معرفی عضله اوبتراتور خارجی

مقدمه

عضله اوبتراتور خارجی (Obturator externus) یک عضله مهم در ناحیه لگن و ران است که نقش کلیدی در بیومکانیک و حرکات این ناحیه ایفا می‌کند. این عضله مثلثی شکل از استخوان‌های لگنی منشا گرفته و به تروکانتر بزرگ استخوان ران متصل می‌شود. اوبتراتور خارجی به‌عنوان یکی از عضلات چرخاننده خارجی کوتاه مفصل ران، در چرخش خارجی و نزدیک کردن ران و در ثبات مفصل ران و محافظت از عروق خونی مهم اطراف نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.

در این مقاله ابتدا به بررسی آناتومی اوبتراتور خارجی از جمله محل قرارگیری، منشا و اتصال آن پرداخته می‌شود. سپس عصب‌رسانی و خون‌رسانی این عضله مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه، عملکرد اوبتراتور خارجی از دیدگاه آناتومی و بیومکانیک تشریح شده است. در نهایت، انواع آسیب‌های این عضله و بهترین حرکات برای تقویت آن معرفی می‌شوند.

عضله اوبتراتور خارجی چیست؟

عضله اوبتراتور خارجی یک عضله مسطح، مثلثی شکل و جفت است که در ناحیه سرینی «gluteal region» قرار دارد. این عضله از گروه عضلات چرخاننده خارجی کوتاه مفصل ران محسوب می‌شود و نقش مهمی در بیومکانیک لگن و ران ایفا می‌کند.

از نظر آناتومیکی، اوبتراتور خارجی در سطح قدامی سوراخ اوبتراتور فورامن «obturator foramen» واقع شده و به اوبتراتور ممبرین «obturator membrane» و حاشیه استخوانی مجاور متصل است. این عضله از استخوان‌های عانه «pubis» و ایسکیوم «ischium» منشا می‌گیرد و به سمت خارج و عقب امتداد می‌یابد.

ساختار اوبتراتور خارجی به گونه‌ای است که در قاعده خود پهن‌تر بوده و به تدریج به سمت انتهای خود باریک می‌شود. این ویژگی به عضله اجازه می‌دهد تا نیروی قابل توجهی را در دامنه وسیعی از حرکات اعمال کند.

از نظر عملکردی، اوبتراتور خارجی نقش مهمی در چرخش خارجی ران ایفا می‌کند. همچنین، این عضله در حالت خم شدن مفصل ران، به نزدیک کردن ران کمک می‌کند. علاوه بر این، اوبتراتور خارجی در ثبات مفصل ران نیز نقش دارد.

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد اوبتراتور خارجی، نقش آن در محافظت از شریان محیطی رانی داخلی است. مطالعات نشان داده‌اند که این عضله از شاخه عمقی این شریان در برابر آسیب‌های ناشی از دررفتگی مفصل ران محافظت می‌کند.

اوبتراتور خارجی با ساختارهای مجاور خود ارتباط نزدیکی دارد. این عضله در سطح عمقی نسبت به عضله شانه‌ای و بخش‌های فوقانی عضلات نزدیک کننده ران قرار گرفته است. تاندون آن از زیر عضله مربع رانی عبور کرده و آن را از گردن استخوان ران جدا می‌کند.

محل قرارگیری عضله اوبتراتور خارجی

عضله اوبتراتور خارجی در ناحیه لگن و ران قرار دارد و موقعیت آناتومیکی منحصر به فردی دارد. این عضله در سطح خارجی حفره لگنی، روی سطح قدامی اوبتراتور فورمن «obturator foramen» واقع شده است.

اوبتراتور خارجی از حاشیه استخوانی سوراخ اوبتراتور فورمن منشا می‌گیرد. این حاشیه شامل شاخه‌های تحتانی عانه «inferior pubic ramus» و شاخه ایسکیوم «ischial ramus» می‌شود. همچنین، بخشی از الیاف این عضله از سطح خارجی اوبتراتور ممبرین «obturator membrane» نیز منشا می‌گیرد.

پس از منشا، الیاف عضلانی اوبتراتور خارجی به سمت خارج و خلف امتداد می‌یابند. این الیاف به تدریج همگرا شده و یک تاندون استوانه‌ای شکل را تشکیل می‌دهند. این تاندون از زیر گردن استخوان ران «femoral neck» عبور کرده و در نهایت به حفره تروکانتریک «trochanteric fossa» در سطح خلفی تروکانتر بزرگ «greater trochanter» متصل می‌شود.

موقعیت قرارگیری اوبتراتور خارجی به گونه‌ای است که این عضله در سطح عمقی نسبت به عضله شانه‌ای «pectineus» و بخش‌های فوقانی عضلات نزدیک کننده ران قرار می‌گیرد. تاندون آن از زیر عضله مربع رانی «quadratus femoris» عبور می‌کند و آن را از گردن استخوان ران جدا می‌سازد.

یک ویژگی آناتومیکی مهم در مورد محل قرارگیری اوبتراتور خارجی، ارتباط آن با ساختارهای عروقی-عصبی مجاور است. عروق و اعصاب اوبتراتور «obturator vessels and nerve» در سطح عمقی نسبت به این عضله قرار دارند. همچنین، شاخه عمقی شریان محیطی رانی داخلی «deep branch of medial circumflex femoral artery» که تأمین کننده اصلی خون سر استخوان ران است، در مجاورت این عضله عبور می‌کند.

از نظر توپوگرافیک، اوبتراتور خارجی در مجاورت سایر عضلات چرخاننده خارجی کوتاه مفصل ران قرار دارد. این عضلات شامل دوقلوی فوقانی «gemellus superior»، دوقلوی تحتانی «gemellus inferior»، گلابی‌شکل «piriformis» و مربع رانی «quadratus femoris» هستند. این مجموعه عضلانی به طور هماهنگ عمل می‌کنند تا حرکات چرخشی و ثبات مفصل ران را تأمین کنند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک اوبتراتور خارجی

اوبتراتور خارجی مانند سایر عضلات اسکلتی دارای دو سر اتصالی زیر است:

• سر ثابت «origin»
• سر متحرک «insertion»

این دو سر نقش مهمی در عملکرد و بیومکانیک عضله ایفا می‌کنند. سر ثابت اوبتراتور خارجی از سطح خارجی اوبتراتور ممبرین «obturator membrane» و حاشیه استخوانی اطراف اوبتراتور فورمن «obturator foramen» منشا می‌گیرد. این منطقه شامل شاخه تحتانی استخوان عانه «inferior pubic ramus» و شاخه ایسکیوم «ischial ramus» می‌شود. سر ثابت به صورت یک پهنای وسیع عضلانی است که به شکل مثلثی گسترش می‌یابد.

سر متحرک اوبتراتور خارجی به حفره تروکانتریک «trochanteric fossa» در سطح خلفی تروکانتر بزرگ «greater trochanter» استخوان ران متصل می‌شود. این اتصال از طریق یک تاندون استوانه‌ای شکل صورت می‌گیرد که از زیر گردن استخوان ران «femoral neck» عبور می‌کند.

نکته قابل توجه در مورد سر متحرک اوبتراتور خارجی، تشکیل یک اتصال عضلانی-تاندونی «musculotendinous junction» در سطح گردن استخوان ران است. این ویژگی به عضله اجازه می‌دهد تا نیروی خود را به طور موثرتری به استخوان ران منتقل کند.

الیاف عضلانی در حاشیه تحتانی استابولوم «acetabulum» به صورت یک اسلینگ «sling» عمل می‌کنند و بخش تحتانی گردن استخوان ران را در بر می‌گیرند. این ساختار آناتومیکی به تقویت ثبات مفصل ران کمک می‌کند.

سیستم عصب­رسانی اوبتراتور خارجی

عصب‌رسانی اوبتراتور خارجی توسط شاخه خلفی عصب اوبتراتور انجام می‌شود. این عصب از شبکه کمری «lumbar plexus» منشا می‌گیرد و از ریشه‌های عصبی L2-L4 تشکیل شده است.

عصب اوبتراتور پس از خروج از شبکه کمری وارد لگن می‌شود و در نزدیکی سوراخ اوبتراتور فورمن «obturator foramen» به دو شاخه قدامی و خلفی تقسیم می‌گردد. شاخه خلفی، مسئول عصب‌دهی به اوبتراتور خارجی است.

این شاخه عصبی از میان الیاف عضله اوبتراتور خارجی عبور می‌کند و انشعابات حرکتی خود را به آن می‌دهد. علاوه بر اوبتراتور خارجی، شاخه خلفی عصب اوبتراتور به عضله نزدیک کننده بزرگ «adductor magnus» نیز عصب‌دهی می‌کند.

نکته قابل توجه در مورد عصب‌رسانی اوبتراتور خارجی، تفاوت آن با سایر عضلات چرخاننده خارجی کوتاه مفصل ران است. در حالی که اوبتراتور خارجی از شبکه کمری عصب می‌گیرد، سایر عضلات این گروه توسط شبکه خاجی «sacral plexus» عصب‌دهی می‌شوند.

شاخه قدامی عصب اوبتراتور اگرچه مستقیما به اوبتراتور خارجی عصب نمی‌دهد اما در مجاورت آن قرار دارد و به عضلات نزدیک کننده ران و پوست ناحیه داخلی ران عصب‌دهی می‌کند.

سیستم خون­رسانی اوبتراتور خارجی

خون‌رسانی اوبتراتور خارجی از طریق دو منبع اصلی تامین می‌شود:

• شاخه قدامی شریان اوبتراتور
• شریان محیطی رانی داخلی

شریان اوبتراتور، شاخه‌ای از شریان ایلیاک داخلی است که پس از ورود به لگن، به دو شاخه قدامی و خلفی تقسیم می‌شود. شاخه قدامی در امتداد شاخه عانه حرکت کرده و به اوبتراتور خارجی خون‌رسانی می‌کند. شریان محیطی رانی داخلی شاخه‌ای از شریان رانی است که نقش مهمی در خون‌رسانی ناحیه پروگزیمال ران و مفصل ران دارد. این شریان شاخه‌های متعددی به اوبتراتور خارجی می‌دهد.

نکته قابل توجه در مورد خون‌رسانی اوبتراتور خارجی، وجود تنوع آناتومیکی در الگوی عروقی آن است. در برخی افراد، ممکن است این عضله تنها از یکی از این دو منبع خون‌رسانی شود.

شاخه خلفی شریان اوبتراتور نیز در نزدیکی اوبتراتور خارجی قرار دارد و با شاخه‌های شریان محیطی رانی داخلی آناستوموز می‌دهد. این شبکه آناستوموتیک «anastomotic network» اهمیت بالینی دارد، زیرا در صورت انسداد یکی از منابع اصلی، می‌تواند جریان خون جانبی را تامین کند.

وریدهای همراه شریان‌های ذکر شده، مسئول بازگشت خون از اوبتراتور خارجی هستند. این وریدها در نهایت به ورید ایلیاک داخلی «internal iliac vein» و ورید رانی «femoral vein» تخلیه می‌شوند.

عملکرد عضله اوبتراتور خارجی از نظر آناتومی

عضله اوبتراتور خارجی از حاشیه استخوانی سوراخ اوبتراتور فورمن «obturator foramen» و اوبتراتور ممبرین «obturator membrane» منشا می‌گیرد. این منشا گسترده باعث می‌شود که اوبتراتور خارجی بتواند نیروی قابل توجهی تولید کند و به‌صورت موثری در حرکات چرخشی مفصل ران شرکت کند.

از نظر آناتومیکی، اوبتراتور خارجی از سطح قدامی سوراخ اوبتراتور فورمن به سمت عقب و خارج امتداد می‌یابد. این عضله به تدریج به یک تاندون استوانه‌ای شکل تبدیل می‌شود که از زیر گردن استخوان ران عبور کرده و در نهایت به حفره تروکانتریک متصل می‌شود. این اتصال به اوبتراتور خارجی اجازه می‌دهد تا به عنوان یک منبع حرکتی قوی عمل کند و در حرکات مختلف مفصل ران مشارکت داشته باشد.

یکی از ویژگی‌های کلیدی آناتومیکی اوبتراتور خارجی، نحوه قرارگیری آن نسبت به ساختارهای دیگر در ناحیه لگن است. این عضله در عمق عضله شانه‌ای و بخش‌های فوقانی عضلات نزدیک کننده ران قرار دارد و از زیر عضله مربع رانی عبور می‌کند. این موقعیت به اوبتراتور خارجی اجازه می‌دهد تا به طور مؤثری در حفظ ثبات مفصل ران نقش ایفا کند.

علاوه بر این، اوبتراتور خارجی نقش مهمی در حفاظت از عروق خونی اطراف دارد. این عضله به عنوان یک محافظ برای شریان محیطی رانی داخلی عمل می‌کند و از آسیب به این شریان در حوادثی نظیر دررفتگی مفصل ران جلوگیری می‌کند.

در کل، آناتومی اوبتراتور خارجی نه تنها به عملکرد حرکتی این عضله کمک می‌کند بلکه در حفظ ثبات و ایمنی عروق مهم اطراف نیز نقش مهمی دارد. درک دقیق ساختار آناتومیکی اوبتراتور خارجی می‌تواند به بهبود روش‌های جراحی و تشخیصی در زمینه‌های مختلف پزشکی کمک نماید.

عملکرد عضله اوبتراتور خارجی از نظر بیومکانیک

عضله اوبتراتور خارجی به عنوان یک عضله چرخاننده خارجی قوی برای مفصل ران شناخته می‌شود و نقش مهمی در حرکات بیومکانیکی این ناحیه ایفا می‌کند. این عضله در وضعیت‌های مختلف مفصل ران به ویژه در چرخش و نزدیک کردن ران به بدن «adduction» نقش دارد. به طور خاص، هنگامی که مفصل ران در حالت صاف «extension» قرار دارد، اوبتراتور خارجی به طور اصلی در چرخش خارجی «external rotation» ران شرکت می‌کند.

از نظر بیومکانیک، اوبتراتور خارجی با سایر عضلات چرخاننده خارجی کوتاه مانند دوقلوی فوقانی، دوقلوی تحتانی، گلابی‌شکل و مربع رانی همکاری می‌کند تا حرکات پیچیده‌تری را در ناحیه ران امکان‌پذیر سازد. این همکاری منجر به افزایش ثبات مفصل و بهبود عملکرد حرکتی در فعالیت‌های روزمره و ورزشی می‌شود.

عملکرد اوبتراتور خارجی در حرکات خاصی مانند دویدن، پریدن و چرخش‌های ناگهانی به وضوح مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، در هنگام دویدن، این عضله به چرخش خارجی ران کمک می‌کند که به افزایش دامنه حرکتی و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در حین فعالیت‌های فیزیکی کمک می‌نماید.

علاوه بر این، اوبتراتور خارجی در تثبیت سر استخوان ران «femoral head» در حفره استابولوم «acetabulum» کمک می‌کند. این ویژگی به دلیل الیاف عضلانی آن است که به صورت اسلینگ «sling» در ناحیه گردن استخوان ران عمل می‌کند. این ساختار کمک می‌کند تا سر استخوان در حفره به درستی قرار گیرد و از جابجایی آن جلوگیری شود.

آسیب­های عضله اوبتراتور خارجی

آسیب‌های عضله اوبتراتور خارجی معمولا در ورزشکاران، به ویژه در فعالیت‌هایی که شامل حرکات چرخشی و تغییر جهت سریع هستند شایع‌ترند. در زیر به انواع مختلف آسیب‌های این عضله و علل آن‌ها پرداخته می‌شود:

1. کشیدگی و پارگی عضله (احساس ضعف، ناتوانی در حرکت، و گاهی اوقات تورم)

2_ دررفتگی مفصل ران (درد شدید، تغییر شکل مفصل و محدودیت حرکتی)

3_ آسیب‌های مزمن (درد و ضعف در ناحیه اوبتراتور خارجی)

4_ آسیب به عروق خونی (کاهش خون‌رسانی به عضله و عوارض جدی‌تری نظیر نکروز «necrosis» بافتی)

5_ سندرم ناحیه عمیق گلوتئال (درد در ناحیه لگن و ران)

دلایل بروز آسیب­های اوبتراتور خارجی

آسیب‌های عضله اوبتراتور خارجی می‌توانند به دلایل متعددی رخ دهند که در زیر به مهم‌ترین آن‌ها پرداخته می‌شود:

1_ حرکات ناگهانی و نیروهای شدید

ناشی از حرکات ناگهانی و نیروهای شدید در حین فعالیت‌های ورزشی است. ورزش‌هایی که شامل تغییرات سریع در جهت حرکت و چرخش هستند، مانند فوتبال، بسکتبال و هاکی.

2_ عدم تعادل عضلانی

در صورتی که عضلات چرخاننده داخلی یا نزدیک‌کننده ران، قوی‌تر از اوبتراتور خارجی باشند، این امر می‌تواند به فشار اضافی بر روی اوبتراتور خارجی منجر شود.

3_ استفاده بیش از حد

استفاده مکرر و بیش از حد از اوبتراتور خارجی در فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به آسیب‌های مزمن منجر شود. به‌عنوان مثال، ورزشکارانی که به‌طور مکرر حرکات چرخشی انجام می‌دهند.

4_ آسیب‌های ناشی از دررفتگی مفصل ران

در این وضعیت، فشار اضافی بر روی عضله و ساختارهای اطراف آن وارد می‌شود که می‌تواند منجر به آسیب جدی‌تری شود.

5_ عدم گرم‌کردن و انعطاف‌پذیری مناسب

انجام تمرینات گرم‌کردن و کششی مناسب قبل از فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به افزایش جریان خون در عضلات و آماده‌سازی آن‌ها برای فعالیت کمک کند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله اوبتراتور خارجی

1_ حرکت چرخش خارجی

این حرکت شامل چرخاندن پا به سمت بیرون است که با قرار دادن یک باند مقاومتی در دور پاها می‌تواند همراه باشد. این تمرین قدرت اوبتراتور خارجی را افزایش می‌دهد.

2. حرکت پل «Bridge»

در این حرکت، فرد به پشت دراز می‌کشد و زانوها را خم می‌کند. سپس با فشار دادن پاها به زمین، ناحیه لگن را بالا می‌برد. این حرکت به تقویت اوبتراتور خارجی و دیگر عضلات لگن کمک می‌کند.

3. حرکت نشسته با چرخش «Seated Rotation»

این تمرین شامل نشستن با پاهای صاف و چرخش بالاتنه به سمت راست و چپ است. این حرکت به تقویت چرخش خارجی ران کمک می‌کند و اوبتراتور خارجی را درگیر می‌کند.

4. حرکت لنگی «Side Lunge»

در این تمرین، فرد به سمت کنار قدم می‌زند و زانوی خود را خم می‌کند. این حرکت به بهبود استقامت و قدرت اوبتراتور خارجی کمک می‌کند و در عین حال مفصل ران را درگیر می‌سازد.

رفرنس:

Obturator externus: Origin, insertion, innervation,action | Kenhub

Obturator Externus – Attachments – Actions – TeachMeAnatomy

Anatomy, Abdomen and Pelvis, Obturator Muscles – StatPearls – NCBI Bookshelf (nih.gov)

جدول: