معرفی عضله فلکسور هالوسیس لانگس

مقدمه

عضله فلکسور هالوسیس لانگس (Flexor Hallucis Longus)، یکی از عضلات مهم و کلیدی در ناحیه ساق پا و پا است که نقش حیاتی در حرکات و ثبات مچ پا و انگشت شست ایفا می‌کند. در این مقاله قصد داریم به معرفی جامع عضله فلکسور هالوسیس لانگس بپردازیم و جنبه‌های مختلف آناتومیکی، عملکردی و بیومکانیکی آن را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین، به آسیب‌های شایع این عضله و راهکارهای تقویت و پیشگیری از آسیب نیز اشاره خواهیم کرد.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله فلکسور هالوسیس لانگس چیست؟

عضله فلکسور هالوسیس لانگس یکی از عضلات مهم و قدرتمند «کمپارتمان خلفی عمقی ساق پا» است که در سمت فیبولای (نازک نی) ساق پا قرار دارد. این عضله جزو گروهی از عضلات به نام «فلکسورهای عمقی ساق پا» محسوب می‌شود که شامل عضلات «پوپلیتئوس»، «فلکسور دیجیتوروم لانگس» و «تیبیالیس خلفی» است.

از نظر ساختاری، عضله فلکسور هالوسیس لانگس یک عضله «یونی‌پنیت» است، به این معنی که فیبرهای عضلانی آن به صورت مایل و از یک سمت به تاندون مرکزی متصل می‌شوند. این عضله از دو سوم خلفی استخوان فیبولا منشأ گرفته و به سمت پایین و داخل ساق پا امتداد می‌یابد، سپس از پشت مچ پا عبور کرده و وارد کف پا می‌شود و در نهایت به «فالانکس دیستال شست پا» (بند انتهایی انگشت شست) متصل می‌گردد.

عملکرد اصلی عضله فلکسور هالوسیس لانگس، خم کردن (فلکشن) انگشت شست پا است، اما در کنار آن، در «پلانتار فلکشن» (خم شدن کف پا به سمت پایین) و «اینورژن» (چرخش کف پا به سمت داخل) نیز نقش دارد. همچنین این عضله در حفظ «قوس طولی داخلی کف پا» اهمیت زیادی دارد. عضله «اکستنسور هالوسیس لانگس» به عنوان عضله «آنتاگونیست» در مقابل عضله فلکسور هالوسیس لانگس عمل می‌کند.

محل قرارگیری عضله فلکسور هالوسیس لانگس

عضله فلکسور هالوسیس لانگس در سمت فیبولای (نازک نی) بخش خلفی ساق پا واقع شده است. این عضله در لایه عمقی ساق پا قرار دارد و توسط عضلات «گاستروکنمیوس» و «سولئوس» (که با هم «تریسپس سورا» نامیده می‌شوند) و «فاشیای عمقی عرضی ساق پا» پوشیده شده است. در سمت خارجی (لترال) عضله فلکسور هالوسیس لانگس، عضلات «فیبولاریس لانگس» و «فیبولاریس برویس» قرار دارند.

در سمت داخلی (مدیال)، عضله فلکسور هالوسیس لانگس با «عروق خلفی تیبیال»، «عصب تیبیال» و عضله «تیبیالیس خلفی» در ارتباط است و تا حدودی روی عضله تیبیالیس خلفی قرار می‌گیرد. بخشی از فیبرهای عضلانی فلکسور هالوسیس لانگس نیز به «فاشیای تیبیالیس خلفی» متصل می‌شوند. در عمق عضله فلکسور هالوسیس لانگس، استخوان فیبولا به همراه «شریان فیبولار» و «ورید فیبولار» قرار دارند.

در سمت داخلی پا، تاندون عضله فلکسور هالوسیس لانگس از «تونل تارسال» عبور می‌کند. تونل تارسال یک فضای باریک در سمت داخلی مچ پا است که توسط استخوان‌های مچ پا در سمت داخل و «رتیناکولوم فلکسور» در سمت خارج محدود می‌شود. تاندون فلکسور هالوسیس لانگس، خارجی‌ترین (لترال‌ترین) ساختار در تونل تارسال است و در مجاورت عصب تیبیال قرار دارد.

بررسی سر ثابت و سر متحرک فلکسور هالوسیس لانگس

عضله فلکسور هالوسیس لانگس از نظر آناتومیکی دارای یک سر ثابت (مبدأ) و یک سر متحرک (مقصد) است. سر ثابت یا مبدأ این عضله شامل دو سوم تحتانی سطح خلفی استخوان فیبولا است. بخشی از فیبرهای عضلانی نیز از «غشای بین استخوانی» مجاور و «سپتوم بین عضلانی خلفی ساق پا»، به همراه فاشیای روی عضله تیبیالیس خلفی منشأ می‌گیرند.

از این نقاط مبدأ، فیبرهای عضله فلکسور هالوسیس لانگس به صورت مایل به سمت پایین امتداد یافته و در یک الگوی «یونی‌پنیت» به یک سمت تاندون مرکزی متصل می‌شوند. این تاندون تقریباً در تمام طول سطح خلفی عضله امتداد دارد و سطح خلفی انتهای دیستال استخوان تیبیا را شیار می‌دهد. تاندون به سمت پایین و خارج ادامه یافته و نسبت به تاندون عضله تیبیالیس خلفی، موقعیت تحتانی-خارجی (اینفرولترال) پیدا می‌کند.

در ادامه مسیر، تاندون عضله فلکسور هالوسیس لانگس وارد تونل تارسال در سمت داخلی پا شده و در زیر رتیناکولوم فلکسور قرار می‌گیرد. در مسیر عبور از تونل تارسال، این تاندون سطح خلفی استخوان «تالوس» و سطح تحتانی «ساستنتاکولوم تالی» استخوان «کالکانئوس» را شیار می‌دهد. هنگام عبور از روی ساستنتاکولوم تالی، تاندون توسط یک غلاف فیبروزی به نام «لیگامان آنولار» که دور تا دور تاندون را احاطه می‌کند، ثابت نگه داشته می‌شود.

پس از خروج از تونل تارسال، تاندون فلکسور هالوسیس لانگس در سطح کف پایی به سمت جلو ادامه یافته و وارد «غلاف فیبروزی دیجیتال انگشت شست» می‌شود و در نهایت به سطح کف پایی قاعده بند انتهایی (فالانکس دیستال) انگشت شست متصل می‌گردد که سر متحرک یا مقصد این عضله را تشکیل می‌دهد.

سیستم عصب‌­رسانی فلکسور هالوسیس لانگس

عضله فلکسور هالوسیس لانگس توسط شاخه عضلانی «عصب تیبیال» که یکی از دو شاخه انتهایی «عصب سیاتیک» است، عصب‌دهی می‌شود. عصب تیبیال از ریشه‌های عصبی «L4»، «L5»، «S1»، «S2» و «S3» نخاع تشکیل شده است. با این حال، عمده عصب‌رسانی به عضله فلکسور هالوسیس لانگس توسط ریشه‌های عصبی «S1» و «S2» انجام می‌شود، اگرچه ریشه عصبی «L5» نیز از طریق شاخه عضلانی عصب تیبیال در عصب‌دهی این عضله نقش دارد.

مسیر عصب تیبیال پس از جدا شدن از عصب سیاتیک در «حفره پوپلیتئال»، به صورت عمقی و در پشت عضله «پوپلیتئوس» قرار گرفته و به سمت پایین حرکت می‌کند. این عصب در مسیر خود، شاخه‌های متعددی را به عضلات «کمپارتمان خلفی ساق پا» از جمله عضله فلکسور هالوسیس لانگس ارسال می‌کند. شاخه عضلانی عصب تیبیال پس از ورود به بدنه عضله فلکسور هالوسیس لانگس، درون عضله به شاخه‌های کوچکتری تقسیم شده و با ایجاد سیناپس‌های عصبی-عضلانی، موجب تحریک فیبرهای عضلانی و انقباض عضله می‌شود.

عصب‌رسانی مناسب برای عملکرد صحیح و قدرت کافی عضله فلکسور هالوسیس لانگس ضروری است. آسیب به عصب تیبیال یا ریشه‌های عصبی سگمنتال آن در نخاع، می‌تواند منجر به ضعف یا فلج عضله فلکسور هالوسیس لانگس و اختلال در حرکات انگشت شست پا شود.

سیستم خون­‌رسانی فلکسور هالوسیس لانگس

عضله فلکسور هالوسیس لانگس توسط شاخه عضلانی «شریان فیبولار» که منشعب از بخش فیبولار «شریان تیبیال خلفی» است، خون‌رسانی می‌شود. شریان تیبیال خلفی، شاخه انتهایی اصلی «شریان پوپلیتئال» بوده که پس از عبور از زیر «قوس تاندونی سولئوس»، وارد کمپارتمان خلفی ساق پا می‌شود. این شریان در مسیر نزولی خود به سمت مچ پا، شاخه‌های متعددی را برای خون‌رسانی به عضلات و ساختارهای خلفی ساق پا از جمله فلکسور هالوسیس لانگس ارسال می‌کند.

سیستم وریدی که وظیفه جمع‌آوری خون از عضله فلکسور هالوسیس لانگس را بر عهده دارد، «ورید فیبولار» نام دارد که یکی از شاخه‌های «ورید پوپلیتئال» است. خون پس از عبور از شبکه وریدی درون و اطراف عضله، توسط ورید فیبولار جمع‌آوری شده و به ورید پوپلیتئال در پشت زانو تخلیه می‌شود.

عملکرد عضله فلکسور هالوسیس لانگس از نظر آناتومی

عضله فلکسور هالوسیس لانگس با توجه به موقعیت آناتومیکی، مبدأ و مقصد اتصالی و راستای فیبرهای عضلانی خود، عملکردهای مهمی را در حرکات مختلف مچ پا و انگشت شست ایفا می‌کند. مهم‌ترین عملکرد این عضله، ایجاد حرکت «فلکشن» (خم شدن) در مفصل «متاتارسوفالانژیال» و «اینترفالانژیال» انگشت شست پا است. انقباض عضله فلکسور هالوسیس لانگس باعث می‌شود انگشت شست پا به سمت کف پایی خم شده و نیروی قابل توجهی را در این حرکت ایجاد کند.

علاوه بر فلکشن انگشت شست، عضله فلکسور هالوسیس لانگس در حرکت «پلانتار فلکشن» مچ پا نیز نقش دارد. هنگامی که این عضله منقبض می‌شود، با اعمال نیرو بر روی استخوان «کالکانئوس» از طریق اتصال تاندونی خود، باعث خم شدن مچ پا به سمت کف پایی می‌شود. بنابراین، فلکسور هالوسیس لانگس یک «فلکسور» قدرتمند برای مچ پا محسوب می‌شود.

نقش دیگر عضله فلکسور هالوسیس لانگس، کمک به حرکت «ساپینیشن» (چرخش به داخل) مچ پا و «اینورژن» (چرخش کف پا به سمت داخل) است. با توجه به موقعیت این عضله در سمت داخلی-خلفی ساق پا، انقباض آن می‌تواند نیروی چرخاننده به داخل را بر مچ پا و کف پا اعمال کند و در کنترل و ثبات حرکات مچ پا مشارکت داشته باشد.

همچنین، فلکسور هالوسیس لانگس با توجه به اتصال تاندونی خود که از کف پا عبور می‌کند، نقش مهمی در حفظ و پشتیبانی از «قوس طولی داخلی» پا ایفا می‌کند. انقباض این عضله کمک می‌کند تا ساختار قوس کف پا حفظ شده و از صاف شدن بیش از حد آن جلوگیری شود.

عملکرد عضله فلکسور هالوسیس لانگس از نظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیکی، عضله فلکسور هالوسیس لانگس نقش مهمی در تولید نیرو و گشتاور در حرکات مختلف مچ پا و انگشت شست ایفا می‌کند. این عضله با داشتن یک «بازوی گشتاور» (Moment Arm) نسبتاً طولانی نسبت به مرکز چرخش مفاصل مچ پا و انگشت شست، قادر است نیروی قابل توجهی را در جهت فلکشن این مفاصل تولید کند.

هنگام انقباض عضله فلکسور هالوسیس لانگس، نیروی تولید شده توسط فیبرهای عضلانی از طریق تاندون این عضله به استخوان‌های مچ پا و انگشت شست منتقل می‌شود. با توجه به زاویه کشش تاندون نسبت به محورهای چرخش مفاصل، این نیرو به گشتاور فلکشن تبدیل می‌شود.

هرچه زاویه کشش تاندون نسبت به محور چرخش مفصل بیشتر باشد، گشتاور تولید شده توسط عضله نیز افزایش می‌یابد. در حرکت پلانتار فلکشن مچ پا، عضله فلکسور هالوسیس لانگس با غلبه بر گشتاور «دورسی فلکشن» ایجاد شده توسط وزن بدن و نیروهای عکس‌العمل زمین، نقش مهمی در کنترل و پیشروی مچ پا در طول راه رفتن و دویدن دارد.

انقباض اکسنتریک این عضله در مرحله «استنس» راه رفتن، به کنترل حرکت رو به جلوی تیبیا کمک می‌کند و از افتادن سریع پا جلوگیری می‌کند. همچنین، عضله فلکسور هالوسیس لانگس با ایجاد یک «گشتاور ساپینیشن» در مچ پا، نقش مهمی در کنترل پرونیشن بیش از حد و حفظ راستای طبیعی پا در حین تحمل وزن دارد.

آسیب­‌های عضله فلکسور هالوسیس لانگس

عضله فلکسور هالوسیس لانگس علیرغم قدرت و اهمیت عملکردی بالا، می‌تواند دچار آسیب‌های مختلفی شود. یکی از شایع‌ترین آسیب‌های این عضله، «تنوسینوویت استنوزان» (Stenosing Tenosynovitis) است که اغلب در رقصندگان باله که حرکات پلانتار فلکشن شدید انجام می‌دهند، دیده می‌شود. در این عارضه، التهاب و تورم غلاف سینوویال اطراف تاندون فلکسور هالوسیس لانگس منجر به تنگی فضای عبور تاندون و ایجاد درد و اختلال حرکتی می‌شود.

آسیب دیگری که می‌تواند عضله فلکسور هالوسیس لانگس را درگیر کنند، آسیب‌های تروماتیک مانند پارگی یا کشیدگی تاندون فلکسور هالوسیس لانگس، همچنین «سندرم ایمپینجمنت تاندون» هستند. در این حالت، تاندون عضله در مسیر عبور خود، به ویژه در ناحیه مچ پا و کف پا، دچار گیر افتادن و فشردگی می‌شود که با درد، تورم و محدودیت حرکتی همراه است.

استفاده بیش از حد و استرس مکرر وارد بر عضله فلکسور هالوسیس لانگس نیز می‌تواند منجر به بروز آسیب‌های التهابی مانند «تاندونیت» یا «میوزیت» شود. در این موارد، التهاب بافت عضلانی یا تاندونی منجر به درد، حساسیت و اختلال عملکرد عضله می‌گردد.

در موارد نادر، عضله فلکسور هالوسیس لانگس ممکن است دچار «سندرم کمپارتمان» شود که در آن، افزایش فشار داخل کمپارتمان خلفی عمقی ساق پا منجر به ایسکمی و آسیب عضلانی می‌شود. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب شده و نیازمند مداخله فوری جراحی است.

دلایل بروز آسیب‌­های فلکسور هالوسیس لانگس

از دلایل اصلی آسیب‌های عضله فلکسور هالوسیس لانگس می‌توان به استفاده بیش از حد و تکراری از این عضله اشاره کرد. فعالیت‌های ورزشی یا شغلی که نیازمند حرکات مکرر و قدرتمند پلانتار فلکشن مچ پا و فلکشن انگشت شست هستند، مانند رقص باله، ژیمناستیک یا دویدن در سراشیبی می‌توانند استرس زیادی را بر عضله و تاندون فلکسور هالوسیس لانگس وارد کرده و خطر بروز آسیب را افزایش دهند.

همچنین، ضعف یا عدم تعادل عضلانی در عضلات ساق پا و پا می‌تواند منجر به وارد شدن استرس نامتقارن بر عضله فلکسور هالوسیس لانگس شده و زمینه را برای آسیب فراهم کند. فاکتورهای آناتومیکی مانند «هایپرموبیلیتی» مفاصل، «پلانوس فوت» (صافی کف پا) یا «هالوکس والگوس» (انحراف انگشت شست پا) نیز می‌توانند با تغییر راستای کشش و توزیع نیروها، خطر آسیب عضله فلکسور هالوسیس لانگس را افزایش دهند.

برخی شرایط پزشکی زمینه‌ای مانند «آرتریت التهابی»، «دیابت» یا «نقرس» می‌توانند با ایجاد التهاب یا تغییرات ساختاری در عضلات و تاندون‌ها، همچنین عوامل خارجی مانند استفاده از کفش‌های نامناسب، تمرین بر روی سطوح سخت یا ناهموار و تکنیک نادرست در فعالیت‌های ورزشی نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز آسیب‌های این عضله داشته باشند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله فلکسور هالوسیس لانگس

برای حفظ عملکرد بهینه و پیشگیری از آسیب عضله فلکسور هالوسیس لانگس، انجام تمرینات تقویتی هدفمند و منظم اهمیت زیادی دارد. در ادامه به معرفی چهار حرکت مؤثر برای تقویت این عضله می‌پردازیم:

حرکت خم کردن انگشت شست پا «Toe Curls»

در حالت نشسته یا ایستاده، یک حوله یا یک تکه کاغذ را روی زمین قرار دهید. با استفاده از انگشت شست پا سعی کنید حوله یا کاغذ را به سمت خود بکشید.

حرکت فشار توپ با شست پا «Toe Press with Ball»

در حالت نشسته، یک توپ کوچک یا یک بالش نرم را زیر انگشت شست پا قرار دهید. با فشار دادن انگشت شست به سمت پایین، سعی کنید توپ یا بالش را فشرده کنید.

حرکت بلند کردن پاشنه با حوله «Towel Heel Raises»

یک حوله را روی زمین پهن کنید و پاها را طوری روی آن قرار دهید که انگشتان پا روی حوله باشند. با خم کردن انگشتان پا و بلند کردن پاشنه‌ها، سعی کنید حوله را به سمت خود بکشید.

حرکت بلند کردن پنجه پا «Toe Raises»

در حالت ایستاده یا نشسته، پاها را به اندازه عرض شانه‌ها باز کنید. با فشار دادن انگشتان پا به زمین، پنجه‌های پا را تا جایی که می‌توانید بلند کنید و به مدت 2 تا 3 ثانیه نگه دارید. سپس به آرامی پایین بیاورید.