استفاده روزافزون از گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها در میان کودکان، به یکی از چالش‌های مهم جامعه تبدیل شده است. این دستگاه‌ها به دلیل دسترسی آسان به اطلاعات و سرگرمی‌ها، جذابیت زیادی برای کودکان دارند. اما این جذابیت می‌تواند آثار منفی و جدی بر روی وضعیت بدنی آنها داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که نشستن طولانی‌مدت و عدم تحرک به مشکلاتی نظیر چاقی، ضعف عضلانی و اختلالات اسکلتی منجر می‌شود. همچنین، استفاده مداوم از این دستگاه‌ها بر روی بینایی و خواب کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. این مقاله از وب‌سایت دکتر حوصله به بررسی اثرات منفی استفاده طولانی از گوشی و تبلت بر وضعیت بدنی کودکان می‌پردازد و راهکارهایی برای کاهش این اثرات ارائه می‌دهد.
تاثیرات مخرب موبایل بر مغز و روان کودکان
استفاده از موبایل‌ها در میان کودکان، به چالشی جدی در زمینه سلامت روان و مغز تبدیل شده است. این دستگاه‌ها با ارائه محتوای متنوع و جذاب، به سادگی توجه کودکان را جلب می‌کنند، اما اثرات مخرب آنها بر توسعه مغز و روان کودکان به تدریج نمایان می‌شود. در ادامه مطلب چندین مورد از تاثیرات مخرب موبایل بر مغز و روان کودکان را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
تاثیر موبایل بر رشد مغزی کودکان
استفاده مداوم از موبایل به تغییرات ساختاری در مغز در حال رشد کودکان منجر می‌شود. مغز کودکان هر روز در حال توسعه است و هر گونه اختلال در این فرآیند می‌تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض محتوای دیجیتال و تعاملات مجازی می‌تواند اختلالاتی در رشد طبیعی نورون‌ها ایجاد کند. این اختلالات موجب می‌شوند که ارتباطات بین نورون‌ها تحت تاثیر قرار گیرد و در نتیجه، فرآیندهای یادگیری و حافظه دچار مشکل شوند.
علاوه بر این، استفاده طولانی‌مدت از گوشی به کاهش ماده خاکستری در مناطق حیاتی مغز، مانند قشر پیشانی و هیپوکامپ، منجر می‌گردد. این مناطق مسئول تصمیم‌گیری، حل مسئله و ذخیره‌سازی خاطرات هستند. کاهش ماده خاکستری در این نواحی منجر به افت کارایی شناختی و مشکلاتی در یادگیری و یادآوری اطلاعات می‌شوند. بنابراین، توجه به زمان استفاده از گوشی‌های هوشمند و تبلت در سنین پایین، امری ضروری است تا از بروز مشکلات جدی در رشد مغزی کودکان جلوگیری شود.
بروز مشکلات خواب در کودکان
استفاده از موبایل در ساعات نزدیک به خواب می‌تواند اختلالات جدی در الگوی خواب کودکان ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین اثرات منفی این استفاده، اختلال در ترشح ملاتونین عنوان می‌شود؛ هورمونی که در تنظیم خواب مؤثر است. نور آبی ساطع شده از صفحه‌نمایش‌ها باعث می‌شود که ترشح این هورمون کاهش یابد و در نتیجه، خواب کودکان تحت تاثیر قرار گیرد.
کاهش کیفیت و کمیت خواب علاوه بر این که بر روی سلامت جسمانی کودکان تاثیرگذار است، بلکه بر روی رفتار آنها نیز تأثیر منفی می‌گذارد. خواب ناکافی می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر کج‌خلقی، بی‌حوصلگی و عدم تمرکز در طول روز شود. همچنین، ارتباط بین استفاده از موبایل و بروز کابوس‌های شبانه و خواب‌های پریشان نیز رایج بوده و اخیرا از سوی محققین مورد توجه قرار گرفته است. این مشکلات خواب اضطراب و استرس در طول روز را به همراه داشته و بر روی عملکرد تحصیلی کودکان تأثیر خواهند گذاشت. بنابراین، توجه به زمان و نحوه استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در شب برای بهبود کیفیت خواب کودکان ضروری است.
اختلال در یادگیری و عملکرد تحصیلی
استفاده افراطی از موبایل و تبلت تأثیرات منفی بر یادگیری و عملکرد تحصیلی کودکان آنان خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این استفاده، کاهش تمرکز و حافظه است. هنگامی که کودکان به محتوای دیجیتال وابسته می‌شوند، توانایی آنها در تمرکز بر روی مطالعه و فعالیت‌های تحصیلی کاهش می‌یابد. این عدم تمرکز منجر به افت نمرات درسی و کاهش کیفیت یادگیری می‌شود.
علاوه بر این، استفاده از موبایل به اختلال در رشد مهارت‌های شناختی منجر می‌شود. کودکان ممکن است به جای تفکر انتقادی و حل مسئله، به مصرف اطلاعات سطحی و فوری عادت کنند. این موضوع علاوه بر این که بر روی عملکرد تحصیلی آنها تأثیر می‌گذارد، بلکه در بلندمدت به مشکلاتی در زندگی شخصی و حرفه‌ای آنان نیز دامن می‌زند. لذا، ضروری است که والدین و معلمان به این موضوع توجه کرده و راهکارهایی برای مدیریت زمان استفاده از دستگاه‌های دیجیتال ارائه دهند تا یادگیری و عملکرد تحصیلی کودکان را تضمین کنند.
اضطراب اجتماعی و انزوای کودکان
استفاده بیش از حد از تلفن همراه بروز اضطراب اجتماعی و انزوا در کودکان را موجب می‌شود. با افزایش وابستگی به فضای مجازی، مهارت‌های ارتباطی کودکان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. آنها ممکن است در تعاملات واقعی با مشکلاتی مواجه شوند و نتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. این موضوع به انزوا و احساس تنهایی منجر خواهد شد که بر روی سلامت روانی کودکان تأثیر منفی می‌گذارد.
علاوه بر این، ترس از تعاملات واقعی ممکن است به نوعی از اضطراب اجتماعی تبدیل شود که کودکان را در موقعیت‌های اجتماعی دچار مشکل می‌کند. این اضطراب می‌تواند به بروز رفتارهای خجالت‌آور و عدم اعتمادبه‌نفس منجر شود. در نتیجه، کودکان ممکن است به جای برقراری ارتباطات واقعی، به تعاملات مجازی روی آورند که این موضوع به یک حلقه باطل منجر می‌شود. بنابراین، توجه به اهمیت تعاملات اجتماعی واقعی و فراهم کردن فرصت‌هایی برای کودکان به منظور تقویت مهارت‌های ارتباطی آنها بسیار ضروری است.
افزایش پرخاشگری و رفتارهای تهاجمی
محتوای خشن و تهاجمی موجود در بازی‌ها و برنامه‌های موبایلی بر رفتار کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. تحقیقات نشان داده است که مشاهده و تعامل با محتوای خشن به افزایش پرخاشگری و رفتارهای تهاجمی در کودکان منجر می‌شود. این موضوع در سنین پایین‌تر که ذهن کودکان در حال شکل‌گیری است، اثرات طولانی‌مدتی به دنبال دارد.
کاهش تحمل ناکامی نیز یکی دیگر از پیامدهای منفی استفاده از موبایل است. کودکان ممکن است به دلیل دسترسی سریع به اطلاعات و سرگرمی‌ها، در برابر چالش‌ها و مشکلات واقعی دچار ناامیدی شوند و نتوانند با آنها به خوبی کنار بیایند. این عدم تحمل به بروز رفتارهای تهاجمی و ناتوانی در مدیریت احساسات منجر می‌شود.
همچنین، تغییرات خلقی ناگهانی ناشی از استفاده بیش از حد از دستگاه‌های دیجیتال بر روی روابط اجتماعی و خانوادگی کودکان تأثیر منفی خواهد گذاشت. بنابراین، ضروری است که والدین و مربیان به این موضوع توجه کنند و تلاش داشته باشند که محتوای مناسب و زمان محدود برای استفاده از دستگاه‌های دیجیتال را فراهم آورند تا از بروز رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی جلوگیری شود.
آسیب‌های چشمی ناشی از استفاده از موبایل
علاوه بر تأثیرات گسترده‌ای که استفاده از موبایل بر روی مغز و روان کودکان می‌گذارد؛ ممکن است اثرات نامطلوبی بر چشم آنها زیر داشته باشد که برخی از مهم‌ترین آنها از قرار زیر هستند:
خشکی چشم و خستگی بینایی
خشکی چشم و خستگی بینایی از جمله مشکلات شایع در میان کودکان امروزی است. کاهش پلک زدن هنگام استفاده از صفحه‌نمایش باعث می‌شود که چشم‌ها رطوبت خود را از دست بدهند و در نتیجه خشکی و سوزش ایجاد شود. این مشکل ممکن است به قرمزی و احساس سنگینی در چشم‌ها منجر شود، که ناراحتی و کاهش کیفیت زندگی فرد را به همراه دارد.
برای کاهش این عوارض، مهم است که به طور مرتب استراحت کنید و با استفاده از تکنیک‌های پلک زدن صحیح، رطوبت چشم‌ها را حفظ کنید. استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی نیز بهبود وضعیت چشم‌ها را به ارمغان می‌آورد.
مشکلات تمرکز و تطابق دید
مشکلات تمرکز و تطابق دید به طور مستقیم بر کیفیت بینایی تأثیر می‌گذارد و منجر به تجربه تاری دید موقت و دوبینی می‌شود. این شرایط معمولاً نتیجه‌ی خستگی مفرط چشم‌ها و عدم توانایی در تغییر فوکوس به سرعت است. فرد ممکن است در هنگام خواندن یا کار با صفحه‌نمایش احساس کند که تصویر دچار اختلال شده است، که این موضوع باعث حواس‌پرتی و کاهش بهره‌وری خواهد شد.
برای مقابله با این مشکلات، استفاده از تکنیک‌های تمرین چشمی و تنظیم فاصله مناسب از صفحه‌نمایش مؤثر هستند. همچنین، ایجاد محیطی با نور مناسب و جلوگیری از تابش نور مستقیم به چشم‌ها، به بهبود وضوح بینایی کمک خواهد کرد.
تاثیرات مخرب نور آبی
نور آبی، که از مانیتورها و دستگاه‌های الکترونیکی ساطع می‌شود، تأثیرات مخربی بر روی چشم‌ها و خواب دارد. این نوع نور به سلول‌های شبکیه آسیب می‌زند و می‌تواند باعث اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن شود. این اختلالات می‌توانند منجر به مشکلات خواب و عدم توانایی در خوابیدن به موقع شوند.
علاوه بر این، قرار گرفتن مداوم در معرض نور آبی ممکن است خطر دژنراسیون ماکولا را افزایش دهد، که یک بیماری جدی و شایع در میان بزرگسالان است. برای کاهش این خطر، استفاده از عینک‌های فیلترکننده نور آبی و کاهش زمان استفاده از صفحه‌نمایش‌ها پیشنهاد می‌شود.
افزایش خطر نزدیک‌بینی
افزایش خطر نزدیک‌بینی علی‌الخصوص در کودکان یک نگرانی جدی به شمار می‌آید. تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع نزدیک‌بینی در کودکان به طور گسترده در حال افزایش است و این موضوع با زمان استفاده از صفحات نمایش ارتباط مستقیم دارد. هرچه زمان بیشتری صرف نگاه کردن به صفحه‌نمایش شود، خطر ابتلا به نزدیک‌بینی بیشتر می‌شود.
به همین دلیل، والدین و معلمان باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند و زمان استفاده از دستگاه‌های دیجیتال را محدود کنند. همچنین، تشویق به فعالیت‌های بیرونی و دور از صفحه‌نمایش موجب پیشگیری از پیشرفت نزدیک‌بینی می‌شود. ناگفته نماند که، معاینات منظم چشم نیز برای تشخیص زودهنگام و مدیریت این مشکل ضروری است.
قوانین طلایی استفاده از موبایل برای کودکان
برای کاهش اثرات نامطلوب استفاده از موبایل برای کودکان باید قوانینی را به کار بست که عبارت‌اند از:
محدودیت‌های زمانی
محدودیت‌های زمانی برای استفاده از موبایل توسط کودکان امری ضروری است که در حفظ سلامت روان و جسم آنها نقش مهمی ایفا می‌کند. برای کودکان زیر 5 سال، حداکثر یک ساعت استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در روز توصیه می‌شود. این زمان محدود به آنها فرصتی می‌دهد تا از فعالیت‌های دیگر مانند بازی‌های فیزیکی و تعاملات اجتماعی غافل نشوند.
برنامه‌ریزی زمانی منظم برای استفاده از موبایل، به والدین این امکان را می‌دهد تا زمان‌های مشخصی را برای استفاده از دستگاه تعیین کنند که این برنامه‌ریزی شامل زمان‌های مشخص برای بازی، آموزش و استراحت است. همچنین، ممنوعیت استفاده از موبایل قبل از خواب یکی دیگر از نکات مهم است. نور آبی ساطع شده از صفحه‌نمایش تأثیر منفی بر کیفیت خواب کودکان داشته و باعث اختلال در ریتم خواب آنها می‌شود. با رعایت این محدودیت‌ها، می‌توان به سلامت روانی و جسمی کودکان کمک کرد و آنها را به سمت استفاده متعادل و سالم از تکنولوژی هدایت نمود.
محتوای مناسب
انتخاب محتوای مناسب برای کودکان نیز موضوعی حیاتی است. والدین باید به فیلتر کردن محتوای نامناسب توجه ویژه‌ای داشته باشند تا از قرارگیری کودکان در معرض محتوای آسیب‌زا جلوگیری کنند که شامل استفاده از نرم‌افزارهای فیلترینگ و بررسی محتوای اپلیکیشن‌ها است.
انتخاب اپلیکیشن‌های آموزشی یکی از بهترین راه‌ها برای استفاده بهینه از زمان دیجیتال کودکان است. این اپلیکیشن‌ها در توسعه مهارت‌های مختلف، از جمله ریاضی، زبان و هنر ایفای نقش می‌کنند. نظارت والدین بر فعالیت‌های دیجیتال نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با ایجاد یک فضای گفت‌وگو در مورد آنچه که کودکان مشاهده یا بازی می‌کنند، والدین رشد شناختی و عاطفی فرزندان خود را در راهی درست هدایت خواهند کرد. در واقع، این اقدامات به کودکان ناآگاه فرصتی برای زندگی مثبت و سالم ارائه می‌دهد.
اصول ارگونومیک
رعایت اصول ارگونومیک هنگام استفاده از موبایل به جلوگیری از مشکلات بینایی و جسمی در کودکان منجر می‌شود. یکی از این اصول، حفظ فاصله مناسب 30 تا 40 سانتی‌متری بین چشم و صفحه نمایش است. این فاصله موجب می‌شود تا فشار کمتری به چشم‌ها وارد شود و از خستگی آنها جلوگیری کند.
تنظیم روشنایی صفحه نمایش نیز امری ضروری است. روشنایی باید به شیوه‌ای تنظیم شود که نه خیلی کم باشد و نه خیلی زیاد، تا خستگی چشم‌ها را به حداقل برساند. استفاده در محیط‌های با نور مناسب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. نور طبیعی و محیط‌های روشن کاهش فشار بر چشم‌ها را موجب شده و تجربه‌ای راحت‌تر برای کودک ایجاد می‌کنند.
فعالیت‌های جایگزین
تشویق کودکان به انجام فعالیت‌های جایگزین مخصوصاً در دنیای امروز بسیار مهم است. بازی‌های فیزیکی سلامت جسمی و روانی کودکان را به آنها هدیه می‌دهند و آنها را از نشستن طولانی‌مدت در مقابل صفحه نمایش دور می‌کنند. والدین می‌توانند با برنامه‌ریزی فعالیت‌های گروهی، مانند ورزش، هنر یا کارهای دستی، کودکان را به تعامل اجتماعی و همکاری تشویق کنند.
توسعه مهارت‌های عملی و خلاقیت نیز باید در نظر گرفته شود. فعالیت‌هایی مانند نقاشی، ساختن اشیاء با دست یا بازی‌های گروهی در تقویت تفکر خلاق و مهارت‌های اجتماعی کودکان ارزشمند هستند. با این رویکرد، هم می‌توان زمان استفاده از موبایل را کاهش داد، هم می‌توان تجربه‌های متفاوت و جذابی را برای کودکان فراهم کرد که به رشد همه‌جانبه آنها دامن می‌زند.
معاینات دوره‌ای
معاینات دوره‌ای برای کودکان یک ابزار کلیدی در حفظ سلامت بینایی و شناختی است. چکاپ‌های منظم بینایی به شناسایی زودهنگام مشکلات بینایی کمک کرده و اقدامات لازم را برای درمان آنها فراهم می‌کنند. با توجه به افزایش استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، این معاینات باید به صورت منظم انجام شوند تا هر گونه تغییر در بینایی به سرعت شناسایی و مدیریت شود.
همچنین، ارزیابی رشد شناختی نیز به والدین کمک می‌کند تا روند رشد فرزندان خود را زیر نظر داشته باشند. این ارزیابی‌ها می‌توانند شامل تست‌های شناختی و رفتاری باشند که در شناسایی نقاط قوت و ضعف نقش مهمی ایفا می‌کنند. در صورت مشاهده علائم هشداردهنده، مشاوره با متخصصان می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند. با رعایت این نکات، والدین بهبود کیفیت زندگی و سلامت فرزندان خود را موجب می‌شوند.
جمع‌بندی
باتوجه به توضیحات ارائه شده، استفاده طولانی‌مدت از گوشی‌های هوشمند و تبلت در کودکان می‌تواند تأثیرات منفی فراوانی بر وضعیت بدنی و سلامت کلی آنها داشته باشد. یکی از مهم‌ترین اثرات، آسیب به بینایی است که ناشی از نگاه کردن مداوم به صفحه‌نمایش‌ها، موجب خستگی چشم و مشکلاتی مانند نزدیک‌بینی می‌شود. همچنین، استفاده بیش از حد از این دستگاه منجر به مشکلات اسکلتی-عضلانی، مانند قوز و دردهای کمر و گردن نیز می‌شود، چرا که کودکان غالباً در وضعیت‌های نامناسب نشسته استفاده می‌کنند.
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده طولانی مدت از این دستگاه‌ها می‌تواند بر سلامت مغز و روان کودکان تأثیر بگذارد و موجب اختلالاتی در تمرکز و یادگیری شود. بنابراین، لازم است والدین و مربیان به تعادل در استفاده از این فناوری‌ها توجه کرده و زمان استفاده را محدود نمایند تا از این مشکلات جلوگیری کنند.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
