معرفی عضله اوبتراتور داخلی

مقدمه

عضله اوبتراتور داخلی یکی از عضلات کلیدی ناحیه لگن و باتوک محسوب می‌شود که نقش مهمی در حرکات چرخشی و ثبات مفصل ران ایفا می‌کند. این عضله در عمق ناحیه لگنی واقع شده و به همراه سایر عضلات همجوار مانند پیریفورمیس، کوادراتوس فموریس و عضلات جمالوس، گروه چرخانندگان خارجی ران را تشکیل می‌دهند.

در این مقاله به بررسی جامع آناتومی، عملکرد، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی و همچنین انواع آسیب‌های احتمالی عضله اوبتراتور داخلی پرداخته شده است. ابتدا محل دقیق منشا و اتصال این عضله در لگن و استخوان ران، سپس عملکرد بیومکانیکی اوبتراتور داخلی با توجه به پارامترهایی چون زاویه اتصال تاندون مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در ادامه، سیستم عصب‌رسانی و همچنین سیستم خون‌رسانی و انواع آسیب‌های شایع اوبتراتور داخلی از جمله کشیدگی، پارگی و آسیب‌های ناشی از ضربه می‌پردازد و علل بروز این آسیب‌ها در فعالیت‌های ورزشی پرتحرک مورد بحث قرار می‌گیرد. در نهایت، بهترین حرکات و تمرینات برای تقویت این عضله مهم معرفی می‌گردد.

عضله اوبتراتور داخلی چیست؟

عضله اوبتراتور داخلی یکی از عضلات مهم ناحیه لگن و باتوک محسوب می‌شود. این عضله دوطرفه، شکل مثلثی داشته و در عمق نواحی لگنی و باتوک واقع شده است. اوبتراتور داخلی از گروه عضلات اندام تحتانی بوده و به همراه عضلات پیریفورمیس «piriformis»، کوادراتوس فموریس «quadratus femoris»، جمالوس سوپریور «gemellus superior» و جمالوس اینفریور «gemellus inferior»، لایه عمیق عضلات ناحیه باتوک را می‌سازند که توسط نیمه تحتانی عضله گلوتئوس ماکسیموس پوشیده شده است.

عضله اوبتراتور داخلی به اتفاق جمالوس سوپریور و اینفریور، گروه تری‌سپس «triceps» کوکسه را تشکیل می‌دهند که دارای یک تاندون «tendon» مشترک هستند. این تاندون به تروکانتر بزرگ استخوان ران متصل می‌گردد. از لحاظ عملکردی، اوبتراتور داخلی نقش کلیدی در چرخش خارجی «external rotation» و ابدکشن «abduction» ران ایفا می‌نماید. همچنین این عضله در ثبات مفصل ران و در حرکات چرخشی و ثبات مفصل ران دخیل است.

محل قرارگیری عضله اوبتراتور داخلی

عضله اوبتراتور داخلی در عمق ناحیه لگن و باتوک موقعیت دارد. این عضله دوطرفه، بخشی از دیواره قدامی-خارجی لگن را تشکیل می‌دهد. منشا اصلی اوبتراتور داخلی، محدوده استخوانی سوراخ مربعی شکل «اوبتوراتور فورامن» است که شامل شاخه تحتانی استخوان لگن «رامی پوبیس»، شاخه ایسکیال «رامی ایسکیوم»، سطح لگنی استخوان لگن و قسمت فوقانی سوراخ بزرگ ایسکیاتیک «فورامن ایسکیادیکوم ماژوس» است.

علاوه بر این، برخی از رشته‌های عضلانی نیز از سطح قدامی-میانی غشای اوبتوراتور «ممبرانا اوبتوراتوریا» که سوراخ اوبتوراتور را می‌پوشاند، منشا می‌گیرند. از منشا خود، رشته‌های عضلانی اوبتراتور داخلی به سمت خلفی همگرا شده و با یک پیچش خارجی تند، از سوراخ کوچک ایسکیاتیک «اینسیژورا ایسکیادیکا مینور» عبور می‌کنند. سپس این رشته‌ها بر روی مفصل ران می‌گذرند تا به سمت میانی تروکانتر بزرگ «تروکانتر ماژور فموریس» استخوان ران متصل شوند.

در مسیر نهایی خود، عضله اوبتراتور داخلی معمولا به عضلات جمالوس سوپریور «جمالوس سوپریور» و اینفریور «جمالوس اینفریور» پیوسته و تاندون مشترک گروه تری‌سپس کوکسه «تاندون کامون تری‌سپتیس کوکسه» را می‌سازند. بین تاندون و استخوان ایسکیوم، معمولا یک کیسه مایع «بورسا» وجود دارد که به تاندون اجازه حرکت آزاد بر روی استخوان بدون اصطکاک را می‌دهد. این کیسه، کیسه اوبتوراتور داخلی «بورسا اوبتوراتوریس اینترنی» نامیده می‌شود.

 بررسی سر ثابت و سر متحرک اوبتراتور داخلی

در آناتومی عضلات، مفهوم سر ثابت «اوریجو» و سر متحرک «اینسرشن» وجود دارد. سر ثابت به محل منشا یا چسبندگی ابتدایی عضله به استخوان یا ساختارهای نزدیک اشاره دارد، در حالی که سر متحرک، نقطه اتصال انتهایی عضله به استخوان یا ساختارهای دیگر را مشخص می‌کند.

در مورد عضله اوبتراتور داخلی، سر ثابت «اوریجن» آن در ناحیه لگن قرار دارد. همانطور که قبلا اشاره شد، این عضله از محدوده استخوانی سوراخ اوبتوراتور شامل شاخه تحتانی استخوان لگن «رامی پوبیس»، شاخه ایسکیال «رامی ایسکیوم»، سطح لگنی استخوان لگن و قسمت فوقانی سوراخ بزرگ ایسکیاتیک «فورامن ایسکیادیکوم ماژوس» منشا می‌گیرد. علاوه بر این، برخی رشته‌های عضلانی از سطح قدامی-میانی غشای اوبتوراتور «ممبرانا اوبتوراتوریا» که سوراخ اوبتوراتور را می‌پوشاند نیز سرچشمه می‌گیرند.

از سوی دیگر، سر متحرک «اینسرشن» عضله اوبتراتور داخلی در ناحیه پروگزیمال استخوان ران قرار دارد. رشته‌های عضلانی این عضله پس از عبور از سوراخ کوچک ایسکیاتیک «اینسیژورا ایسکیادیکا مینور» و گذر بر روی مفصل ران، به سمت میانی تروکانتر بزرگ «تروکانتر ماژور فموریس» استخوان ران متصل می‌شوند. در این مسیر، عضله اوبتراتور داخلی معمولا به عضلات جمالوس سوپریور و اینفریور پیوسته و تاندون مشترک گروه تری‌سپس کوکسه «تاندون کامون تری‌سپتیس کوکسه» را می‌سازند که به تروکانتر بزرگ استخوان ران متصل می‌گردد.

سیستم عصب­رسانی اوبتراتور داخلی

عضله اوبتراتور داخلی توسط عصب مربوط به خودش یعنی «نرو آب اوبتوراتور اینترنوس» عصب‌رسانی می‌شود. این عصب از شاخه‌های نخاعی کمری-خاجی «لومبوساکرال» L5 و S1 منشا می‌گیرد و جزئی از پلکسوس «پلکسوس» ساکرال محسوب می‌شود.

پلکسوس ساکرال یک توده عصبی پیچیده در ناحیه خاجی است که از اتصال شاخه‌های قدامی و خلفی ریشه‌های عصبی کمری پایینی (L4-L5) و ریشه‌های عصبی خاجی (S1-S4) تشکیل شده است. این پلکسوس، اعصاب مهمی را برای عضلات و پوست اندام تحتانی و نواحی لگنی-تناسلی تامین می‌کند.

عصب اوبتوراتور داخلی «نرو آب اوبتوراتور اینترنوس» پس از منشا گرفتن از پلکسوس ساکرال، از کنار لبه تحتانی عضله پیریفورمیس «پیریفورمیس» عبور کرده و از طریق فورامن «فورامن» ایسکیادیکوم ماژوس وارد ناحیه داخل لگنی می‌شود. سپس این عصب از کنار دیواره خارجی لگن حرکت کرده و از سوراخ کوچک ایسکیاتیک «اینسیژورا ایسکیادیکا مینور» خارج می‌گردد تا به عضله اوبتراتور داخلی برسد.

علاوه بر عضله اوبتراتور داخلی، عصب مربوطه آن عضله جمالوس سوپریور «جمالوس سوپریور» را نیز عصب‌رسانی می‌کند. با این حال، گاهی شاهد تغییراتی در الگوی عصب‌رسانی عضله جمالوس سوپریور هستیم. مطالعات نشان داده‌اند که در 60.4 درصد موارد، این عضله از دو عصب مجزا یعنی عصب اوبتراتور داخلی و عصب کوادراتوس فموریس «نرو تو کوادراتوس فموریس» عصب‌رسانی دوگانه دریافت می‌کند. بررسی‌های بیشتر تایید کرده که این دو عصب، مسیرهای متفاوتی را طی می‌کنند و با یکدیگر ارتباطی ندارند.

در مجموع، سیستم عصب‌رسانی عضله اوبتراتور داخلی بخشی از شبکه پیچیده پلکسوس ساکرال است که عضلات مهم ناحیه لگن و اندام تحتانی را تحت پوشش قرار می‌دهد. این سیستم عصبی نقش کلیدی در کنترل حرکات چرخش دارد.

سیستم خون­رسانی اوبتراتور داخلی

سیستم خون‌رسانی به عضله اوبتراتور داخلی توسط شاخه‌های متعددی از شریان‌های لگنی و اندام تحتانی تامین می‌گردد. شریان اصلی تغذیه‌کننده این عضله، شریان اوبتوراتور «آرتریا اوبتوراتوریکس» است که یکی از شاخه‌های فرعی شریان ایلیاک داخلی «آرتریا ایلیاکا اینترنا» محسوب می‌شود.

شریان اوبتوراتور پس از منشا گرفتن از شریان ایلیاک داخلی، به سمت قدام و تحتانی حرکت کرده و از سوراخ اوبتوراتور «فورامن اوبتوراتوم» عبور می‌نماید. در این مسیر، شاخه‌های جانبی متعددی را به عضلات اوبتوراتور داخلی، اوبتوراتور خارجی «اوبتوراتور اکسترنوس»، پکتینئوس «پکتینئوس»، آداکتورهای «آداکتورهای» ران و همچنین عضلات دیواره خلفی لگن ارسال می‌کند.

علاوه بر شریان اصلی اوبتوراتور، بخش‌های خارج لگنی عضله اوبتوراتور داخلی از طریق شاخه‌های جمالر «رامی جمالارس» شریان پودندال داخلی «آرتریا پودندا اینترنا» نیز خون‌رسانی می‌شوند. شریان پودندال داخلی از شریان ایلیاک داخلی منشا گرفته و پس از عبور از گردن جام «فورامن اوبتوراتوریوم»، شاخه‌های متعددی را به عضلات عمقی ناحیه باتوک از جمله اوبتوراتور داخلی ارسال می‌نماید.

سیستم وریدی همراه با شریان‌ها، خون برگشتی از عضله اوبتوراتور داخلی را جمع‌آوری و به سیستم وریدی مرکزی بازمی‌گرداند. وریدهای همنام اوبتوراتور «ونا اوبتوراتوریکس»، پودندال «ونا پودندالیس» و شریان‌های همجوار در این امر نقش دارند.

از نظر لنفاتیک، رگ‌های لنفاوی اوبتوراتور داخلی به غدد لنفاوی اوبتوراتور «لینفونودس اوبتوراتوری» که در مجاورت شریان و عصب اوبتوراتور قرار دارند، متصل می‌شوند. این غدد لنفاوی بخشی از زنجیره غدد لنفاوی لگنی داخلی «لینفونودس پلوینی اینترنی» هستند که در مسیر گردش لنف اندام تحتانی قرار دارند.

عملکرد عضله اوبتراتور داخلی از نظر آناتومی

عملکرد اصلی عضله اوبتراتور داخلی از نظر آناتومیکی، چرخش خارجی «اکسترنال روتیشن» و ابدوکشن «ابداکشن» استخوان ران است. این عضله به همراه عضلات همجوار از قبیل پیریفورمیس «پیریفورمیس»، کوادراتوس فموریس «کوادراتوس فموریس»، جمالوس سوپریور «جمالوس سوپریور» و جمالوس اینفریور «جمالوس اینفریور»، یک گروه عملکردی را تشکیل می‌دهند که چرخانندگان خارجی «اکسترنال روتیتورز» ران نامیده می‌شوند.

همانطور که قبلا اشاره شد، عضله اوبتراتور داخلی از دیواره لگنی و محدوده استخوانی سوراخ اوبتوراتور «اوبتوراتور فورامن» منشا می‌گیرد. رشته‌های عضلانی این عضله پس از عبور از سوراخ کوچک ایسکیاتیک «اینسیژورا ایسکیادیکا مینور»، به سمت تروکانتر بزرگ «تروکانتر ماژور فموریس» استخوان ران متصل می‌شوند. این مسیر آناتومیکی باعث می‌شود تا با انقباض عضله، نیروی کششی به سمت خارج و عقب بر روی استخوان ران اعمال شود که منجر به چرخش خارجی و ابدوکشن آن می‌گردد.

علاوه بر عملکرد اصلی در چرخش و ابدوکشن، عضله اوبتراتور داخلی نقش مهمی در ثبات مفصل ران و نگه داشتن سر استخوان ران در داخل حفره لگن «اسستابولوم» دارد. این عضله با کشیدن سر استخوان ران به سمت داخل و تامین ثبات، از خارج شدن سر استخوان از محل اتصال در حین فعالیت‌های وزن‌بر جلوگیری می‌کند.

از این منظر، اوبتراتور داخلی جزء عضلات پاسچرال «پوسچورال» یا عضلات نگهدارنده وضعیت بدن محسوب می‌شود که در حفظ تعادل و پایداری مفصل ران در حین ایستادن، راه رفتن و سایر فعالیت‌های وزن‌بر نقش دارند. عضلات همکار دیگری مانند گلوتئوس مدیوس «گلوتئوس مدیوس»، گلوتئوس مینیموس «گلوتئوس مینیموس» و تانسور فاسیا لاتا «تانسور فاشیا لاتا» نیز در این امر سهیم هستند.

بنابراین، عملکرد آناتومیکی دوگانه اوبتراتور داخلی شامل چرخش خارجی و ابدوکشن ران از یک سو، و تامین ثبات مفصل ران از سوی دیگر است. این عضله با محل منشا و اتصال ویژه خود در لگن و استخوان ران، می‌تواند هم در حرکات چرخشی و ابدوکشن ران نقش ایفا کند و هم با کشیدن سر استخوان به سمت داخل لگن، از خارج شدن آن از محل اتصال در حین فعالیت‌های وزن‌بر جلوگیری نماید.

عملکرد عضله اوبتراتور داخلی از نظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیکی، عملکرد عضله اوبتراتور داخلی در چرخش خارجی و ابدوکشن ران به پارامترهایی چون طول تاندونی، زاویه اتصال تاندون به استخوان و بازوی گشتاور «مومنت آرم» بستگی دارد. اوبتراتور داخلی دارای یک تاندون نسبتا طویل است که از سوراخ کوچک ایسکیاتیک «اینسیژورا ایسکیادیکا مینور» عبور کرده و با یک زاویه حدود 90 درجه به تروکانتر بزرگ «تروکانتر ماژور فموریس» استخوان ران متصل می‌شود.

این زاویه اتصال تاندون باعث افزایش بازوی گشتاور عضله در چرخش خارجی ران می‌گردد. همچنین، تاندون اوبتراتور داخلی در نزدیکی مرکز چرخش مفصل ران قرار دارد که این موقعیت، بازوی گشتاور را برای ابدوکشن ران افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر، هرچه فاصله بین تاندون و مرکز چرخش مفصل بیشتر باشد، گشتاور تولیدی عضله برای ابدوکشن نیز بیشتر خواهد بود.

از سوی دیگر، در حرکت چرخش خارجی، عضله اوبتراتور داخلی با بازوی گشتاور کوتاه‌تری عمل می‌کند که این امر از طریق افزایش نیروی عضلانی «فورس» جبران می‌شود. به عبارت ساده‌تر، اگرچه بازوی گشتاور در چرخش خارجی کوتاه است، اما عضله با نیروی بیشتری منقبض می‌شود تا گشتاور مورد نیاز را تامین کند. علاوه بر این، وضعیت قرارگیری مفصل ران در حرکات مختلف، تاثیر زیادی بر روی عملکرد مکانیکی اوبتراتور داخلی دارد.

آسیب­های عضله اوبتراتور داخلی

عضله اوبتراتور داخلی می‌تواند در معرض انواع آسیب‌های زیر قرار بگیرد. این آسیب‌ها معمولا در ورزش‌های پرتحرک مانند فوتبال، راگبی و هاکی روی یخ که شامل حرکات شدید چرخشی و برخوردهای فیزیکی هستند رخ می‌دهند:

• کشیدگی (درد در ناحیه باتوک، محدودیت در دامنه حرکتی چرخش خارجی و ابدوکشن، و تورم)
• پارگی (درد شدید، از دست رفتن کامل توانایی چرخش خارجی و ابدوکشن ران، و تورم)
• آسیب‌های ناشی از ضربه (کوفتگی «کانتیوژن»، خونریزی و آسیب بافتی)
• دررفتگی «دیسلوکیشن» مفصل ران نیز می‌تواند منجر به آسیب اوبتراتور داخلی شود.

دلایل بروز آسیب­های اوبتراتور داخلی

آسیب‌های عضله اوبتراتور داخلی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که عبارتند از:

1) فعالیت‌های ورزشی شدید و پرتحرک مانند فوتبال، راگبی و هاکی روی یخ که شامل حرکات چرخشی و ابدوکشن بیش از حد ران می‌شوند. این حرکات می‌توانند منجر به کشیدگی یا پارگی عضله گردند.

2) برخوردهای فیزیکی و ضربات مستقیم به ناحیه باتوک در ورزش‌های برخوردی مانند فوتبال یا هاکی. این ضربات می‌توانند باعث کوفتگی، خونریزی و آسیب بافتی در عضله اوبتراتور داخلی شوند.

3) دررفتگی یا «دیسلوکیشن» مفصل ران به ویژه در نوع خلفی آن که سر استخوان ران به سمت عقب رانده می‌شود و به عضلات عمقی باتوک از جمله اوبتراتور داخلی آسیب وارد می‌کند.

4) ضعف عضلانی، کاهش دامنه حرکتی و عدم انعطاف‌پذیری کافی در عضلات ناحیه لگن و اندام تحتانی که می‌تواند خطر آسیب اوبتراتور داخلی را در حین فعالیت‌های ورزشی افزایش دهد.

لازم به ذکر است که عوامل دیگری نیز مانند سابقه آسیب قبلی، تکنیک نادرست حرکتی، کفش یا زمین نامناسب می‌توانند زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اوبتراتور داخلی باشند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله اوبتراتور داخلی

1_ چرخش خارجی «external rotation»ران در حالت ایستاده یا خوابیده

2_ ابدوکشن «abduction»ران در حالت خوابیده به پهلو با استفاده از وزنه یا مقاومت کش ورزشی.

3_ حرکت جانبی پا «lateral step» با مقاومت کش یا دستگاه کابل که عضلات چرخاننده خارجی ران را درگیر می‌کند.

4_ پلانک «plank» جانبی که نیازمند فعالیت عضلات چرخاننده خارجی و ثبات‌دهنده مفصل ران است.

5_ اسکوات «squat» با چرخش تنه که عضلات چرخاننده خارجی و اوبتراتور داخلی را به کار می‌گیرد.

رفرنس:

Obturator internus: Attachments, innervation and action | Kenhub

Obturator Internus – Attachments – Actions – TeachMeAnatomy

جدول: