معرفی عضله اسپلنیوس (Splenius Capitis & Splenius Cervicis)

مقدمه

عضله اسپلنیوس (Splenius) یکی از عضلات عمقی گردن و قسمت فوقانی پشت است که درحرکت‌ها و تثبیت گردن نقش مهمی دارد. این عضله شامل دو بخش اصلی به نام‌های اسپلنیوس کاپیتیس Splenius Capitis و اسپلنیوس سرویکیس (Splenius Cervicis) است. در این مقاله، ابتدا محل قرارگیری عضله اسپلنیوس و جزئیات مربوط به سر ثابت و سر متحرک آن بررسی خواهد شد. سپس به سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی به این عضله پرداخته می‌شود. در ادامه، عملکرد عضله اسپلنیوس ازنظر آناتومی و بیومکانیک توضیح داده می‌شود و آسیب‌های رایج این عضله و دلایل بروز آن‌ها موردبررسی قرار می‌گیرند. درنهایت، بهترین حرکات برای تقویت عضله اسپلنیوس معرفی خواهند شد تا از آسیب‌های احتمالی پیشگیری و سلامت آن حفظ شود.

عضله اسپلنیوس (Splenius Capitis & Splenius Cervicis)چیست؟

عضله اسپلنیوس یکی از عضلات عمقی گردن و قسمت بالای پشت است که به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: اسپلنیوس کاپیتیس (Splenius Capitis) و اسپلنیوس سرویکیس (Splenius Cervicis). این عضله‌ها مسئول حرکت‌های چرخشی و کششی سر و گردن و همچنین خم‌کردن گردن به‌طرفین هستند و در حفظ وضعیت صحیح گردن و سر نقش دارند. اسپلنیوس کاپیتیس از مهره‌های پایین گردنی و قسمت ابتدایی مهره‌های سینه‌ای شروع‌شده و به زائده ماستوئید و خط ناصاف استخوان اکسیپیتال متصل می‌شود، درحالی‌که اسپلنیوس سرویکیس از مهره‌های بالای ناحیه سینه‌ای شروع و به مهره‌های گردنی متصل می‌گردد. این عضله‌ها توسط اعصاب خلفی گردنی عصب‌رسانی شده و خون‌رسانی آن‌ها توسط شریان‌های زیرین گردن و شریان‌های خلفی گردن صورت می‌گیرد. عضله اسپلنیوس در فعالیت‌های مختلف روزمره، ازجمله چرخش و کشش سر و گردن، نقش اساسی دارد و به تثبیت و حرکت آن‌ها کمک می‌کند.

محل قرارگیری عضله اسپلنیوس

عضله اسپلنیوس در ناحیه خلفی گردن و قسمت بالای پشت قرار دارد. این عضله در لایه‌های عمقی گردن قرار دارد و از مهره‌های گردنی پایین و قسمت ابتدایی مهره‌های سینه‌ای شروع می‌شود و به بخش‌های بالای سر و گردن متصل می‌شود. دو بخش اصلی این عضله، اسپلنیوس کاپیتیس (Splenius Capitis) و اسپلنیوس سرویکیس (Splenius Cervicis)، به ترتیب از مهره‌های پایین گردنی (C7) و قسمت ابتدایی مهره‌های سینه‌ای T1 تا T3 شروع می‌شوند و به زائده ماستوئید در استخوان گیجگاهی و خط ناصاف استخوان اکسیپیتال (برای اسپلنیوس کاپیتیس) و به مهره‌های گردنی بالاتر C1 تا C3 (برای اسپلنیوس سرویکیس) متصل می‌شوند. این موقعیت آناتومیکی به عضله اسپلنیوس این امکان را می‌دهد که درحرکت‌های چرخشی، کششی و خم‌کردن گردن و سر مشارکت داشته باشد.

بررسی سر ثابت اسپلنیوس

سر ثابت عضله اسپلنیوس به نقطه‌ای اطلاق می‌شود که در حین فعالیت عضله، تغییر مکان نمی‌دهد و ثابت می‌ماند. در مورد عضله اسپلنیوس، سر ثابت به نقاطی اشاره دارد که عضله به آن‌ها متصل است و در طول حرکت عضله تغییر مکان نمی‌دهند. برای اسپلنیوس کاپیتیس (Splenius Capitis)، سر ثابت شامل زائده ماستوئید در استخوان گیجگاهی و خط ناصاف استخوان اکسیپیتال در قسمت پشت سر است. این نقاط اتصالی باعث می‌شوند که هنگام کشش و چرخش سر، این بخش از سر ثابت بماند و عضله اسپلنیوس بتواند سر را به عقب بکشد و آن را بچرخاند.

در مورد اسپلنیوس سرویکیس (Splenius Cervicis)، سر ثابت شامل مهره‌های گردنی بالاتر C1 تا C3 است که در حین فعالیت عضله ثابت می‌مانند و عضله به مهره‌های سینه‌ای بالاتر  T3 تا T6 متصل می‌شود. این وضعیت اجازه می‌دهد تا عضله اسپلنیوس سرویکیس درحرکت‌های گردن به عقب کشیده شود و کمک به چرخش و خم‌شدن گردن کند؛ بنابراین، سر ثابت در عضله اسپلنیوس نقاطی هستند که در طول فعالیت عضله تغییر مکان نمی‌دهند و به تثبیت سر و گردن کمک می‌کنند.

بررسی سر متحرک اسپلنیوس

بررسی سر متحرک این عضله نشان می‌دهد که در هنگام انقباض، بخش‌های متصل به عضله درحرکت هستند و تغییر مکان می‌یابند. برای اسپلنیوس کاپیتیس، سر متحرک شامل زائده ماستوئید (برجستگی استخوانی در قسمت خلفی سر) و خط ناصاف استخوان اکسیپیتال (پشت سر) است که به هنگام انقباض عضله، حرکت کرده و سر را به عقب می‌کشند و در جهت‌های مختلف چرخش می‌دهند. این عملکرد به سر اجازه می‌دهد تا حرکات چرخشی و کششی را انجام دهد و در موقعیت‌های مختلف مانند نگاه‌کردن به اطراف، چرخش سر و حفظ وضعیت سر در هنگام حرکت‌های بدن کاربرد دارد.

از طرف دیگر، در اسپلنیوس سرویکیس، سر متحرک مهره‌های گردنی C1 تا  C3 هستند که به هنگام انقباض عضله حرکت می‌کنند و گردن را به عقب می‌کشند یا در جهت‌های مختلف خم می‌کنند. این حرکت در تثبیت و پایداری گردن و سر اهمیت دارد و به انعطاف‌پذیری آن‌ها در انجام حرکات روزمره کمک می‌کند. سر متحرک عضله اسپلنیوس در ترکیب با سر ثابت، به عضله این امکان را می‌دهد که در انجام حرکات پیچیده و متنوع سر و گردن نقش اساسی داشته باشد.

سیستم عصب­‌رسانی اسپلنیوس

سیستم عصب‌رسانی عضله اسپلنیوس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این عضله درحرکت و پایداری گردن و سر نقش اساسی دارد. عضله اسپلنیوس توسط شاخه‌های عصب‌های خلفی اعصاب گردنی C3 تا  C6 عصب‌رسانی می‌شود. این اعصاب از نخاع منشأ می‌گیرند و پس از خروج از آن، به سمت عضلات عمقی گردن می‌فرستند. اعصاب خلفی گردنی درواقع مسئول انتقال سیگنال‌های عصبی به عضله اسپلنیوس هستند که این سیگنال‌ها موجب انقباض و فعالیت عضله می‌شوند.

این عصب‌ها نه‌تنها حرکات کششی و چرخشی سر و گردن را کنترل می‌کنند، بلکه در حفظ تعادل و وضعیت صحیح گردن نیز نقش دارند. عصب‌رسانی مناسب برای عملکرد صحیح عضله اسپلنیوس ضروری است و در صورت آسیب به این اعصاب یا اختلال در عملکرد آن‌ها، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند محدودیت در دامنه حرکتی و کاهش توانایی در انجام حرکات پیچیده سر و گردن شود. درنتیجه، شناخت دقیق سیستم عصب‌رسانی عضله اسپلنیوس برای تشخیص و آسیب‌های مرتبط با گردن و سر اهمیت دارد.

سیستم خون­‌رسانی اسپلنیوس

سیستم خون‌رسانی عضله اسپلنیوس از طریق شریان‌های مختلف گردن و پشت تأمین می‌شود. این عضله به‌ویژه از شریان‌های زیرین گردن و شریان‌های خلفی گردن خون‌رسانی می‌شود که اکسیژن و مواد مغذی لازم برای عملکرد صحیح عضله را فراهم می‌آورند. شریان‌های اصلی که در خون‌رسانی به عضله اسپلنیوس نقش دارند شامل شریان زیرین گردن (Vertebral artery) و شریان‌های زردپی گردنی (cervical arteries) هستند. این شریان‌ها از شریان‌های اصلی بدن منشأ می‌گیرند و خون را به ناحیه‌های عمقی گردن و پشت می‌فرستند تا از این طریق عضلاتی همچون اسپلنیوس قادر به انجام وظایف خود، ازجمله حرکت و تثبیت سر و گردن، باشند. این تأمین خون‌رسانی مناسب برای عضله اسپلنیوس بسیار حیاتی است و در صورت کاهش جریان خون به این ناحیه، ممکن است عضله دچار ضعف، خستگی زودرس یا اختلال در عملکرد شود؛ بنابراین، سلامت شریان‌های خون‌رسانی به گردن و ناحیه پشت برای حفظ عملکرد طبیعی عضله اسپلنیوس ضروری است.

عملکرد عضله اسپلنیوس ازنظر آناتومی

ازنظر آناتومی، عضله اسپلنیوس در هنگام انقباض، سر و گردن را به عقب می‌کشد، یعنی حرکت اکستنشن (خمش به عقب) را انجام می‌دهد. این عملکرد به عضله این امکان را می‌دهد که سر و گردن را در وضعیت عمودی نگه دارد و در هنگام نگاه‌کردن به اطراف یا انجام فعالیت‌های روزمره که نیاز به حرکت سر و گردن دارند، کمک کند. همچنین، عضله اسپلنیوس درحرکت چرخشی و جانبی گردن نیز نقش دارد. هنگامی‌که فقط یک‌طرف از عضله اسپلنیوس منقبض می‌شود، سر و گردن به همان سمت چرخش پیدا می‌کند یا به‌طرف مخالف خم می‌شود.

این ویژگی، انعطاف‌پذیری و توانایی انجام حرکات پیچیده سر و گردن را افزایش می‌دهد و به حفظ تعادل و استحکام ستون فقرات گردنی کمک می‌کند. عضله اسپلنیوس به دلیل قرارگیری‌اش در لایه‌های عمقی گردن، علاوه بر وظایف حرکتی، در پشتیبانی از مهره‌های گردنی و کاهش فشارهای وارد بر آن‌ها نقش دارد. به‌این‌ترتیب، عضله اسپلنیوس نه‌تنها در حرکات فعال سر و گردن مشارکت دارد بلکه‌در حفظ وضعیت صحیح گردن و سر و پایداری ستون فقرات گردنی نیز مؤثر است.

عملکرد عضله اسپلنیوس ازنظر بیومکانیک

در عملکرد حرکتی و ساختاری گردن تأثیرگذار است. زمانی که عضله اسپلنیوس به‌طور هم‌زمان در دو طرف منقبض می‌شود، سر و گردن به عقب کشیده می‌شوند و حرکت اکستنشن یا خمش به عقب انجام می‌شود. این حرکت بیومکانیکی به حفظ موقعیت سر در راستای ستون فقرات کمک می‌کند و به سر اجازه می‌دهد تا در وضعیت عمودی باقی بماند. وقتی‌که تنها یک‌طرف از عضله اسپلنیوس منقبض می‌شود، سر و گردن به همان سمت می‌چرخد و درعین‌حال امکان حرکت جانبی یا خم‌شدن به‌طرف مخالف نیز فراهم می‌شود. این حرکت چرخشی و جانبی به دلیل ساختار عضله و اتصال آن به مهره‌های گردنی و استخوان‌های سر امکان‌پذیر است.

این نوع حرکت برای انجام فعالیت‌هایی مانند نگاه‌کردن به اطراف و چرخاندن سر هنگام صحبت‌کردن ضروری است و به بدن در حفظ تعادل و موقعیت صحیح کمک می‌کند. ازنظر بیومکانیک، عضله اسپلنیوس همچنین در تثبیت مهره‌های گردنی نقش دارد و با ایجاد نیروهای کششی در ناحیه گردن، از ایجاد فشار زیاد روی مفاصل و دیسک‌های بین مهره‌ای جلوگیری می‌کند. این عمل باعث کاهش احتمال آسیب به ساختارهای داخلی گردن و ستون فقرات می‌شود.

همچنین، عضله اسپلنیوس در ترکیب با سایر عضلات عمقی گردن و عضلات سطحی‌تر، مانند عضلات روتاتور و عضلات چندتایی، به حفظ ثبات و عملکرد صحیح گردن و سر در طول حرکات پیچیده و فعالیت‌های ورزشی کمک می‌کند. به‌طورکلی، عملکرد بیومکانیکی عضله اسپلنیوس به تحرک مناسب و پایداری ستون فقرات گردنی و کاهش خطر آسیب‌های احتمالی در این ناحیه کمک می‌نماید.

آسیب­‌های عضله اسپلنیوس

آسیب‌های عضله اسپلنیوس می‌توانند به دلایل مختلفی ازجمله حرکات ناگهانی، فشار بیش‌ازحد، وضعیت‌های نادرست بدن و آسیب‌های ورزشی رخ دهند. این آسیب‌ها می‌توانند به محدودیت در دامنه حرکتی و مشکلات دیگر منجر شوند. یکی از شایع‌ترین آسیب‌ها، کشیدگی عضله است که معمولاً به دلیل کشش یا فشار ناگهانی در ناحیه گردن ایجاد می‌شود. این کشیدگی می‌تواند منجر به اسپاسم عضلانی شود و دامنه حرکتی گردن را محدود کند.

آسیب دیگر می‌تواند شامل پارگی‌های جزئی یا کامل فیبرهای عضلانی باشد که درنتیجه ضربه مستقیم یا حرکات شدید و غیرمنتظره ایجاد می‌شود. این نوع آسیب‌ها می‌توانند موجب تورم و التهاب در ناحیه عضله شوند و در برخی موارد نیاز به جراحی داشته باشند. دلیل دیگر آسیب‌های عضله اسپلنیوس می‌تواند استفاده نادرست یا بیش‌ازحد از این عضله در فعالیت‌های ورزشی یا کارهای روزمره باشد، به‌ویژه زمانی که وضعیت بدن نادرست باشد یا بار سنگینی به‌طور مکرر جابجا شود. این موضوع می‌تواند به خستگی و آسیب‌دیدگی مزمن منجر شود.

آسیب‌های عضله اسپلنیوس می‌توانند درنتیجه مشکلات ساختاری مانند آرتروز گردن نیز شدت یابند. فشارهای اضافی و تنش‌های طولانی‌مدت می‌توانند موجب التهاب در این ناحیه شوند. در چنین مواردی، کمپرس سرد یا گرم و تمرینات کششی و تقویتی برای کاهش بهبود حرکت گردن توصیه می‌شوند. درصورتی‌که آسیب شدید باشد، مراجعه به پزشک و بررسی‌های تخصصی برای پیشگیری از مشکلات بعدی ضروری است.

دلایل بروز آسیب­‌های اسپلنیوس

آسیب‌های عضله اسپلنیوس می‌توانند به دلایل مختلفی بروز کنند که برخی از آن‌ها به وضعیت‌های روزمره و برخی دیگر به فعالیت‌های ورزشی و حرکات شدید مربوط می‌شوند. یکی از دلایل رایج آسیب‌های اسپلنیوس، کشیدگی یا فشار ناگهانی است که به دلیل حرکت‌های سریع و ناگهانی گردن رخ می‌دهد. این نوع آسیب می‌تواند در اثر تصادفات رانندگی، سقوط‌ها یا حرکات نادرست هنگام ورزش ایجاد شود که به کشیدگی فیبرهای عضلانی منجر می‌شود. وضعیت‌های نادرست بدن و نشستن طولانی‌مدت در وضعیت‌های غیرطبیعی، مانند خم‌شدن به جلو یا چرخیدن سر به مدت طولانی، می‌توانند فشار زیادی به عضله اسپلنیوس وارد کنند و باعث خستگی و آسیب شوند. این نوع فشار مداوم می‌تواند به التهاب و اسپاسم عضلانی منجر شود و درنهایت آسیب‌های مزمن ایجاد کند.

فعالیت‌های ورزشی شدید و تمرینات سنگین که شامل حرکات چرخشی یا کششی گردن می‌شوند، می‌توانند به آسیب عضله اسپلنیوس منجر شوند. ورزش‌هایی مانند وزنه‌برداری، کشتی و ورزش‌هایی که نیاز به چرخش سریع سر دارند، می‌توانند فشار زیادی به این عضله وارد کنند و خطر آسیب را افزایش دهند. ضعف عضلات اطراف و عدم تعادل بین عضلات گردن می‌تواند موجب فشار غیرطبیعی به عضله اسپلنیوس شود. این امر می‌تواند باعث شود که عضله برای جبران فشار و کشش اضافی مجبور به انقباض بیشتر شود و درنتیجه آسیب ببیند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله اسپلنیوس

برای تقویت عضله اسپلنیوس، تمرینات مختلفی وجود دارند که می‌توانند به افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری گردن کمک کنند. یکی از این تمرینات شامل چرخش سر است که به تقویت عضله اسپلنیوس کاپیتیس کمک می‌کند. در این تمرین، سر به‌آرامی به یک سمت چرخانده می‌شود و سپس به موقعیت اولیه بازمی‌گردد. این حرکت می‌تواند به بهبود عملکرد عضلات گردن و افزایش قدرت و استقامت آن‌ها کمک کند.

تمرینات دیگر شامل خم‌شدن جانبی گردن هستند که برای تقویت عضله اسپلنیوس سرویکیس مفید است. در این تمرین، سر به یک‌طرف خم می‌شود و سپس به حالت اولیه بازمی‌گردد تا عضله به‌طور متناوب فعال و استراحت کند. همچنین، تمرینات تثبیت گردن که در آن سر و گردن در حالت ثابت قرار می‌گیرند و مقاومت به اعمال می‌شود، می‌تواند برای تقویت این عضله بسیار مؤثر باشد.

سخن پایانی

عضله اسپلنیوس نقش مهمی درحرکت و پایداری سر و گردن دارد و شناخت صحیح از عملکرد، آسیب‌ها و روش‌های تقویت آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و مشکلات گردن کمک کند. این عضله با حرکات مختلف چرخشی، خمشی و کششی سر و گردن درگیر است و در حفظ وضعیت صحیح بدن و پایداری ستون فقرات گردنی بسیار مؤثر است. توجه به حرکات مناسب برای تقویت عضله اسپلنیوس، مانند چرخش و خم‌شدن جانبی گردن، می‌تواند موجب افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری این ناحیه شود و از بروز آسیب‌های مرتبط جلوگیری کند.

منابع:

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/s/splenius-cervicis/

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/s/splenius-capitis

https://teachmeanatomy.info/back/muscles/intrinsic/

https://www.getbodysmart.com/neck-muscles/splenius-cervicis-muscle