عضله اداکتور مگنوس – Adductor magnus) عضله نزدیک‌کننده بزرگ( یکی از بزرگترین و قدرتمندترین عضلات اندام تحتانی است که نقش مهمی در حرکات ران و ثبات لگن ایفا می‌کند. با توجه به ساختار پیچیده و عملکردهای چندگانه، شناخت دقیق آناتومی، بیومکانیک و پاتولوژی این عضله برای ارزیابی و مدیریت اختلالات مرتبط با آن ضروری است.
در این مقاله از بنیاد سلامت دکتر حوصله علاوه بر معرفی عضله اداکتور مگنوس و اجزای تشکیل‌دهنده آن، موقعیت آناتومیکی، اتصالات استخوانی، عصب‌دهی و خونرسانی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه، عملکرد عضله اداکتور مگنوس از دیدگاه آناتومیکی و بیومکانیکی بررسی می‌گردد. همچنین، آسیبهای شایع این عضله، دلایل بروز آن‌ها و حرکات تقویتی مناسب برای پیشگیری و بهبود عملکرد عضله مورد بحث قرار خواهد گرفت.
عضله اداکتور مگنوس چیست؟
«عضله اداکتور مگنوس» یکی از بزرگترین و قدرتمندترین عضلات بدن انسان است که در «کمپارتمان میانی ران» قرار دارد. این عضله به شکل مثلثی بزرگ است که از «استخوان لگن» تا «استخوان ران» کشیده شده است. «اداکتور مگنوس» از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش «ادداکتور (Adductor)» (یا پوبوفمورال Pubofemoral) و بخش «ایسکیوکوندیلار» (یا همسترینگ Hamstring).
بخش «ادداکتور» از «شاخه تحتانی پوبیس Pubis» و «شاخه ایسکیوم Ischium» منشأ می‌گیرد و به «خط خشن» (لینه آسپرا Linea aspera) «فمورFemur» متصل می‌شود. این بخش خود به دو قسمت تقسیم می‌شود: قسمت فوقانی که از «شاخه پوبیس Pubis » منشأ می‌گیرد و قسمت تحتانی که از «شاخه ایسکیوم» سرچشمه می‌گیرد.
بخش «ایسکیوکوندیلار» از «برجستگی ایسکیال Ischial prominence» منشأ گرفته و به «توبرکل ادداکتور Adductor tubercle» روی «کوندیل داخلی فمور Medial Condyle of Femur » متصل می‌شود. این بخش به دلیل شباهت عملکردی و عصب‌دهی، گاهی به عنوان بخشی از گروه عضلات «همسترینگ» در نظر گرفته می‌شود.
اداکتور مگنوس دارای چندین «سوراخ استخوانی-آپونوروتیک» است که برای عبور «شریان‌های سوراخ‌کننده» و «عروق فمورال» استفاده می‌شود. بزرگترین این سوراخ‌ها، «سوراخ ادداکتور» نام دارد که در انتهای تحتانی عضله قرار دارد و محل عبور «شریان و ورید فمورال Femoral artery and vein» به «حفره پوپلیته‌ال Popliteal fossa» است.
این عضله به دلیل ساختار پیچیده و عملکرد چندگانه‌اش، نقش مهمی در «بیومکانیک اندام تحتانی» ایفا می‌کند و در حرکات مختلف «مفصل ران» از جمله «ادداکشن»، «فلکشن»، «اکستنشن» و «چرخش» دخیل است. همچنین، «اداکتور مگنوس» در «ثبات لگن» و «کنترل پوسچر» حین راه رفتن نقش مهمی دارد.
محل قرارگیری عضله اداکتور مگنوس
عضله اداکتور مگنوس در «کمپارتمان میانی ران» قرار دارد و بخش عمده‌ای از این ناحیه را اشغال می‌کند. این عضله به شکل مثلثی بزرگ است که رأس آن در «استخوان لگن» و قاعده آن در طول «استخوان ران» قرار دارد.
از نظر «توپوگرافی آناتومیک»، اداکتور مگنوس در سطح عمقی‌تری نسبت به سایر عضلات «گروه اداکتور» قرار گرفته است. در سطح قدامی آن، «عضلات پکتینئوس Pectineus»، «اداکتور لونگوس Adductor longus » و «اداکتور برویس Adductor brevis » واقع شده‌اند. عروق فمورال و عروق پروفوندا فموریس (Veins of the profunda femoris) نیز از روی سطح قدامی این عضله عبور می‌کنند.
در سطح خلفی «اداکتور مگنوس»، «عضلات همسترینگ» شامل «سمی‌تندینوسوس Semitendonisus»، «سمی‌ممبرانوسوس Symmembranosus » و «بیسپس فموریس Biceps femoris» قرار دارند. همچنین، «عصب سیاتیک» نیز از این ناحیه عبور می‌کند. لبه داخلی این عضله با «عضلات گراسیلیس Gracilis » و «سارتوریوس Sarterius » مجاورت دارد، در حالی که «لبه فوقانی» آن با «عضلات ابتوراتور اکسترنوس Obturator externus » و «کوادراتوس فموریس Quadratus femoris» در ارتباط است.
اداکتور مگنوس نقش مهمی در تشکیل «کانال اداکتور» (یا کانال هانتر) ایفا می‌کند. این کانال مسیری است که «شریان فمورال Femoral artery »، «ورید فمورال Femoral vein » و «عصب سافنوس saphenous nerve» از آن عبور می‌کنند. «دیواره خلفی-داخلی» این کانال توسط «اداکتور مگنوس» تشکیل می‌شود.
به دلیل موقعیت آناتومیک خاص و گستردگی این عضله، «اداکتور مگنوس» نقش مهمی در «بیومکانیک اندام تحتانی» و «ثبات مفصل ران» ایفا می‌کند. این موقعیت همچنین به عضله اجازه می‌دهد تا در طیف وسیعی از حرکات «مفصل ران» شرکت کند.
بررسی سر ثابت و سر متحرک عضله اداکتور مگنوس
عضله اداکتور مگنوس دارای اتصالات پروگزیمال تاندونی در استخوان لگن و اتصالات دیستال در استخوان ران است. بخش «اداکتور» یا «پوبوفمورال» این عضله از شاخه تحتانی استخوان پوبیس و «شاخه استخوان ایسکیوم» منشا می گیرد که به عنوان سر ثابت یا «مبدأ» این بخش از عضله محسوب می شوند.
بخش فوقانی اداکتور مگنوس که از «شاخه پوبیس» منشا می گیرد، کوچکتر و افقی تر است و در «سمت داخلی برجستگی سرینی»، داخل به محل اتصال «گلوتئوس ماگزیموس Gluteus maximus» متصل می شود. بخش تحتانی که از «شاخه ایسکیوم» منشأ می گیرد، بزرگتر بوده و به صورت یک «آپونوروز پهن» به «خط آسپرا» و «بخش پروگزیمال خط فوق لقمه ای داخلی استخوان ران» اتصال می یابد. این نقاط اتصال دیستال، سر متحرک یا «مقصد» بخش «اداکتور» عضله را تشکیل می دهند.
بخش «همسترینگ» یا «ایسکیوکندیلار» اداکتور مگنوس از «برجستگی ایسکیال» منشا گرفته که سر ثابت یا «مبدأ» این بخش است. این بخش به صورت عمودی به سمت پایین امتداد یافته و با یک تاندون گرد به «برجستگی اداکتور» بر روی «کندیل داخلی استخوان ران» ختم می شود که سر متحرک یا «مقصد» این بخش را تشکیل می دهد.
سیستم عصبرسانی عضله اداکتور مگنوس
عضله اداکتور مگنوس عصب‌دهی دوگانه‌ای دارد که منعکس‌کننده موقعیت این عضله در دو «کمپارتمان داخلی» و «خلفی» ران است. در دوران جنینی، عصب‌دهی به هر دو بخش اداکتور مگنوس از «شاخه قدامی شبکه کمری-خاجی Anterior branch of the lumbosacral plexus »، «عصب اوبتوراتور»، «ریشه‌های عصبی خلفی L2 تا L4» و «بخش نازک نشیمنگاهی عصب سیاتیک (L4)» منشا می‌گیرد.
بخش «اداکتور» یا «پوبوفمورال» این عضله توسط «شاخه خلفی عصب اوبتوراتور» که از «ریشه‌های عصبی L2 تا L4» منشأ می‌گیرد، عصب‌دهی می‌شود. «عصب اوبتوراتور» پس از خروج از «سوراخ اوبتوراتور» وارد «کمپارتمان داخلی» ران شده و به اکثر عضلههای این ناحیه شاخه می‌دهد.
بخش «همسترینگ» یا «ایسکیوکندیلار» اداکتور مگنوس توسط «بخش نازک نشیمنگاهی عصب سیاتیک» که از «ریشه‌های عصبی L4 تا S3» منشأ می‌گیرد، عصب‌دهی می‌شود. این الگوی عصب‌دهی، شباهت ساختاری و عملکردی بخش «همسترینگ» را با عضلههای «همسترینگ» نشان می‌دهد.
با این حال، مطالعات اخیر نشان داده‌اند که بخش «اداکتور» عضله نیز می‌تواند عصب‌دهی دوگانه داشته باشد. طبق این مطالعات، بیش از 90 درصد از بخش دیستال اداکتور مگنوس، به‌ویژه «شاخه خلفی عصب اوبتوراتور» و «بخش نازک نشیمنگاهی عصب سیاتیک»، عصب‌دهی دوگانه دریافت می‌کنند.
سیستم خونرسانی عضله اداکتور مگنوس
خونرسانی به عضله اداکتور مگنوس از چندین منبع شریانی تأمین می‌شود. شریان «اوبتوراتور» که از شریان «ایلیاک داخلی» منشعب شده و پس از خروج از لگن از طریق «سوراخ اوبتوراتور» وارد «کمپارتمان داخلی» ران می‌شود، نقش اصلی را در خونرسانی به اکثر عضلههای این ناحیه، از جمله اداکتور مگنوس، ایفا می‌کند.
با این حال، عضله اداکتور مگنوس خونرسانی قابل توجهی را از سایر شریان‌ها نیز دریافت می‌کند. «شاخه‌های سوراخ کننده شریان فمورال عمقی»، منبع اصلی خونرسانی این عضله هستند. «شریان فمورال عمقی» شاخه‌ای از «شریان فمورال» است که در «مثلث فمورال» از آن جدا می‌شود و به بخش‌های عمقی ران میرود.
«شریان محیطی داخلی ران» نیز نقش مهمی در خونرسانی به بخش فوقانی اداکتور مگنوس دارد. این شریان از «شریان فمورال عمقی» منشعب شده و در امتداد «گردن استخوان ران» به سمت عقب حرکت می‌کند.
بخش‌های تحتانی اداکتور مگنوس توسط «شریان فمورال»، «شریان پوپلیتئال» و «شریان‌های ژنیکولار» خونرسانی می‌شوند. «شریان فمورال» شاخه انتهایی «شریان ایلیاک خارجی» است که پس از عبور از «رباط اینگوینال» وارد ران می‌شود و در طول «کانال اداکتور» به سمت پایین امتداد می‌یابد. این شریان پس از عبور از «حفره اداکتور» وارد «حفره پوپلیتئال» شده و به «شریان پوپلیتئال» تبدیل می‌شود.
رگ‌های لنفاوی عضله اداکتور مگنوس، همراه با سایر عضلههای «کمپارتمان داخلی»، به «گره‌های لنفاوی اینگوینال عمقی» که در بخش داخلی «غلاف فمورال» و «مثلث فمورال» قرار دارند، تخلیه می‌شوند.
عملکرد عضله اداکتور مگنوس از نظر آناتومی
عضله اداکتور مگنوس با توجه به موقعیت آناتومیکی، اتصالات استخوانی و عصب‌دهی منحصر به فرد خود، عملکردهای متنوعی در اندام تحتانی ایفا می‌کند. این عضله قدرتمند نقش اصلی در «نزدیک کردن ران» (Adduction) دارد و زمانی که پاها از یک وضعیت باز شده به سمت یکدیگر حرکت می‌کنند، به‌شدت فعال می‌شود.
بخش متصل به «خط آسپرا» در «چرخش خارجی ران» (External Rotation) نقش دارد، در حالی که بخشی که به «اپی کندیل داخلی» می‌رسد، هنگامی که ران به سمت خارج چرخیده و خم شده باشد، در «چرخش داخلی» (Internal Rotation) و «باز کردن ران» (Extension) عمل می‌کند.
اداکتور مگنوس همچنین در «خم کردن ران» (Flexion) نیز نقش دارد. بخش قدامی‌تر این عضله که گاهی تحت عنوان «اداکتور مینیموس» از آن یاد می‌شود، به دلیل جهت افقی تارهای عضلانی، عملکرد «خم کننده ران» دارد.
علاوه بر نقش حرکتی، اداکتور مگنوس یک تثبیت کننده دینامیک مهم برای «مفصل ران» محسوب می‌شود. اتصال گسترده این عضله به استخوان لگن و اتصال دیستال آن به استخوان ران، آن را به یک عامل با‌ثبات‌کننده قدرتمند در برابر نیروهای چرخشی و جانبی در طول راه رفتن و دویدن تبدیل کرده است.
بخش خلفی‌تر اداکتور مگنوس که از «برجستگی ایسکیال» منشا می‌گیرد، شباهت ساختاری و عملکردی زیادی به عضلههای «همسترینگ» دارد. این بخش عمدتا در «باز کردن ران» و «چرخش خارجی» نقش دارد و به‌عنوان بخشی از گروه عضلههای «همسترینگ» در نظر گرفته می‌شود.
مطالعات الکترومیوگرافی سطحی نشان داده‌اند که بخش قدامی‌تر اداکتور مگنوس با تارهای عضلانی کوتاه‌تر، عمدتا در تثبیت اندام تحتانی نقش دارد، در حالی که تارهای عضلانی طویل‌تر در بخش خلفی، با «نیمه وتری» (Semitendinosus) مرتبط بوده و در «باز کردن ران» نقش دارند.
عملکرد عضله اداکتور مگنوس از نظر بیومکانیک
از دیدگاه بیومکانیکی، عضله اداکتور مگنوس نقش مهمی در کنترل حرکات اندام تحتانی و انتقال نیروها در طول راه رفتن و سایر فعالیت‌های عملکردی ایفا می‌کند. با توجه به اتصالات گسترده این عضله به استخوان لگن و ران، اداکتور مگنوس یک بازوی اهرمی قدرتمند برای تولید گشتاور (Torque) در مفصل ران ایجاد می‌کند.
در حین راه رفتن، اداکتور مگنوس به‌عنوان یک تثبیت‌کننده دینامیک برای لگن و ران عمل می‌کند. در مرحله استقرار (Stance Phase)، این عضله به کنترل نوسانات لگن در صفحه فرونتال کمک کرده و از افتادن لگن به سمت مخالف جلوگیری می‌کند. همچنین در مرحله نوسان (Swing Phase)، اداکتور مگنوس با کنترل اداکشن ران، از برخورد اندام نوسان کننده با اندام ثابت جلوگیری می‌کند.
مطالعات بیومکانیکی با استفاده از مدل‌های کامپیوتری و آنالیز راه رفتن نشان داده‌اند که اداکتور مگنوس در افراد مبتلا به فلج مغزی با راه رفتن قوزکی (Crouch Gait) و چرخش داخلی ران، نقش مهمی در ایجاد گشتاور چرخشی داخلی ران دارد. با این حال، در وضعیت ایستاده طبیعی و آنته‌ورژن طبیعی ران، اداکتور مگنوس گشتاور چرخشی داخلی کمی تولید می‌کند.
زوایای مفصلی ران تاثیر قابل توجهی بر عملکرد بیومکانیکی اداکتور مگنوس دارند. در شرایط آنته‌ورژن شدید ران (بیش از 20 درجه) یا فلکشن زانو (بیش از 30 درجه)، بازوی گشتاور چرخشی این عضله تغییر کرده و به سمت چرخش خارجی متمایل می‌شود. این یافته در تعیین استراتژی‌های مداخله‌ای برای بهبود راه رفتن در افراد مبتلا به فلج مغزی حائز اهمیت است.
آسیبهای عضله اداکتور مگنوس
عضله اداکتور مگنوس به دلیل نقش مهم خود در حرکات اندام تحتانی و تثبیت دینامیک مفصل ران، در معرض آسیبهای مختلفی قرار دارد. یکی از شایع‌ترین آسیبهای این عضله، کشیدگی (Strain) است که در اثر فعالیت بیش از حد، ضربه یا کشش ناگهانی رخ می‌دهد. کشیدگی اداکتور مگنوس اغلب در ورزشکاران رشته‌هایی مانند فوتبال، هاکی و ژیمناستیک دیده می‌شود.
در موارد نادر، پارگی (Tear) کامل یا ناقص اداکتور مگنوس نیز ممکن است رخ دهد. پارگی معمولا در محل اتصال پروگزیمال عضله به استخوان لگن رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به ناپایداری مفصل ران شود.
سندرم ازدحام (Impingement Syndrome) نیز از دیگر مشکلات مرتبط با اداکتور مگنوس است. در این حالت، عضله دچار التهاب و تحریک مزمن می‌شود که معمولا ناشی از تکرار بیش از حد حرکات اداکشن و چرخش داخلی ران است.
در برخی موارد، «ضعف» یا «عدم تعادل» در اداکتور مگنوس و سایر عضلههای اداکتور ران می‌تواند منجر به بی‌ثباتی مفصل ران، راه رفتن نامتقارن و افزایش خطر آسیبهای ثانویه شود. ارزیابی دقیق قدرت و عملکرد این عضله‌ها برای پیشگیری و مدیریت آسیبهای مرتبط ضروری است.
دلایل بروز آسیبهای عضله اداکتور مگنوس
از دلایل اصلی آسیبهای عضله اداکتور مگنوس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده بیش از حد (Overuse)
در اثر تکرار مکرر حرکات اداکشن و چرخش داخلی ران بدون استراحت کافی رخ می‌دهد. این وضعیت منجر به «خستگی عضلانی»، «التهاب» و در نهایت «آسیب بافتی» می‌شود.
- عدم تعادل عضلانی (Muscle Imbalance) بین اداکتورها و ابداکتورهای ران
زمانی که اداکتورها در مقایسه با ابداکتورها ضعیف‌تر باشند، فشار نامتقارنی به «مفصل ران» وارد شده و احتمال آسیب افزایش می‌یابد.
- انعطاف‌پذیری ضعیف و سفتی بیش از حد عضله
زمانی که اداکتور مگنوس دارای انعطاف‌پذیری محدود باشد، در معرض کشش بیش از حد و پارگی قرار می‌گیرد.
- تکنیک نامناسب در حین فعالیت‌های ورزشی
تکنیک‌هایی چون «شوت زدن» یا «تغییر ناگهانی جهت» نیز می‌تواند منجر به اعمال نیروهای برشی و کششی نامطلوب بر اداکتور مگنوس شوند.
- خستگی عمومی بدن
- گرم نکردن کافی قبل از فعالیت
- عدم ریکاوری مناسب بین جلسات تمرینی
بهترین حرکات برای تقویت عضله اداکتور مگنوس
برای تقویت عضله اداکتور مگنوس چندین حرکت تخصصی وجود دارد که می‌توانند به‌طور موثر این عضله را هدف قرار دهند:
اسکات پا باز (Wide stance squat)
این حرکت با قرار دادن پاها در عرضی بیشتر از عرض شانه‌ها و چرخش جزئی پنجه‌ها به سمت خارج انجام می‌شود.
ادداکشن ایستاده با کش (Standing banded adduction)
با استفاده از یک «کش مقاومتی» که به یک نقطه ثابت متصل شده، پا را به سمت داخل می‌کشیم.
ادداکشن نشسته با کش (Seated banded adduction)
مشابه حرکت قبلی اما در حالت نشسته که ثبات بیشتری ایجاد می‌کند.
ادداکشن در حالت خوابیده به پهلو (Side-lying adduction)
در این حرکت، فرد به پهلو دراز کشیده و پای پایینی را به سمت بالا حرکت می‌دهد.
دستگاه ادداکتور (Adductor machine)
این دستگاه امکان تنظیم وزن و عرض پدها را فراهم می‌کند و برای مبتدیان مناسب است.
رفرنس:
https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/adductor-magnus
https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/a/adductor-magnus/
https://www.healthline.com/health/adductor-exercises
جدول:
|
محل قرارگیری |
عضله اداکتور مگنوس در «کمپارتمان میانی ران» قرار دارد و بخش عمده‌ای از این ناحیه را اشغال می‌کند. این عضله به شکل مثلثی بزرگ است که رأس آن در «استخوان لگن» و قاعده آن در طول «استخوان ران» قرار دارد. |
| سر ثابت |
بخش «اداکتور» یا «پوبوفمورال» این عضله از شاخه تحتانی استخوان پوبیس و «شاخه استخوان ایسکیوم» منشا می گیرد |
|
سر متحرک |
با یک تاندون گرد به «برجستگی اداکتور» بر روی «کندیل داخلی استخوان ران» ختم می شود که سر متحرک یا «مقصد» این بخش را تشکیل می دهد. |
| خونرسانی |
شریان «اوبتوراتور» که از شریان «ایلیاک داخلی» منشعب شده و پس از خروج از لگن از طریق «سوراخ اوبتوراتور» وارد «کمپارتمان داخلی» ران می‌شود، نقش اصلی را در خونرسانی به اکثر عضلههای این ناحیه، از جمله اداکتور مگنوس، ایفا می‌کند. |
|
عصبرسانی |
عصب‌دهی به هر دو بخش اداکتور مگنوس از «شاخه قدامی شبکه کمری-خاجی Anterior branch of the lumbosacral plexus »، «عصب اوبتوراتور»، «ریشه‌های عصبی خلفی L2 تا L4» و «بخش نازک نشیمنگاهی عصب سیاتیک (L4)» منشا می‌گیرد. |
| عملکرد |
چرخش داخلی مفصل ران باز کردن مفصل ران خم کردن |
