معرفی عضله مورب خارجی شکم (External Oblique)

مقدمه

عضله مورب خارجی شکم (External Oblique)  یکی از عضلات اصلی و سطحی دیواره شکم است که از دنده‌های ۵ تا ۱۲ شروع شده و تا خط سفید شکم و تاج خاصره‌ای امتداد دارد. این عضله نقش مهمی در خم‌شدن و چرخش تنه، افزایش فشار داخلی شکم و حفاظت از اندام‌های داخلی ایفا می‌کند. عملکرد و ساختار این عضله از جنبه‌های آناتومیکی و بیومکانیکی بسیار حائز اهمیت است. در ادامه به محل قرارگیری، سر ثابت و متحرک، سیستم‌های عصب‌رسانی و خون‌رسانی، عملکرد عضله از دیدگاه‌های مختلف، آسیب‌های شایع و دلایل آن‌ها و همچنین بهترین تمرینات برای تقویت این عضله پرداخته خواهد شد.

عضله مورب خارجی شکم چیست؟

اکسترنال ابلیک (External Oblique)  یکی از بزرگ‌ترین و سطحی‌ترین عضلات دیواره شکم است که در بخش جانبی و قدامی شکم قرار دارد. این عضله از سطوح خارجی دنده‌های ۵ تا ۱۲ آغاز می‌شود و به‌صورت مورب به سمت پایین و داخل می‌رود. فیبرهای عضلانی این عضله به‌طور مورب از خارج به داخل و از بالا به پایین امتداد دارند. این عضله به نیام عضلانی شکم متصل می‌شود که از طریق آن به ساختارهایی مانند خط سفید شکم  (Linea Alba)، تکمه عانه (Pubic Tubercle) و تاج خاصره‌ای (Iliac Crest) وصل می‌شود. اکسترنال ابلیک نقش حیاتی در حمایت از اندام‌های داخلی شکم و کنترل حرکات آن‌ها ایفا می‌کند.

با همکاری سایر عضلات شکمی، این عضله به تقویت فشار داخل شکمی کمک می‌کند که برای فعالیت‌هایی مانند سرفه، عطسه و دفع مؤثر ضروری است. عملکرد اکسترنال ابلیک شامل خم شدن جانبی و چرخش تنه است. به‌طور خاص، انقباض یک‌طرفه این عضله موجب خم شدن تنه به سمت همان طرف و چرخش آن به سمت مخالف می‌شود. از طرف دیگر، انقباض دوطرفه عضله باعث خم شدن قدامی تنه می‌گردد. این عضله همچنین در حفظ و تثبیت وضعیت بدن در حین فعالیت‌های بدنی و ورزشی کمک می‌کند.

محل قرارگیری عضله مورب خارجی شکم

محل قرارگیری اکسترنال ابلیک در لایه سطحی دیواره شکم است و نقش مهمی در تشکیل دیواره جانبی و قدامی شکم دارد. این عضله از سطح خارجی دنده‌های ۵ تا ۱۲ شروع می‌شود و به‌صورت مورب و زاویه‌دار به سمت پایین و داخل حرکت می‌کند. جهت حرکت فیبرهای عضلانی این عضله به‌گونه‌ای است که از بالا به پایین و از خارج به داخل کشیده شده‌اند. این ویژگی آن را به عضله‌ای مؤثر در ایجاد حرکات پیچشی و خمشی در تنه تبدیل می‌کند. اکسترنال ابلیک به دلیل این ساختار مورب، یکی از عضلات قدرتمند در ناحیه شکم به شمار می‌آید و بخش زیادی از توان حرکتی بدن را فراهم می‌آورد.

در انتهای مسیر خود، عضله اکسترنال ابلیک به نیام عضلانی شکم (Aponeurosis) متصل می‌شود که این نیام به‌عنوان یک‌لایه ضخیم از بافت همبند عمل می‌کند. این نیام، عضله را به ساختارهایی مانند خط سفید شکم  (Linea Alba)، تکمه عانه (Pubic Tubercle) و نیمه قدامی تاج خاصره‌ای (Iliac Crest) وصل می‌کند. اتصال به این ساختارهای مهم به اکسترنال ابلیک امکان می‌دهد تا در ایجاد پایداری شکم و فشار داخلی شکم در فعالیت‌هایی مانند سرفه، عطسه و اجابت مزاج نقش داشته باشد. این عضله همچنین با همکاری سایر عضلات شکمی، ازجمله عضله مورب داخلی شکم (Internal Oblique) و عضله عرضی شکم (Transversus Abdominis)، به ثبات و عملکرد صحیح شکم و ستون فقرات کمک می‌کند.

بررسی سر ثابت عضله مورب خارجی شکم

بررسی سر ثابت اکسترنال ابلیک به موقعیتی اشاره دارد که در آن این عضله ثابت باقی می‌ماند و از طریق آن عضله به بدن نیروی لازم را وارد می‌کند. سر ثابت اکسترنال ابلیک درواقع به دنده‌های ۵ تا ۱۲ متصل است. این اتصال به‌طور مستقیم در ایجاد حرکات شکمی و کنترل وضعیت بدن تأثیرگذار است. به‌عبارت‌دیگر، سر ثابت مورب خارجی شکم در دنده‌ها قرار دارد و ثابت بودن آن به عضله کمک می‌کند تا در هنگام انقباض، بتواند سایر بخش‌های بدن را به سمت خود بکشد و حرکات پیچشی و خمشی را در تنه ایجاد کند.

سر ثابت این عضله به‌عنوان نقطه‌ای است که از طریق آن نیروهایی برای ایجاد حرکت به سایر نواحی بدن انتقال داده می‌شود. در زمان انقباض، سر ثابت مورب خارجی شکم باعث ایجاد کشش و حرکت در سر متحرک عضله می‌شود که این حرکت می‌تواند خم شدن جانبی یا چرخش تنه به سمت مخالف را شامل شود. به‌این‌ترتیب، ثابت بودن سر در ناحیه دنده‌ها به اکسترنال ابلیک این امکان را می‌دهد که در عملکردهای پیچیده بدن نقش مؤثری ایفا کند و به هماهنگی بین عضلات دیگر شکمی و اندام‌های داخلی کمک کند.

بررسی سر متحرک عضله مورب خارجی شکم

بررسی سر متحرک اکسترنال ابلیک به نقطه‌ای اشاره دارد که در هنگام انقباض عضله، حرکت می‌کند و تغییر موقعیت می‌دهد. سر متحرک مورب خارجی شکم به‌طور عمده به خط سفید شکم  (Linea Alba)، تکمه عانه (Pubic Tubercle)  و نیمه قدامی تاج خاصره‌ای (Iliac Crest) متصل است. این نقاط اتصال به عضله اجازه می‌دهند تا در هنگام انقباض، تنه را به سمت جلو، چپ یا راست حرکت دهد و یا چرخش‌هایی در بدن ایجاد کند.

زمانی که اکسترنال ابلیک منقبض می‌شود، سر متحرک آن به سمت پایین و داخل کشیده می‌شود و به همین ترتیب، حرکت‌هایی مانند خم شدن جانبی و چرخش تنه به سمت مخالف ایجاد می‌شود. به‌عنوان‌مثال، انقباض عضله در یک‌طرف بدن باعث چرخش تنه به سمت مخالف می‌شود. همچنین، این عضله به‌طور هم‌زمان با عضلات دیگر شکم مانند مورب خارجی شکم داخلی شکم (Internal Oblique) و عضله عرضی شکم (Transversus Abdominis)  همکاری می‌کند تا حرکت‌هایی پیچشی و تعادلی در بدن ایجاد شود. سر متحرک به دلیل اتصال به ساختارهایی مانند خط سفید و تاج خاصره‌ای به اکسترنال ابلیک کمک می‌کند تا در حرکات دینامیک و تثبیت بدن نقش حیاتی ایفا کند.

سیستم عصب‌­رسانی مورب خارجی شکم

سیستم عصب‌رسانی مورب خارجی شکم شامل مجموعه‌ای از اعصاب است که وظیفه تأمین حس و حرکت در این عضله را بر عهده‌دارند. مورب خارجی شکم توسط اعصاب بین‌دنده‌ای (Intercostal Nerves)  که شامل اعصاب T7 تا T11 هستند، عصب‌دهی می‌شود. این اعصاب از ریشه‌های عصبی در ستون فقرات خارج می‌شوند و به عضلات شکم انتقال می‌یابند تا انقباضات عضلانی را تنظیم کنند.

علاوه بر اعصاب بین‌دنده‌ای، عصب زیر دنده‌ای (Subcostal Nerve)  که از ریشه عصبی T12 منشعب می‌شود، نیز به مورب خارجی شکم عصب‌رسانی می‌کند. این عصب کمک می‌کند تا عضله درحرکت‌ها و واکنش‌های مختلف بدن شرکت کند. عصب‌دهی این عضله از طریق این اعصاب، به‌ویژه در عملکردهای پیچشی و خمشی تنه و همچنین تثبیت فشار داخل شکم، نقش مهمی ایفا می‌کند. درمجموع، سیستم عصب‌رسانی اکسترنال ابلیک هماهنگی لازم را برای انجام حرکات دقیق و مؤثر بدن فراهم می‌کند.

سیستم خون­‌رسانی مورب خارجی شکم

سیستم خون‌رسانی مورب خارجی شکم از طریق چندین شریان اصلی که به‌طور مستقیم از شریان‌های بزرگ‌تر بدن منشعب می‌شوند، تأمین می‌شود. یکی از مهم‌ترین این شریان‌ها، شریان‌های بین‌دنده‌ای خلفی تحتانی (Lower Posterior Intercostal Arteries)  هستند که از شریان آئورت منشعب می‌شوند و به بخش‌های بالایی مورب خارجی شکم خون می‌رسانند. این شریان‌ها از دنده‌ها عبور کرده و به عضلات شکمی ازجمله اکسترنال ابلیک تغذیه می‌دهند. علاوه بر این، شریان زیر دنده‌ای (Subcostal Artery) که از شریان ایلیاک داخلی منشعب می‌شود، بخش‌های پایینی و جانبی اکسترنال ابلیک را خون‌رسانی می‌کند. این شریان نیز به تأمین مواد مغذی و اکسیژن برای این عضله کمک می‌کند تا بتواند عملکرد خود را به‌طور مؤثر انجام دهد.

همچنین، شریان عمقی حلقوی خاصره‌ای (Deep Circumflex Iliac Artery) که از شریان ایلیاک خارجی منشعب می‌شود، خون‌رسانی به بخش‌های پایین‌تر و جانبی مورب خارجی شکم را بر عهده دارد. این شریان‌ها به‌طورکلی نقش مهمی در تأمین اکسیژن و مواد مغذی برای عضله اکسترنال ابلیک ایفا می‌کنند و سلامت و عملکرد صحیح آن را تضمین می‌کنند. درصورتی‌که خون‌رسانی به این عضله مختل شود، ممکن است عملکرد عضله کاهش یابد یا آسیب‌دیدگی‌هایی مانند کشیدگی عضلانی ایجاد شود. به همین دلیل، سیستم خون‌رسانی به اکسترنال ابلیک در حفظ توانایی‌های حرکتی و عملکردی این عضله حیاتی است.

عملکرد عضله مورب خارجی شکم ازنظر آناتومی

عملکرد اکسترنال ابلیک ازنظر آناتومی به نقش‌های مختلفی اشاره دارد که این عضله درحرکت‌ها و پایداری بدن ایفا می‌کند. این عضله به‌طور عمده در حرکات پیچشی و خمشی بدن مشارکت دارد. وقتی عضله اکسترنال ابلیک یک‌طرفه منقبض می‌شود، موجب خم شدن جانبی و چرخش تنه به سمت مخالف می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، انقباض این عضله در یک سمت باعث چرخش بدن به‌طرف مقابل و خم شدن در همان جهت می‌شود. این نوع حرکت‌ها به‌ویژه در فعالیت‌هایی که نیاز به چرخش یا پیچش بدن دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

عملکرد عضله مورب خارجی شکم ازنظر بیومکانیک

عملکرد اکسترنال ابلیک ازنظر بیومکانیک به تحلیل نحوه تأثیر این عضله بر حرکت‌ها و نیروهای وارد بر بدن در سطح مکانیکی می‌پردازد. اکسترنال ابلیک در بیومکانیک نقش اساسی در ایجاد حرکات پیچشی و خمشی تنه ایفا می‌کند. به‌طور خاص، وقتی اکسترنال ابلیک یک‌طرفه منقبض می‌شود، باعث چرخش بدن به سمت مخالف می‌شود. این نوع حرکت پیچشی به دلیل جهت خاصی که فیبرهای عضلانی این عضله دارند، امکان‌پذیر است. ازنظر بیومکانیکی، انقباض یک‌طرفه این عضله مانند اهرمی عمل می‌کند که نیروی چرخشی را بر ستون فقرات اعمال می‌کند و سبب چرخش آن به سمت مخالف می‌شود.

آسیب­‌های عضله مورب خارجی شکم

آسیب‌های اکسترنال ابلیک ممکن است درنتیجه فشار زیاد، استفاده نادرست یا کشش شدید عضله رخ دهند. یکی از شایع‌ترین آسیب‌ها کشیدگی عضله است که معمولاً به دلیل انجام حرکات ناگهانی یا کشش بیش‌ازحد عضله در حین ورزش یا فعالیت‌های بدنی ایجاد می‌شود. این آسیب‌ها معمولاً باعث ناراحتی شدید در ناحیه شکم می‌شوند و می‌توانند حرکت‌های پیچشی یا خمشی بدن را محدود کنند. کشیدگی عضله اکسترنال ابلیک می‌تواند در هنگام انجام تمرینات سنگین یا حرکات ورزشی مانند چرخش‌های سریع، بلند کردن اجسام سنگین یا ورزش‌هایی که نیاز به انعطاف‌پذیری بالای شکم دارند، رخ دهد.

علاوه بر کشیدگی، آسیب‌های مزمن مانند التهاب و فشردگی عضله نیز ممکن است درنتیجه استفاده طولانی‌مدت از عضله در فعالیت‌های روزمره یا ورزشی ایجاد شوند. این نوع آسیب‌ها ممکن است به‌طور تدریجی و به‌خاطر استفاده مکرر عضله در حرکات تکراری مانند دویدن یا چرخش‌های مداوم در ورزش‌هایی مانند فوتبال و تنیس بروز کنند. در برخی موارد، آسیب‌های این عضله می‌توانند به فتق شکمی منجر شوند که در آن بخشی از محتویات شکم از طریق ناحیه آسیب‌دیده عضله به بیرون فشار می‌آورد.

دلایل بروز آسیب­‌های مورب خارجی شکم

دلایل بروز آسیب‌های مورب خارجی شکم معمولاً ناشی از عوامل مختلفی هستند که فشار زیاد یا کشش نادرست بر عضله وارد می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین دلایل این آسیب‌ها حرکات ناگهانی و شدید است. زمانی که عضله در حال انجام حرکات پیچشی یا خمشی بدن با سرعت زیاد یا به‌طور غیرمنتظره کشیده می‌شود، ممکن است دچار کشیدگی یا آسیب شود. به‌ویژه در ورزش‌هایی که نیاز به چرخش‌های سریع یا تغییر جهت‌های ناگهانی دارند مانند فوتبال، تنیس و بسکتبال، اکسترنال ابلیک تحت‌فشار زیادی قرار می‌گیرد و این می‌تواند به آسیب‌های عضلانی منجر شود.

بهترین حرکات برای تقویت عضله مورب خارجی شکم

برای تقویت مورب خارجی شکم، حرکات ورزشی که بر حرکات پیچشی و خمشی بدن تمرکز دارند، بسیار مؤثر هستند. یکی از بهترین تمرینات برای این عضله کرانچ چرخشی (Russian Twists) است که با چرخش بدن به‌طرفین و حفظ تعادل، عضلات مورب شکم را به چالش می‌کشد. پلنک جانبی (Side Plank) نیز برای تقویت عضلات جانبی شکم بسیار مناسب است و کمک می‌کند تا مورب خارجی شکم قوی‌تر شود. همچنین، چرخش کمر با وزنه (Cable Woodchoppers) که با استفاده از دستگاه کابل انجام می‌شود، فشار زیادی به عضلات مورب شکم وارد کرده و آن‌ها را تقویت می‌کند.

کرانچ معکوس (Reverse Crunches) و چرخش بدن با توپ پزشکی (Medicine Ball Twists) نیز از دیگر حرکات مؤثر در تقویت این عضله هستند. این تمرینات به تقویت مورب خارجی شکم کمک می‌کنند و در کنار سایر تمرینات شکمی، قدرت و انعطاف‌پذیری این عضله را افزایش می‌دهند.

سخن پایانی

عضله مورب خارجی شکم نقشی اساسی درحرکت‌های پیچشی، خمشی و تثبیت بدن دارد. تقویت این عضله نه‌تنها به بهبود عملکرد ورزشی کمک می‌کند بلکه برای حفظ سلامت کمر و ستون فقرات نیز ضروری است. با انجام تمرینات مناسب و توجه به وضعیت صحیح بدن، می‌توان از آسیب‌های مرتبط با این عضله جلوگیری کرده و قدرت و انعطاف‌پذیری بدن را افزایش داد. همچنین، توجه به اصول بیومکانیکی صحیح در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره و ورزشی، می‌تواند به عملکرد بهتر این عضله و درنهایت به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

منایع:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525975/

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/external-abdominal-oblique-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/e/external-oblique/

https://www.getbodysmart.com/abdomen-muscles/external-oblique-muscle/

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید