مفصل شانه، ساختاری پیچیده و ظریف است که دامنه حرکتی گسترده‌ای را برای اندام فوقانی فراهم می‌آورد. این مفصل از اتصال سه استخوان اصلی تشکیل شده است که شامل استخوان بازو (هومروس)، استخوان کتف (اسکاپولا) و استخوان ترقوه (کلاویکل) هستند. سر استخوان بازو به حفره‌ای کم‌عمق در استخوان کتف به نام حفره گلنوئید متصل می‌شود و این اتصال، امکان حرکات چند جهته بازو را فراهم می‌آورد. بالای این مفصل، زائده‌ای استخوانی از استخوان کتف به نام آکرومیون قرار دارد که به‌عنوان سقف محافظتی برای ساختارهای زیرین عمل می‌کند.
فضای بین سر استخوان بازو و آکرومیون، ناحیه‌ای حیاتی است که در آن تاندون‌های عضلات چرخاننده شانه (روتاتور کاف) و یک کیسه حاوی مایع به نام بورس ساب آکرومیال قرار دارند. تاندون‌های روتاتور کاف، عضلات اصلی تثبیت‌کننده و حرکت‌دهنده شانه هستند و بورس، اصطکاک بین تاندون‌ها و آکرومیون را کاهش می‌دهد. عملکرد صحیح شانه، به تعادل ظریف بین عضلات مختلف اطراف مفصل وابسته است.
عدم تعادل عضلانی، ناهنجاری‌های ساختاری، یا حرکات تکراری می‌تواند منجر به باریک شدن فضای بین آکرومیون و سر استخوان بازو گردد. این باریک شدن، احتمال گیرافتادگی بافت‌ها در این ناحیه را افزایش می‌دهد و در نهایت می‌تواند منجر به سندروم گیرافتادگی شانه شود. در این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم و علل سندروم گیرافتادگی شانه خواهیم پرداخت.
سندروم گیرافتادگی شانه چیست؟
سندروم گیرافتادگی شانه (Shoulder Impingement Syndrome)، وضعیتی است که در آن تاندون‌های عضلات روتاتور کاف و/یا بورس ساب آکرومیال، به طور مکرر در زیر آکرومیون فشرده می‌شوند. این فشردگی، اغلب هنگام بالابردن بازو یا انجام حرکات چرخشی رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی و بروز ناراحتی شود. به‌عبارت‌دیگر، سندروم گیرافتادگی شانه، در نتیجه کاهش فضای موجود برای حرکت آزادانه تاندون‌ها و بورس در زیر آکرومیون ایجاد می شود.
هنگامی که بازو بالا برده می‌شود، تاندون‌های روتاتور کاف و بورس ساب آکرومیال از زیر آکرومیون عبور می‌کنند. در حالت عادی، این عبور بدون هیچ مشکلی صورت می‌گیرد. اما اگر فضای زیر آکرومیون به دلیل عوامل مختلفی مانند خار استخوانی، ضخیم‌شدن بورس، یا عدم تعادل عضلانی باریک شده باشد، این ساختارها تحت‌فشار قرار می‌گیرند. این فشار مکرر، می‌تواند به‌تدریج منجر به تحریک و التهاب تاندون‌ها (تاندونیت) و بورس (بورسیت) شود.
ادامه این روند، می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی‌های جدی‌تری مانند پارگی جزئی یا کامل تاندون‌های روتاتور کاف گردد.
علائم سندروم گیرافتادگی شانه
سندروم گیرافتادگی شانه، با طیف وسیعی از نشانه‌ها همراه است که شدت آن‌ها می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. شناسایی این نشانه‌ها، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و ارائه مداخلات مناسب ایفا می‌کند.
یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها، احساس ناراحتی در قسمت جلویی یا خارجی شانه است. این ناراحتی، اغلب به‌صورت تدریجی شروع می‌شود و باگذشت زمان بدتر می شود. ممکن است فرد در ابتدا فقط هنگام انجام فعالیت‌های خاص احساس ناراحتی کند، اما با پیشرفت عارضه، ناراحتی به طور مداوم وجود داشته باشد.
افزایش ناراحتی هنگام بالابردن بازو یا انجام فعالیت‌های بالای سر، از دیگر نشانه‌های کلیدی سندروم گیرافتادگی شانه به شمار می‌رود. این نوع حرکات، باعث افزایش فشار بر تاندون‌ها و بورس زیر آکرومیون می‌شود و در نتیجه، احساس ناراحتی تشدید می‌شود. فعالیت‌هایی مانند شانه‌زدن موها، برداشتن اشیا از قفسه‌های بالا، یا پرتاب توپ، می‌توانند باعث بروز ناراحتی قابل‌توجهی شوند.
ضعف عضلانی در شانه و بازو نیز، از نشانه‌های مهم سندروم گیرافتادگی شانه خواهد بود. ناراحتی مزمن، می‌تواند منجر به کاهش قدرت عضلات اطراف شانه شود و انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار سازد. به‌عنوان‌مثال، فرد ممکن است در بلندکردن اجسام سنگین یا چرخاندن بازو با مقاومت، با مشکل مواجه شود.
محدودیت حرکتی در شانه نیز، یکی دیگر از نشانه‌های این عارضه است. ناراحتی و ضعف عضلانی، می‌توانند دامنه حرکتی شانه را محدود کنند و انجام حرکات خاص را غیرممکن سازند. فرد ممکن است نتواند بازوی خود را به طور کامل بالا ببرد یا به پشت خود برساند. علاوه بر نشانه‌های ذکر شده، برخی از افراد مبتلا به سندروم گیرافتادگی شانه، ممکن است در هنگام خوابیدن به پهلوی آسیب‌دیده، احساس ناراحتی کنند. همچنین، ممکن است هنگام حرکت‌دادن شانه، صدایی مانند تق‌تق یا ساییدگی شنیده شود.
علل سندروم گیرافتادگی شانه
علل متعددی می‌توانند در بروز سندروم گیرافتادگی شانه نقش داشته باشند. این عوامل می‌توانند به‌صورت مجزا یا ترکیبی، سبب باریک شدن فضای ساب‌آکرومیال و افزایش فشار بر بافت‌های نرم شوند. برخی از شایع‌ترین علل سندرم محدودیت حرکتی کتف عبارت‌اند از:
ضعف یا عدم تعادل عضلات روتاتور کاف
عضلات روتاتور کاف (Supraspinatus, Infraspinatus, Teres Minor, Subscapularis) گروهی از عضلات هستند که مفصل شانه را تثبیت کرده و به حرکت و کنترل آن کمک می‌کنند. ضعف یا عدم تعادل در قدرت و عملکرد این عضلات، منجر به جابه‌جایی غیرطبیعی سر استخوان بازو در حفره گلنوئید (محل اتصال استخوان بازو به کتف) می‌شود. این جابه‌جایی سبب باریک شدن فضای ساب‌آکرومیال و افزایش فشار بر تاندون‌های روتاتور کاف به‌خصوص تاندون سوپرااسپیناتوس می‌گردد.
پاسچر نامناسب
وضعیت بدنی نامناسب، مانند قوز کردن و گرد شدن شانه‌ها، می‌تواند موقعیت استخوان کتف را تغییر داده و سبب باریک شدن فضای ساب‌آکرومیال شود. این امر فشار وارده بر تاندون‌ها و بورس را افزایش داده و منجر به گیرافتادگی و التهاب می‌شود. نشستن طولانی‌مدت پشت میز کامپیوتر باحالت بدنی نامناسب، یکی از عوامل شایع در بروز این عارضه است.
حرکات تکراری بالای سر
انجام حرکات مکرر بالای سر در ورزش‌هایی مانند شنا، تنیس، بیسبال یا مشاغلی مانند نقاشی و نجاری، می‌تواند فشار زیادی را بر تاندون‌های روتاتور کاف وارد کرده و منجر به التهاب و گیرافتادگی شود. این حرکات تکراری، به‌مرورزمان باعث ساییدگی و آسیب‌دیدن بافت‌های نرم اطراف مفصل شانه می‌گردند.
شکل غیرطبیعی آکرومیون
شکل آکرومیون که قسمتی از استخوان کتف است که بر روی مفصل شانه قرار دارد، می‌تواند در فضای ساب‌آکرومیال تأثیرگذار باشد. در برخی افراد، آکرومیون دارای شکل منحنی یا قلابی است که فضای ساب‌آکرومیال را باریک‌تر کرده و احتمال گیرافتادگی را افزایش می‌دهد. این نوع آکرومیون که به‌عنوان آکرومیون نوع III شناخته می‌شود، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سندرم گیرافتادگی شانه قرار دارد.
بی‌ثباتی مفصل شانه
بی‌ثباتی مفصل شانه که به معنای حرکت بیش از حد سر استخوان بازو در حفره گلنوئید است، می‌تواند ناشی از آسیب‌دیدگی رباط‌ها و کپسول مفصلی باشد. این بی‌ثباتی منجر به جابه‌جایی غیرطبیعی سر استخوان بازو و باریک شدن فضای ساب‌آکرومیال می‌شود. در چنین شرایطی، عضلات روتاتور کاف مجبور می‌شوند برای حفظ ثبات مفصل شانه بیشتر تلاش کنند که این موضوع سبب خستگی و التهاب آن‌ها می‌گردد.
راه‌های تشخیص سندروم گیرافتادگی شانه
تشخیص دقیق سندروم گیرافتادگی شانه، برای تعیین بهترین روش درمانی و جلوگیری از پیشرفت بیماری بسیار مهم است. تشخیص معمولاً بر اساس ترکیبی از شرح‌حال، معاینه فیزیکی، و در صورت لزوم، تصویربرداری انجام می‌شود.
شرح‌حال دقیق
پزشک ابتدا به‌دقت به شرح‌حال بیمار گوش می‌دهد تا اطلاعاتی در مورد علائم، نحوه شروع درد، فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، و سابقه آسیب‌دیدگی شانه جمع‌آوری کند. اطلاع از شغل بیمار، نوع فعالیت‌های ورزشی، و عادات روزمره، می‌تواند در تشخیص علت اصلی درد شانه بسیار مفید باشد.
تست‌های فیزیکی
معاینه فیزیکی شامل ارزیابی دامنه حرکتی مفصل شانه، بررسی قدرت عضلات روتاتور کاف، و انجام تست‌های اختصاصی برای شناسایی گیرافتادگی است. برخی از رایج‌ترین تست‌های فیزیکی عبارت‌اند از:
- تست نیر (Neer Test): در این تست، پزشک بازوی بیمار را به سمت بالا و جلو می‌برد، درحالی‌که دست بیمار به سمت پایین قرار دارد. این حرکت باعث فشرده‌شدن تاندون‌های روتاتور کاف در فضای ساب‌آکرومیال شده و در صورت وجود گیرافتادگی، درد ایجاد می‌کند.
- تست هاوکینز – کندی (Hawkins-Kennedy) ابزاری تشخیصی در ارزیابی مشکلات شانه به‌خصوص سندرم ایمپینجمنت (impingement syndrome) یا گیرافتادگی تاندون‌های روتاتور کاف در فضای ساب‌آکرومیال به شمار می‌رود. در این مانور بالینی، پزشک بازوی بیمار را به حالت خم شده (فلکشن) درآورده و سپس آن را به سمت داخل چرخش می‌دهد (داخلی روتیشن). این حرکت سبب فشرده‌شدن تاندون‌های روتاتور کاف، به‌ویژه تاندون سوپرااسپیناتوس، در زیر زائده آکرومیون می‌شود.
- تست جوت (Jobe Test): این تست برای ارزیابی قدرت و عملکرد تاندون سوپرااسپیناتوس استفاده می‌شود. بیمار بازوی خود را در زاویه 90 درجه از بدن دور کرده و شست خود را به سمت پایین نگه می‌دارد. سپس پزشک سعی می‌کند بازوی بیمار را به سمت پایین فشار دهد، و بیمار باید در برابر این نیرو مقاومت کند. ضعف در این تست، می‌تواند نشان‌دهنده پارگی یا التهاب تاندون سوپرااسپیناتوس باشد.
تصویربرداری
درصورتی‌که تشخیص قطعی با معاینه فیزیکی امکان‌پذیر نباشد، یا برای رد سایر علل احتمالی درد شانه، ممکن است از تصویربرداری استفاده شود. رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری برای تشخیص سندرم محدودیت حرکتی کتف عبارت‌اند از:
- رادیوگرافی (X-Ray): رادیوگرافی برای بررسی استخوان‌ها و شناسایی ناهنجاری‌هایی مانند خار استخوانی در آکرومیون یا آرتروز مفصل شانه استفاده می‌شود. اگرچه رادیوگرافی نمی‌تواند آسیب‌های بافت نرم را نشان دهد، اما می‌تواند به رد سایر علل درد شانه کمک کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI بهترین روش برای بررسی بافت‌های نرم، مانند تاندون‌های روتاتور کاف، بورس و رباط‌ها است. MRI پارگی تاندون، التهاب بورس و سایر آسیب‌های بافت نرم را بادقت بالایی نشان می‌دهد.
- سونوگرافی: سونوگرافی برای بررسی تاندون‌های روتاتور کاف و بورس استفاده می‌شود. سونوگرافی معمولاً ارزان‌تر از MRI است، اما دقت آن در تشخیص آسیب‌های بافت نرم کمتر خواهد بود.
حرکات ورزشی برای بهبود سندروم گیرافتادگی شانه
برنامه تمرینی مناسب، تحت‌نظر پزشک متخصص، نقش مهمی در بهبود سندروم گیرافتادگی شانه دارد. این تمرینات باهدف تقویت عضلات روتاتور کاف، بهبود دامنه حرکتی، اصلاح پاسچر، و کاهش التهاب انجام می‌شوند. در ادامه، توضیحات تکمیلی در خصوص حرکات ورزشی مناسب، توسط پزشک ارائه خواهد شد.
درمان و شدت علائم
درمان سندروم گیرافتادگی شانه، بسته به‌شدت علائم و علت اصلی بیماری، می‌تواند متفاوت باشد. در بیشتر موارد، درمان‌های غیرجراحی ابتدا امتحان می‌شوند و در صورت عدم موفقیت، ممکن است جراحی در نظر گرفته شود. درمان‌های غیرجراحی شامل موارد زیر خواهد بود:
- استراحت: اجتناب از فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، به کاهش التهاب و تسریع روند بهبودی کمک خواهد کرد.
- یخ: استفاده از یخ به مدت 15-20 دقیقه، چندین بار در روز، می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن به کاهش درد و التهاب کمک خواهند کرد.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی شامل تمرینات تقویتی، کششی و اصلاح پاسچر است که برای بهبود عملکرد مفصل شانه و کاهش درد مفید هستند.
- تزریق کورتیکواستروئید: تزریق کورتیکواستروئید به فضای ساب‌آکرومیال می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
درصورتی‌که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی در نظر گرفته شود. جراحی معمولاً شامل برداشتن بخشی از آکرومیون (آکرومیوپلاستی) برای افزایش فضای ساب‌آکرومیال یا ترمیم تاندون‌های روتاتور کاف آسیب‌دیده است.
شدت علائم سندروم گیرافتادگی شانه از درد خفیف تا درد شدید و ناتوان‌کننده متغیر است. در مراحل اولیه، درد ممکن است فقط در حین انجام فعالیت‌های خاص احساس شود، اما با پیشرفت بیماری، درد می‌تواند در حالت استراحت نیز وجود داشته باشد. محدودیت دامنه حرکتی، ضعف عضلات شانه و اختلال در خواب نیز از دیگر علائم شایع این عارضه هستند.
راه‌های پیشگیری از سندروم گیرافتادگی شانه
پیشگیری از سندروم گیرافتادگی شانه، با رعایت نکات زیر امکان‌پذیر است:
- اصلاح پاسچر: حفظ وضعیت بدنی مناسب، به‌ویژه هنگام نشستن و ایستادن، می‌تواند به جلوگیری از باریک شدن فضای ساب‌آکرومیال کمک کند.
- تقویت عضلات پایدارکننده شانه: تقویت عضلات روتاتور کاف و عضلات اطراف کتف، به تثبیت مفصل شانه و جلوگیری از جابه‌جایی غیرطبیعی سر استخوان بازو کمک زیادی خواهد کرد.
- کنترل دامنه حرکتی: انجام حرکات کششی منظم، می‌تواند به حفظ دامنه حرکتی مفصل شانه و جلوگیری از سفتی آن کمک نماید.
- پرهیز از حرکات تکراری تحریک‌کننده: اجتناب از انجام حرکات مکرر بالای سر، یا انجام آن‌ها با تکنیک صحیح و استراحت کافی، از ایجاد فشار بیش از حد بر تاندون‌های روتاتور کاف جلوگیری خواهد کرد.
- اصلاح تکنیک‌های ورزشی: اطمینان از استفاده از تکنیک صحیح در ورزش‌هایی مانند شنا، تنیس و بیسبال، می‌تواند از آسیب‌دیدگی شانه جلوگیری کند.
- گرم‌کردن مناسب: قبل از شروع هرگونه فعالیت ورزشی، انجام گرم‌کردن مناسب و کشش عضلات شانه، ضروری است.
نتیجه‌گیری
سندروم گیرافتادگی شانه، یک عارضه شایع و ناتوان‌کننده است که می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد تأثیر منفی بگذارد. تشخیص دقیق و زودهنگام این عارضه، از اهمیت بالایی برخوردار است. انجام اقداماتی از قبیل استراحت، یخ، داروهای ضدالتهابی، فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی، معمولاً اولین خط بهبود این عارضه است. درصورتی‌که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی در نظر گرفته شود. با رعایت نکات پیشگیری، مانند اصلاح پاسچر، تقویت عضلات پایدارکننده شانه، کنترل دامنه حرکتی و پرهیز از حرکات تکراری تحریک‌کننده، می‌توان از بروز این عارضه جلوگیری کرد. تمرینات اصلاحی و بازتوانی مناسب، نقش مهمی در بازگشت موفق به فعالیت و جلوگیری از عود بیماری دارند.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
