معرفی عضله استرنوکلیدوماستوئید (Sternocleidomastoid)

مقدمه

عضله استرنوکلیدوماستوئید (Sternocleidomastoid) یکی از عضلات مهم ناحیه گردن است که در انجام حرکات سر و گردن نقش اساسی دارد. این عضله به‌عنوان یک عضله سطحی، برای چرخش، خم‌کردن و حفظ تعادل سر و گردن ضروری است. در این مقاله، ابتدا به معرفی این عضله و محل قرارگیری آن پرداخته می‌شود، سپس عملکرد آن در شرایط مختلف، سیستم عصب‌‌رسانی و خون‌رسانی آن موردبررسی قرار خواهد گرفت. همچنین، آسیب‌های رایج عضله استرنوکلیدوماستوئید و دلایل بروز این آسیب‌ها تحلیل خواهد شد. درنهایت، بهترین حرکات برای تقویت این عضله به‌منظور حفظ سلامت و کارایی آن توضیح داده خواهد شد.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله استرنوکلیدوماستوئید چیست؟

عضله استرنوکلیدوماستوئید یکی از عضلات بارز و حیاتی در ناحیه گردن است که به دلیل عملکرد گسترده و اهمیت آن در حرکات سر و گردن، نقش کلیدی در آناتومی انسان دارد. این عضله از دو سر تشکیل‌شده است: سرسینه‌ای (sternal head) و سر ترقوه‌ای (clavicular head) که هرکدام از نقاط مختلفی در ناحیه گردن به یکدیگر متصل می‌شوند. در یک نقطه مشترک به نام برجستگی ماستوئید در استخوان تمپورال و خط ناحیه‌ای در استخوان اسفنوئید متصل می‌شوند. این موقعیت ساختاری عضله استرنوکلیدوماستوئید را به عضله‌ای بسیار مهم تبدیل می‌کند که در بسیاری از حرکات سر و گردن تأثیرگذار است.

عملکرد این عضله درحرکت سر و گردن بسیار متنوع است. زمانی که یکسر عضله به‌طور مستقل منقبض شود، سر به سمت مخالف می‌چرخد و می‌تواند گردن را به همان سمت خم کند؛ اما هنگامی‌که هر دو سر عضله به‌طور هم‌زمان فعالیت کنند، گردن به جلو خم می‌شود و این حرکت در فرآیندهایی مانند نگاه‌کردن به پایین یا ایستادن در وضعیت متعادل نقش دارد. این عضله همچنین در تثبیت سر هنگام فعالیت‌هایی مانند راه‌رفتن یا دویدن بسیار مؤثر است و به حفظ وضعیت صحیح بدن کمک می‌کند.

عضله استرنوکلیدوماستوئید با‌توجه‌به موقعیت خود در نزدیکی عروق خونی و اعصاب اصلی گردن، مانند شریان کاروتید و عصب اکسیپیتال، از اهمیت بالینی بالایی برخوردار است. این عضله به‌طور مستقیم با عصب اکسیپیتال (cranial nerve XI) و همچنین شاخه‌هایی از عصب‌های گردنی C2 و C3 در ارتباط است که در انتقال سیگنال‌های عصبی و کنترل حرکت نقش دارند.

محل قرارگیری عضله استرنوکلیدوماستوئید

عضله استرنوکلیدوماستوئید در ناحیه جلویی گردن قرار دارد و یکی از عضلات سطحی و برجسته گردن به شمار می‌آید. این عضله از دو سر تشکیل‌شده است که به هم متصل شده و درنهایت به استخوان‌های گردن و سر می‌چسبند. سرسینه‌ای (sternal head) از سطح قدامی و پایین استخوان جناغ (sternum) شروع می‌شود، درحالی‌که سر ترقوه‌ای (clavicular head) از سطح فوقانی و میانه استخوان ترقوه (clavicle) آغاز می‌شود. این دو سر باهم در قسمت میانه گردن به یکدیگر پیوسته و به یکسر واحد تبدیل می‌شوند که به سمت بالا حرکت کرده و در ناحیه خلفی گردن به برجستگی ماستوئید در استخوان تمپورال (پشت‌گوش) و همچنین به خط ناحیه‌ای فوقانی در استخوان اسفنوئید متصل می‌شود.

این عضله در سطح جلویی گردن قرار دارد و ازنظر ظاهری، با‌توجه‌به موقعیت و برجستگی‌اش، به‌راحتی قابل‌شناسایی است. در هنگام حرکت یا انقباض عضله استرنوکلیدوماستوئید، این ناحیه گردن به‌طور قابل‌توجهی تغییر شکل می‌دهد و عضله به‌وضوح نمایان می‌شود، به‌ویژه زمانی که سر به یک‌طرف می‌چرخد یا گردن به جلو خم می‌شود. این موقعیت عضله استرنوکلیدوماستوئید باعث می‌شود که در موارد بالینی مانند معاینه گردن و بررسی حرکات سر، از آن به‌عنوان یک شاخص آناتومیکی مهم استفاده شود.

بررسی سر ثابت استرنوکلیدوماستوئید

زمانی که عضله استرنوکلیدوماستوئید در حالت سر ثابت فعالیت می‌کند، عملکرد عضله به‌طور عمده بر اساس انقباض هر دو سر آن (سرسینه‌ای و سر ترقوه‌ای) تحلیل می‌شود. در این حالت، عضله به‌عنوان یک عامل خم‌کننده عمل می‌کند و گردن را به جلو خم می‌کند. این حرکت که به آن فلکسیون گردن می‌گویند، درزمانی که فرد در حال نگاه‌کردن به پایین یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به خم‌شدن گردن دارند، اتفاق می‌افتد.

در این حالت، عضله استرنوکلیدوماستوئید علاوه بر خم‌کردن گردن، به ثابت نگه‌داشتن سر نیز کمک می‌کند و وضعیت تعادل سر را حفظ می‌کند. این عمل در فعالیت‌های مختلف روزمره مانند خواندن، نوشتن یا استفاده از دستگاه‌های دیجیتال اهمیت دارد. به‌طورکلی، زمانی که عضله استرنوکلیدوماستوئید به‌طور دوطرفه (از هر دو طرف) منقبض می‌شود، گردن به جلو خم می‌شود و سر در موقعیت طبیعی خود قرار می‌گیرد.

عضله استرنوکلیدوماستوئید در سر ثابت، همچنین نقش مهمی در حفظ وضعیت صحیح بدن و حمایت از ساختارهای گردن دارد. با توجه به اینکه این عضله در نزدیکی عروق خونی و اعصاب اصلی گردن مانند عصب اکسیپیتال و عروق کاروتید قرار دارد، انقباض و فعالیت صحیح آن به جلوگیری از فشار زیاد بر روی این ساختارها و کاهش خطر آسیب‌های احتمالی کمک می‌کند.

بررسی سر متحرک استرنوکلیدوماستوئید

عضله استرنوکلیدوماستوئید در حالت سر متحرک نقش بسیار مهمی در حرکات پیچیده سر و گردن ایفا می‌کند. زمانی که این عضله فعال می‌شود، می‌تواند به‌طور مستقل و یا همراه با سایر عضلات گردن عمل کند تا حرکات چرخشی و خمشی سر را امکان‌پذیر کند. یکی از عملکردهای اصلی عضله استرنوکلیدوماستوئید در سر متحرک، چرخش سر به سمت مخالف است؛ بدین معنی که انقباض یکسر این عضله (سرسینه‌ای یا سر ترقوه‌ای) سبب چرخش سر به سمت مخالف می‌شود. این حرکت در فعالیت‌هایی مانند نگاه‌کردن به اطراف یا تغییر جهت سر هنگام راه‌رفتن بسیار حیاتی است. علاوه بر این، این عضله در خم‌کردن گردن به یک سمت نیز نقش دارد؛ به‌طوری‌که انقباض یک‌طرف عضله، گردن را به همان سمت خم می‌کند.

این حرکت در مواقعی مانند گوش‌دادن به یک‌طرف یا انجام برخی حرکات ورزشی مورداستفاده قرار می‌گیرد. عضله استرنوکلیدوماستوئید همچنین در همکاری با عضلات دیگر مانند تراپزیوس و عضلات عمقی گردن می‌تواند حرکات پیچیده‌تر و هم‌زمان سر را انجام دهد که برای حفظ تعادل و پایداری سر هنگام فعالیت‌های روزمره و ورزشی اهمیت دارد. آسیب‌ها و اختلالات این عضله می‌تواند منجر به محدودیت درحرکت گردن شود، مانند تورتیکولیس یا اسپاسم عضلانی که می‌توانند عملکرد فرد را تحت‌تأثیر قرار دهند.

سیستم عصب­‌رسانی استرنوکلیدوماستوئید

عضله استرنوکلیدوماستوئید ازنظر عصب‌‌رسانی اهمیت ویژه‌ای دارد. این عضله عمدتاً توسط عصب اکسیپیتال (cranial nerve XI) که به نام عصب اکسسوری یا عصب گردنی نیز شناخته می‌شود، عصب‌‌رسانی می‌شود. این عصب مسئول انتقال سیگنال‌های حرکتی به عضله استرنوکلیدوماستوئید و عضله تراپزیوس است و درحرکت و کنترل این عضلات نقش دارد.

علاوه بر این، عضله استرنوکلیدوماستوئید همچنین از شاخه‌های عصبی گردنی مانند C2 و C3 از پلكسوس گردنی (cervical plexus) نیز عصب‌‌رسانی می‌شود. این شاخه‌ها عمدتاً مسئول انتقال سیگنال‌های حسی و پروپریوسپتیو (احساس موقعیت) از این عضله به سیستم عصبی مرکزی هستند. این عصب‌ها به عضله کمک می‌کنند تا اطلاعات مربوط به وضعیت و حرکت گردن را به مغز منتقل کنند و در پاسخ به تحریکات محیطی، واکنش‌های مناسب را فراهم سازند.

سیستم خون‌­رسانی عضله استرنوکلیدوماستوئید

سیستم خون‌رسانی عضله استرنوکلیدوماستوئید توسط شریان‌ها و عروق خونی متعددی تأمین می‌شود تا اکسیژن و مواد مغذی لازم برای عملکرد صحیح این عضله فراهم گردد. اصلی‌ترین منبع خون‌رسانی به این عضله، شریان کاروتید خارجی (External Carotid Artery) است. این شریان که یکی از شاخه‌های شریان کاروتید مشترک (Common Carotid Artery) به شمار می‌آید، خون را به قسمت‌های مختلف سر و گردن می‌فرستد.

در مورد عضله استرنوکلیدوماستوئید، شریان شاخک سطحی (Superficial Branch) و شریان تیروئید فوقانی (Superior Thyroid Artery) از شریان کاروتید خارجی، خون‌رسانی به ناحیه گردن و عضلات اطراف آن را انجام می‌دهند. همچنین، عروق خونی دیگری مانند شریان‌های گردنی (Cervical Arteries) و عروق سطحی گردن نیز نقش کمک‌کننده‌ای در خون‌رسانی به عضله استرنوکلیدوماستوئید دارند. این عروق خون را به قسمت‌های سطحی و عمقی عضله می‌فرستند و در تأمین مواد غذایی و اکسیژن برای فعالیت صحیح آن نقش دارند.

عملکرد عضله استرنوکلیدوماستوئید ازنظر آناتومی

عضله استرنوکلیدوماستوئید ازنظر آناتومی یکی از عضلات کلیدی گردن است که در انجام حرکات مختلف سر و گردن نقش حیاتی دارد. این عضله که به‌طور اصلی از دو سرسینه‌ای و ترقوه‌ای تشکیل‌شده، به‌عنوان یک عامل اصلی در چرخش سر، خم‌کردن گردن و حرکت جانبی آن شناخته می‌شود. زمانی که یکسر عضله فعال می‌شود، سر به سمت مخالف می‌چرخد و زمانی که هر دو سر به‌طور هم‌زمان منقبض می‌شوند، گردن به جلو خم می‌شود. علاوه بر این، عضله استرنوکلیدوماستوئید می‌تواند گردن را به یک‌طرف خم کند و این حرکت در شرایطی مانند نزدیک‌کردن گوش به شانه یا انجام فعالیت‌های ورزشی که نیاز به خم‌شدن جانبی گردن دارند، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

عملکرد این عضله در همکاری با سایر عضلات گردن و شانه، مانند تراپزیوس و عضلات عمقی گردن، موجب انجام حرکات پیچیده و حفظ تعادل بدن می‌شود. به همین دلیل، عملکرد صحیح و هماهنگ این عضله برای فعالیت‌های روزمره و ورزشی اهمیت دارد و می‌تواند از بروز مشکلاتی مانند کاهش دامنه حرکت جلوگیری کند. آسیب به عضله استرنوکلیدوماستوئید می‌تواند منجر به اختلالات حرکتی مانند تورتیکولیس یا اسپاسم عضلانی شود که تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی و عملکرد فرد دارد.

عملکرد عضله استرنوکلیدوماستوئید ازنظر بیومکانیک

‌ این عضله در حرکات چرخشی، خمشی و کششی گردن نقش اساسی دارد. به‌عنوان‌مثال، زمانی که یکسر عضله منقبض می‌شود، سر به سمت مخالف می‌چرخد و این حرکت به ایجاد نیروی چرخشی روی محور عمودی گردن کمک می‌کند. همچنین، هنگامی‌که هر دو سر عضله به‌طور هم‌زمان منقبض می‌شوند، گردن به جلو خم می‌شود و نیرویی در جهت فلکسیون گردنی تولید می‌گردد که با وزن سر و ساختارهای گردنی مقابله می‌کند. درحرکت جانبی گردن نیز عضله استرنوکلیدوماستوئید با کشش به یک سمت، نیروی لازم برای خم‌کردن گردن به همان سمت را تولید می‌کند و درعین‌حال، بخش مخالف عضله کشیده می‌شود تا تعادل سر حفظ گردد.

این عضله به‌طور هم‌زمان با عضلات دیگر گردن و شانه مانند تراپزیوس و عضلات عمقی گردن همکاری می‌کند تا حرکات هماهنگ و دقیق سر و گردن انجام شود. تحلیل بیومکانیکی عضله استرنوکلیدوماستوئید اهمیت زیادی دارد، زیرا ضعف یا آسیب در این عضله می‌تواند منجر به تغییرات در توزیع بار و فشار روی سایر ساختارهای گردنی شود. درنتیجه، درک عملکرد این عضله برای طراحی برنامه‌های پیشگیرانه جهت حفظ سلامت و عملکرد صحیح گردن بسیار حیاتی است.

آسیب‌­های عضله استرنوکلیدوماستوئید

عضله استرنوکلیدوماستوئید می‌تواند دچار انواع مختلفی از آسیب‌ها شود که تأثیرات زیادی بر حرکت و عملکرد گردن دارد. آسیب‌های این عضله می‌توانند شامل کشیدگی، اسپاسم و حتی پارگی باشند. کشیدگی عضلانی معمولاً در اثر فشار یا کشش زیاد مانند حرکات ناگهانی سر یا فعالیت‌های ورزشی شدید رخ می‌دهد و می‌تواند محدودیت حرکت گردد. اسپاسم عضلانی که ناشی از تنش یا استفاده طولانی‌مدت از عضله در وضعیت‌های نامناسب است. در موارد شدیدتر، ضربه‌های مستقیم یا تصادفات می‌توانند آسیب‌های جدی‌تری مانند پارگی عضله را به وجود آورند که منجر به کاهش قدرت و توانایی حرکت سر می‌شود.

یکی از مشکلات شایع مربوط به عضله استرنوکلیدوماستوئید تورتیکولیس است که در آن گردن به سمت خاصی می‌چرخد یا خم می‌شود. عواملی مانند فعالیت‌های ورزشی، تصادفات، وضعیت‌های نامناسب بدن و استرس می‌توانند موجب بروز این آسیب‌ها شوند. علائم این آسیب‌ها شامل تورم، محدودیت حرکت و اسپاسم عضلانی است.

دلایل بروز آسیب‌­های عضله استرنوکلیدوماستوئید

آسیب‌های عضله استرنوکلیدوماستوئید می‌توانند به دلایل متعددی بروز کنند که هرکدام تأثیرات متفاوتی بر سلامت و عملکرد این عضله دارند. فعالیت‌های ورزشی شدید و حرکات ناگهانی سر، مانند چرخش‌ها یا خم‌شدن‌های سریع در ورزش‌هایی مثل فوتبال یا کشتی، می‌توانند باعث کشیدگی یا آسیب عضله شوند. همچنین، تصادفات رانندگی یا سقوط‌ها می‌توانند ضربه‌های شدیدی به عضله وارد کرده و موجب پارگی یا کشیدگی آن گردند. وضعیت‌های نامناسب بدن مانند استفاده طولانی‌مدت از تلفن همراه یا کامپیوتر با گردن خمیده می‌توانند باعث کشیدگی و اسپاسم عضلانی شوند. استرس‌های روزمره نیز با ایجاد تنش در عضلات گردن می‌توانند به گرفتگی در عضله استرنوکلیدوماستوئید منجر شوند.

علاوه بر این، مشکلات مادرزادی مانند تورتیکولیس مادرزادی و بیماری‌هایی مانند آرتروز گردن می‌توانند فشار بیشتری بر این عضله وارد کرده و آسیب‌های مزمن ایجاد کنند. همچنین، فعالیت‌های روزمره مانند کارهای سنگین و خم‌شدن طولانی‌مدت گردن می‌توانند موجب خستگی و آسیب عضلانی شوند. همه این عوامل می‌توانند منجر به محدودیت حرکت و اختلال در عملکرد عضله استرنوکلیدوماستوئید شوند و نیاز به برنامه‌های مناسب برای بازگرداندن سلامت و عملکرد طبیعی این عضله دارند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله استرنوکلیدوماستوئید

برای تقویت عضله استرنوکلیدوماستوئید (SCM)، انجام تمرینات مشخصی می‌تواند به افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری و بهبود عملکرد این عضله کمک کند. یکی از تمرینات مؤثر، چرخش سر است که در آن سر به‌آرامی به یک سمت چرخانده می‌شود و مقاومت ایجاد می‌گردد. این تمرین می‌تواند قدرت عضله SCM را درحرکت چرخشی گردن تقویت کند. خم‌شدن جانبی سر نیز از دیگر تمرینات مهم است که با استفاده از دست برای کشیدن سر به سمت شانه و مقاومت در این وضعیت انجام می‌شود؛ این حرکت قدرت عضله را در جهت حرکت جانبی گردن افزایش می‌دهد.

همچنین، تمرینات خم‌شدن و چرخش گردن که شامل حرکت به جلو و عقب سر و انجام چرخش‌های ملایم می‌شوند، به بهبود انعطاف‌پذیری و تقویت این عضله کمک می‌کنند. این تمرینات باید به‌طور دقیق و بادقت انجام شوند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.

سخن پایانی

عضله استرنوکلیدوماستوئید نقش بسیار مهمی درحرکت و ثبات گردن دارد و سلامت آن می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی ما داشته باشد. تقویت و کشش منظم این عضله می‌تواند به پیشگیری از آسیب‌ها و بهبود عملکرد حرکتی کمک کند. تمرینات مخصوص مانند چرخش سر، خم‌شدن جانبی و حرکات خم‌شدن و چرخش گردن می‌توانند به‌طور مؤثری قدرت و انعطاف‌پذیری این عضله را افزایش دهند. همچنین، توجه به وضعیت بدنی صحیح و مدیریت استرس می‌تواند در حفظ سلامت عضله SCM نقش مهمی ایفا کند. انجام این تمرینات باید با دقت و تحت نظارت متخصصین انجام شود تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری گردد.

منایع:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532881/

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/sternocleidomastoid-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/s/sternocleidomastoid/