عضلانی ناشی از عدم استفاده یا تغییرات ناشی از آرتروز کمک می‌کند.
- ارزیابی عصبی: در صورت وجود علائم عصبی مانند بی‌حسی یا گزگز در دست، ارزیابی عملکرد عصبی ضروری است تا احتمال درگیری عصبی رد شود.
تصویربرداری رادیولوژیک
تصویربرداری رادیولوژیک، نقش مهمی در تأیید تشخیص آرتروز و ارزیابی شدت آسیب مفصلی ایفا می‌کند. روش‌های تصویربرداری رایج شامل موارد زیر است:
- اشعه X: اشعه X، روشی ساده و در دسترس است که به‌خوبی قادر به نشان‌دادن تغییرات استخوانی ناشی از آرتروز، مانند باریک شدن فضای مفصلی، تشکیل استئوفیت (خارهای استخوانی) و تغییر شکل استخوان‌ها است.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI، روشی پیشرفته‌تر است که تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم اطراف مفصل، از جمله غضروف، رباط‌ها، عضلات و تاندون‌ها ارائه می‌دهد. MRI، در مواردی که پزشک به بررسی آسیب‌های بافت نرم یا رد سایر علل علائم شانه مشکوک است، مفید است.
- توموگرافی کامپیوتری (CT Scan): CT Scan، تصاویر دقیقی از استخوان‌ها ارائه می‌دهد و ممکن است در مواردی که پزشک به بررسی دقیق ساختار استخوانی یا برنامه‌ریزی برای جراحی نیاز دارد، مورد استفاده قرار گیرد.
انتخاب روش تصویربرداری مناسب، به علائم بیمار، یافته‌های معاینه بالینی و صلاحدید پزشک بستگی دارد.
حرکات ورزشی برای بهبود آرتروز شانه
توان‌بخشی و حرکات ورزشی هدفمند، جزءلاینفک برنامه مراقبتی افراد مبتلا به آرتروز شانه محسوب می‌شوند. این حرکات، باهدف بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف شانه و کاهش علائم طراحی می‌شوند. نوع و شدت حرکات ورزشی، باید توسط پزشک یا متخصص توان‌بخشی تعیین شود تا از ایمنی و اثربخشی آن اطمینان حاصل گردد.
انواع آرتروز شانه
آرتروز شانه، به‌طورکلی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود که بر اساس مفصل درگیر و علت بروز، متفاوت هستند. شناخت انواع آرتروز شانه، به پزشک کمک می‌کند تا برنامه مراقبتی مناسبی را برای هر بیمار طراحی کند.
1. آرتروز گلنوهومرال
این نوع آرتروز، شایع‌ترین نوع آرتروز شانه است و مفصل گلنوهومرال را درگیر می‌کند. مفصل گلنوهومرال، مفصلی توپی – کاسه‌ای است که از اتصال سر استخوان بازو (هومروس) به حفره گلنوئید (بخشی از استخوان کتف) تشکیل شده است. آرتروز گلنوهومرال، می‌تواند ناشی از ساییدگی و پارگی غضروف مفصلی در طول زمان (آرتروز اولیه) یا ناشی از آسیب‌دیدگی، جراحی یا سایر بیماری‌ها (آرتروز ثانویه) باشد. علائم آرتروز گلنوهومرال، معمولاً شامل سفتی، محدودیت حرکتی و احساس ناراحتی در ناحیه شانه است که با فعالیت تشدید می‌شود.
2. آرتروز آکرومیوکلاویکولار
این نوع آرتروز، مفصل آکرومیوکلاویکولار را درگیر می‌کند. مفصل آکرومیوکلاویکولار، مفصلی است که از اتصال استخوان ترقوه (کلاویکل) به آکرومیون (بخشی از استخوان کتف) تشکیل شده است. آرتروز آکرومیوکلاویکولار، معمولاً ناشی از آسیب‌دیدگی، حرکات تکراری یا آرتروز ناشی از افزایش سن است. علائم آرتروز آکرومیوکلاویکولار، معمولاً شامل حساسیت به لمس، احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شانه و صدای ساییدگی در حین حرکت شانه است.
3. آرتروز ثانویه
این نوع آرتروز، ناشی از علل زمینه‌ای دیگری مانند آسیب‌دیدگی (مانند شکستگی یا دررفتگی)، پارگی گسترده تاندون‌های چرخش دهنده شانه، التهاب مفاصل (مانند آرتریت روماتوئید) یا نکروز آواسکولار (مرگ بافت استخوانی به دلیل اختلال در خون‌رسانی) است. علائم آرتروز ثانویه، بسته به علت زمینه‌ای متفاوت است، اما معمولاً شامل سفتی، محدودیت حرکتی و احساس ناراحتی در ناحیه شانه است.
تفاوت در شدت علائم و مراقبت مورد نیاز
شدت علائم آرتروز شانه، می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارد. علائم خفیف، ممکن است فقط در حین فعالیت‌های خاص بروز کنند و با استراحت بهبود یابند، درحالی‌که علائم شدید، ممکن است به طور مداوم وجود داشته باشند و مانع انجام فعالیت‌های روزمره شوند. نوع مراقبت مورد نیاز برای آرتروز شانه، به نوع آرتروز، شدت علائم و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد.
راه‌های پیشگیری از آرتروز شانه
با انجام تدابیر پیشگیرانه مناسب، می‌توان خطر ابتلا به آرتروز شانه را کاهش داد و یا سیر پیشرفت آن را کند کرد. این تدابیر، شامل موارد زیر است:
- حفظ تحرک مفصل: انجام حرکات ورزشی منظم و حفظ دامنه حرکتی مفصل شانه، به حفظ انعطاف‌پذیری و جلوگیری از سفتی مفصل کمک می‌کند. حرکات کششی و چرخشی ملایم، به حفظ سلامت غضروف مفصلی و کاهش احتمال ساییدگی آن کمک می‌کنند.
- تقویت عضلات اطراف شانه: تقویت عضلات چرخش دهنده شانه و سایر عضلات اطراف شانه، به ثبات مفصل و کاهش فشار وارده بر آن کمک می‌کند. انجام تمرینات قدرتی با وزنه‌های سبک یا نوارهای مقاومتی، به تقویت این عضلات کمک خواهد کرد.
- کنترل بارهای وارده: اجتناب از بلندکردن اجسام سنگین و توزیع مناسب بار، به کاهش فشار وارده بر مفصل شانه کمک می‌کند. استفاده از تکنیک‌های صحیح بلندکردن اجسام و اجتناب از حرکات ناگهانی و چرخشی، از آسیب‌دیدگی مفصل جلوگیری خواهد نمود.
- اصلاح فعالیت‌های تکراری: اجتناب از انجام فعالیت‌های تکراری که فشار زیادی بر مفصل شانه وارد می‌کنند، به کاهش احتمال ساییدگی غضروف مفصلی منجر خواهد شد. در صورت اجتناب‌ناپذیر بودن انجام این فعالیت‌ها، استفاده از تجهیزات محافظتی و استراحت منظم، ضروری است.
- مراقبت از مفصل در بلندمدت: حفظ وزن مناسب، تغذیه سالم و مدیریت سایر بیماری‌های زمینه‌ای، به حفظ سلامت مفصل شانه در بلندمدت کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
تشخیص زودهنگام آرتروز شانه و مدیریت آن، نقش بسزایی در کاهش علائم، حفظ عملکرد و کند کردن سیر پیشرفت تخریب مفصلی ایفا می‌کند. تمرینات هدفمند، به بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف شانه و کاهش احساس ناخوشایند در ناحیه شانه کمک می‌کنند. با انجام تدابیر پیشگیرانه، مانند حفظ تحرک مفصل، تقویت عضلات اطراف شانه و کنترل بارهای وارده، به حفظ سلامت مفصل شانه در بلندمدت کمک کرده و از پیشرفت تخریب مفصلی جلوگیری نمایید.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
