مفصل شانه، یکی از پیچیده‌ترین و متحرک‌ترین مفاصل بدن انسان بوده و از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است که دامنه حرکتی وسیعی را برای اندام فوقانی فراهم می‌آورد. این دامنه حرکتی گسترده، با ضرورتی برای حفظ ثبات مفصل در برابر نیروهای مختلف، همراه است. ساختارهای متعدد و متنوعی در تأمین این پایداری نقش دارند که اختلال در عملکرد هر یک از آن‌ها، پایداری مفصل را به مخاطره می‌اندازد. در هسته مرکزی ثبات مفصل شانه، حفره گلنوئید قرار دارد. این حفره که بخشی از استخوان کتف است، سر استخوان بازو را در خود جای می دهد. با این حال، سطح تماس بین سر استخوان بازو و حفره گلنوئید محدود است، امری که به خودی خود، ثبات مفصل را تضعیف می کند.
برای جبران این نقص، ساختارهای پایدارکننده متعددی در اطراف مفصل قرار گرفته‌اند. لابروم، حلقه‌ای از جنس غضروف لیفی است که لبه حفره گلنوئید را احاطه کرده و عمق آن را افزایش می‌دهد. این افزایش عمق، سطح تماس بین سر استخوان بازو و حفره گلنوئید را بیشتر کرده و در نتیجه، ثبات مفصل را بهبود می‌بخشد. آسیب به لابروم که اغلب در اثر ضربه یا حرکات تکراری رخ می‌دهد، می‌تواند پایداری مفصل را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد.
رباط‌ها، نوارهای محکمی از بافت هم‌بند هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. رباط‌های گلنوهومرال، مجموعه‌ای از سه رباط هستند که در جلوی مفصل شانه قرار گرفته‌اند و نقش مهمی در جلوگیری از حرکت بیش از حد استخوان بازو به سمت جلو دارند. رباط‌های دیگری نیز در اطراف مفصل شانه قرار دارند که هر یک، در حفظ پایداری مفصل در جهات مختلف، نقش ایفا می‌کنند.
عضلات روتاتور کاف، گروهی از چهار عضله هستند که تاندون‌های آن‌ها، کپسول مفصلی شانه را تقویت می‌کنند. این عضلات، علاوه بر چرخش بازو، در تثبیت سر استخوان بازو در حفره گلنوئید نیز نقش اساسی دارند. ضعف یا آسیب به عضلات روتاتور کاف، می‌تواند منجر به اختلال در ثبات مفصل شود. هماهنگی دقیق بین ساختارهای ذکر شده، برای حفظ ثبات مفصل شانه ضروری است. در ادامه این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم و علل شانه ناپایدار خواهیم پرداخت.
شانه ناپایدار چیست؟
شانه ناپایدار، وضعیتی است که در آن سر استخوان بازو، به طور غیرطبیعی و بیش از حد مجاز، در حفره گلنوئید حرکت می‌کند. این حرکت غیرطبیعی، پتانسیل ایجاد علائم گوناگونی را دارد و در شدیدترین حالت، می‌تواند منجر به دررفتگی کامل یا نیمه دررفتگی مکرر مفصل شود. در این حالت، بیمار احساس می‌کند که مفصل شانه‌اش از جای خود در حال خارج‌شدن است.
شانه ناپایدار، طیفی از اختلالات را شامل می‌شود که از شلی خفیف مفصل تا دررفتگی کامل آن، متغیر است. شدت ناپایداری، به عوامل مختلفی از جمله میزان آسیب به ساختارهای پایدارکننده، شدت و نوع نیروهای وارده به مفصل، و ویژگی‌های آناتومیکی فرد بستگی دارد. تشخیص دقیق نوع و شدت ناپایداری شانه، برای انتخاب مناسب‌ترین روش مداخله، ضروری است.
علائم شانه ناپایدار
علائم شانه ناپایدار، تنوع زیادی دارد و به عواملی نظیر شدت ناپایداری، ساختارهای آسیب‌دیده، و میزان فعالیت فرد بستگی خواهد داشت. برخی از افراد مبتلا به ناپایداری شانه، ممکن است تنها علائم خفیفی را تجربه کنند، درحالی‌که دیگران، با علائم شدیدتری مواجه می‌شوند که فعالیت‌های روزمره آن‌ها را به طور قابل‌توجهی محدود می‌کند.
یکی از شایع‌ترین علائم شانه ناپایدار، احساس لغزش یا جابه‌جایی در مفصل است. این احساس، ممکن است در حین انجام فعالیت‌های خاص، مانند بلندکردن بازو بالای سر یا چرخاندن آن به سمت خارج، ایجاد شود. برخی از افراد، این احساس را به‌صورت یک “کلیک” یا “تق” توصیف می‌کنند.
بی‌ثباتی در هنگام حرکت، علامت دیگری است که در افراد مبتلا به ناپایداری شانه دیده می‌شود. این بی‌ثباتی، ممکن است به‌صورت احساس عدم اطمینان یا ترس از خارج‌شدن مفصل از جای خود، بروز کند. این احساس، می‌تواند انجام فعالیت‌های ورزشی یا حرکاتی که نیاز به ثبات شانه دارند را دشوار سازد.
یک احساس ناخوشایند در ناحیه شانه، از دیگر علائم این عارضه به شمار می‌رود. این حس، می‌تواند به صورت‌های گوناگونی ظاهر شود؛ از جمله احساس مبهم و مداوم ناراحتی تا احساسی تیرکشنده و ناگهانی. شدت و نوع این حس، بسته به شرایط و فعالیت‌های فرد، تغییر می‌کند.
علاوه بر علائم ذکر شده، برخی از افراد مبتلا به شانه ناپایدار، ممکن است علائم دیگری مانند محدودیت حرکتی، سفتی مفصل، و تورم را نیز تجربه کنند. این علائم، اغلب پس از فعالیت‌های شدید یا آسیب‌های مکرر، تشدید می‌شوند.
علت‌های شانه ناپایدار
علت‌های ایجادکننده ناپایداری شانه، متنوع هستند و طیفی از عوامل آسیب‌زا، آناتومیکی و اکتسابی را در برمی‌گیرند.
سابقه دررفتگی یا آسیب‌های پیشین، یکی از شایع‌ترین علل شانه ناپایدار محسوب می‌گردد. دررفتگی اولیه شانه، در افراد جوان، خطر دررفتگی‌های بعدی را افزایش می‌دهد. آسیب به ساختارهای پایدارکننده مفصل، مانند لابروم و رباط‌ها، در حین دررفتگی اولیه، زمینه را برای ناپایداری مزمن فراهم می‌آورد.
شلی لیگامانی مادرزادی، به وضعیتی اشاره دارد که در آن رباط‌های بدن، بیش از حد معمول قابلیت ارتجاعی دارند. این شلی، می‌تواند منجر به ناپایداری مفصل شانه شود، زیرا رباط‌ها قادر به حفظ ثبات مفصل در برابر نیروهای وارده نیستند. شلی لیگامانی مادرزادی، اغلب در افراد جوان و به‌ویژه در خانم‌ها، شایع‌تر است.
ضعف عضلات تثبیت‌کننده، نقش مهمی در ایجاد ناپایداری شانه ایفا می‌کند. عضلات روتاتور کاف، به‌عنوان تثبیت‌کننده‌های اصلی مفصل شانه، وظیفه حفظ سر استخوان بازو در حفره گلنوئید را بر عهده دارند. ضعف یا عدم تعادل در این عضلات، می‌تواند منجر به حرکت غیرطبیعی سر استخوان بازو و در نتیجه، ناپایداری مفصل شود.
حرکات شدید و تکراری در ورزش‌های خاص، می‌تواند خطر ابتلا به شانه ناپایدار را افزایش دهد. ورزش‌هایی مانند بیسبال، والیبال، شنا و ژیمناستیک که نیاز به حرکات چرخشی و پرتابی مکرر بازو دارند، فشار زیادی را بر مفصل شانه وارد می‌کنند. این فشار، منجر به آسیب به ساختارهای پایدارکننده و در نهایت، ناپایداری مفصل خواهد شد.
راه‌های تشخیص شانه ناپایدار
تشخیص دقیق نوع و علت ناپایداری شانه، گام اساسی در تعیین رویکرد مناسب جهت مدیریت این وضعیت است. فرایند تشخیص شانه ناپایدار شامل ترکیبی از شرح‌حال دقیق، معاینه فیزیکی جامع و در صورت لزوم، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) است.
شرح‌حال دقیق
جمع‌آوری شرح‌حال دقیق از ورزشکار، اولین و حیاتی‌ترین مرحله در فرایند تشخیص است. در این مرحله، پزشک به دنبال اطلاعات کلیدی مرتبط با مکانیسم آسیب، علائم و نشانه‌های فعلی، سابقه آسیب‌های قبلی شانه و سطح فعالیت ورزشکار است. پرسش‌های مطرح شده در این بخش، باید به طور خاص بر موارد زیر متمرکز شوند:
- مکانیسم آسیب: نحوه وقوع آسیب، جهت نیروی اعمال شده و موقعیت شانه در لحظه آسیب، اطلاعات ارزشمندی را در مورد نوع ناپایداری احتمالی ارائه می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، آسیبی که در اثر چرخش خارجی بازو در حالت ابداکشن (Abduction) رخ می‌دهد، معمولاً با ناپایداری قدامی شانه مرتبط است.
- علائم و نشانه‌ها: نوع و شدت علائم تجربه شده توسط ورزشکار، می‌تواند به تشخیص نوع ناپایداری کمک کند. علائمی مانند احساس لقی، احساس خروج مفصل از جای خود، گرفتگی، ضعف عضلانی و محدودیت حرکتی، همگی باید به‌دقت بررسی شوند.
- سابقه آسیب‌های قبلی: سابقه دررفتگی شانه یا ناپایداری‌های قبلی، احتمال بروز ناپایداری مزمن یا عودکننده را افزایش می‌دهد. بررسی تعداد و شدت دفعات دررفتگی‌های قبلی، نقش مهمی در تعیین شدت ناپایداری ایفا می‌کند.
- سطح فعالیت ورزشکار: نوع و سطح فعالیت ورزشکار، در تعیین ریسک فاکتورهای آسیب و همچنین در انتخاب روش مدیریت مناسب، حائز اهمیت است. ورزشکارانی که در ورزش‌های پرتابی شرکت می‌کنند، بیشتر در معرض ناپایداری قدامی شانه قرار دارند.
تست‌های فیزیکی مانند Apprehension Test و Relocation Test
معاینه فیزیکی جامع، بخش اساسی دیگری از فرایند تشخیص است و شامل ارزیابی دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و ثبات مفصل شانه است. تعدادی تست فیزیکی خاص برای ارزیابی ناپایداری شانه طراحی شده‌اند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تست‌های Apprehension و Relocation اشاره نمود.
- Apprehension Test: این تست، برای ارزیابی ناپایداری قدامی شانه به کار می‌رود. در این تست، بازوی بیمار در حالت ابداکشن و چرخش خارجی قرار داده می‌شود. درصورتی‌که بیمار احساس لقی یا ترس از دررفتگی شانه داشته باشد، تست مثبت تلقی می‌شود. این احساس، ناشی از تحریک ساختارهایی است که در ناپایداری قدامی شانه درگیر هستند.
- Relocation Test: این تست، اغلب به دنبال تست Apprehension انجام می‌شود. در این تست، درحالی‌که بازوی بیمار در همان وضعیت تست Apprehension قرار دارد، نیرویی به سمت خلف به سر استخوان بازو وارد می‌شود. اگر با اعمال این نیرو، احساس ترس یا لقی بیمار کاهش یابد، تست Relocation مثبت در نظر گرفته می‌شود. این به این معنی است که با اعمال فشار خلفی، سر استخوان بازو در موقعیت پایدارتری قرار می‌گیرد.
علاوه بر این دو تست، تست‌های فیزیکی دیگری نیز برای ارزیابی ناپایداری شانه وجود دارد، از جمله تست Sulcus Sign برای ارزیابی ناپایداری تحتانی و تست‌های Load and Shift برای ارزیابی میزان جابه‌جایی سر استخوان بازو در جهات مختلف.
در صورت نیاز MRI برای بررسی بافت‌های نرم
در مواردی که شرح‌حال و معاینه فیزیکی، نتایج قطعی را ارائه ندهند، یا برای بررسی آسیب‌های احتمالی بافت‌های نرم، از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده می‌شود. MRI، یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی بدن، از جمله عضلات، رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف‌ها ارائه می‌دهد.
در تشخیص ناپایداری شانه، MRI می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد موارد زیر ارائه دهد:
- آسیب لابرم: لابرم، یک حلقه غضروفی است که لبه حفره گلنوئید را احاطه کرده و به ثبات مفصل شانه کمک می‌کند. آسیب به لابرم، از جمله پارگی‌های SLAP و Bankart، می‌تواند باعث شانه ناپایدار شود. MRI، می‌تواند این آسیب‌ها را به طور دقیق شناسایی کند.
- آسیب روتاتور کاف: عضلات روتاتور کاف، نقش مهمی در تثبیت و کنترل حرکات شانه ایفا می‌کنند. آسیب به این عضلات، می‌تواند باعث ضعف و شانه ناپایدار شود. MRI،آسیب‌های روتاتور کاف، مانند پارگی تاندون‌ها را شناسایی خواهد کرد.
- آسیب رباط‌ها: رباط‌ها، نوارهای بافتی هستند که استخوان‌ها را به هم متصل می‌کنند و به ثبات مفاصل کمک می‌کنند. آسیب به رباط‌های شانه، می‌تواند باعث ناپایداری شود. MRI، می‌تواند آسیب‌های رباط‌ها، مانند پارگی‌ها را شناسایی کند.
- آسیب استخوان‌ها: در برخی موارد، ناپایداری شانه ممکن است ناشی از آسیب‌های استخوانی، مانند شکستگی حفره گلنوئید یا استخوان بازو باشد. MRI، این آسیب‌ها را شناسایی می‌کند.
حرکات ورزشی برای بهبود شانه ناپایدار
پس از تشخیص دقیق نوع و علت ناپایداری شانه، رویکرد مدیریت و توان‌بخشی مناسب تعیین می‌گردد. در بسیاری از موارد، رویکردهای غیرجراحی، مبتنی بر تمرینات هدفمند و برنامه‌های توان‌بخشی ساختاریافته، نقش مهمی در بهبود ثبات مفصل و بازگشت فرد به سطح فعالیت مطلوب ایفا می‌کنند. این برنامه‌ها، معمولاً بر تقویت عضلات تثبیت‌کننده شانه، بهبود کنترل عصبی – عضلانی و بازآموزی الگوهای حرکتی صحیح تمرکز دارند.
انواع شانه ناپایدار
ناپایداری‌ها را می‌توان بر اساس زمان و نحوه بروز، به انواع اولیه، مزمن و ناشی از دررفتگی قبلی تقسیم‌بندی نمود که هر کدام، ویژگی‌ها و رویکردهای مدیریتی خاص خود را دارند.
دسته‌بندی بر اساس جهت ناپایداری (قدامی، خلفی، تحتانی یا چند جهتی)
- ناپایداری قدامی: این نوع ناپایداری، شایع‌ترین نوع ناپایداری شانه است و زمانی رخ می‌دهد که سر استخوان بازو به سمت جلو از حفره گلنوئید جابه‌جا شود. این نوع ناپایداری، معمولاً در اثر آسیب‌های تروماتیک، مانند زمین‌خوردن بر روی دست باز شده یا چرخش خارجی شدید بازو، ایجاد می‌شود.
- ناپایداری خلفی: این نوع ناپایداری، کمتر شایع است و زمانی رخ می‌دهد که سر استخوان بازو به سمت عقب از حفره گلنوئید جابه‌جا شود. این نوع ناپایداری، معمولاً در اثر آسیب‌های تروماتیک، مانند ضربه مستقیم به شانه یا انقباض شدید عضلات داخلی چرخاننده بازو، ایجاد می‌شود.
- ناپایداری تحتانی: این نوع ناپایداری، نادر است و زمانی رخ می‌دهد که سر استخوان بازو به سمت پایین از حفره گلنوئید جابه‌جا شود. این نوع ناپایداری، معمولاً در اثر شلی عمومی رباط‌ها یا ضعف عضلات روتاتور کاف ایجاد می‌شود.
- ناپایداری چند جهتی: این نوع ناپایداری، زمانی رخ می‌دهد که سر استخوان بازو در بیش از یک‌جهت ناپایدار باشد. این نوع ناپایداری، معمولاً در اثر شلی عمومی رباط‌ها یا ضعف عضلات روتاتور کاف ایجاد می‌شود.
تفاوت در علائم و نحوه مدیریت ناپایداری اولیه، مزمن یا ناشی از دررفتگی قبلی
- ناپایداری اولیه: این نوع ناپایداری، اولین باری است که فرد دچار جابه‌جایی شانه می‌شود. در صورت مدیریت مناسب، احتمال عود مجدد این نوع ناپایداری کمتر است.
- ناپایداری مزمن: این نوع ناپایداری، زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور مکرر دچار جابه‌جایی شانه می‌شود. این نوع ناپایداری، معمولاً در اثر آسیب‌های مکرر به رباط‌ها و عضلات اطراف شانه ایجاد می‌شود.
- ناپایداری ناشی از دررفتگی قبلی: درصورتی‌که دررفتگی شانه به‌درستی مدیریت نشود، احتمال بروز ناپایداری در آینده افزایش می‌یابد. بازتوانی ناکافی و بازگشت زودهنگام به فعالیت‌های ورزشی، از جمله عواملی هستند که ریسک بروز این نوع ناپایداری را افزایش می‌دهند.
راه‌های پیشگیری از شانه ناپایدار
پیشگیری از ناپایداری مفصل شانه، شامل رویکردهایی است که هدف آن‌ها، تقویت ساختارهای تثبیت‌کننده مفصل، بهبود کنترل عصبی – عضلانی و اصلاح الگوهای حرکتی است.
- تقویت عضلات روتاتور کاف و اسکاپولا: عضلات روتاتور کاف، نقش مهمی در تثبیت و کنترل حرکات شانه ایفا می‌کنند. تقویت این عضلات، می‌تواند به جلوگیری از ناپایداری شانه کمک کند.
- بهبود کنترل عصبی – عضلانی: کنترل عصبی – عضلانی، به توانایی مغز در کنترل و هماهنگی حرکات عضلات اشاره دارد. بهبود این کنترل، می‌تواند به جلوگیری از شانه ناپایدار کمک نماید.
- اصلاح الگوهای حرکتی: الگوهای حرکتی نادرست، می‌توانند فشار زیادی را بر مفصل شانه وارد کرده و خطر بروز آسیب را افزایش دهند. اصلاح این الگوها، به جلوگیری از شانه ناپایدار کمک خواهد کرد.
- پرهیز از حرکات پرخطر: برخی از حرکات ورزشی، مانند پرتاب بیش از حد یا تکرار حرکات بالای سر، می‌توانند خطر بروز ناپایداری شانه را افزایش دهند. پرهیز از این حرکات یا انجام آن‌ها با تکنیک صحیح، می‌تواند به جلوگیری از آسیب کمک کند.
نتیجه‌گیری
شناسایی دقیق نوع ناپایداری شانه، امری ضروری برای تعیین رویکرد مدیریتی مناسب است. شرح‌حال دقیق، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم MRI، ابزارهای کلیدی در این فرایند هستند. مدیریت غیرجراحی، مبتنی بر تمرینات هدفمند و برنامه‌های توان‌بخشی، نقش مهمی در بهبود ثبات مفصل و بازگشت فرد به سطح فعالیت مطلوب ایفا می‌کند. همچنین، پیشگیری از طریق تقویت عضلات، بهبود کنترل عصبی – عضلانی و اصلاح الگوهای حرکتی، نقش مهمی در حفظ سلامت بلندمدت مفصل شانه دارد.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
