معرفی عضله گلوتئوس مدیوس

عضله گلوتئوس مدیوس (سرینی میانی) یکی از سه عضله اصلی ناحیه سرینی است که نقش مهمی در ثبات، تعادل و راه رفتن ایفا می‌کند. این عضله بادبزنی‌شکل، از سطح خارجی ایلیوم در لگن منشا گرفته و به سمت پایین و قدام امتداد می‌یابد تا به بخش فوقانی خارجی تروکانتر بزرگ استخوان ران متصل شود. گلوتئوس مدیوس در زیر عضله گلوتئوس ماگزیموس قرار گرفته و توسط عصب سرینی فوقانی عصب‌دهی می‌شود. مهمترین عملکرد این عضله، ابداکشن و حفظ ثبات به شمار میرود.

در این مقاله، علاوه بر بررسی آناتومی و عملکرد عضله گلوتئوس مدیوس، به بررسی انواع آسیبهایی که در اثر ضعف آن ایجاد میشوند نیز میپردازیم. همچنین به علت اهمیت فراوان این عضله برای انواع حرکات بدن، حرکاتی برای تقویت و فعالسازی گلوتئوس مدیوس نیز معرفی میکنیم. امید است که با خواندن این مقاله، بتوانید به پاسخهای خوبی برای پرسشهای خود برسید.

عضله گلوتئوس مدیوس چیست؟

عضله گلوتئوس مدیوس یکی از سه عضله اصلی ناحیه سرینی به شمار میرود که از قسمت خارجی لگن به سمت پایین و قدام امتداد یافته و با یک تاندون قوی به سطح خارجی تروکانتر بزرگ استخوان ران متصل می‌شود. مهمترین عملکرد این عضله را میتوان ابداکشن لگن دانست.

محل قرارگیری عضله گلوتئوس مدیوس

عضله عضله گلوتئوس مدیوس که شکلی بادبزنی دارد؛ از سطح خارجی ایلیوم بین خطوط سرینی قدامی و خلفی منشا می‌گیرد. گلوتئوس مدیوس در بخش خارجی لگن قرار دارد و قسمت زیادی از سطح جانبی استخوان خاصره را می‌پوشاند. این عضله از نظر موقعیت، بین سرینی بزرگ و سرینی کوچک واقع شده است. دو سوم جلویی گلوتئوس مدیوس سطحی بوده و تنها با پوشش عمقی پوشیده شده، در حالی که یک سوم پشتی آن زیر سرینی بزرگ قرار می‌گیرد.

از نظر مجاورت‌های ساختاری، گلوتئوس مدیوس در نزدیکی عضلات گلابی و کشنده پهن نیام قرار دارد. موقعیت این عضله به گونه‌ای است که بخش عمده‌ای از نمای خارجی ران را شکل می‌دهد و نقش مهمی در زیبایی ظاهری ناحیه لگن دارد.

بررسی سر ثابت و سر متحرک گلوتئوس مدیوس

عضله گلوتئوس مدیوس دارای یک سر ثابت گسترده و یک سر متحرک قوی است. سر ثابت این عضله به صورت بادبزنی از سطح خارجی استخوان ایلیوم منشا می‌گیرد. الیاف عضلانی گلوتئوس مدیوس از این نقطه به سمت پایین و خارج همگرا شده و سر متحرک عضله را تشکیل می‌دهند.

سر متحرک گلوتئوس مدیوس شامل یک تاندون محکم است که در امتداد سطح خارجی تروکانتر بزرگ استخوان ران قرار می‌گیرد. زاویه اتصال سر متحرک به استخوان ران حدود 35 تا 40 درجه است که این امر باعث می‌شود گلوتئوس مدیوس بتواند گشتاور قابل توجهی را برای دور کردن ران ایجاد کند. همچنین محل اتصال سر متحرک این عضله، امکان کنترل چرخش داخلی و خارجی ران را نیز فراهم می‌کند.

سیستم عصب‌رسانی گلوتئوس مدیوس

عضله گلوتئوس مدیوس توسط عصب سرینی فوقانی (Superior gluteal nerve) عصب‌دهی می‌شود. این عصب از شاخه‌های خلفی اعصاب نخاعی L4، L5 و S1 در بخش کمری-خاجی نشات می‌گیرد. عصب سرینی فوقانی پس از خروج از حفره لگنی، از طریق سوراخ سیاتیک بزرگ (Greater sciatic foramen) و در فضای فوقانی عضله گلابی (Piriformis) وارد ناحیه سرینی می‌شود.

سپس به دو شاخه فوقانی و تحتانی تقسیم شده که هر دو شاخه در عصب‌دهی به گلوتئوس مدیوس نقش دارند. شاخه فوقانی همراه با شریان سرینی فوقانی به بخش فوقانی عضله می‌رسد، در حالی که شاخه تحتانی قسمت‌های میانی و تحتانی عضله را عصب‌دهی می‌کند.

سیستم خون‌رسانی گلوتئوس مدیوس

سیستم خون‌رسانی عضله گلوتئوس مدیوس عمدتا توسط شریان سرینی فوقانی (Superior gluteal artery) تامین می‌شود. این شریان بزرگترین شاخه شریان ایلیاک داخلی (Internal iliac artery) است و پس از انشعاب از آن، از سوراخ سیاتیک بزرگ (Greater sciatic foramen) و در فضای فوقانی عضله گلابی (Piriformis) وارد ناحیه سرینی می‌شود.

پس از ورود به ناحیه سرینی، شریان سرینی فوقانی به دو شاخه سطحی و عمقی تقسیم می‌شود. شاخه عمقی بین عضله‌های گلوتئوس مدیوس و گلوتئوس مینیموس عبور کرده و خود به دو شاخه فوقانی و تحتانی منشعب می‌شود. شاخه فوقانی با 4 تا 7 شریانچه نفوذی، بخش فوقانی عضله گلوتئوس مدیوس و با 0 تا 2 شریانچه، گلوتئوس مینیموس را خون‌رسانی می‌کند. شاخه تحتانی نیز با 3 تا 8 شریانچه نفوذی، بخش‌های میانی و تحتانی گلوتئوس مدیوس و با 1 تا 3 شریانچه، گلوتئوس مینیموس را تغذیه می‌کند.

علاوه بر خون‌رسانی مستقیم توسط شریان سرینی فوقانی، بخشی از خون‌رسانی عضله گلوتئوس مدیوس، به‌ویژه در ناحیه تاندون اتصالی آن، توسط شبکه آناستوموزی تروکانتریک (Trochanteric anastomosis) تأمین می‌شود.

این شبکه از اتصال شاخه‌های صعودی شریان دور کننده داخلی ران (Medial circumflex femoral artery) با شاخه‌های نزولی شریان‌های سرینی فوقانی و تحتانی تشکیل می‌شود. شریان سرینی فوقانی و شبکه آناستوموزی تروکانتریک با همکاری یکدیگر، خون‌رسانی کافی و پیوسته را برای تامین نیازهای متابولیک عضله گلوتئوس مدیوس در حین فعالیت فراهم می‌کنند.

عملکرد عضله گلوتئوس مدیوس از نظر آناتومی

عملکرد اصلی گلوتئوس مدیوس در حرکات داینامیک و ایستا مشخص می‌شود. از نظر آناتومیک، این عضله با انقباض خود موجب دور کردن ران از خط وسط بدن می‌شود (ابداکشن) و در چرخش داخلی و خارجی ران نیز نقش دارد. این عملکردها به تنظیم موقعیت لگن و کنترل حرکات مختلف آن کمک می‌کند. به ویژه در هنگام ایستادن بر روی یک پا، گلوتئوس مدیوس کمک می‌کند تا از افتادگی لگن به سمت مخالف جلوگیری شود و تعادل بدن حفظ گردد.

عضله گلوتئوس مدیوس را میتوان به سه بخش مختلف تقسیم کرد که هر یک از این بخشها، مسئولیت حرکات متفاوتی را بر عهده دارند. به صورت کلی، این عضله سه بخش قدامی، میانی و خلفی دارد. بخش قدامی گلوتئوس مدیوس، مسئول فلکشن و چرخش داخلی است؛ در حالیکه بخش خلفی این عضله، مسئولیت اکستنشن و چرخش خارجی را بر عهده دارد. البته وظیفه اصلی گلوتئوس مدیوس، ابداکشن و حفظ ثبات است که این وظیفه را بخش میانی این عضله انجام میدهد.

عملکرد عضله گلوتئوس مدیوس از نظر بیومکانیک

عضله گلوتئوس مدیوس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عضلات ناحیه سرینی، نقش کلیدی در عملکرد بیومکانیکی اندام تحتانی دارد. این عضله با مکانیزم‌های پیچیده‌ای در حفظ ثبات و بهبود عملکرد حرکتی بدن مشارکت می‌کند:

در حین حرکت، گلوتئوس مدیوس به تنظیم راستای طبیعی لگن و جلوگیری از انحراف‌های جانبی کمک می‌کند. این عضله به ویژه در فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن، پریدن و تغییر جهت‌های سریع، که نیاز به ثبات و کنترل دقیق دارند؛ اهمیت بالایی دارد. عدم عملکرد صحیح این عضله می‌تواند به اختلال در حرکات و هماهنگی کلی بدن منجر شود. با وجود این، مهم‌ترین نقش‌های عضله گلوتئوس مدیوس  از نظر آناتومی را می‌توان اینگونه برشمرد:

نقش در استقرار لگن: گلوتئوس مدیوس به ویژه در حفظ استقرار لگن در موقعیت‌های مختلف ایستا و دینامیک اهمیت دارد. این عضله با عملکرد خود، به حفظ تراز صحیح لگن کمک کرده و از انحرافات غیرطبیعی جلوگیری می‌کند.

تأثیر بر زنجیره حرکتی کل بدن: عملکرد صحیح گلوتئوس مدیوس تأثیر مستقیمی بر الگوهای حرکتی کل بدن دارد. این عضله با تنظیم دقیق موقعیت لگن، به بهبود کارایی و پیشگیری از اختلالات حرکتی در زانو و مچ پا کمک می‌کند.

نقش در اصلاح الگوی راه رفتن: گلوتئوس مدیوس در حفظ تعادل بدن و اصلاح الگوی راه رفتن نقش دارد. ضعف یا آسیب در این عضله می‌تواند منجر به تغییر در الگوی راه رفتن و افزایش فشار بر سایر مفاصل شود.

تأثیر بر ثبات و توانایی‌های ورزشی: در فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن، پرش و تغییر جهت‌های سریع، گلوتئوس مدیوس برای ایجاد ثبات و افزایش توانایی‌های حرکتی بسیار مهم است. قدرت و عملکرد این عضله می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کارایی ورزشی فرد داشته باشد.

تاثیر بر گشتاور و استحکام مفصل ران: گلوتئوس مدیوس با فعالیت‌های خود بر گشتاور مفصل ران تأثیر می‌گذارد. این عضله در هنگام انجام حرکات مانند دور کردن ران (ابداکشن) و چرخش داخلی ران (اندروپسیون) فعالیت می‌کند. توانایی گلوتئوس مدیوس در تولید نیروی کافی برای این حرکات، به ویژه در حفظ ثبات لگن در وضعیت‌های مختلف حرکتی بسیار حیاتی است.

نقش در حفظ ثبات لگن: در حرکات ایستا و دینامیک، گلوتئوس مدیوس به حفظ ثبات لگن کمک می‌کند. این عضله به ویژه هنگام ایستادن بر روی یک پا یا راه رفتن، با جلوگیری از افتادگی لگن به سمت طرف مخالف، از انحراف غیرطبیعی آن جلوگیری می‌کند. این ویژگی به بهبود کارایی حرکتی و کاهش فشار بر سایر مفاصل کمک می‌کند.

تاثیر بر الگوی حرکتی و تعادل: عملکرد گلوتئوس مدیوس به بهبود الگوی حرکتی و تعادل بدن کمک می‌کند. ضعف در این عضله می‌تواند منجر به تغییرات در الگوی راه رفتن و افزایش بار روی مفاصل زانو و مچ پا شود. به همین دلیل، عملکرد صحیح گلوتئوس مدیوس برای حفظ تعادل و پیشگیری از اختلالات حرکتی ضروری است.

نقش در فعالیت‌های ورزشی: در فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن، پریدن، و تغییر جهت‌های سریع، گلوتئوس مدیوس به تنظیم و هماهنگی حرکات کمک می‌کند. قدرت و عملکرد این عضله می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کارایی ورزشی و توانایی‌های حرکتی فرد داشته باشد.

آسیبهای عضله گلوتئوس مدیوس

آسیبهای عضله گلوتئوس مدیوس را میتوان به صورت کلی در دو دسته قرار دارد:

1-آسیبهایی گروه اول که شامل آسیب دیدن خود عضله به صورت مستقیم هستند.

2-آسیبهای گروه دوم که در اثر ضعف این عضله ایجاد میشوند و تاثیر آنها بر کل بدن است.

یکی از شایع‌ترین آسیب‌های گلوتئوس مدیوس، کشیدگی عضلانی است که خود عضله به صورت مستقیم دچار آسیب میشود. این وضعیت معمولا در اثر فشار بیش از حد یا حرکات ناگهانی و شدید رخ می‌دهد. کشیدگی می‌تواند منجر شود توانایی فرد در انجام حرکات طبیعی مفصل ران را محدود ‌کند. پارگی تاندون گلوتئوس مدیوس نیز از دیگر آسیب‌های جدی این عضله است. این آسیب اغلب در افراد مسن‌تر یا ورزشکارانی که فشار زیادی به این ناحیه وارد می‌کنند دیده می‌شود.

سندرم فشار بر عصب گلوتئال فوقانی نیز می‌تواند گلوتئوس مدیوس را تحت تاثیر قرار دهد. در این وضعیت، عصب گلوتئال فوقانی که مسئول عصب‌دهی به گلوتئوس مدیوس است؛ تحت فشار قرار می‌گیرد. این امر می‌تواند منجر به ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد عضله شود. این آسیب نیز در دسته آسیبهای گروه اول قرار دارد.

بورسیت تروکانتریک نیز می‌تواند بر عملکرد گلوتئوس مدیوس تاثیر بگذارد. این وضعیت با التهاب کیسه مایع (بورسا) بین استخوان ران و تاندون گلوتئوس مدیوس مشخص می‌شود و می‌تواند باعث محدودیت حرکتی و ناراحتی در ناحیه لگن شود.

آتروفی یا ضعف عضلانی عضله گلوتئوس مدیوس نیز می‌تواند در اثر عدم استفاده طولانی مدت یا بی‌تحرکی رخ دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به عدم تعادل عضلانی و افزایش خطر آسیب‌های بیشتر شود.

در نهایت، اختلالات عصبی – عضلانی مانند فلج عصب گلوتئال فوقانی نیز می‌توانند بر عملکرد گلوتئوس مدیوس تاثیر  بگذارند.

سندرم نوار ایلیوتیبیال (IT Band Syndrome) یکی از مواردی است که با ضعف گلوتئوس مدیوس در ارتباط است. در این وضعیت، نوار ایلیوتیبیال که از کنار ران می‌گذرد، دچار التهاب می‌شود و می‌تواند بر عملکرد گلوتئوس مدیوس تاثیر بگذارد. این آسیب‌ها معمولا در ورزشکارانی که درگیر فعالیت‌های تکراری مانند دویدن یا دوچرخه‌سواری هستند دیده می‌شود.

برخی دیگر از عواملی که از ضعف این عضله منشا می‌‌گیرند؛ شامل عدم تعادل بین عضلات لگن، پیدا کردن الگو حرکتی نامناسب و ایجاد فشار مضاعف بر روی لگن و کمر هنگام فعالیت‌هایی نظیر دویدن یا پیاده‌روی می‌شوند. با توجه به اهمیت قدرت عضله گلوتئوس مدیوس، در ادامه بهترین حرکات برای تقویت این عضله را مورد بررسی قرار داده‌ایم:

بهترین حرکات برای تقویت عضله گلوتئوس مدیوس

تقویت عضله گلوتئوس مدیوس نقش مهمی در ثبات لگن و عملکرد بهینه مفصل ران دارد. برای این منظور، تمرینات متنوعی وجود دارد که هر کدام جنبه‌های خاصی از عملکرد این عضله را هدف قرار می‌دهند.

1_ ابداکشن ران در حالت خوابیده به پهلو (Side-lying Hip Abduction): این حرکت پایه‌ای، گلوتئوس مدیوس را به صورت ایزوله درگیر می‌کند.

2_ پل زدن تک پا (Single-leg Bridge): علاوه بر تقویت گلوتئوس ماکسیموس، این حرکت گلوتئوس مدیوس را نیز برای حفظ ثبات لگن به کار می‌گیرد.

3_ اسکات تک پا (Single-leg Squat): این تمرین چالش‌برانگیز، تمام عضلات ثبات‌دهنده لگن از جمله گلوتئوس مدیوس را فعال می‌کند.

4_ پله جانبی (Lateral Step-up): با تمرکز بر حرکت جانبی، این تمرین عملکرد گلوتئوس مدیوس را در ابداکشن ران بهبود می‌بخشد.

5_ راه رفتن به پهلو با کش مقاومتی (Lateral Band Walk): این حرکت عملکردی، گلوتئوس مدیوس را در برابر مقاومت جانبی تقویت می‌کند.

6_ اسکات با پای باز (Sumo Squat): با قرار دادن پاها در وضعیت باز، این حرکت فشار بیشتری بر گلوتئوس مدیوس وارد می‌کند.

7_ هیپ هینج (Hip Hinge) با تمرکز بر ابداکشن: این حرکت ترکیبی، هم قدرت و هم کنترل حرکتی گلوتئوس مدیوس را بهبود می‌بخشد.

8_ پلانک جانبی با ابداکشن ران (Side Plank with Hip Abduction): این تمرین پیشرفته، هم ثبات تنه و هم قدرت گلوتئوس مدیوس را هدف قرار می‌دهد.

9_ لانج جانبی (Lateral Lunge): با ایجاد چالش در صفحه جانبی، این حرکت گلوتئوس مدیوس را در وضعیت کششی فعال می‌کند.

10_ دویدن روی تردمیل با شیب جانبی: این تمرین عملکردی، گلوتئوس مدیوس را در شرایط دینامیک تقویت می‌کند.

رفرنس:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557509/

https://www.joshuaharrismd.com/blog/seven-signs-of-a-gluteus-medius-tear

https://www.healthline.com/health/fitness-exercise/gluteus-medius-exercises#lunge

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/gluteus-medius-and-minimus-muscles

https://www.verywellhealth.com/gluteus-medius-muscle-anatomy-2696374

https://www.verywellhealth.com/10-gluteus-medius-exercises-7968848

جدول: