معرفی عضله ژملوس فوقانی 

ژملوس فوقانی عضله‌ای کوچک است که در عمق خلفی  لگن واقع شده است. این عضله در زیر عضلات بزرگتر لگن و ران و مخصوصا عضلات گلوتئوس ماکسیموس قرار گرفته و جز گروه عضله‌های عمیق گلوتئوس ماکسیموس محسوب می‌شود. از دیگر عضلات این گروه، می‌توان به اوبتراتور اینترنوس، پیریفورمیس، اوبتراتور خارجی، کوادراتوس فموریس و ژملوس تحتانی اشاره نمود.

تمامی این عضله‌ها عملکرد مشترکی دارند و دارای توانایی ایجاد تعادل در مفصل ران و چرخش خارجی و دور کردن ران هستند. لازم به ذکر است که عضله ژملوس فوقانی به ژملوس تحتانی و اوبتراتور اینترنوس به یکدیگر می‌پیوندند و عضله سه سر مفصل ران triceps coxae) را ایجاد می‌کنند. اگر می‌خواهید در مورد عملکرد این عضله، آناتومی و همچنین آسیب‌ها و رفع مشکلات مربوط به آن اطلاعات بیشتری کسب کنید پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

عضله ژملوس فوقانی چیست؟

عضله‌های ژملوس فوقانی و تحتانی به صورت یک جفت عضله مثلثی شکل هستند که میان عضله‌های خلفی ران و گلوتئال در اندام تحتانی پروگزیمال خلفی قرار گرفته‌اند. در مجموع از این عضلات به عنوان عضلات جملی (Gemelli muscles) یاد می‌کنند. عضلات جملی شامل دو تا از شش عضله چرخاننده خارجی کوتاه در ناحیه پروگزیمال ران هستند.

چرخاننده‌های خارجی باقیمانده نیز از عضله‌های پیریفورمیس، کوادراتوس فموریس، اوبتراتور اینترنوس و عضله‌های اوبتراتور خارجی تشکیل شده‌اند. ژملوس فوقانی و تحتانی با یک تاندون به هم چسبیده و به اوبتراتور اینترنوس می‌پیوندند و گاهی اوقات به عنوان سه سر مفصل ران از آن‌ها یاد می‌کنند. عضله‌های ژملوس فوقانی نقش مهمی در چرخش خارجی ران دارند و دارای پیامدهایی در اختلال عملکرد عصب سیاتیک به نام سندرم فضای گلوتئال عمقی یا سندرم اوبتراتور ژملوس هستند.

محل قرارگیری عضله ژملوس فوقانی

عضله ژملوس فوقانی از سطح خلفی ستون فقرات ایسکیال لگن استخوانی شروع شده و به سمت استخوان ران حرکت می‌کند و از سوراخ سیاتیک کمری می‌گذرد. تاندون‌های هر دو عضله ژملوس و اوبتراتور اینترنوس به شکل قدامی فوقانی با حفره تروکانتریک استخوان ران به یکدیگر متصل می‌شوند و در انتها به عنوان یک عضله سه سر ران به سطح داخلی تروکانتر بزرگ وارد می‌گردند.

لازم به ذکر است که عضله ژملوس فوقانی از ستون فقرات ایسکیال سرچشمه می‌گیرد اما عضله ژملوس تحتانی از توبروزیته ایسکیال نشات می‌گیرد. این دو عضله به صورت هم افزایی با اوبتراتور داخلی و چرخاننده‌های خارجی کوتاه باقی مانده در جهت ایجاد حرکت کار می‌کنند.

سیستم عصب­‌رسانی ژملوس فوقانی 

عصب عضله ژملوس فوقانی به عضله اوبتراتور اینترنوس عصب دهی انجام می‌دهد و عصب ژملوس تحتانی به quadratus femoris عصب می‌دهد. لازم به ذکر است که هر کدام از این اعصاب شاخه‌ای از شبکه خارجی هستند. این شبکه از رام چهارم و پنجم شکمی کمری و چهار رام شکمی خارجی اول تشکیل می‌گردد.

عصب اوبتراتور اینترنوس زمان خروج از لگن تحتانی عضله پیریفورمیس از سوراخ سیاتیک بزرگتر می‌گذرد. این عصب هنگام عبور به ژملوس فوقانی عصب دهی انجام می‌دهد و بعد از طریق سوراخ سیاتیک کوچکتر به لگن بر می‌گردد و عصب دهی obturator internus را انجام می‌دهد. عصب کوادراتوس فموریس به واسطه سوراخ سیاتیک بزرگتر به عمق عضله پیریفورمیس از لگن خارج می‌گردد و به اعماق چرخاننده‌های خارجی که به سطح عمیق کوادراتوس فموریس ختم می‌شود وارد شده و عضله ژملوس تحتانی را طی مسیر تامین می‌نماید.

سیستم خون­رسانی ژملوس فوقانی 

شریان گلوتئال تحتانی تامین کننده عضله‌های ژملوس فوقانی و تحتانی است. در واقع شریان گلوتئال تحتانی از تنه قدامی شریان ایلیاک داخلی پیش از عبور از بخش دوم و سوم ساکرال شبکه خاجی بیرون می‌آید و از سوراخ سیاتیک بزرگ زیر پیریفورمیس خارج می‌گردد تا خون رسانی عضله‌های ژملوس را انجام دهد.

به طور کلی عروق لنفاوی اندام تحتانی به دو گروه عروق سطحی و عمقی دسته بندی می‌شوند. عروق لنفاوی سطحی اندام تحتانی نیز به دو گروه تقسیم می‌شود که شامل گروه داخلی که در ادامه سیاهرگ صافن بزرگ می‌آید و گروه جانبی که به دنبال ورید صافن کوچک می‌آید. در نهایت عروق لنفاوی عمیق مانند عروق قدامی تیبیا، تیبیال خلفی، عروق پرونئال مسیر رگ‌های خونی مربوطه را دنبال می‌نمایند و به این ترتیب خون رسانی می‌شوند.

عملکرد عضله ژملوس فوقانی از نظر آناتومی

ژملوس فوقانی به عنوان قسمتی از گروه عضلانی سه سر مفصل ران جهت ایجاد چرخشش خارجی و دور کردن ران عمل می‌نماید. حرکتی که به دلیل انقباض این گروه عضلانی صورت می‌گیرد کاملا وابسته به موقعیت پا است که در ادامه بیشتر آن‌ها را شرح می‌دهیم.

• چرخش خارجی (جانبی)

زمانی که اندام تحتانی در موقعیت آناتومیک قرار می‌گیرد، عضله سه سر ران جهت چرخش پروگزیمال فمور به خارج عمل می‌کند. این عملکرد بسیار مهم است، زیرا همراه با گلوتئوس ماکسیموس، قسمتی از گلوتئوس مدیوس، پیریفورمیس، اوبتراتور خارجی و کوادراتوس فموریس ، عضلات سه سر مفصل ران را در مرحله ایستادن روی یک پا (carry-through phase) را به سمت خارج می‌چرخانند.

• ابداکشن (دور کردن ران)

زمانی که لگن در حالت 90 درجه خم می‌شود، عملکرد سه سر مفصل ران، انتهای پروگزیمال فمور به طرف داخل می‌کشد. همچنین استخوان ران دیستال نسبت به همان اندازه و نسب به طرف جانبی حرکت می‌کند و در نهایت موجب دور کردن ران می‌شود. دور کردن ران در حالت نشسته به عنوان مثال همانند حرکتی است که هنگام پیاده شدن از ماشین انجام می‌دهید.

علاوه بر موارد ذکر شده اتصال بین انتهای پروگزیمال استخوان لگن و استخوان ران، ژملوس فوقانی در ثابت نگه داشتن سر استخوان ران در استابولوم لگن موثر است.

آسیب­های عضله ژملوس فوقانی 

آسیب‌های مختلفی در گروه عضلات ژملوس رخ می‌دهد اما از شایع‌‌ترین آن‌ها می‌توان به کشیدگی اشاره نمود. منظور از کشیدگی در واقع کشیدگی عضله کشش یا پارگی فیبرهای عضلانی است. لازم به ذکر است که شایع‌‌ترین بیماری درگیر با ژملوس ، سندرم درد ژملوس نام دارد. این عارضه عمدتا در نتیجه سفت شدن بیش از حد عضلات خم کننده ران رخ می‌دهد و موجب می‌شود که عضلات روتاتور عمقی ران بیش از حد فعالیت داشته باشند و جبران کنند.

علاوه بر این وضعیت اسپاسم عضلانی نیز گاهی اوقات رخ می‌دهد که باعث می‌شود فشار بیش از حد روی عصب پوستی فمورال خلفی وارد گردد. منشا این عصب شبکه ساکرال بوده که شبکه بزرگی از اعصاب است و عصب باسن تا پا را در بر می‌گیرد. این عصب به طور خیلی خاصی احساس را در بخش پشتی بالای ساق به وجود می‌آورد. اگر عضلات ژملوس فشار بر عصب پوستی فمورال خلفی وارد کنند می‌توانند موجب بی حسی، احساس آزاردهنده در بخش بالایی ساق شوند.

دلایل بروز آسیب­های ژملوس فوقانی

آسیب‌های ژملوس فوقانی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از این دلایل که موجب بیماری سندرم درد ژملوس می‌شود سفت شدن بیش از حد و غیر طبیعی عضلات خم کننده ران است. همچنین وارد شدن فشار بیش از حد روی عصب پوستی فمورال خلفی نیز می‌تواند موجب آسیب دیدن عضله ژملوس فوقانی گردد و باعث شود که بیمار درگیر شرایط آزاردهنده و غیرقابل تحملی گردد. البته با استفاده از روش‌های پزشکی مختلف و حرکات ورزشی اصلاحی می‌توان عارضه را به مرور زمان جبران نمود.

 بهترین حرکات برای تقویت عضله ژملوس فوقانی 

احساسی که از آسیب دیدگی گروه عضلات ژملوس در افراد وجود دارد معمولا با دیگر گروه‌های عضلانی اشتباه گرفته می‌شود. زیرا محل ژملوس فوقانی و تحتانی در قسمت گلوتئال خیلی عمیق است و احساس ناخوشایند به علت آسیب به پیریفورمیس، چرخاننده جانبی دیگر لگن و یا یکی از سه عضله سرینی که خیلی بزرگ هستند و موقعیت سطحی تری قرارگرفته اند را با آسیب ژملوس اشتباه می‌گیرند. به منظور تسکین التهاب و احساس آزاردهنده در گروه ژملوس می‌توان از روش سرما وگرما دهی استفاده نمود. البته در برخی از موارد پزشک با توجه به شدت عارضه ممکن است حرکاتی را جهت تقویت عضله و افزایش دامنه حرکتی کلی عضلات را تجویز نماید. از بهترین حرکات برای تقویت عضله ژملوس فوقانی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• چرخش داخلی دول باسن

این حرکت نوعی تمرین کششی است که با کمک لگن روی چرخاننده‌های خارجی لگن در طی خم شدن لگن متمرکز است. برای انجام این تمرین تنها به یک صندلی یا نیمکت، رولپلاک و یک جارو نیاز خواهید داشت. جهت پیچاندن پای خود دور رولپلاک بنشینید و آن را بر روی پاشنه داخلی و خارجی ران خود بگذارید. سپس با حفظ تماس و کمک گرفتن از دست‌های خود لگن را به چرخش داخلی در محدوده نهایی سوق دهید. این وضعیت را 30 ثانیه نگهدارید یا چند نفس عمیق بکشید و به تعداد لازم آن را تکرار نمایید. لازم به ذکر است که چرخش داخلی حدود 45 درجه است و باید خم شدن 90 درجه روی زانو را طی انجام این حرکت حفظ کنید.

• چرخش سه نقطه‌ای باسن

در این تمرین باید روی یک تشک نرم وضعیت دست و زانوهایتان را حفظ نمایید. سپس در حالی که زانوی خود را خم نموده‌اید، زانو چپتان را به سینه نزدیک کرده و بعد زانو را به سمت سینه برگردانید و بعد به آهستگی پای خود را به طرف چپ و بعد به پشت بچرخانید. بر روی هر پا هشت الی ده بار این تمرین را تکرار کنید و سعی کنید همواره کششی صاف و تدریجی داشته باشید.

رفرنس:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/superior-gemellus-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/g/gemelli/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557420/

https://radiopaedia.org/articles/superior-gemellus-muscle

جدول: