معرفی عضله خیاطه

عضله خیاطه (Sartorius muscle) طویل‌ترین عضله بدن انسان، در حرکات مختلف اندام تحتانی نقش مهمی ایفا می‌کند. این مقاله از بنیاد سلامت دکتر حوصله به بررسی آناتومی، عملکرد، آسیب‌ها و تمرینات تقویتی این عضله می‌پردازد.

عضله خیاطه چیست؟

خیاطه طویل‌ترین عضله در بدن انسان است که در کمپارتمان قدامی ران قرار دارد. این عضله باریک و مسطح از خار خاصره قدامی فوقانی (ASIS) منشا گرفته و به صورت مایل از سطح قدامی ران به سمت داخل و پایین امتداد می‌یابد.

خیاطه در نهایت به سطح داخلی-فوقانی تیبیا متصل می‌شود و همراه با تاندون‌های عضلات گراسیلیس و سمی‌تندینوسوس، غلاف پهن آپونوروتیک موسوم به پس آنسرینوس (pes anserinus) را تشکیل می‌دهد. این عضله بر دو مفصل ران و زانو تاثیر گذاشته و در حرکات خم شدن (فلکسیون)، دور شدن (ابداکسیون) و چرخش خارجی (روتیشن لترال) مفصل ران، همچنین خم شدن (فلکسیون) و چرخش داخلی (روتیشن مدیال) مفصل زانو نقش دارد. عصب‌دهی خیاطه توسط عصب فمورال (L2-L3) تامین می‌شود.

محل قرارگیری عضله خیاطه

عضله خیاطه در کمپارتمان قدامی ران واقع شده است. این عضله از خار خاصره قدامی فوقانی (ASIS) و نیمه فوقانی شکاف بین ASIS و خار خاصره قدامی تحتانی منشا می‌گیرد. از این نقطه، به صورت مایل و تقریباً عمودی از سطح قدامی ران به سمت داخل و پایین امتداد می‌یابد.

خیاطه از روی عضلات ایلیوپسواس (ilipsoas)، پکتینئوس (pectineus) و اداکتور لونگوس (adductor longus) عبور می‌کند. این عضله سطحی بوده و تنها توسط فاسیا و پوست پوشیده شده است. در حالی که عضله کوادریسپس فموریس (Quadriceps femoris) در عمق آن قرار دارد. خیاطه از سمت داخلی مفصل زانو عبور کرده و نهایتا به سطح داخلی پروگزیمال تیبیا، در قدام عضلات گراسیلیس (gracilis) و سمی‌تندینوسوس (semeitendonisus) متصل می‌شود. لبه داخلی خیاطه، مرز خارجی مثلث فمورال را تشکیل می‌دهد که شریان ورید و عصب فمورال در داخل آن قرار دارند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک خیاطه

عضله خیاطه دارای یک سر ثابت و یک سر متحرک است که به ترتیب به استخوان لگن و استخوان درشت‌نی متصل می‌شوند. سر ثابت عضله خیاطه به خار خاصره قدامی فوقانی (Anterior Superior Iliac Spine)  در استخوان لگن متصل می‌شود. این نقطه، برجستگی استخوانی در قسمت قدامی و فوقانی لگن است که به راحتی قابل لمس است.

سر متحرک عضله خیاطه  به قسمت فوقانی-داخلی استخوان درشت‌نی، در ناحیه‌ای به نام پای غازی (Pes anserinus) متصل می‌شود. این ناحیه، محل اتصال تاندون‌های سه عضله خیاطه، راست داخلی (Gracilis) و نیم‌وتری (Semitendinosus) است.

با انقباض عضله خیاطه، سر متحرک به سمت سر ثابت کشیده می‌شود و  باعث ایجاد حرکات مختلف در مفصل ران و زانو می‌شود.  این حرکات شامل خم کردن (Flexion)، چرخش خارجی (External Rotation) و دور کردن (Abduction) ران در مفصل ران و همچنین خم کردن (Flexion) زانو و چرخش داخلی (Internal Rotation) درشت‌نی در مفصل زانو  است.

سیستم عصب­ رسانی خیاطه

عصب‌رسانی عضله خیاطه توسط عصب فمورال تأمین می‌شود. این عصب از شبکه کمری (پلکسوس لومبار) منشا می‌گیرد و شامل فیبرهای عصبی از سگمان‌های نخاعی L2 و L3 است. عصب فمورال پس از خروج از شکاف عضلانی بین عضلات ایلیاکوس و پسواس ماژور، وارد ران می‌شود. در مثلث فمورال، این عصب به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها مسئول عصب‌دهی به عضله خیاطه است.

شاخه عصبی خیاطه معمولا از سطح قدامی-خارجی عضله وارد می‌شود و در طول آن گسترش می‌یابد. این الگوی عصب‌رسانی به خیاطه اجازه می‌دهد تا در حرکات پیچیده مفصل ران و زانو شرکت کند، از جمله خم شدن (فلکسیون)، دور شدن (ابداکسیون) و چرخش خارجی (روتیشن لترال) مفصل ران، و همچنین خم شدن (فلکسیون) و چرخش داخلی (روتیشن مدیال) مفصل زانو.

سیستم خون­رسانی خیاطه

عضله خیاطه به دلیل طویل بودن، خون‌رسانی پیچیده‌ای دارد که از چندین منبع تامین می‌شود. خون‌رسانی این عضله به طور کلی از شاخه‌های شریان رانی (Femoral artery) صورت می‌گیرد.   در قسمت پروگزیمال (نزدیک به تنه) عضله خیاطه، خون‌رسانی عمدتا توسط شاخه‌های شریان‌های زیر تامین می‌شود:

شریان رانی (Femoral artery): شریان اصلی اندام تحتانی که در ادامه شریان ایلیاک خارجی (External iliac artery)  قرار دارد.

شریان رانی عمقی (Deep femoral artery): شاخه بزرگی از شریان رانی که به سمت عمق ران حرکت می‌کند.

شریان چرخشی خارجی رانی (Lateral circumflex femoral artery): شاخه ای از شریان رانی عمقی که به سمت خارجی ران حرکت می‌کند.

شریان چهارسر رانی (Artery of quadriceps): شاخه ای از شریان رانی، شریان رانی عمقی یا شریان چرخشی خارجی رانی که به عضلات چهارسر رانی خون‌رسانی می‌کند.

در قسمت میانی عضله خیاطه، خون‌رسانی توسط شاخه‌های مستقیم شریان رانی تامین می‌شود. در قسمت دیستال (دور از تنه) عضله خیاطه، خون‌رسانی توسط شاخه‌های شریان رانی و شریان زانویی نزولی (Descending genicular artery) تامین می‌شود. این شبکه پیچیده از شریان‌ها، تامین خون کافی برای  عملکرد و حفظ سلامت عضله خیاطه را فراهم می‌کند.

عملکرد عضله خیاطه از نظر آناتومی

عضله خیاطه، به دلیل موقعیت آناتومیکی منحصر به فرد خود، عملکردهای متعددی در حرکات اندام تحتانی دارد. این عضله طویل و باریک از دو مفصل اصلی – ران و زانو – عبور می‌کند، که به آن قابلیت تأثیرگذاری بر هر دو مفصل را می‌دهد. در مفصل ران، عضله خیاطه سه عملکرد اصلی دارد:

1_ خم کردن (فلکسیون): خیاطه به بالا آوردن ران کمک می‌کند، مانند حرکتی که در راه رفتن یا بالا رفتن از پله انجام می‌شود.

2. دور کردن (ابداکسیون): این عضله در حرکت دور کردن ران از خط وسط بدن نقش دارد.
3. چرخش خارجی (روتیشن لترال): خیاطه به چرخش ران به سمت خارج کمک می‌کند.

در مفصل زانو، عضله خیاطه دو عملکرد اصلی دارد:

2. چرخش داخلی (روتیشن مدیال): هنگامی که زانو خم است، خیاطه به چرخش داخلی ساق پا کمک می‌کند.

عملکرد منحصر به فرد خیاطه در ترکیب این حرکات است. این عضله به فرد اجازه می‌دهد تا پا را در وضعیتی قرار دهد که برای نشستن چهارزانو مناسب است – از این رو نام “عضله خیاط” به آن داده شده است.

از نظر آناتومیکی، خیاطه در لبه خارجی مثلث فمورال قرار دارد و نقش مهمی در حفاظت از ساختارهای عروقی و عصبی این ناحیه ایفا می‌کند. همچنین، محل اتصال تحتانی آن در پس آنسرینوس، همراه با عضلات گراسیلیس و سمی‌تندینوسوس، به ثبات داخلی مفصل زانو کمک می‌کند.

علاوه بر این، خیاطه در حرکات پیچیده‌تر مانند بالا رفتن از سطوح شیب‌دار یا پله‌ها، و همچنین در فعالیت‌های ورزشی که نیاز به کنترل دقیق حرکات ران و زانو دارند، نقش مهمی ایفا می‌کند.

عملکرد عضله خیاطه از نظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیکی، عضله خیاطه به دلیل مسیر منحصر به فرد و عملکرد دو مفصلی، ویژگی‌های جالبی دارد:

1_ تحلیل نیرو و گشتاور

• در مفصل ران، خیاطه گشتاور خم کننده (فلکسوری) ایجاد می‌کند، اما قدرت آن در مقایسه با عضله ایلیوپسواس کمتر است.
• در دور کردن (ابداکسیون) ران و چرخش خارجی، خیاطه نقش کمکی دارد.
• در زانو، گشتاور خم کننده خیاطه نسبت به همسترینگ‌ها کمتر است، اما در کنترل حرکت اهمیت دارد.

2_ الگوی فعال‌سازی در حرکت

در راه رفتن، خیاطه دو بار به شدت فعال می‌شود: یک بار در شروع قدم برداشتن و بار دیگر قبل از تماس پا با زمین.

در دویدن، فعالیت خیاطه بیشتر می‌شود، به خصوص زمانی که پا در حال جدا شدن از زمین است.

3_ نقش در زنجیره حرکتی

• وقتی پا در هوا است، خیاطه به حرکت سریع‌تر ران و زانو کمک می‌کند.
• هنگام ایستادن یا تحمل وزن، خیاطه به حفظ ثبات لگن و زانو کمک می‌کند.

4_ ذخیره و آزادسازی انرژی

• خیاطه می‌تواند مانند یک فنر عمل کند و انرژی را ذخیره و آزاد کند، که این ویژگی در پرش و دویدن مفید است.

5_ همکاری با سایر عضلات

• خیاطه با عضلات چهارسر ران و همسترینگ‌ها همکاری می‌کند تا ثبات زانو را در حرکات پیچیده حفظ کند.
• در چرخش خارجی ران، با عضلات دیگر همکاری می‌کند که در ورزش‌هایی مانند فوتبال مهم است.

6_ اهمیت در پیشگیری از آسیب

• ضعف یا کوتاهی خیاطه می‌تواند الگوی حرکتی پا را تغییر دهد و خطر آسیب را افزایش دهد.

7_ نقش در حرکات پیچیده

• در حرکاتی مانند اسکات تک پا، خی اطه نقش مهمی در توزیع نیروها بین مفاصل ران و زانو دارد.
• در کنترل حرکات جانبی زانو، به خصوص در فعالیت‌های ورزشی، خیاطه اهمیت ویژه‌ای دارد.

8_ تاثیر بر الگوی راه رفتن

• خیاطه در کنترل چرخش داخلی ساق پا هنگام راه رفتن نقش دارد، که برای حفظ تعادل و جلوگیری از فشار بیش از حد بر زانو مهم است.

9. انعطاف‌پذیری عملکردی

• توانایی خیاطه در انجام حرکات ترکیبی (مانند خم کردن و دور کردن همزمان ران) به انعطاف‌پذیری حرکتی اندام تحتانی کمک می‌کند.

10_ نقش در بازخورد حسی

• به دلیل موقعیت و طول خاص خود، خیاطه در ارائه اطلاعات حسی درباره وضعیت مفاصل ران و زانو به سیستم عصبی مرکزی نقش دارد.

آسیب­های عضله خیاطه

عضله خیاطه، به دلیل موقعیت آناتومیکی و عملکرد چندگانه‌اش، مستعد انواع مختلفی از آسیب‌ها است. این آسیب‌ها می‌توانند به صورت حاد یا مزمن رخ دهند و عملکرد اندام تحتانی را تحت تاثیر قرار دهند.

1_ کشیدگی عضله خیاطه

این آسیب معمولا در اثر کشش بیش از حد یا انقباض ناگهانی عضله رخ می‌دهد. کشیدگی می‌تواند در سه درجه طبقه‌بندی شود:

• درجه 1: آسیب خفیف با پارگی حداقل فیبرهای عضلانی
• درجه 2: پارگی نسبی فیبرهای عضلانی
• درجه 3: پارگی کامل عضله

2_ التهاب تاندون خیاطه (تنوسینوویت)

این وضعیت معمولا در محل اتصال عضله به استخوان رخ می‌دهد، به ویژه در ناحیه پس آنسرینوس در زانو.

3_ سندرم پس آنسرین

این سندرم شامل التهاب بورس (کیسه سینوویال) در محل اتصال خیاطه به تیبیا است که معمولاً با التهاب تاندون همراه است.

4_ پارگی عضله خیاطه

در موارد نادر، ممکن است پارگی کامل عضله رخ دهد، که معمولا در اثر تروما یا فشار شدید است.

5_ آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد

فعالیت‌های تکراری مانند دویدن یا دوچرخه‌سواری طولانی مدت می‌تواند منجر به میکروتروماهای مکرر و التهاب مزمن شود.

6_ سندرم گیر افتادگی عصب فمورال

گاهی اوقات، شاخه عصبی خیاطه ممکن است در مسیر خود گیر افتاده و باعث علائم عصبی شود.

7_ آسیب‌های مرتبط با عدم تعادل عضلانی

ضعف یا کوتاهی خیاطه می‌تواند منجر به عدم تعادل در مکانیک مفصل ران و زانو شود و خطر آسیب‌های دیگر را افزایش دهد. تشخیص دقیق این آسیب‌ها معمولا نیاز به معاینه بالینی دقیق و گاهی تصویربرداری (مانند MRI یا سونوگرافی) دارد.

دلایل بروز آسیب­های خیاطه

آسیب‌های عضله خیاطه می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد. شناخت این عوامل برای پیشگیری و مدیریت بهتر این آسیب‌ها ضروری است:

1_ آسیب‌های حاد

• تروما: ضربه مستقیم به عضله، به ویژه در ورزش‌های تماسی.
• کشش ناگهانی: انقباض شدید و ناگهانی عضله، مانند تغییر جهت سریع در فوتبال.
• فشار بیش از حد: اعمال نیروی بیش از ظرفیت عضله، مثلاً در پرش‌های بلند.

2_ آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد

• فعالیت‌های تکراری: دویدن طولانی مدت یا دوچرخه‌سواری مسافت زیاد.
• افزایش ناگهانی شدت تمرین: تغییر سریع در برنامه تمرینی بدون آمادگی کافی.
• عدم استراحت کافی: فقدان زمان بازیابی بین جلسات تمرینی.

3_ عوامل بیومکانیکی

• عدم تعادل عضلانی: ضعف یا کوتاهی سایر عضلات اطراف لگن و ران.
• ناهنجاری‌های پوسچرال: مانند لوردوز کمری افزایش یافته یا زانوی پرانتزی.
• اختلال در مکانیک حرکت: الگوهای حرکتی نادرست در راه رفتن یا دویدن.

4_ عوامل آناتومیکی

• تفاوت طول پاها: می‌تواند باعث فشار نامتقارن بر عضله خیاطه شود.
• هیپرموبیلیتی مفصلی: افزایش دامنه حرکتی مفاصل که منجر به فشار بیشتر بر عضلات می‌شود.

5_ شرایط محیطی

• سطوح ناهموار: دویدن یا ورزش روی سطوح ناصاف.
• تغییرات دمایی: ورزش در هوای سرد بدون گرم کردن کافی.

6_ فاکتورهای داخلی

• سن: افزایش سن می‌تواند انعطاف‌پذیری و قدرت عضله را کاهش دهد.
• جنسیت: تفاوت‌های هورمونی و ساختاری می‌تواند بر الگوهای آسیب تاثیر بگذارد.
• سابقه آسیب قبلی: آسیب‌های پیشین می‌تواند خطر آسیب‌های بعدی را افزایش دهد.

7_ عوامل سیستمیک

• کم‌آبی بدن: می‌تواند انعطاف‌پذیری عضله را کاهش دهد.
• اختلالات متابولیک: مانند دیابت که می‌تواند بر عملکرد عضلانی تاثیر بگذارد.
• کمبودهای تغذیه‌ای: مانند کمبود الکترولیت‌ها یا ویتامین‌ها که می‌تواند عملکرد عضلانی را مختل کند.

8_ عوامل نورولوژیک

• اختلالات عصبی-عضلانی: که می‌تواند بر کنترل حرکتی و هماهنگی عضلانی تاثیر بگذارد.
• فشار بر عصب فمورال: می‌تواند منجر به ضعف یا اختلال عملکرد عضله خیاطه شود.

بهترین حرکات برای تقویت عضله خیاطه

تقویت عضله خیاطه به عنوان طویل‌ترین عضله بدن، نقش مهمی در بهبود عملکرد حرکتی اندام تحتانی دارد. برخی از موثرترین تمرینات عبارتند از:

1_ گام برداری جانبی با کش (Lateral Band Walks): با قرار دادن کش مقاومتی دور مچ پا، به پهلو گام بردارید. این حرکت، عضلات دورکننده ران، بخصوص خیاطه را تقویت می‌کند.

2_ اسکات پلیه (Plie Squats): با پاهای باز و پنجه‌های رو به بیرون، اسکات انجام دهید. این حرکت ترکیبی از دور کردن و چرخش خارجی ران را فعال می‌کند.

3_ حرکت صدف (Clam Exercise): در حالت خوابیده به پهلو، زانوها را باز و بسته کنید. این تمرین چرخاننده‌های خارجی ران را تقویت می‌کند.

4_ پل سرینی (Glute Bridges): در حالت خوابیده به پشت، لگن را بالا ببرید. این حرکت خم کننده‌های ران و عضلات سرینی را فعال می‌کند.

5_ اسکات تک پا (Single-Leg Squat): روی یک پا اسکات انجام دهید. این تمرین چالش برانگیز، ثبات و قدرت اندام تحتانی را بهبود می‌بخشد.

6_ کوهنوردی (Mountain Climbers): در حالت پلانک، زانوها را به سمت سینه بیاورید. این تمرین دینامیک، خم کننده‌های ران را در یک الگوی حرکتی عملکردی فعال می‌کند.

7_ گام برداری جانبی روی پله (Lateral Step-Ups): به پهلو روی یک پله یا سکو گام بردارید. این حرکت عضلات ران را در حرکت جانبی تقویت می‌کند.

رفرنس:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/the-sartorius-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/s/sartorius/

https://www.medicalnewstoday.com/articles/sartorius-muscle-pain

https://www.getbodysmart.com/anterior-thigh-muscles/sartorius-muscle/#:~:text=The%20sartorius%20muscle%20is%20the,and%20rotate%20the%20thigh%20outward.

جدول: