عضله گلوتئوس مینیموس (سرینی کوچک (Gluteus Minimus – یکی از اعضای کلیدی گروه عضلات گلوتئال است که نقش مهمی در عملکرد حرکتی و بیومکانیک اندام تحتانی بدن ایفا می‌کند. این عضله به خصوص در فعالیت‌های مربوط به حرکت پا و حفظ تعادل بدن بسیار حائز اهمیت است. به واسطه ساختاری که دارد، گلوتئوس میمینوس قادر به انجام حرکات مختلفی است که شامل ابداکشن و چرخش داخلی استخوان ران می‌شود. در ادامه این مطلب از بنیاد سلامت دکتر حوصله با معرفی کامل عضله گلوتئوس مینیموس و عملکرد آن بیشتر آشنا خواهید شد.
عضله گلوتئوس مینیموس چیست؟
عضله گلوتئوس مینیموس به عنوان یک عضله کوچک و مثلثی شکل، در عمق ناحیه پشتی ران قرار دارد و از سطح گلوتئال ایلئوم تا انتهای پروکسی مال فمور کشیده شده است. این عضله به گروهی از عضلات گلوتئال تعلق داردکه شامل گلوتئوس مکسیموس (Gluteus Maximus)، گلوتئوس مدیوس (Gluteus Medius) و تنسور فاسیا لاتا (Tensor fascia lattae) هستند.
گلوتئوس مینیموس به‌همراه گلوتئوس مدیوس (Gluteus Medius) نقش کلیدی در تولید حرکات مفصل ران ایفا می‌کند. این حرکات شامل چرخش داخلی و ابداکشن (حرکت به سمت خارج) ران است. علاوه بر این، این عضله به عنوان یک تثبیت‌کننده مهم برای لگن در چرخه گام‌زنی محسوب می‌شود. تنوع عملکرد این عضله، آن را به یکی از ارکان اصلی در فعالیت‌های حرکتی روزانه تبدیل کرده است. در میان گروه عضلات گلوتئال، گلوتئوس مینیموس کوچک‌ترین عضله به حساب میآید. با این حال، ویژگی‌های ساختاری و عملکردی آن بسیار مشابه با گلوتئوس مدیوس است.
محل قرارگیری عضله گلوتئوس مینیموس
عضله گلوتئوس مینیموس یکی از عضلات مهم در ناحیه گلوتئال به شمار میآید که به لحاظ آناتومیکی در سطح گلوتئال ایلیوم (Illium)واقع شده است. این عضله بین خطوط گلوتئال قدامی و تحتانی قرار دارد.
با توجه به ساختار این عضله، الیاف عضلانی آن به سمت یک تاندون باریک همگرا می‌شوند که در جهت قدامی-تحتانی به سمت ران حرکت می‌کند. تاندون گلوتئوس مینیموس بر روی قسمت فوقانی بزرگ‌ترین تروکانتر ران عبور می‌کند و از آن با بورس تروکانتریک گلوتئوس مینیموس هم‌جوشی دارد. ادامه این مسیر تاندونی به سمت قسمت قدامی-جانبی بزرگ‌ترین تروکانتر می‌رود، جایی که به‌طور مستقیم به این ناحیه متصل می‌شود.
از نکات جالب توجه در آناتومی این عضله، امکان ادغام بخش‌های کوچکی از الیاف عضلانی آن با دیگر عضلات همچون عضلات پیریفورمیس، ژمرلوس فوقانی یا واسطوس لترالیس عضله کوادریپس فمورز است. این ادغام‌ها نه تنها نشان‌دهنده پیچیدگی ساختاری عضلات ناحیه گلوتئال است، بلکه اهمیت بیومکانیکی این ناحیه در حرکات اندام تحتانی را نیز به‌خوبی نمایان می‌سازد.
بررسی سر ثابت و سر متحرک گلوتئوس مینیموس
گلوتئوس مینیموس با ساختار خاص خود، به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: سر ثابت و سر متحرک. بررسی این دو جزء می‌تواند به درک بهتر عملکرد این عضله در حرکات مختلف کمک نماید.
سر ثابت (Origin) گلوتئوس مینیموس در ناحیه‌ای از سطح جانبی استابولوم (استخوان لگن) قرار دارد. این سر، به عنوان نقطه اتصالی برای عضله عمل می‌کند و به تثبیت ناحیه لگن در حین فعالیت‌های حرکتی کمک می‌کند. از آنجا که این بخش به استخوان متصل است، می‌تواند از بروز حرکات غیرارادی و نامطلوب در حین فعالیت‌های فیزیکی جلوگیری کند و پشتیبانی لازم را برای استخوان‌های اطراف فراهم آورد.
سر متحرک (Insertion) این عضله، به چین‌های بزرگ‌ترین استخوان ران (فمور) متصل می‌شود. این سر به گسترش حرکات ران کمک کرده و در فعالیت‌هایی نظیر راه رفتن، دویدن، و تغییر جهت مؤثر است. سر متحرک گلوتئوس مینیموس مسئول انجام حرکات ابداکشن و چرخش داخلی ران است که این امر نقش کلیدی در بهبود کارایی حرکات ورزشی و فعالیت‌های روزمره ایفا می‌کند.
سیستم عصبرسانی گلوتئوس مینیموس
عصب گلوتئال فوقانی، عصب گلوتئوس مینیموس را تأمین می‌کند. این عصب به عنوان بخشی از شبکه اعصاب لومبوساکرال شناخته می‌شود و دارای ریشه‌های عصبی L4، L5 و S1 است. آناتومی این عصب نشان می‌دهد که در کنار شاخه عمیق شریان گلوتئال فوقانی، بین عضله گلوتئوس مینیموس و گلوتئوس مدیوس قرار گرفته است. پس از این مکان، عصب گلوتئال فوقانی به دو شاخه تحتانی و فوقانی تقسیم می‌شود که شاخه تحتانی مسئول تأمین عصب‌دهی گلوتئوس مینیموس است.
این عصب نقش حیاتی در کنترل حرکات ابداکشن ران ایفا می‌کند. در نتیجه، آسیب به عصب گلوتئال فوقانی می‌تواند منجر به ضعف در این حرکت شود و در موارد شدیدتر، ممکن است باعث بروز اختلالی به نام “راه رفتن ترندلنبرگ” گردد.
سیستم خونرسانی گلوتئوس مینیموس
سیستم خونرسانی عضله گلوتئوس مینیموس، یک ساختار پیچیده و حیاتی است که به وسیله شاخه‌های عمیق شریان گلوتئال فوقانی تأمین می‌شود. این عضله، به عنوان یکی از عناصر اصلی در حرکت و پایداری لگن و ران، نیازمند تأمین خون کافی برای حفظ عملکرد بهینه خود است. بخش انتهایی عضله و تاندون آن نیز، از طریق مشارکت آناستوموز تروکانتری تغذیه می‌شود؛ این آناستوموز یک شبکه عروقی است که شامل شاخه‌های صعودی شریان فمورال مدیال و شاخه‌های نزولی شریان‌های گلوتئال فوقانی و تحتانی می‌باشد.
خونرسانی به گلوتئوس مینیموس نه تنها به تأمین اکسیژن و مواد مغذی برای این عضله کمک می‌کند، بلکه در فرآیند ترمیم و بهبودی آسیبهای احتمالی نیز نقش مهمی ایفا می‌نماید. آناستوموز تروکانتری، زنجیره‌ای از رگ‌های خونی را فراهم می‌کند که قادر است به طور مؤثری جریان خون را به نواحی مختلف لگن و ران توزیع کند. این الگوی خونرسانی موجب می‌شود در مواقعی که یکی از عروق دچار آسیب یا انسداد شود، سایر رگ‌ها بتوانند وظیفه تأمین خون را بر عهده بگیرند و بدین ترتیب نیازهای متابولیکی عضله به خوبی برآورده شود.
عملکرد عضله گلوتئوس مینیموس از نظر آناتومی
عضله گلوتئوس مینیموس، به‌عنوان یکی از اعضای گروه عضلات گلوتئال، نقش مهمی در حرکات مفصل ران و ثبات لگن ایفا می‌کند. این عضله کوچک اما قدرتمند، به‌ویژه در ارتباط با گلوتئوس مدیوس، به‌صورت هم‌افزا در کنترل حرکات مختلف ران و لگن عمل می‌کند.
یکی از عملکردهای کلیدی گلوتئوس مینیموس، کشش ران به سمت بالا و حرکت آن به خارج است. این عمل زمانی مؤثر خواهد بود که اتصالات عضله در ناحیه لگن ثابت باقی بمانند. در این وضعیت، هر دو عضله (گلوتئوس مینیموس و گلوتئوس مدیوس) به طور هماهنگ فعالیت میکنند و بدین‌وسیله می‌توانند به ایجاد حرکات پایدار و مناسب کمک کنند. با این حال، نقش گلوتئوس مینیموس در ایجاد چرخش داخلی ران در صورت انقباض تنها بخش‌های قدامی آن نیز نباید نادیده گرفته شود. این تغییر در محور حرکت، نشانگر انعطاف‌پذیری این عضله و توانایی آن در کنترل حرکات مختلف است.
نکته دیگری که در رابطه با عملکرد آناتومیک گلوتئوس مینیموس قابل توجه است، عملکرد این عضله در شرایط خاص، نظیر زمانی که مفصل ران در وضعیت خمیده قرار دارد؛ است. در این حالت، توانایی این عضله برای خارج بردن ران به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و به‌جای آن، چرخش داخلی به‌عنوان عملکرد اصلی آن ظاهر می‌شود. این تغییر در عملکرد، نیاز به انطباق با وضعیت‌های مختلف حرکتی را نمایان می‌سازد.
عملکرد عضله گلوتئوس مینیموس از نظر بیومکانیک
از نظر بیومکانیکی، عضله گلوتئوس مینیموس با انقباض خود موجب حرکت پا به سمت خارج و همچنین چرخش داخلی استخوان ران می‌گردد. این عملکرد در حرکات روزمره مانند راه رفتن، دویدن و نشستن بسیار حائز اهمیت است؛ به ویژه در هنگام حرکت، گلوتئوس میمینوس به تثبیت لگن کمک می‌کند و از وضعیت نامناسب آن جلوگیری می‌نماید. علاوه بر این، گلوتئوس میمینوس در هنگام فعالیت‌های ورزشی و حرکات پیچیده‌تری مثل تغییر ناگهانی جهت یا حفظ تعادل اهمیت بسزایی دارد. این عضله با فراهم آوردن ثبات در ناحیه لگن و بهبود کنترل حرکتی، نقش مهمی در بهینه‌سازی عملکرد حرکتی کل بدن دارد.
آسیبهای عضله گلوتئوس مینیموس
آسیبهای عضله گلوتئوس مینیموس می‌تواند تأثیرات منفی بر عملکرد حرکتی افراد بگذارد و باعث بروز دردهای مزمن در ناحیه بزرگی تروکانتر شود. یکی از شایع‌ترین مشکلات مربوط به گلوتئوس مینیموس، ساییدگی و پارگی آن است. این عارضه معمولاً به عنوان سندرم درد تروکانتر بزرگ‌تر (GTPS) قرار می‌گیرد و غالباً ناشی از تندینوپاتی گلوتئوس مدیوس یا مینیموس است.
تندینوپاتی به هیچ وجه یک مشکل خفیف نیست؛ این اختلال شامل التهاب یا آسیب به تاندون‌های گلوتئوس مینیموس است که در نتیجه فشار زیاد یا فعالیت‌های مکرر به وجود میآید. علاقه‌مندان به ورزش و افرادی که به صورت روزمره فعالیت‌های بدنی انجام می‌دهند، در معرض این نوع آسیب‌ها قرار دارند. این آسیب می‌تواند به‌طور طبیعی در اثر افزایش ناگهانی شدت فعالیت یا عدم انجام صحیح حرکات ورزشی ایجاد شود.
از دیگر عوارض مرتبط با آسیبهای گلوتئوس مینیموس می‌توان به التهاب بورساهای نزدیک به این عضله اشاره کرد. این التهاب می‌تواند مسبب دردهای حاد و مزمن در منطقه آسیب‌دیده باشد و حرکات روزمره مانند پیاده‌روی یا غلتیدن به سمت ناحیه آسیب‌دیده را به شدت دردناک کند. این نوع درد به طور خاص در قسمت بیرونی ران احساس می‌شود و افراد ممکن است شکایت از عدم توانایی در انجام فعالیت‌های ساده روزمره داشته باشند.
علاوه بر پارگی و تندینوپاتی، آسیبهای عضلانی ممکن است به دلایل غیرمعمولی نیز بروز کنند. گاهی اوقات، این پارگی‌ها ممکن است بدون هیچ نوع فعالیت خاصی، تنها به دلیل استفاده روزمره و فشار عادی به عضله اتفاق بیفتند. به همین دلیل، پیشگیری از آسیبهای گلوتئوس مینیموس نه تنها اهمیت دارد، بلکه نیازمند توجه به وضعیت سلامت عمومی و تمرینات مناسب ورزشی است.
دلایل بروز آسیبهای گلوتئوس مینیموس
آسیبهای گلوتئوس مینیموس به عنوان یکی از عوارض جانبی مهم پس از جایگزینی کامل مفصل ران (THA) نمایان می‌شوند و می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی بیماران داشته باشند. در این زمینه، دلایل بروز این نوع آسیب‌ها عمدتاً به دو عامل عمده مربوط می‌شود: آسیبهای عصبی و استخوان‌سازی هتروتوپیک.
اولین دلیل بروز آسیب به این عضله، آسیب به عصب گلوتئال فوقانی است که مسئول تأمین حرکت و فعالیت عضلات ابداکتور ران است. آسیب به این عصب ممکن است ناشی از فشار ناشی از هماتوم بزرگ یا برش مستقیم عصب در حین عمل جراحی باشد. در نتیجه این آسیب، بیماران ممکن است دچار ضعف در حرکات دور کردن ران شده و به راه رفتن ترندلنبورگ مبتلا گردند. این وضعیت نشان‌دهنده ناتوانی در حفظ تعادل و حمایت از ناحیه لگن است و معمولاً به دلیل ضعف در عضلات ابداکتور در سمت حمایت‌شده بروز می‌کند.
دلیل دوم دیگری که باید در نظر گرفته شود، استخوان‌سازی هتروتوپیک (HO) در عضله گلوتئوس مینیموس است. این عارضه به تشکیل استخوان در بافت‌های اضافی اطلاق می‌شود و می‌تواند باعث بروز سفتی و درد شدید در ناحیه ران پس از جراحی شود. بیماران معمولاً به دلیل کاهش شدید دامنه حرکتی و احساس ناراحتی به پزشکان مراجعه میکنند. در این موارد، برداشت جراحی به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می‌شود.
علاوه بر این، تاندینوپاتی گلوتئوس مینیموس نیز می‌تواند منجر به سندرم درد بزرگ‌تروکانتری (GTPS) گردد. این وضعیت با درد جانبی در ناحیه لگن همراه است و غالباً با بورسیت تروکانتری اشتباه گرفته می‌شود. ابهامات در تشخیص صحیح این عارضه‌ها ممکن است منجر به تأخیر در درمان و مدیریت مناسب بیمار گردد.
بهترین حرکات برای تقویت عضله گلوتئوس مینیموس
در زمینه پیشگیری از آسیب‌ها، گلوتئوس مینیموس به عنوان یک عضله تثبیت کننده عمل می‌کند. تقویت این عضله می‌تواند به تقویت ساختارهای دیگر اطراف زانو و لگن کمک کند که این به نوبه خود احتمال بروز آسیبهای مرتبط با حرکات نادرست را کاهش می‌دهد.
برای تقویت این عضله، انجام حرکات ورزشی مناسب می‌تواند اثری مثبت بر روی قدرت و عملکرد آن داشته باشد. در ادامه، برخی از بهترین حرکات برای تقویت عضله گلوتئوس مینیموس بررسی می‌شود.
- حرکت پهلو به بالا (Side-lying Leg Lift)
این حرکت به طور خاص برای تقویت گلوتئوس مینیموس طراحی شده است. برای انجام این حرکت، باید به پهلو دراز بکشید و پاهای خود را صاف نگه دارید. سپس پای بالایی را به آرامی و به سمت بالا بلند کنید. در حین انجام این حرکت، توجه کنید که انقباض عضله گلوتئوس مینیموس را احساس کنید.
- حرکت پل (Glute Bridge)
حرکت پل علاوه بر تقویت گلوتئوس ماکسیموس، به فعال‌سازی گلوتئوس مینیموس نیز کمک می‌کند. برای انجام این حرکت، به پشت دراز بکشید و زانوها را خم کنید. سپس با فشردن عضلات باسن، لگن خود را به سمت سقف بلند کنید و در بالای حرکت چند لحظه نگه‌دارید؛ سپس به آرامی پایین بیاورید.
- حرکت درازکش زانو به سینه (Single-leg Glute Bridge)
این حرکت مشابه پل است ولی با یک پا انجام می‌شود. در حالی که یکی از پاها را روی زمین می‌گذارید، پای دیگر را صاف کرده و به سمت سقف ببرید. این عمل تمرکز بیشتری بر روی گلوتئوس مینیموس دارد و به تقویت آن کمک می‌کند.
- حرکت قایقی (Clamshell)
در این حرکت، به پهلو دراز کشیده و زانوها را خم کنید. سپس، با حفظ تماس پاها با هم، زانوهای خود را باز کنید. این حرکت به تقویت گلوتئوس مینیموس و عضلات جانبی لگن کمک می‌کند و به حفظ ثبات لگن می‌انجامد.
پانویس:
- بورس تروکانتریک گلوتئوس مینیموس یک کیسه پر از مایع در مفصل ران است که بین برجستگی بزرگ تروکانتر و عضله گلوتئوس مینیموس قرار دارد. این بورس به حرکت صاف و بدون اصطکاک عضله کمک می کند.
- آناستوموز تروکانتری به ایجاد اتصال بین رگ های خونی در ناحیه تروکانتر اشاره دارد. تروکانتر برجستگی استخوانی در استخوان ران است که به عنوان نقطه اتصال برای عضلات و تاندون ها عمل می کند.
- تاندینوپاتی به التهاب یا پارگی در تاندون‌‌ها اشاره دارد. تاندون ها طناب های کلاژنی هستند که عضلات را به استخوان‌‌ها متصل میکنند.
رفرنس:
https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/gluteus-minimus-muscle
https://www.verywellhealth.com/gluteus-minimus-anatomy-4690998
https://www.onepeloton.com/blog/gluteus-minimus-exercises/
جدول:
| محل قرارگیری | عضله گلوتئوس مینیموس به عنوان یک عضله کوچک و مثلثی شکل، در عمق ناحیه پشتی ران قرار دارد و از سطح گلوتئال ایلئوم تا انتهای پروکسی مال فمور کشیده شده است. |
| سر ثابت | سر ثابت (Origin) گلوتئوس مینیموس در ناحیه‌ای از سطح جانبی استابولوم (استخوان لگن) قرار دارد. |
| سر متحرک | سر متحرک (Insertion) این عضله، به چین‌های بزرگ‌ترین استخوان ران (فمور) متصل می‌شود. |
| خونرسانی | به وسیله شاخه‌های عمیق شریان گلوتئال فوقانی تأمین می‌شود. |
| عصبرسانی | عصب گلوتئال فوقانی، عصب گلوتئوس مینیموس را تأمین می‌کند. این عصب به عنوان بخشی از شبکه اعصاب لومبوساکرال شناخته می‌شود و دارای ریشه‌های عصبی L4، L5 و S1 می‌باشد. |
| عملکرد |
یکی از عملکردهای کلیدی گلوتئوس مینیموس، کشش ران به سمت بالا و حرکت آن به خارج است. از نظر بیومکانیکی، عضله گلوتئوس مینیموس با انقباض خود موجب حرکت پا به سمت خارج و همچنین چرخش داخلی استخوان ران می‌گردد. |
