عضله مورب داخلی (Internal Oblique Muscle) یکی از مهمترین عضلات ناحیه شکم است که نقش حیاتی در ثبات تنه، حرکات چرخشی و خم شدن به جلو ایفا می‌کند. این عضله که در لایه میانی دیواره شکم قرار دارد، با موقعیت آناتومیکی منحصر به فرد و عملکرد پیچیده خود، توجه بسیاری از متخصصان ارتوپدی و پزشکی ورزشی را به خود جلب کرده است. در این مقاله ضمن بررسی دقیق آناتومی و بیومکانیک عضله مورب داخلی، به اهمیت آن در حفظ سلامت و عملکرد بهینه ستون فقرات و لگن خواهیم پرداخت. همچنین، شایع‌ترین آسیبهای این عضله و راهکارهای پیشگیری و تقویت آن را مورد بحث قرار خواهیم داد.
عضله مورب داخلی چیست؟
عضله مورب داخلی یکی از عضلات مهم دیواره شکم است که در لایه میانی قرار دارد. این عضله که با نام علمی «Obliquus internus abdominis» شناخته می‌شود یک عضله پهن و نازک است که فیبرهای آن به صورت مورب از پایین و عقب به سمت بالا و جلو کشیده شده‌اند. عضله مورب داخلی در زیر عضله «مورب خارجی» و بالای عضله «عرضی شکم» واقع شده است.
این عضله از نظر آناتومیکی از چندین نقطه مختلف منشأ می‌گیرد که شامل «لیگامنت اینگوینال»، «ستیغ ایلیاک» و «فاشیای توراکولومبار» است. فیبرهای عضله مورب داخلی به سمت بالا و داخل امتداد یافته و در نهایت به لبه تحتانی دنده‌های دهم تا دوازدهم متصل می‌شوند.
عضله مورب داخلی نقش مهمی در حرکات تنه ایفا می‌کند. انقباض دوطرفه این عضله باعث خم شدن تنه به جلو و افزایش فشار داخل شکمی می‌شود، در حالی که انقباض یک‌طرفه آن موجب خم شدن جانبی و چرخش تنه به همان سمت می‌گردد. همچنین، عضله مورب داخلی در کنار سایر عضلات شکمی، در حفظ ثبات و راستای طبیعی ستون فقرات نیز نقش دارد.
محل قرارگیری عضله مورب داخلی
عضله مورب داخلی در دیواره جانبی شکم قرار دارد و یکی از سه لایه عضلانی این ناحیه را تشکیل می‌دهد. این عضله در زیر عضله «مورب خارجی» و سطحی‌تر از عضله «عرضی شکم» واقع شده است. عضله مورب داخلی به صورت یک ورقه عضلانی پهن و نازک است که فیبرهای آن با زاویه تقریبا 90 درجه نسبت به فیبرهای عضله مورب خارجی قرار گرفته‌اند.
از نظر آناتومیکی، عضله مورب داخلی از چندین نقطه در قسمت قدامی-جانبی تنه منشأ می‌گیرد. بر اساس محل منشأ، فیبرهای این عضله به سه دسته قدامی، جانبی و خلفی تقسیم می‌شوند. فیبرهای قدامی از «لیگامنت اینگوینال» و «قوس ایلیوپکتینئال» شروع شده و به سمت پایین و داخل کشیده می‌شوند. فیبرهای جانبی از دو سوم قدامی «ستیغ ایلیاک» منشأ گرفته و به سمت بالا و داخل امتداد می‌یابند. فیبرهای خلفی نیز از انتهای خلفی ستیغ ایلیاک و «فاشیای توراکولومبار» شروع شده و به سمت بالا و خارج کشیده می‌شوند.
در انتها، فیبرهای قدامی عضله مورب داخلی به «ستیغ عانی» و «شانه عانی» متصل می‌شوند. فیبرهای جانبی به یک آپونوروز گسترده ختم شده و در تشکیل «غلاف رکتوس» و اتصال به «خط سفید شکم» مشارکت می‌کنند. فیبرهای خلفی نیز به لبه تحتانی و نوک دنده‌های دهم تا دوازدهم متصل می‌شوند.
عضله مورب داخلی در مجاورت با ساختارهای مهمی از جمله «کانال اینگوینال» و «مثلث کمری پتی» قرار دارد. این عضله در تشکیل دیواره خلفی کانال اینگوینال نقش دارد و کف مثلث کمری پتی را نیز می‌سازد.
بررسی سر ثابت مورب داخلی
عضله مورب داخلی از نظر آناتومیکی دارای چندین سر ثابت (منشأ) و یک سر متحرک (مقصد) است. سرهای ثابت این عضله شامل دو سوم قدامی «ستیغ ایلیاک»، «فاشیای توراکولومبار» و دو سوم خارجی «لیگامنت اینگوینال» هستند. فیبرهای عضلانی از این نقاط شروع شده و به صورت مورب به سمت بالا و داخل کشیده می‌شوند.
بررسی سر متحرک مورب داخلی
سر متحرک عضله مورب داخلی شامل چندین بخش است. فیبرهای خلفی این عضله به لبه تحتانی و نوک دنده‌های دهم تا دوازدهم متصل می‌شوند. در این ناحیه، فیبرهای عضله مورب داخلی با فیبرهای عضلات «بین‌دنده‌ای داخلی» مخلوط می‌شوند. فیبرهای جانبی عضله به یک آپونوروز وسیع ختم شده و در تشکیل «غلاف رکتوس» و اتصال به «خط سفید شکم» شرکت می‌کنند. فیبرهای قدامی نیز پس از عبور از روی «کانال اینگوینال»، در نهایت به «ستیغ عانی» و «شانه عانی» متصل می‌شوند.
وجود سرهای ثابت متعدد برای عضله مورب داخلی امکان ایجاد حرکات متنوعی را فراهم می‌کند. انقباض فیبرهای مختلف این عضله بسته به محل اتصال آن‌ها می‌تواند منجر به خم شدن تنه به جلو، خم شدن جانبی و چرخش تنه شود. در مقابل، سر متحرک گسترده و وسیع عضله مورب داخلی، ثبات و حمایت قابل توجهی را برای دیواره شکم و ساختارهای مجاور فراهم می‌کند.
سیستم عصب‌رسانی مورب داخلی
عصب‌رسانی عضله مورب داخلی توسط شاخه‌های قدامی اعصاب نخاعی سگمنت‌های T7 تا T12 و همچنین اعصاب «ایلیوهیپوگاستریک» و «ایلیواینگوینال» از سگمنت‌های L1 انجام می‌شود. اعصاب نخاعی T7 تا T11 شاخه‌های خود را تحت عنوان اعصاب «توراکوابدومینال» به عضله مورب داخلی می‌فرستند. این اعصاب پس از خروج از فورامن‌های بین مهره‌ای، بین عضلات شکمی نفوذ کرده و عضله مورب داخلی را عصب‌دهی می‌کنند.
عصب نخاعی T12 نیز شاخه‌ای به نام عصب «ساب‌کستال» را به عضله مورب داخلی ارسال می‌کند. این عصب پس از خروج از فضای بین دنده‌ای دوازدهم، در دیواره شکم به سمت پایین امتداد یافته و در مسیر خود، شاخه‌هایی را به عضله مورب داخلی می‌دهد.
اعصاب ایلیوهیپوگاستریک و ایلیواینگوینال که از شبکه کمری (سگمنت L1) منشأ می‌گیرند، مشارکت جزئی در عصب‌رسانی به عضله مورب داخلی دارند. این اعصاب پس از عبور از روی عضله «سوآس» و نفوذ به فضای بین عضله مورب داخلی و عضله «عرضی شکم»، شاخه‌های کوچکی را به قسمت تحتانی عضله مورب داخلی ارسال می‌کنند.
سیستم خون‌رسانی مورب داخلی
عضله مورب داخلی از نظر خون‌رسانی توسط شاخه‌های متعددی از سیستم شریانی بدن تغذیه می‌شود. این شریان‌ها شامل شریان‌های «اینترکوستال خلفی تحتانی»، «ساب‌کستال»، «ایلیاک سیرکامفلکس سطحی و عمقی»، «اپی‌گاستریک فوقانی و تحتانی» و «لومبار خلفی» هستند.
شریان‌های اینترکوستال خلفی تحتانی و ساب‌کستال که از «آئورت نزولی» منشأ می‌گیرند، پس از عبور از فضاهای بین‌دنده‌ای، شاخه‌هایی را به قسمت فوقانی عضله مورب داخلی می‌فرستند. این شاخه‌ها در امتداد حاشیه تحتانی دنده‌ها حرکت کرده و خون‌رسانی به بخش‌های بالایی عضله را بر عهده دارند.
شریان‌های ایلیاک سیرکامفلکس سطحی و عمقی از شاخه‌های «شریان ایلیاک خارجی» هستند. این شریان‌ها در امتداد «ستیغ ایلیاک» به سمت جلو حرکت کرده و شاخه‌هایی را به قسمت‌های جانبی و تحتانی عضله مورب داخلی ارسال می‌کنند. شریان ایلیاک سیرکامفلکس عمقی در مجاورت نزدیک با منشأ عضله قرار دارد و نقش مهمی در خون‌رسانی به این ناحیه ایفا می‌کند.
شریان‌های اپی‌گاستریک فوقانی و تحتانی نیز در خون‌رسانی به عضله مورب داخلی مشارکت دارند. شریان اپی‌گاستریک فوقانی از انتهای «شریان توراسیک داخلی» منشأ گرفته و در پشت عضلات مستقیم شکمی به سمت پایین نزول می‌کند.
عملکرد عضله مورب داخلی از نظر آناتومی
عضله مورب داخلی از نظر آناتومیکی، عملکردهای متنوع و مهمی را در بدن ایفا می‌کند. این عضله به همراه سایر عضلات شکمی، در حرکات تنه، تنظیم فشار داخل شکمی و حفظ ثبات ستون فقرات نقش اساسی دارد.
یکی از عملکردهای اصلی عضله مورب داخلی، مشارکت در خم شدن تنه به جلو (فلکشن) است. هنگام انقباض دوطرفه این عضله، فشار رو به بالایی بر محتویات شکمی وارد شده و در نتیجه، قفسه سینه به سمت لگن خم می‌شود. این حرکت در فعالیت‌هایی مانند نشستن از حالت خوابیده یا انجام دراز و نشست کاربرد دارد.
عضله مورب داخلی همچنین در چرخش تنه به سمت همان طرف (چرخش همسو) مشارکت می‌کند. هنگامی که این عضله در یک سمت بدن منقبض می‌شود، به همراه عضله «مورب خارجی» سمت مقابل، باعث چرخش تنه به سمت انقباض می‌شود. به عنوان مثال، انقباض عضله مورب داخلی سمت راست و عضله مورب خارجی سمت چپ، موجب چرخش تنه به سمت راست می‌گردد.
علاوه بر این، عضله مورب داخلی در خم شدن جانبی تنه به همان سمت (فلکشن جانبی همسو) نیز نقش دارد. انقباض یک‌طرفه این عضله، بدون مشارکت عضله مورب خارجی سمت مقابل، منجر به خم شدن جانبی تنه به سمت انقباض می‌شود.
از دیگر عملکردهای مهم عضله مورب داخلی، تنظیم فشار داخل شکمی و کمک به بازدم است. هنگام انقباض عضلات شکمی، از جمله عضله مورب داخلی، فشار داخل حفره شکمی افزایش یافته و باعث فشرده شدن احشای شکمی به سمت بالا و عقب می‌شود.
این عمل در فرآیندهایی مانند دفع ادرار، دفع مدفوع، استفراغ و زایمان نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین، در هنگام بازدم عمیق یا سرفه، انقباض عضلات شکمی با فشار دادن احشا به سمت بالا، به دیافراگم کمک کرده و حجم قفسه سینه را کاهش می‌دهد.
عضله مورب داخلی به همراه سایر عضلات شکمی در حفظ راستای طبیعی ستون فقرات و ثبات تنه نیز نقش دارد. انقباض تونیک این عضلات، از قوس‌های غیرطبیعی ستون فقرات جلوگیری کرده و از ساختارهای مجاور در برابر نیروهای خارجی محافظت می‌کند. ضعف یا عدم تعادل در عضلات شکمی، از جمله عضله مورب داخلی، می‌تواند منجر به ناهنجاری‌های وضعیتی، کمردرد و افزایش خطر آسیبهای ستون فقرات شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، عضله مورب داخلی در تنظیم زاویه لگن نیز مشارکت دارد. انقباض دوطرفه این عضله، لگن را به سمت جلو چرخانده و باعث افزایش زاویه قدامی لگن می‌شود. این عمل در حفظ راستای صحیح لگن و کنترل حرکات آن اهمیت دارد.
عملکرد عضله مورب داخلی از نظر بیومکانیک
عضله مورب داخلی از نظر بیومکانیکی نقش مهمی در تولید و کنترل نیروهای وارد بر تنه ایفا می‌کند. این عضله با توجه به راستای فیبرهای خود، در ایجاد گشتاورهای فلکسوری، چرخشی و خم شدن جانبی تنه مشارکت دارد.
هنگام انقباض دوطرفه عضله مورب داخلی، نیروی قابل توجهی در جهت فلکسیون تنه تولید می‌شود. این نیرو با ایجاد گشتاور فلکسوری حول مفصل «هیپ» و مفاصل «اینترورتبرال»، باعث خم شدن تنه به جلو می‌گردد. میزان گشتاور تولید شده توسط عضله مورب داخلی، به عواملی مانند شدت انقباض، طول اولیه عضله و بازوی گشتاور بستگی دارد.
در حرکات چرخشی تنه، عضله مورب داخلی به عنوان یک «روتاتور همسو» عمل می‌کند. انقباض یک‌طرفه این عضله، گشتاور چرخشی را حول محور عمودی تنه ایجاد کرده و باعث چرخش تنه به سمت همان طرف می‌شود. در این حرکت، عضله مورب داخلی یک سمت با عضله مورب خارجی سمت مقابل هم‌کاری می‌کند تا چرخش مؤثر و کنترل شده‌ای را ایجاد نماید.
عضله مورب داخلی همچنین در ایجاد گشتاور خم شدن جانبی تنه نقش دارد. انقباض یک‌طرفه این عضله، نیرویی را در جهت کشیدن دنده‌ها به سمت لگن همان طرف تولید می‌کند. این عمل منجر به ایجاد گشتاور خم شدن جانبی حول مفاصل اینترورتبرال و خم شدن تنه به سمت انقباض می‌شود.
علاوه بر تولید حرکت، عضله مورب داخلی در کنترل و ثبات دینامیک تنه نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضله با ایجاد نیروهای فشاری و برشی، از حرکات ناخواسته و بیش از حد تنه جلوگیری می‌کند. همچنین، هم‌انقباضی عضله مورب داخلی با سایر عضلات شکمی و کمری، سفتی و ثبات کلی تنه را افزایش می‌دهد.
آسیبهای عضله مورب داخلی
عضله مورب داخلی به دلیل نقش مهمی که در حرکات و ثبات تنه ایفا می‌کند، در معرض آسیبهای مختلفی قرار دارد. یکی از شایع‌ترین آسیبهای این عضله، کشیدگی یا پارگی فیبرهای عضلانی است. این آسیب معمولا در نتیجه حرکات ناگهانی، شدید یا تکراری رخ می‌دهد که فراتر از ظرفیت کششی طبیعی عضله است.
علائم کشیدگی عضله مورب داخلی شامل حساسیت و دردناکی در ناحیه آسیب دیده، تورم و کاهش قدرت و دامنه حرکتی است. در موارد شدیدتر، ممکن است پارگی کامل فیبرهای عضله مورب داخلی رخ دهد. این آسیب اغلب با یک احساس ناگهانی پاره شدن یا ضربه در ناحیه شکم همراه است و منجر به از دست رفتن قابل توجه عملکرد عضله می‌شود.
پارگی کامل عضله مورب داخلی نیازمند مداخله پزشکی فوری و در برخی موارد، جراحی ترمیمی است. آسیبهای عضله مورب داخلی همچنین می‌تواند به دلیل فشار مزمن یا اختلالات عصبی ایجاد شود. سندرم‌های تحت فشار عصبی مانند سندرم «ژنیتوفمورال» یا سندرم «ایلیواینگوینال» می‌توانند باعث ضعف، آتروفی و اختلال عملکرد این عضله شوند.
دلایل بروز آسیبهای مورب داخلی
آسیبهای عضله مورب داخلی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از شایع‌ترین عوامل عبارتند از:
فعالیت‌های ورزشی پرتنش
ورزش‌هایی که شامل حرکات ناگهانی، شدید یا تکراری تنه هستند، خطر آسیب عضله مورب داخلی را افزایش می‌دهند (ورزش‌هایی مانند تنیس، بیسبال، شنا و ژیمناستیک)
حرکات تکراری یا وضعیت‌های نامناسب بدنی
در برخی مشاغل مانند کارگران ساختمانی، باربران یا افرادی که مدت زیادی را در حالت نشسته سپری می‌کنند شایع‌تر است.
ضعف یا عدم تعادل عضلانی
هنگامی که عضله مورب داخلی به اندازه کافی قوی نباشد یا هماهنگی مناسبی با سایر عضلات نداشته باشد، در معرض کشیدگی یا پارگی قرار می‌گیرد.
اختلالات عصبی یا عضلانی زمینه‌ای
برخی اختلالات عصبی یا عضلانی زمینه‌ای مانند «سندرم درد میوفاشیال»، «رادیکولوپاتی کمری» یا «دیستروفی عضلانی» می‌توانند باعث ضعف، آتروفی یا اختلال عملکرد عضله مورب داخلی شوند و زمینه را برای بروز آسیبهای ثانویه فراهم کنند.
بهترین حرکات برای تقویت عضله مورب داخلی
تقویت عضله مورب داخلی نقش مهمی در حفظ پایداری تنه، کنترل حرکات چرخشی و جلوگیری از آسیب‌دیدگی‌های ناشی از ضعف عضلات مرکزی دارد. حرکات هدفمند که به‌طور خاص این عضله را فعال می‌کنند، می‌توانند به تقویت آن و بهبود عملکرد کلی بدن کمک کنند. در ادامه 4 حرکت تخصصی برای تقویت عضله مورب داخلی معرفی شده است:
کرانچ مورب «Oblique Crunch»
در این حرکت، فرد به پشت دراز کشیده و با چرخاندن تنه به طرفین، عضله مورب داخلی و خارجی را هدف قرار می‌دهد. این حرکت باعث انقباض چرخشی عضله مورب داخلی و افزایش قدرت آن می‌شود.
پلاگ مورب «Side Plank»
«پلاگ مورب» یکی از بهترین حرکات برای تقویت عضله مورب داخلی است. در این حرکت، فرد به پهلو روی زمین قرار می‌گیرد و با حفظ تعادل در حالت کشیده، عضلات جانبی شکم از جمله عضله مورب داخلی فعال می‌شوند.
چرخش روسی «Russian Twist»
در این حرکت، فرد روی زمین نشسته و با چرخاندن تنه به طرفین و نگه‌داشتن وزنه، عضلات مورب داخلی و خارجی را به‌طور همزمان تقویت می‌کند.
بالا آوردن پا در حالت آویزان «Hanging Leg Raises»
این حرکت با بالا آوردن پاها در حالت آویزان، عضلات شکم را به‌طور کامل فعال می‌کند و همچنین باعث تقویت عضله مورب داخلی می‌شود، به‌ویژه زمانی که پاها به طرفین حرکت داده شوند.
