ساییدگی زانو نوعی بیماری مفصلی است که عمدتاً در نتیجه تخریب غضروف مفصلی در زانو رخ میدهد. غضروف مفصلی بافتی صاف و لغزنده است که انتهای استخوان‌های زانو را می‌پوشاند و به تسهیل حرکت مفصل کمک میکند. سایش و فرسایش زانو تأثیرات جبران‌ناپذیری بر زندگی فرد دارد؛ همین موضوع باعث می‌شود شناسایی ساییدگی زانو و راه‌های پیشگیری و درمان آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد.
علائم ساییدگی زانو چیست؟
در اثر عواملی مانند افزایش سن، آسیب‌دیدگی‌های مکرر، اضافه‌وزن و یا فشارهای طولانی‌مدت به مفصل، غضروف‌ها به‌تدریج فرسوده شده و درد و عوارض دیگری را منجر می‌شود. با پیشرفت ساییدگی زانو، استخوان‌ها ممکن است به یکدیگر ساییده شوند که این امر می‌تواند درد و ناراحتی بیشتری را به وجود آورد. به‌طورکلی عوارض و علائم ساییدگی زانو شامل موارد زیر می‌شود:
درد
یکی از اصلی‌ترین علائم برای شناسایی ساییدگی زانو، درد است. این درد معمولاً به‌صورت تدریجی و در طول زمان افزایش می‌یابد. در مراحل اولیه، درد ممکن است تنها هنگام فعالیت‌های فیزیکی مانند راه‌رفتن یا بالارفتن از پله‌ها احساس شود. اما با پیشرفت بیماری، درد در حالت استراحت نیز وجود دارد.
سفتی
سفت‌بودن یا خشکی زانو، به‌خصوص صبح‌ها یا پس از نشستن طولانی‌مدت، از دیگر مشخصات ساییدگی زانو است. این خشکی معمولاً پس از مدتی حرکت‌کردن کاهش می‌یابد؛ اما ممکن است در موارد پیشرفته‌تر پایدار بماند.
خش‌خش
برخی از افراد ممکن است هنگام حرکت‌دادن زانو صدای ترق‌تروق یا خردشدن استخوان‌ها را بشنوند. این صداها ممکن است نشان‌دهنده تخریب و ساییدگی مفصل باشد.
تورم
تورم و التهاب در ناحیه زانو از دیگر علائم شایع ساییدگی زانو است. این تورم می‌تواند به دلیل تجمع مایع در مفصل یا واکنش التهابی بدن به آسیب‌دیدگی مفصل ایجاد شود.
ضعف
ضعف شدید زانو تااندازه‌ای که به کاهش دامنه حرکتی منجر شود، یکی از مهم‌ترین مشخصات ساییدگی زانو است. مبتلایان در حرکت‌دادن کامل زانو خود دچار مشکل هستند. محدودیت در فعالیت‌های روزمره مانند نشستن و برخاستن، راه‌رفتن و بالا و پایین‌رفتن از نتایج آن است.
ناپایداری
وقتی زانو دچار ساییدگی شود، احتمالاً در آن ناحیه احساس لق زدن خواهید کرد. همچنین در مراحل پیشرفته ساییدگی زانو، ممکن است شکل زانو تغییر کند. این تغییرات ممکن است به‌صورت انحراف زانو به سمت داخل یا خارج، یا حتی تغییر در ساختار استخوانی و آناتومی زانو ظاهر شود.
در این حالت، زانو قادر به تحمل وزن بدن نیست. به‌طوری که حین انجام فعالیت‌های روزمره، احساس می‌شود زانو در حال لغزش یا خم‌شدن است.
نحوه تشخیص ساییدگی زانو
ساییدگی زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات مفصلی است که به‌ویژه در افراد مسن رخ میدهد. تشخیص ساییدگی زانو بر اساس ترکیبی از بررسی سابقه بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری است. درصورتی‌که علائم ساییدگی زانو در شما یا اطرافیانتان مشاهده می‌شود، مراجعه به پزشک متخصص جهت تشخیص و مدیریت بیماری ضروری است. شما میتوانید با مراجعه به بنیاد سلامت دکتر حوصله، به‌خوبی از انواع مختلف علتهای ساییدگی زانو اطلاع کسب کنید.
به‌طورکلی تشخیص این بیماری معمولاً از ۳ طریق شامل مشاهده علائم بالینی، معاینه فیزیکی و استفاده از آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌شود. شرح این روش‌ها عبارت است از:
علائم بالینی
تشخیص ساییدگی زانو معمولاً با بررسی علائم بالینی بیمار آغاز می‌شود.
درد زانو: درد به‌ویژه در هنگام حرکت یا تحمل وزن. سفتی زانو: به‌ویژه پس از استراحت طولانی یا هنگام صبح. تورم و التهاب: به علت تحریک مفصلی و التهاب بافت‌ها. کاهش دامنه حرکت: محدودیت در خم‌کردن یا صاف‌کردن زانو. صدای تق‌تق یا احساس سایش: هنگام حرکت زانو. معاینه فیزیکی
پزشک متخصص شما در مرحله بعد، معاینه فیزیکی دقیقی را انجام میدهد تا علائم و نشانه‌های ساییدگی زانو را ارزیابی کند. مهم‌ترین قسمت‌های این معاینه عبارت‌اند از:
بررسی درد: لمس مفصل زانو و ارزیابی محل و شدت درد. بررسی دامنه حرکت: خم و صاف‌کردن زانو برای ارزیابی میزان حرکت و سفتی. بررسی تورم: معاینه برای شناسایی تورم در اطراف زانو. آزمایش‌های تشخیصی
در انتها برای اینکه مهر تأییدی بر تشخیص پزشک وجود داشته باشد، ممکن است از برخی تست و آزمایش‌ها استفاده شود تا دقیق‌ترین بررسی‌ها نیز صورت بگیرد.
۱. رادیوگرافی: رایج‌ترین روش تصویربرداری برای تشخیص ساییدگی زانو، رادیوگرافی است. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا غضروف زانو تحلیل رفته؟ و آیا فاصله مفصلی کاهش‌یافته است؟ یا خیر.
۲. ام‌آرآی: در موارد خاص، به‌ویژه برای بررسی بافت‌های نرم؛ مانند غضروف و رباط‌ها از این روش استفاده می‌شود.
۳. آزمایش خون: برای ردکردن دیگر علل ممکن مانند آرتریت روماتوئید، بررسی نتایج آزمایش خون ضرورت دارد.
روش‌های درمان ساییدگی زانو
روش‌های درمان ساییدگی زانو بسته به‌شدت علائم و نیازهای بیمار متفاوت است و مهم‌ترین آنها در این مقاله معرفی می‌شوند:
درمان‌های بدون نیاز به جراحی
۱. تغییرات در سبک زندگی: یکی از اولین و مهم‌ترین روش‌ها برای کنترل علائم ساییدگی زانو، تغییرات در سبک زندگی است. کاهش وزن، بهبود تغذیه و انجام روتین ورزشی مناسب می‌تواند فشار وارده بر زانو را کاهش داده و عوارض را بهبود بخشد.
۲. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی مخصوص: فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود عملکرد مفصل دارد. تمرینات کششی و تقویتی می‌توانند به کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی کمک کنند. البته همه این تمرینات باید زیر نظر متخصص انجام شود.
۳. دارودرمانی: استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. همچنین برخی از مکمل‌ها مانند گلوکزامین و کندرویتین ممکن است به تقویت غضروف مفصلی کمک کنند. مصرف دارو نیز حتماً باید ضمن مشورت پزشک و با تجویز و تأیید او انجام شود.
۴. استفاده از ابزارهای طبی حمایتی: برخی از بیماران ممکن است از ابزارهای حمایتی مانند بریس‌های زانو، عصا یا کفش‌های طبی استفاده کنند. این ابزارها به کاهش فشار بر مفصل زانو و تسهیل حرکت کمک می‌کنند.
روش‌های تهاجمی
۱. آرتروسکوپی: در این روش، پزشک با استفاده از دوربین کوچکی که به یک لوله نازک متصل است، داخل مفصل زانو را بررسی میکند و قسمت‌های آسیب‌دیده را ترمیم میکند. این روش برای موارد خفیف‌تر ساییدگی زانو مناسب است.
۲. تزریق‌های داخل مفصلی: تزریق‌های مختلفی مانند هیالورونیک اسید، پلاسمای غنی از پلاکت یا همان پی آر پی و همچنین استروئیدها می‌توانند به کاهش درد و بهبود حرکت مفصل کمک کنند. این روش‌ها معمولاً برای بیمارانی که به درمان‌های غیرجراحی پاسخ نداده‌اند، توصیه می‌شود.
۳. پیوند مفصل زانو یا آرتروپلاستی: در موارد شدید ساییدگی زانو، تعویض کامل مفصل زانو ممکن است ضروری باشد. این عمل جراحی شامل جایگزینی سطوح مفصلی آسیب‌دیده با پروتزهای مصنوعی است. آرتروپلاستی می‌تواند درد را به طور قابل‌توجهی کاهش داده و عملکرد مفصل را بهبود بخشد.
توجه داشته باشید که انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به‌شدت علائم و نیازهای بیمار دارد. مواردی مثل تغییرات سبک زندگی و بقیه درمان‌های غیرجراحی در موارد خفیف تا متوسط مؤثرتر هستند. از طرف دیگر، جراحی و استفاده از روش‌های تهاجمی برای بیماران با ساییدگی زانو شدید توصیه می‌شود.
بهترین حالت برای درمان این بیماری، به‌خصوص نوع پیشرفته‌ترش، ترکیبی از روش‌های تهاجمی و غیرتهاجمی است. اما به‌طورکلی روش درمانی مناسب برای هر فرد متفاوت است؛ پس با مشاوره با پزشک متخصص، بیماران می‌توانند بهترین روش درمانی را برای بهبود کیفیت زندگی خود انتخاب کنند.
روش‌های جلوگیری از پیشرفت ساییدگی زانو
نحوه جلوگیری از پیشرفت ساییدگی زانو در روش‌های مختلفی شرح داده می‌شود. این روش‌ها می‌توانند به کاهش علائم کمک کرده و آنها را در وضعیت ثابت نگه دارند.
کاهش وزن و حفظ تناسب‌اندام
اضافه‌وزن یکی از عوامل اصلی تشدید ساییدگی زانو است. هر کیلوگرم اضافه‌وزن باعث افزایش فشار بر مفاصل زانو شده و سرعت تحلیل غضروف را افزایش میدهد. کاهش وزن نه‌تنها به کاهش فشار بر زانو کمک میکند، بلکه التهابات ناشی از چاقی را نیز کم میکند. تغذیه سالم و ورزش منظم از جمله راه‌های تأثیرگذار برای رسیدن به وزن مناسب و حفظ آن هستند.
ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات
تقویت عضلات اطراف زانو، به‌ویژه عضلات چهار سر ران و همسترینگ، می‌تواند به کاهش فشار بر مفاصل زانو کمک کند. تمرینات مقاومتی، یوگا و پیلاتس از جمله ورزش‌هایی هستند که عضلات را تقویت کرده و تعادل فرد را افزایش می‌دهند. شنا و حتی راه‌رفتن در آب که به آب‌درمانی معروف است نیز دو نحوه جلوگیری از پیشرفت ساییدگی زانو هستند.
اصلاح وضعیت بدنی
وضعیت بدنی اشتباه، فشار زیادی بر زانو وارد میکند. ایستادن و نشستن صحیح، استفاده از کفش‌های مناسب و اجتناب از نشستن به مدت طولانی از پیشرفت ساییدگی زانو جلوگیری میکند. همچنین استفاده از وسایل کمکی حمایتی مانند کفی‌های طبی و زانوبندها می‌تواند به توزیع بهتر وزن و کاهش فشار بر مفاصل کمک کند.
مصرف مکمل‌ها و مواد غذایی ضدالتهاب
مصرف مکمل‌های غذایی مانند گلوکوزامین و کندرویتین می‌تواند به حفظ سلامت غضروف مفصلی کمک کند. از سوی دیگر، مواد غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ مانند ماهی‌های چرب، گردو و بذر کتان، به‌عنوان کاهش‌دهنده التهابات به‌ویژه نوع مفصلی آن معروف هستند. برخی از داروها نیز ممکن است توسط پزشک برای کاهش التهاب و درد تجویز شوند.
مشاوره پزشکی و درمان‌های غیرجراحی
مشاوره با پزشک متخصص ارتوپدی می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر ساییدگی زانو کمک کند. درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، تزریق کورتیزون و اسید هیالورونیک، درد و التهاب را کاهش می‌دهند. همچنین، در برخی موارد استفاده از لیزردرمانی یا امواج شوک دهنده ممکن است مؤثر عمل کنند.
روش‌های پیشگیری از ساییدگی زانو
پیشگیری از ساییدگی زانو نیازمند توجه به عوامل مختلفی از جمله وزن مناسب، ورزش منظم، استفاده از کفش‌های مناسب و رعایت تکنیک‌های صحیح در فعالیت‌های روزانه است. با انجام این اقدامات می‌توان به طور قابل‌توجهی از بروز یا پیشرفت ساییدگی زانو جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است؛ بنابراین بهتر است از سنین جوانی به فکر سلامت زانوهای خود باشید.
برخی از روش‌های پیشگیری به شرح زیر است:
۱. حفظ وزن مناسب: اضافه‌وزن می‌تواند فشار زیادی بر مفاصل زانو وارد کرده و به‌تدریج باعث ساییدگی غضروف‌ها و ایجاد آرتروز شود. پس ماندن در وزن مناسب از ایجاد ساییدگی جلوگیری میکند.
۲. استفاده از کفش‌های مناسب: استفاده از کفش‌های مناسب و راحت که به‌درستی از قوس پای شما پشتیبانی کنند، فشار وارده بر زانوها را کاهش میدهد.
۳. صحیح نشستن و ایستادن: باید هنگام نشستن به وضعیت ستون فقرات و زاویه زانوها توجه کنید. همچنین، از ایستادن‌های طولانی‌مدت و بدون حرکت خودداری کنید. در صورت نیاز به ایستادن طولانی، سعی کنید هر چند دقیقه یک‌بار وزن خود را از یک پابه‌پای دیگر منتقل کنید.
۴. تغذیه سالم: مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی مانند کلسیم، ویتامین D و اسیدهای چرب امگا ۳ دراین‌خصوص توصیه می‌شود.
نتیجه گیری
همان‌گونه که متوجه شدید، ساییدگی زانو در سنین بالاتر، محدودیت‌های حرکتی و درد و التهابات شدیدی را برای بیمار به وجود می‌آورد. در این زمان، اکثر اقدامات جنبه درمانی داشته و نمی‌توان به طور کامل از شرّ این درد و التهابات راحت شد. به همین جهت، توصیه پزشکان همیشه مبنی بر انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از سایش زانو در جوانی است.
