شبکه عصبی براکیال پلکسوس (Brachial Plexus Injury) ساختاری پیچیده و حیاتی در بدن انسان است که نقش‌محوری در کنترل حرکات و احساسات شانه، بازو و دست ایفا می‌کند. این شبکه عصبی، مجموعه‌ای از اعصاب است که از نخاع گردنی (مهره‌های C5 تا T1) منشأ می‌گیرند و سپس با یکدیگر ترکیب شده و شاخه‌های متعددی را تشکیل می‌دهند که عضلات اندام فوقانی را عصب‌دهی می‌کنند و اطلاعات حسی را از این ناحیه به مغز منتقل می‌نمایند. به بیان ساده‌تر، شبکه عصبی بازویی، پل ارتباطی بین مغز و اندام فوقانی است و امکان انجام حرکات ظریف و پیچیده، دریافت اطلاعات حسی از محیط اطراف، و هماهنگی بین این دو را فراهم می‌سازد.
سلامت این شبکه عصبی برای عملکرد بهینه اندام فوقانی ضروری است. هرگونه اختلال در عملکرد شبکه عصبی بازویی می‌تواند منجر به طیف گسترده‌ای از مشکلات حرکتی و حسی شود که به طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آسیب به این شبکه، نه‌تنها توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را مختل می‌کند، بلکه منجر به ناتوانی‌های طولانی‌مدت و کاهش بهره‌وری فرد در محیط کار و زندگی اجتماعی خواهد شد. به همین دلیل، شناخت دقیق ساختار و عملکرد شبکه عصبی بازویی، همچنین درک عوامل خطر و مکانیسم‌های آسیب‌زایی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در ادامه این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی آسیب عصبی براکیال پلکسوس و علائم آن خواهیم پرداخت.
آسیب عصبی براکیال پلکسوس چیست؟
آسیب عصبی براکیال پلکسوس (Brachial Plexus Injury) به آسیب وارد شده به شبکه عصبی بازویی گفته می‌شود. این نوع آسیب می‌تواند طیف گسترده‌ای از شدت و ماهیت از کشیدگی یا فشردگی خفیف اعصاب گرفته تا پارگی کامل آنها را شامل می‌شود. این آسیب، به طور مستقیم بر عملکرد حرکتی و حسی اندام فوقانی تأثیر می‌گذارد و بسته به‌شدت و محل آسیب، می‌تواند منجر به ضعف، فلج، بی‌حسی، یا تغییرات حسی غیرطبیعی در شانه، بازو و دست گردد.
به‌طورکلی، آسیب عصبی بازویی، ارتباط بین مغز و عضلات و پوست اندام فوقانی را مختل می‌کند. این اختلال منجر به ناتوانی در انقباض عضلات، احساس لمس، گرما، سرما، و موقعیت مفصلی در اندام فوقانی خواهد شد. در موارد شدید، آسیب به فلج کامل اندام می‌انجامد، در حالی که در موارد خفیف‌تر، ممکن است فرد تنها دچار ضعف یا محدودیت در حرکات ظریف دست شود.
آسیب عصبی براکیال پلکسوس با آسیب‌های تکی عصب‌ها مانند اولنار یا مدین تفاوت اساسی دارد. آسیب به عصب اولنار یا مدین تنها عملکردبخشی از دست را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد (به‌عنوان‌مثال، حرکت انگشتان خاص یا احساس در بخشی از دست)، اما آسیب به شبکه عصبی بازویی می‌تواند عملکرد کل اندام فوقانی را تحت‌تأثیر قرار دهد. این تفاوت به این دلیل است که شبکه عصبی بازویی منبع اصلی عصب‌دهی برای کل اندام فوقانی است، درصورتی‌که عصب‌های اولنار و مدین شاخه‌هایی از این شبکه هستند که مسئولیت عصب‌دهی نواحی خاصی از دست را بر عهده دارند.
به‌عنوان‌مثال، آسیب به عصب اولنار ممکن است منجر به ضعف در حرکت انگشتان کوچک و حلقه شود و احساس در قسمت داخلی دست را تحت‌تأثیر قرار دهد. در مقابل، آسیب به شبکه عصبی بازویی می‌تواند منجر به ضعف در حرکت کل بازو، شانه و دست شود و احساس در کل اندام فوقانی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علائم آسیب عصبی براکیال پلکسوس
علائم آسیب عصبی براکیال پلکسوس به‌شدت و محل آسیب در شبکه عصبی بازویی بستگی دارد. این علائم می‌توانند از ناراحتی خفیف تا ناتوانی شدید متغیر باشند و به طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهند. برخی از شایع‌ترین علائم آسیب عصبی بازویی عبارت‌اند از:
بی‌حسی، گزگز یا درد در شانه و بازو
این علائم حسی، ناشی از اختلال در انتقال پیام‌های عصبی از اندام فوقانی به مغز هستند. بی‌حسی به معنای ازدست‌دادن کامل حس در یک ناحیه خاص است. اما گزگز به‌صورت احساس سوزن‌سوزن‌شدن یا مورمورشدن در پوست ظاهر می‌شود. شدت این علائم می‌تواند متغیر باشد و در برخی موارد، ممکن است فرد احساس سوزش یا درد ناخوشایند در شانه و بازو داشته باشد.
ضعف یا فلج جزئی یا کامل اندام فوقانی
این علائم حرکتی، ناشی از عدم توانایی عضلات در دریافت پیام‌های عصبی مناسب برای انقباض هستند. ضعف به معنای کاهش قدرت عضلانی است و می‌تواند به‌صورت دشواری در بلندکردن اشیا، انجام حرکات ظریف، یا حفظ تعادل اندام فوقانی ظاهر شود. فلج به معنای ازدست‌دادن کامل توانایی حرکت است و به‌صورت عدم توانایی در حرکت‌دادن شانه، بازو، یا دست ظاهر می‌شود. بسته به محل و شدت آسیب، ضعف یا فلج می‌تواند جزئی (محدود به عضلات خاص) یا کامل (در کل اندام فوقانی) باشد.
کاهش کنترل عضلات
این علامت می‌تواند به‌صورت دشواری در انجام حرکات هماهنگ و دقیق ظاهر شود. فرد ممکن است در انجام فعالیت‌هایی مانند نوشتن، بستن دکمه‌ها، یا استفاده از ابزارها دچار مشکل شود. این علامت، ناشی از اختلال در انتقال پیام‌های عصبی به عضلات مسئول انجام حرکات ظریف و هماهنگ است.
آتروفی عضلانی
درصورتی‌که عضلات به مدت طولانی عصب‌دهی نشوند، ممکن است دچار آتروفی شوند. آتروفی به معنای کاهش حجم و توده عضلانی است و به‌صورت لاغرشدن و ضعیف‌شدن عضلات شانه، بازو و دست ظاهر خواهد شد.
تغییرات در گردش خون
در برخی موارد، آسیب عصبی بازویی می‌تواند منجر به تغییراتی در گردش خون در اندام فوقانی شود. این تغییرات به‌صورت سردشدن، تغییر رنگ پوست (مانند رنگ‌پریدگی یا کبودی)، یا تورم ظاهر می‌شوند.
سندرم هورنر
در موارد آسیب به ریشه‌های عصبی C8 و T1، ممکن است فرد دچار سندرم هورنر شود. این سندرم با افتادگی پلک (ptosis)، کوچک‌شدن مردمک (miosis)، و کاهش تعریق در یک طرف صورت (anhidrosis) مشخص می‌شود.
علل آسیب عصبی براکیال پلکسوس
آسیب به براکیال پلکسوس می‌تواند ناشی از طیف وسیعی از عوامل باشد که شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- تصادفات رانندگی: این نوع حوادث، به‌ویژه تصادف موتورسیکلت، اغلب با آسیب‌های شدید ناشی از نیروهای کششی و ضربه‌ای همراه هستند که می‌توانند به براکیال پلکسوس آسیب برسانند. مکانیزم‌های آسیب شامل کشیدگی بیش از حد، فشردگی و حتی پاره شدن اعصاب براکیال پلکسوس است.
- زایمان سخت: در طول زایمان، به‌خصوص زایمان‌های دشوار یا با وزن بالای نوزاد، نیروهای کششی وارده به گردن و شانه نوزاد می‌توانند منجر به آسیب براکیال پلکسوس شوند. این عارضه که فلج ارب (Erb’s palsy) نیز شناخته می‌شود، معمولاً در نوزادان رخ می‌دهد و باعث ضعف یا فلج در بازو و دست خواهد شد.
- آسیب‌های ورزشی شدید: ورزش‌های پربرخورد مانند فوتبال، راگبی و کشتی، خطر آسیب به براکیال پلکسوس را افزایش می‌دهند. نیروهای ناگهانی و شدید وارده به شانه و گردن در این ورزش‌ها می‌توانند منجر به کشیدگی، فشردگی یا پارگی اعصاب براکیال پلکسوس شوند.
- کشیدگی شدید گردن یا شانه: حرکات ناگهانی و شدید گردن یا شانه، مانند افتادن از ارتفاع یا بلندکردن اجسام سنگین به روش نادرست، سبب کشیدگی بیش از حد اعصاب براکیال پلکسوس می‌شود. این نوع آسیب معمولاً منجر به ضعف موقت و گزگز در اندام فوقانی می‌شود.
- تومورها و التهاب‌های فشاری: تومورهایی که در نزدیکی براکیال پلکسوس قرار دارند، می‌توانند با فشردن اعصاب، باعث آسیب به آنها شوند. همچنین، التهاب در ناحیه گردن و شانه نیز منجر به فشردگی اعصاب براکیال پلکسوس و بروز علائم بالینی خواهد شد.
راه‌های تشخیص آسیب عصبی براکیال پلکسوس
تشخیص دقیق آسیب براکیال پلکسوس برای تعیین نوع و شدت آسیب و برنامه‌ریزی مداخلات درمانی مناسب ضروری است. روش‌های تشخیصی مختلفی برای ارزیابی براکیال پلکسوس وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
- معاینه بالینی دقیق
یک معاینه کامل عصبی عضلانی شامل ارزیابی دامنه حرکتی، قدرت عضلانی، حس و رفلکس‌ها، اطلاعات مهمی در مورد محل و شدت آسیب فراهم می‌کند. پزشک با بررسی دقیق الگوهای ضعف و اختلال حسی، می‌تواند به محل احتمالی آسیب در براکیال پلکسوس پی ببرد.
- تست‌های الکترومیوگرافی (EMG)
این تست فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند به تشخیص آسیب عصبی و تعیین شدت آن کمک کند. در تست EMG، الکترودهایی به عضلات مختلف در اندام فوقانی وارد می‌شوند و فعالیت الکتریکی آنها در حالت استراحت و در حین انقباض ثبت می‌شود.
- مطالعات هدایت عصبی (NCV)
این تست سرعت انتقال پیام‌های عصبی در طول اعصاب را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند به شناسایی نواحی آسیب‌دیده در براکیال پلکسوس کمک کند. در تست NCV، تحریکات الکتریکی کوچکی به اعصاب وارد می‌شوند و سرعت انتقال پیام عصبی در طول عصب اندازه‌گیری می‌شود. کاهش سرعت هدایت عصبی نشان‌دهنده آسیب به عصب است.
- MRI
این روش تصویربرداری، تصاویر دقیقی از ساختارهای آناتومیکی براکیال پلکسوس، از جمله اعصاب، عضلات و عروق خونی ارائه می‌دهد. MRI می‌تواند به شناسایی تومورها، هماتوم‌ها یا سایر ضایعاتی که ممکن است باعث فشردگی یا آسیب به براکیال پلکسوس شده باشند، کمک کند. همچنین، MRI می‌تواند به تشخیص پارگی یا جداشدگی اعصاب از نخاع کمک کند.
- سونوگرافی یا CT Myelography (در موارد خاص)
در برخی موارد خاص، ممکن است از سونوگرافی یا CT Myelography برای ارزیابی دقیق‌تر براکیال پلکسوس استفاده شود. سونوگرافی می‌تواند برای بررسی اعصاب سطحی براکیال پلکسوس و شناسایی تومورها یا هماتوم‌ها مورد استفاده قرار گیرد. CT Myelography یک روش تصویربرداری است که در آن ماده حاجب به کانال نخاعی تزریق می‌شود و سپس از CT اسکن برای تصویربرداری از نخاع و اعصاب استفاده می‌شود. این روش می‌تواند برای تشخیص آسیب‌های پیچیده براکیال پلکسوس، مانند جداشدگی اعصاب از نخاع، مفید باشد.
حرکات ورزشی برای بهبود آسیب عصبی براکیال پلکسوس
توان‌بخشی عصبی عضلانی پس از آسیب براکیال پلکسوس، یک جزء حیاتی در بازیابی عملکرد اندام فوقانی است. یک برنامه تمرینی مناسب، با تمرکز بر بازیابی حرکات، افزایش قدرت عضلانی و بهبود حس عمقی، می‌تواند به بهبودی عملکرد عصبی و جلوگیری از عوارض ثانویه کمک کند.
انواع آسیب عصبی براکیال پلکسوس
آسیب براکیال پلکسوس را می‌توان بر اساس محل آسیب و نوع آسیب به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:
بر اساس محل آسیب
آسیب براکیال پلکسوس بسته به محل آسیب شامل موارد زیر است:
- آسیب فوقانی: این نوع آسیب، اعصاب فوقانی براکیال پلکسوس (ریشه‌های C5 و C6) را درگیر می‌کند و معمولاً منجر به ضعف در عضلات شانه، بازو و ساعد می‌شود.
- آسیب تحتانی: این نوع آسیب، اعصاب تحتانی براکیال پلکسوس (ریشه‌های C8 و T1) را درگیر می‌کند و معمولاً منجر به ضعف در عضلات دست و انگشتان خواهد شد.
- آسیب کامل: این نوع آسیب، تمام اعصاب براکیال پلکسوس (ریشه‌های C5 تا T1) را درگیر می‌کند و منجر به فلج کامل اندام فوقانی می‌گردد.
بر اساس نوع آسیب
نوع آسیب براکیال پلکسوس نیز شامل انواع مختلفی است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- کشیدگی: در این نوع آسیب، اعصاب براکیال پلکسوس کشیده می‌شوند، اما پاره نمی‌شوند. کشیدگی معمولاً منجر به ضعف موقت و گزگز در اندام فوقانی می‌گردد.
- فشردگی: در این نوع آسیب، اعصاب براکیال پلکسوس تحت‌فشار قرار می‌گیرند. فشردگی می‌تواند ناشی از تومورها، هماتوم‌ها یا التهاب باشد و منجر به ضعف، گزگز و اختلال حسی در اندام فوقانی شود.
- پارگی: در این نوع آسیب، اعصاب براکیال پلکسوس پاره می‌شوند. پارگی می‌تواند ناشی از تصادفات رانندگی، آسیب‌های ورزشی شدید یا زایمان سخت باشد و منجر به فلج کامل یا جزئی اندام فوقانی شود.
- جداشدگی از نخاع: در این نوع آسیب، ریشه‌های عصبی از نخاع جدا می‌شوند. جداشدگی از نخاع شدیدترین نوع آسیب براکیال پلکسوس است و معمولاً منجر به فلج کامل اندام فوقانی خواهد شد.
راه‌های پیشگیری از آسیب عصبی براکیال پلکسوس
پیشگیری از آسیب براکیال پلکسوس نقش مهمی در کاهش بروز این عارضه دارد. راهکارهای پیشگیری از آسیب براکیال پلکسوس در ادامه آمده است:
پیشگیری از آسیب براکیال پلکسوس
- استفاده از کمربند ایمنی: استفاده صحیح از کمربند ایمنی در هنگام رانندگی می‌تواند خطر آسیب به براکیال پلکسوس را در تصادفات رانندگی کاهش دهد.
- احتیاط در تمرینات شدید ورزشی: اجتناب از حرکات ناگهانی و شدید گردن و شانه در ورزش‌های پربرخورد، خطر آسیب به براکیال پلکسوس را کاهش می‌دهد.
- آموزش تکنیک‌های ایمن در زایمان: آموزش به پزشکان و ماماها در مورد تکنیک‌های ایمن زایمان می‌تواند خطر آسیب براکیال پلکسوس در نوزادان را کاهش دهد.
- شناسایی زودهنگام علائم هشداردهنده: آگاهی از علائم هشداردهنده آسیب براکیال پلکسوس، مانند ضعف، گزگز و اختلال حسی در اندام فوقانی، به تشخیص زودهنگام و شروع مداخلات درمانی مناسب کمک خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
آسیب عصبی براکیال پلکسوس منجر به اختلالات حسی و حرکتی قابل‌توجهی در اندام فوقانی می‌شود و کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. تشخیص سریع، مداخله درمانی مناسب و توان‌بخشی هدفمند برای بهبود عملکرد عصبی و پیشگیری از عوارض دائمی ضروری است. با درک علل آسیب، استفاده از روش‌های تشخیصی دقیق، طبقه‌بندی صحیح نوع آسیب و اجرای راهکارهای پیشگیرانه، می‌توان به کاهش بروز این عارضه و بهبود نتایج بالینی در افراد مبتلا کمک کرد.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
