مفصل گلنوهومرال که به طور معمول با نام مفصل شانه شناخته می‌شود، یکی از پیچیده‌ترین و متحرک‌ترین مفاصل در بدن انسان است. این مفصل، ارتباط بین استخوان بازو (هومروس) و حفره گلنوئید (بخشی از استخوان کتف) را برقرار می‌سازد و دامنه حرکتی گسترده‌ای را در جهات مختلف فراهم می‌کند. پایداری و عملکرد صحیح این مفصل، به عوامل متعددی وابسته است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، کپسول مفصلی است.
کپسول مفصلی شانه، ساختاری از بافت هم‌بند قوی و انعطاف‌پذیر است که مفصل گلنوهومرال را احاطه کرده و آن را محصور می‌کند. این ساختار، همچون یک پوشش محافظ، از مفصل در برابر نیروهای خارجی محافظت کرده و درعین‌حال، به حفظ پایداری آن کمک می‌کند. کپسول مفصلی، به واسطه رباط‌هایی که در آن تعبیه شده‌اند، استخوان‌ها را به یکدیگر متصل کرده و از جابه‌جایی بیش از حد آن‌ها جلوگیری می‌کند. این رباط‌ها، به طور خاص، در محدودکردن حرکات چرخشی و انتقالی مفصل نقش بسزایی دارند.
علاوه بر نقش حفاظتی و تثبیتی، کپسول مفصلی شانه در حفظ دامنه حرکتی ایمن نیز مؤثر است. انعطاف‌پذیری بافت کپسولی، امکان حرکت آزادانه استخوان بازو در حفره گلنوئید را فراهم می‌کند. بااین‌حال، این انعطاف‌پذیری، با محدودیت‌هایی همراه است که از بروز حرکات غیرطبیعی و آسیب‌زا جلوگیری می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، کپسول مفصلی، به‌عنوان یک ترمز طبیعی، از حرکت مفصل فراتر از دامنه مجاز جلوگیری کرده و از ساختارهای اطراف، مانند عضلات، تاندون‌ها و اعصاب، محافظت می‌کند. در این مقاله از سایت دکتر حوصله قصد داریم به بررسی پارگی کپسول مفصل شانه، علل و علائم آن بپردازیم.
پارگی کپسول مفصل شانه چیست؟
پارگی کپسول مفصل شانه، به آسیب و گسستگی در بافت هم‌بند اطراف مفصل گلنوهومرال گفته می‌شود. این آسیب، می‌تواند در نتیجه ضربه مستقیم، کشیدگی ناگهانی، یا حرکات تکراری و فرسایشی ایجاد شود. شدت پارگی کپسول مفصلی، می‌تواند از یک کشیدگی جزئی و آسیب میکروسکوپی در بافت کپسولی تا یک گسیختگی کامل متغیر باشد.
هنگامی که کپسول مفصلی دچار پارگی می‌شود، پایداری مفصل شانه به خطر می‌افتد. این بی‌ثباتی، منجر به جابه‌جایی مفصل (دررفتگی) یا نیمه دررفتگی (سابلاکساسیون) می‌شود. دررفتگی مفصل شانه، وضعیتی است که در آن استخوان بازو به طور کامل از حفره گلنوئید خارج می‌شود. سابلاکساسیون، وضعیتی است که در آن استخوان بازو به طور جزئی از حفره گلنوئید خارج شده و دوباره به‌جای خود بازمی‌گردد. هر دوی این حالات، می‌توانند بسیار ناراحت‌کننده باشند و به آسیب بیشتر به مفصل و بافت‌های اطراف منجر شوند.
علاوه بر بی‌ثباتی، پارگی کپسول مفصل شانه، محدودیت حرکتی را نیز ایجاد می‌کند. آسیب به بافت کپسولی، ممکن است باعث ایجاد التهاب و سفتی در مفصل شود که این امر، دامنه حرکتی مفصل را محدود می‌کند. فرد ممکن است در انجام حرکاتی مانند بالابردن دست، چرخاندن بازو، یا رسیدن به پشت دچار مشکل شود. این محدودیت حرکتی، می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، شانه‌کردن موها، یا رانندگی را دشوار سازد.
ارتباط بین پارگی کپسول شانه و بی‌ثباتی یا محدودیت حرکتی، مستقیماً به‌شدت آسیب بستگی دارد. در موارد پارگی جزئی، ممکن است فرد تنها با ناراحتی خفیف و محدودیت جزئی در دامنه حرکتی مواجه شود. اما در موارد پارگی کامل، بی‌ثباتی شدید و محدودیت قابل‌توجه در دامنه حرکتی محتمل است.
علائم پارگی کپسول مفصل شانه
علائم پارگی کپسول مفصل شانه، می‌تواند بسته به‌شدت آسیب، محل پارگی، و عوامل فردی متفاوت باشد. بااین‌حال، برخی از نشانه‌ها و علائم رایج وجود دارد که می‌توانند به تشخیص این آسیب کمک کنند.
یکی از علائم شایع پارگی کپسول مفصل شانه، احساس درد عمقی یا تیرکشنده در مفصل است. این احساس ناخوشایند، ممکن است به طور مداوم وجود داشته باشد یا تنها در هنگام انجام حرکات خاصی تشدید شود. به طور معمول، حرکاتی که باعث کشیدگی یا فشار بر روی کپسول مفصلی می‌شوند، مانند بالابردن دست به بالای سر، چرخاندن بازو به خارج، یا قراردادن دست در پشت کمر، این حس ناخوشایند را تشدید می‌کنند.
احساس بی‌ثباتی در مفصل شانه، یکی دیگر از علائم مهم پارگی کپسول مفصلی به شمار می‌رود. فرد ممکن است احساس کند که مفصل شانه در حال در رفتن است یا کنترل خود را بر روی حرکت بازو ازدست‌داده است. این احساس، می‌تواند در هنگام انجام فعالیت‌هایی که نیاز به استفاده از بازو در موقعیت‌های خاصی دارند، مانند پرتاب‌کردن توپ یا بلندکردن اجسام سنگین، بیشتر احساس شود. در موارد شدیدتر، ممکن است فرد به طور واقعی دچار دررفتگی یا نیمه دررفتگی مفصل شود.
محدودیت در دامنه حرکتی مفصل شانه، یکی دیگر از نشانه‌های مهم پارگی کپسول مفصلی است. فرد ممکن است متوجه شود که نمی‌تواند بازوی خود را به طور کامل حرکت دهد یا در انجام حرکات خاصی دچار مشکل می‌شود. این محدودیت، می‌تواند به دلیل التهاب، سفتی، یا احساس ناخوشایند در مفصل ایجاد شود. در برخی موارد، ممکن است فرد به طور ناخودآگاه از حرکت‌دادن بازوی خود خودداری کند تا از تشدید جلوگیری شود.
حساسیت به حرکت‌های خاص شانه نیز از دیگر علائم احتمالی پارگی کپسول مفصلی محسوب می‌گردد. فرد ممکن است متوجه شود که انجام حرکات خاصی باعث ایجاد یا تشدید احساس ناخوشایند در مفصل می‌شود. این حرکات، معمولاً شامل حرکاتی هستند که باعث کشیدگی یا فشار بر روی کپسول مفصلی می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، فرد ممکن است در هنگام تلاش برای چرخاندن بازو به خارج یا بالابردن دست به بالای سر، احساس ناخوشایند کند.
علل پارگی کپسول مفصل شانه
کپسول مفصلی شانه، ساختاری محکم و انعطاف‌پذیر است که استخوان بازو (هومروس) را به استخوان کتف (اسکاپولا) متصل کرده و ثبات مفصل را فراهم می‌آورد. پارگی در این کپسول می‌تواند در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود که غالباً به آسیب‌های تروماتیک یا فشارهای مکرر مرتبط است.
ضربه مستقیم به شانه، یکی از علل اصلی پارگی کپسول به شمار می‌رود. این ضربه که ممکن است در اثر سقوط، تصادف یا برخورد در حین فعالیت‌های ورزشی رخ دهد، می‌تواند به طور مستقیم به کپسول مفصلی آسیب برساند و باعث پارگی یا کشیدگی آن شود. شدت آسیب به میزان نیروی وارده و وضعیت مفصل در هنگام ضربه بستگی دارد.
دررفتگی یا نیمه دررفتگی مکرر مفصل شانه نیز، ریسک پارگی کپسول را افزایش می‌دهد. در هر بار دررفتگی، کپسول مفصلی تحت‌فشار و کشیدگی قرار می‌گیرد و به‌مرورزمان، استحکام خود را از دست می‌دهد. این امر، به‌ویژه در افراد جوان و ورزشکاران که فعالیت‌های پرتحرک انجام می‌دهند، اهمیت بسزایی دارد.
حرکات پرفشار ناگهانی از جمله حرکاتی که دامنه حرکتی مفصل را به حداکثر می‌رسانند، می‌توانند سبب پارگی کپسول شوند. پرتاب سریع توپ، بلندکردن اجسام سنگین به طور ناگهانی، یا حرکات چرخشی شدید از جمله این موارد هستند. در این شرایط، کپسول مفصلی قادر به تحمل بار اضافی نبوده و پاره می‌شود.
آسیب‌های ناشی از فشار بیش از حد روی مفصل نیز، از دیگر عوامل مهم در ایجاد پارگی کپسول محسوب می‌شوند. این نوع آسیب‌ها که معمولاً در فعالیت‌های تکراری و طولانی‌مدت رخ می‌دهند، باعث ساییدگی و تضعیف تدریجی کپسول مفصلی می‌شوند. مشاغلی که نیاز به حرکات مکرر بالای سر دارند، مانند نقاشی ساختمان یا کار در خط تولید، می‌توانند فرد را در معرض این نوع آسیب قرار دهند.
راه‌های تشخیص پارگی کپسول مفصل شانه
تشخیص دقیق پارگی کپسول مفصل شانه، برای تعیین برنامه توان‌بخشی مناسب، از اهمیت بالایی برخوردار است. فرایند تشخیص، شامل جمع‌آوری شرح‌حال دقیق از بیمار، انجام تست‌های بالینی بی‌ثباتی و استفاده از روش‌های تصویربرداری تخصصی است.
شرح‌حال دقیق، اولین گام در تشخیص پارگی کپسول محسوب می‌شود. در این مرحله، پزشک اطلاعات کاملی درباره نحوه شروع آسیب، نوع فعالیت‌هایی که باعث تشدید نشانه‌ها می‌شوند، سابقه دررفتگی یا نیمه دررفتگی مفصل شانه و سایر بیماری‌های زمینه‌ای کسب می‌کند. این اطلاعات، سرنخ‌های ارزشمندی را برای تشخیص علت و شدت آسیب ارائه می‌دهد.
تست‌های بالینی بی‌ثباتی، مجموعه‌ای از مانورهای فیزیکی هستند که توسط پزشک برای ارزیابی میزان ثبات مفصل شانه انجام می‌شوند. این تست‌ها، شامل بررسی میزان حرکت مفصل، وجود شلی غیرطبیعی و واکنش بیمار به اعمال نیرو بر روی مفصل است. تست‌های آپرهنشن (Apprehension Test)، رلوکیشن (Relocation Test) و سولیوان (Sulcus Sign) از جمله تست‌های رایج در ارزیابی ناپایداری شانه هستند.
تصویربرداری تخصصی، به‌ویژه ام‌آر‌آی (MRI)، نقش کلیدی در ارزیابی دقیق بافت نرم مفصل شانه ایفا می‌کند. ام‌آر‌آی با ارائه تصاویر با جزئیات از کپسول مفصلی، رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف مفصلی، به پزشک کمک می‌کند تا محل و شدت پارگی را به طور دقیق تعیین کند. این اطلاعات، برای برنامه‌ریزی استراتژی توان‌بخشی مناسب، بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر ام‌آر‌آی، در مواردی که آسیب استخوانی نیز مشکوک باشد، از رادیوگرافی (X-ray) یا سی‌تی‌اسکن (CT Scan) نیز استفاده می‌شود.
حرکات ورزشی برای بهبود پارگی کپسول مفصل شانه
برنامه توان‌بخشی و تمرینات ورزشی نقش اساسی در بهبود عملکرد مفصل شانه پس از پارگی کپسول ایفا می‌کند. هدف از این تمرینات، تقویت عضلات پایدارکننده شانه، بهبود دامنه حرکتی، افزایش حس عمقی و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره و ورزشی است. نوع و شدت تمرینات، بسته به محل و شدت پارگی، شرایط فردی بیمار و اهداف توان‌بخشی، توسط پزشک یا متخصص توان‌بخشی تعیین می‌شود.
انواع پارگی کپسول مفصل شانه
پارگی کپسول مفصل شانه را می‌توان بر اساس محل پارگی و شدت آسیب، به انواع مختلفی تقسیم کرد. این دسته‌بندی، به پزشک کمک می‌کند تا استراتژی توان‌بخشی مناسب را برای هر بیمار تعیین کند.
بر اساس محل پارگی، کپسول مفصلی را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد که شامل قدامی (جلویی)، خلفی (پشتی) و تحتانی (پایینی) هستند.
پارگی قدامی، شایع‌ترین نوع پارگی کپسول است و معمولاً در اثر دررفتگی‌های مکرر شانه ایجاد می‌شود. پارگی خلفی، کمتر شایع است و معمولاً در اثر ضربه مستقیم به پشت شانه یا حرکات چرخشی شدید رخ می‌دهد. پارگی تحتانی، معمولاً با آسیب‌های دیگر شانه، مانند پارگی روتاتورکاف، همراه است.
بر اساس شدت آسیب، پارگی کپسول را می‌توان به دودسته کلی تقسیم کرد که شامل پارگی جزئی و پارگی کامل خواهند بود. در پارگی جزئی، تنها بخشی از کپسول مفصلی پاره شده است و مفصل هنوز تا حدودی پایدار است. در پارگی کامل، کپسول مفصلی به طور کامل پاره شده و مفصل به‌شدت ناپایدار است.
تفاوت در شدت آسیب، تأثیر قابل‌توجهی بر علائم و استراتژی توان‌بخشی دارد. پارگی‌های جزئی با نشانه‌های کمتر و دوره توان‌بخشی کوتاه‌تری همراه هستند، درحالی‌که پارگی‌های کامل، نیاز به توان‌بخشی طولانی‌مدت و در برخی موارد، جراحی دارند.
راه‌های پیشگیری از پارگی کپسول مفصل شانه
پیشگیری از پارگی کپسول مفصل شانه، نقش مهمی در حفظ سلامت مفصل و جلوگیری از ناتوانی ایفا می‌کند. با انجام راهکارهای مناسب، می‌توان ریسک آسیب را به طور قابل‌توجهی کاهش داد.
تقویت عضلات پایدارکننده مفصل شانه، یکی از مؤثرترین راهکارهای پیشگیری است. عضلات روتاتورکاف، دلتوئید، ذوزنقه‌ای و رومبوئیدها، نقش حیاتی در حفظ ثبات و عملکرد صحیح مفصل شانه دارند. انجام تمرینات تقویتی منظم، به تقویت این عضلات و افزایش مقاومت مفصل در برابر آسیب کمک می‌کند.
اصلاح تکنیک‌های ورزشی در ورزش‌های پرتحرک و پرتابی، از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از تکنیک صحیح، فشار وارد بر مفصل را کاهش داده و از بروز آسیب‌های ناگهانی جلوگیری می‌کند. آموزش توسط مربیان مجرب و رعایت اصول ارگونومیک در حین فعالیت‌های ورزشی، می‌تواند به طور قابل‌توجهی ریسک پارگی کپسول را کاهش دهد.
پرهیز از حرکات پرریسک، مانند حرکات چرخشی شدید و ناگهانی شانه، و بلندکردن اجسام سنگین با تکنیک نامناسب، نیز در پیشگیری از آسیب مؤثر است. در صورت نیاز به انجام این حرکات، باید بااحتیاط و کنترل کامل انجام شوند.
برنامه‌ریزی تمرینی متعادل، شامل تمرینات گرم‌کردن، سردکردن، کششی و تقویتی، به حفظ انعطاف‌پذیری و آمادگی عضلات کمک می‌کند و از بروز آسیب‌های ناشی از فشار بیش از حد جلوگیری خواهد نمود. افزایش تدریجی شدت تمرینات و اجتناب از تمرین بیش از حد، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
نتیجه‌گیری
پارگی کپسول مفصل شانه، آسیبی است که می‌تواند منجر به ناپایداری مفصل و محدودیت عملکرد شود. تشخیص دقیق و تفکیک این آسیب از سایر اختلالات شانه، از اهمیت بالایی برخوردار است. این تشخیص، با استفاده از شرح‌حال دقیق، تست‌های بالینی بی‌ثباتی و تصویربرداری تخصصی مانند ام‌آر‌آی، انجام می‌شود. نوع و شدت پارگی، تأثیر قابل‌توجهی بر علائم و استراتژی توان‌بخشی دارد.
رویکردهای پیشگیرانه، مانند تقویت عضلات پایدارکننده مفصل، اصلاح تکنیک‌های ورزشی، پرهیز از حرکات پرریسک و برنامه‌ریزی تمرینی متعادل، نقش مهمی در کاهش ریسک آسیب ایفا می‌کنند. توان‌بخشی و تمرینات کنترل‌شده، نقش کلیدی در بازیابی کامل عملکرد مفصل دارند. باتوجه‌به پیچیدگی مفصل شانه و تنوع آسیب‌ها، همکاری نزدیک بین بیمار، پزشک و متخصص توان‌بخشی، برای دستیابی به بهترین نتیجه، ضروری خواهد بود.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
