معرفی عضله پیریفورمیس + آسیب ها و معرفی بهترین حرکات تقویتی

عضله پیریفورمیس عضله‌ای صاف و هرمی شکل است که نقش مهمی در حرکت و تثبیت لگن و ران دارد. این عضله در پشت عضله گلوتئوس مدیوس و زیر عضله گلوتئوس ماکسیموس در ناحیه خلفی لگن قرار گرفته است؛ و تحریک و سفتی آن‌ می‌تواند برای فرد ناراحتی قابل توجهی را ایجاد کند. در واقع ضعف عضله پیرفورمیس که یکی از دلایل سندرم پیریفورمیس به شمار می­رود؛ ممکن است منجر به درگیری عصب سیاتیک شده و بی حسی و گزگز را در طول مسیر این عصب به همراه داشته باشد. اگر‌ می‌خواهید با آناتومی این عضله، عملکرد، آسیب‌ها و بهترین حرکات جهت تقویت این عضله بیشتر آشنا شوید پیشنهاد‌ می‌کنیم تا پایان این مطلب همراه بنیاد سلامت دکتر حوصله باشید.

عضله پیریفورمیس چیست؟

این عضله هرمی شکل به صورت مسطح است و از سطح قدامی ساکروم، مابین سوراخ‌های خاجی بیرون‌ می‌آید و از سوراخ سیاتیک بزرگ خارج‌ می‌شود. این عضله همچنین به سطح گلوتئال ایلیوم در قسمت خلفی و تحتانی استخوان خاجی متصل می­گردد و بعد از عبور کردن از سوراخ سیاتیک بزرگ که بیشترین فضا را در این سوراخ اشغال می­کند؛ به قسمت بالایی تروکانتر بزرگ استخوان ران اتصال دارد. در واقع این عضله بیشترین ناحیه را داخل سوراخ سیاتیک بزرگتر اشغال‌ می‌کند. این عضله نسبت به سایر عضلات این ناحیه کوچکتر است. پیریفورمیس نقش مهمی در چرخش لگن به سمت خارج دارد و همزمان با چرخاننده‌های obturator externus و gemellus inferior کار‌ می‌کند.

همچنین ران را در حالتی که ران صاف است؛ به سمت خارج‌ می‌چرخاند و هنگامی که ران به صورت 90 درجه خم‌ می‌شود؛ ران را‌ دور می­کند. از این رو دارای تاثیر بسزایی در عملکرد ران و چرخش لگن است. لازم به ذکر است که نزدیکی این عضله به عصب سیاتیک به عنوان بزرگ‌ترین عصب بدن انسان موجب شده که برخی از افراد احساس آزاردهنده و التهابات موجود در این دو ناحیه را که از باسن تا پایین کمر‌ می‌شود را با یکدیگر اشتباه بگیرند. برای رفع فشار شده به این عضله، از ماساژ بافت عمیق و تمرینات حرکات اصلاحی استفاده می­شود.

محل قرارگیری عضله پیریفورمیس

عضله پیرفورمیس یا همان عضله گلابی شکل در پشت عضله گلوتئوس مدیوس و زیر عضله گلوتئوس ماکسیموس در ناحیه خلفی لگن قرار گرفته است. این عضله از ساکروم و سطح قدامی استخوان خاجی منشا گرفته و از سوراخ سیاتیک بزرگ عبور کرده تا از لگن خارج شود. انتهای این عضله نیز به راس تروکانتر بزرگ استخوان ران‌ می‌رسد.

بررسی سر ثابت و سر متحرک پیریفورمیس

عضله پیریفورمیس که در ناحیه لگن قرار دارد دارای دو سر ثابت و یک سر متحرک است. سر ثابت این عضله در دو قسمت خلفی و قدامی استخوان ساکروم متصل‌ می‌گردد. در این شرایط انقباض عضله موجب‌ می‌شود که بدن به طرف بیرون بچرخد و از خط میانی فاصله بگیرد. به عبارتی سر ثابت این عضله نقش مهمی در حرکت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن و چرخش بدن دارد.

سر متحرک نیز این عضله که به بالای استخوان فمور متصل‌ می‌شود با عبور از استخوان ساکروم و لگن به سمت ران حرکت‌ می‌کند. این حرکت دارای نقش مهمی در فعالیت‌هایی که نیاز به تثبیت لگن دارند مثل چرخش بدن در ورزش است.

سیستم عصب­رسانی پیریفورمیس

با توجه به اینکه عضله پیریفورمیس در ناحیه پشت باسن قرار گرفته؛ عصب سیاتیک در کنار آن واقع شده است.عصب سیایتیک از اتصال ریشه‌های عصبی L4 تاS3 تشکیل شده و با عبور از لگن به پشت باسن و ران‌ می‌رود. عصب تیبیال و عصب پرونئال دو شاخه اصلی این ناحیه هستند که هر یک سیستم عصب رسانی بخش خاصی را تامین‌ می‌کنند. به عبارتی عصب تیبیال عصب رسانی کف پا و حرکت خم کننده مچ پا را انجام‌ می‌دهد و عصب پرونئال قسمت استخوان‌های ساق پا به پشت پا را عصب رسانی‌ می‌کند و این دو عصب سیستم عصب رسانی عضله پیریفورمیس را تشکیل‌ می‌دهند. وارد شدن فشار به عصب سیاتیک موجب سندروم پیریفورمیس‌ می‌شود.

سیستم خون­رسانی پیریفورمیس

منبع خون­رسانی عضله پیریفورمیس شریان گلوتئال فوقانی و تحتانی و شریان‌های پودندال داخلی است و این شریان‌ها با تامین خون رسانی عضله پیریفورمیس موجب‌ می‌شوند که عملکرد مناسبی داشته باشد.

عملکرد عضله پیریفورمیس از نظر آناتومی

عضله‌های پیریفورمیس عضله‌های صاف و کوچکی هستند که از قسمت قدامی ساکروم نشات گرفته و تا تروکانتر بزرگ استخوان ران ادامه دارند. عملکرد این عضله‌ها از لحاظ آناتومی به شرح زیر است.

• چرخش هیپ

مهم‌ترین وظیفه این عضله کمک به چرخش جانبی مفصل ران است و به چرخش ران به طرف بیرون کمک‌ می‌نماید.

• ابداکشن

زمانی که لگن خم‌ می‌شود عضله پیریفورمیس به ابداکشن ران کمک کرده و حرکت ران را ساده‌ می‌نماید.

• تثبیت

از دیگر وظایف این عضله‌ می‌توان به ثبات مفصل ران و حفظ تعادل مناسب در حین حرکت اشاره نمود.

به طور کلی این عملکردهای آناتومی نشان دهنده تاثیر و اهمیت عضله پیریفورمیس در حرکات ران و ارتباط ساختارهای لگنی و اندام‌های تحتانی است.

عملکرد عضله پیریفورمیس از نظر بیومکانیک

عملکرد بیومکانیکی این عضله به علت موقعیت آناتومیک آن در اتصال به لگن و استخوان ران است. عضله پیریفورمیس از ناحیه خاجی آغاز شده و به بخش فوقانی استخوان ران متصل‌ می‌گردد و موجب‌ می‌شود که نیرو در تمامی جهات اعمال شود. این عضله در ترکیب با سایر عضلات خلفی ران به ثابت نگه داشتن سر استخوان ران در استخوان لگن و مفصل ران کمک‌ می‌کند.  علاوه بر این به چرخش خارجی مفصل ران و ابداکشن ران در حین خم شدن، اکستشن ران و باز کردن مفصل ران و تنظیم تعادل و سلامت بدن هنگام راه رفتن و دویدن کمک‌ می‌کند.

آسیب­های عضله پیریفورمیس

از آسیب‌های عضله پیریفورمیس تحت عنوان سندرم پیریفورمیس یاد‌ می‌کنند و زمانی رخ‌ می‌دهد که این عضله عصب سیاتیک را تحریک نماید و یا آن را فشرده سازد. این آسیب‌ها موجب بروز موارد زیر‌ می‌شود.

• احساس فشار عمیق و دردناک در قسمت باسن
• احساس ناخوشایند و آزاردهنده ای که عمدتا در ناحیه پشت ران منتشر‌ می‌گردد.
• ناتوانی در نشستن به صورت طولانی مدت
• احساس آزاردهنده در زمان انجام فعالیت‌هایی که از عضله پیریفورمیس استفاده‌ می‌کنند.
• کاهش دامنه حرکتی
• ایجاد اختلال در حرکات مفصل ران مخصوصا چرخش و ابداکشن

دلایل بروز آسیب­های پیریفورمیس

آسیب‌های این عضله یا سندروم پیریفورمیس‌ می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. البته روش‌هایی نیز وجود دارد که با استفاده از آن‌ها‌ می‌توان از آسیب دیدگی این عضله جلوگیری کند. از مهم‌ترین علل آسیب‌های پیریفورمیس‌ می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• استفاده بیش از حد از عضله

استفاده بیش از حد از عضله پیریفورمیس و انجام فعالیت‌هایی که با چرخش مکرر لگن و نشستن طولانی مدت همراه هستند موجب تحت فشار قرار گرفتن این عضله‌ می‌شوند.

• تروما

آسیب‌هایی که مستقیما به قسمت باسن و ناحیه پایینی بدن وارد‌ می‌شوند نیز التهاب این عضله را در پی دارد.

• عدم تعادل عضلانی

در صورت وجود ضعف در دیگر عضله‌های قسمت ران ، عضله پیریفورمیس متحمل کار بیش از حد برای جبران ضعف سایر عضلات خواهد شد.

• تغییرات عصبی

گاهی اوقات در بعضی از افراد نیز عصب سیاتیک به جای عبور از زیر عضله از عضله پیریفورمیس عبور کرده و موجب افزایش خطر فشردگی آن‌ می‌شود.

البته لازم است که اشاره کنیم در برخی از موارد آناتومی غیر طبیعی نیز‌ می‌تواند در ایجاد سندرم پیریفورمیس موثر باشد که از آن به عنوان سندرم پیریفورمیس اولیه نام‌ می‌برند. به عنوان مثال افرادی که عصب سیاتیک در بدن آن‌ها مسیر غیر طبیعی طی‌ می‌کند و با این عارضه متولد‌ می‌شوند و یا افرادی که با عضله پیریفورمیس یا عصب سیاتیک غیر معمول به دنیا‌ می‌آیند بیشتر در معرض ابتلا به این سندرم و عوارض ناشی از آن هستند.­

بهترین حرکات برای تقویت عضله پیریفورمیس

برای اثبات وجود سندرم پیریفورمیس آزمایش خاصی وجود ندارد. اما پزشکان معمولا برای تشخیص سایر مشکلات موجود در این ناحیه که علائمی مشترک با این سندرم دارند تست‌هایی مانند سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی و الکترومیوگرافی را تجویز‌ می‌کنند. برای رفع این مشکل و تقویت عضله‌های پیریفورمیس روش‌های مختلفی وجود دارد که از جمله آن‌ها‌ می‌توان به تمرینات کششی و تقویتی، گرما و سرما درمانی، ماساژ بافت عمیق، دارو و تزریق کورتیکواستروئید اشاره نمود. بهترین تمرینات و حرکات کششی برای تقویت این عضله‌ها به شرح زیر هستند.

کشش گلوتئال

در این حرکت باید به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید. سپس مچ پای راست را روی زانو چپ بگذارید و ران چپ را گرفته و به طرف سینه بکشید. در این حالت احساس کششن در باسن و قسمت خارجی لگن باید وجود داشته باشد و هر بار حرکت را 15 تا 30 ثانیه نگه دارید. نیاز است که این ورزش را سه بار برای هر طرف تکرار نمایید.

کشش عضلات همسترینگ در حالت ایستاده

روی یک چهارپایه که حدود 40 سانتی متر ارتفاع دارد پاشنه یک پای خود را قرار دهید و پا را از زانو صاف نگهدارید و به سمت جلو خم شوید. سپس از مفصل لگن ران را خم کنید تا در پشت ران حس کشش ملایمی داشته باشید. توجه کنید که شانه‌ها حتما صاف باشند و از کم خم نشوید. این حرکت را نیز 15 الی 30 ثانیه حفظ کنید و برای هر پا 3 بار تکرار نمایید.

 ابداکشن مفصل لگن

از پهلو از کنار درب بایستید و سمت سالم در کنار در قرار داشته باشد. یک باند کشی را دو مچ پای فرد آسیب دیده گره بزنید و انتهای گره زده دیگر باند را به درب در در نزدیکی زمین وصل کنید . سپس باند را به طرف بیرون بکشید و ساق پای خود را به صورت مستقیم نگه دارید و بعد به موقعیت قبل برگردید. این حرکن باید 2 سری 15 تایی انجام شود.

حرکت پلانک

در این حرکت باید روی ساعدهای خود دراز بکشید و در حالی که پاها مستقیم هستند لگن را از زمین بلند کنید تا در امتداد شانه‌ها قرار گیرند. در این حالت وزن خود را بر روی انگشتان پا و ساعد حفظ نمایید و 15 ثانیه وضعیت خود را حفظ کنید. حرکت پلانک را سه بار تکرار کنید و سعی کنید زمان حفظ حالت خود را به 30 الی 60 ثانیه برسانید.

حرکت صدفی

روی پهلوی سالم خود دراز بکشید و لگن و زانو خود را خم کنید و پاها را به هم بچسبانید.سپس به آرامی پای بالایی را به سمت سقف بالا ببرید و 2 ثانیه نگهدارید و مجددا به آهستگی پایین بیاورید. این حرکت را باید 2 سری 15 تایی تکرار کنید.

رفرنس:

Piriformis muscle: Origin, insertion and action | Kenhub

7 Best Stretches & Exercises for Piriformis Syndrome (clevelandclinic.org)

Piriformis – Attachments – Actions – TeachMeAnatomy

Piriformis Syndrome: Symptoms, Causes and Treatment (clevelandclinic.org)

Piriformis Origin, Anatomy & Function | Body Maps (healthline.com)

جدول: