بنیاد سلامت دکتر حوصله ، نامی آشنا در حوزه سلامت کودکان است که با درک عمیق از چالش‌ها و ناهنجاری‌های رشدی و رفتاری این گروه سنی حساس، نقش پررنگی در آگاهی‌رسانی و ارائه خدمات تخصصی دارد. این بنیاد با بهره‌گیری از تیمی مجرب از متخصصان، از جمله پزشکان، روان‌شناسان و متخصصان توان‌بخشی، تلاش می‌کند تا ناهنجاری‌های کودکان را در مراحل اولیه شناسایی کرده و با ارائه مداخلات به‌موقع و مبتنی بر شواهد، از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری نماید.
از جمله اهداف اصلی بنیاد سلامت دکتر حوصله، افزایش آگاهی خانواده‌ها و جامعه در خصوص طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌های کودکان به شمار می‌رود. این آگاهی‌رسانی از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی، انتشار محتوای علمی در قالب مقالات و بروشورها و ارائه مشاوره‌های فردی و گروهی صورت می‌پذیرد. بنیاد بر این باور است که شناخت علائم و نشانه‌های هشداردهنده ناهنجاری‌ها، گامی اساسی در جهت تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر است. هدف از نگارش این مقاله آشنایی با راه‌های پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان است.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
چرا سلامت اسکلتی – عضلانی در کودکی حیاتی است؟
سلامت اسکلتی – عضلانی در دوران کودکی، بنیان محکمی برای زندگی سالم و فعال در آینده به ارمغان می‌آورد. این دوران، فرصتی طلایی برای شکل‌گیری و استحکام استخوان‌ها، مفاصل و عضلات به شمار می‌رود. کمبود مواد مغذی ضروری مانند کلسیم و ویتامین D در این دوران، می‌تواند منجر به بیماری‌هایی نظیر راشیتیسم و ضعف استخوان‌ها در بزرگسالی شود.
علاوه بر این، فعالیت بدنی منظم در کودکی، رشد عضلات را تقویت کرده و انعطاف‌پذیری مفاصل را افزایش می‌دهد. این امر، احتمال آسیب‌دیدگی در اثر زمین‌خوردن یا فعالیت‌های ورزشی را کاهش داده و از بروز مشکلات مزمن اسکلتی – عضلانی در سنین بالاتر پیشگیری می‌کند.
عوارض عدم توجه به این ناهنجاری‌ها در بزرگسالی
عدم توجه به ناهنجاری‌های اسکلتی عضلانی در دوران کودکی، می‌تواند پیامدهای ناگواری در بزرگسالی به همراه داشته باشد. این ناهنجاری‌ها که اغلب به سادگی قابل تشخیص و درمان هستند، در صورت عدم اصلاح، باعث بروز مشکلات مزمن و ناتوان‌کننده می‌گردند.
اختلالات وضعیتی نظیر اسکولیوز یا قوز پشتی، می‌توانند در بزرگسالی منجر به دردهای مزمن کمر و گردن، آرتروز زودرس و محدودیت حرکتی گردند. ناهنجاری‌های پا مانند صافی کف پا نیز، می‌توانند سبب درد و ناراحتی در مفاصل زانو و لگن شده و فعالیت‌های روزمره را مختل سازند.
علاوه بر این، عدم اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی عضلانی در کودکی، بر اعتماد به نفس و سلامت روان فرد در بزرگسالی تاثیر منفی خواهد داشت. احساس خجالت از ظاهر و محدودیت در انجام فعالیت‌های بدنی، ممکن است منجر به انزوا و افسردگی گردد. به همین دلیل، تشخیص و درمان زودهنگام این ناهنجاری‌ها، برای تضمین سلامت جسمی و روانی فرد در بلندمدت، ضروری خواهد بود.
شایع‌ترین ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان
کودکی دورة حساسی در رشد و تکامل اسکلتی – عضلانی است. در این دوره، بدن به‌سرعت در حال تغییر و شکل‌گیری است و مستعد بروز ناهنجاری‌های مختلف در سیستم اسکلتی – عضلانی است. تشخیص زودهنگام و مداخلة مناسب در این ناهنجاری‌ها می‌تواند از بروز عوارض جدی در آینده جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک شایانی نماید. در این بخش، به بررسی شایع‌ترین ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان می‌پردازیم.
کیفوز (قوز پشت)
کیفوز یا قوز پشت به افزایش غیرطبیعی تحدب ستون فقرات در ناحیه پشتی (توراسیک) گفته می‌شود. درحالی‌که یک انحنای طبیعی در این ناحیه وجود دارد، افزایش بیش از حد آن منجر به‌ظاهر خمیده و قوز مانند در پشت فرد می‌شود. در کودکان، کیفوز می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند. شایع‌ترین نوع کیفوز در کودکان، کیفوز وضعیتی (Postural Kyphosis) است که ناشی از عادت‌های نامناسب نشستن و ایستادن، استفادة طولانی‌مدت از دستگاه‌های الکترونیکی با وضعیت بدنی نامناسب و کمبود فعالیت بدنی است.
لوردوز (گودی کمر)
لوردوز یا گودی کمر به افزایش انحنای ستون فقرات در ناحیه کمری (لومبار) گفته می‌شود. همانند کیفوز، لوردوز نیز به‌صورت طبیعی در ستون فقرات وجود دارد، اما افزایش بیش از حد آن منجر به ایجاد گودی بیش از حد در ناحیه کمر خواهد شد. در کودکان، لوردوز می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. شایع‌ترین علت لوردوز در کودکان، لوردوز وضعیتی است که ناشی از ضعف عضلات شکمی و عضلات خلفی ران (همسترینگ) و همچنین چاقی است.
پشت صاف (ازدست‌دادن قوس طبیعی ستون فقرات)
پشت صاف وضعیتی است که در آن قوس‌های طبیعی ستون فقرات، به‌ویژه در ناحیه پشتی (توراسیک) و کمری (لومبار)، از بین می‌روند. این وضعیت منجر به صاف‌شدن پشت و کاهش توانایی ستون فقرات در تحمل بار و ضربه می‌شود. پشت صاف می‌تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله ضعف عضلات پشت و شکم، نشستن و ایستادن طولانی‌مدت در وضعیت نامناسب، کمبود فعالیت بدنی و بیماری‌هایی مانند آنکیلوزان اسپوندیلیت ایجاد شود.
علائم پشت صاف شامل صاف‌شدن پشت، درد پشت، خستگی، سفتی در ستون فقرات و کاهش انعطاف‌پذیری است.
زانوی پرانتزی یا ضربدری
زانوی پرانتزی (Genu Varum) وضعیتی است که در آن زانوها از هم دور شده و پاها به شکل پرانتز در می‌آیند. زانوی ضربدری (Genu Valgum) وضعیتی است که در آن زانوها به هم نزدیک شده و پاها به شکل ضربدر در می‌آیند. هر دو این ناهنجاری‌ها می‌توانند در کودکان بروز کنند و بر راه‌رفتن و تعادل آن‌ها تأثیر بگذارند.
زانوی پرانتزی معمولاً در نوزادان و کودکان نوپا دیده می‌شود و در بیشتر موارد، به طور خودبه‌خود تا سن سه‌سالگی اصلاح می‌شود.
کف پای صاف
کف پای صاف وضعیتی است که در آن قوس طولی کف پا از بین می‌رود و تمام سطح کف پا با زمین در تماس است. کف پای صاف در کودکان شایع است و در بیشتر موارد، انعطاف‌پذیر است. در کف پای صاف انعطاف‌پذیر، قوس کف پا در هنگام بلندشدن روی انگشتان پا ظاهر می‌شود و در هنگام ایستادن به طور کامل از بین می‌رود. این نوع کف پای صاف معمولاً بدون درد است و نیاز به درمان ندارد.
شانه‌های نامتقارن
شانه‌های نامتقارن وضعیتی است که در آن ارتفاع شانه‌ها با یکدیگر برابر نیست. شانه‌های نامتقارن می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله اسکولیوز (انحراف جانبی ستون فقرات)، ضعف عضلات شانه و گردن، عادت‌های نامناسب نشستن و ایستادن و آسیب به استخوان‌های ترقوه. شانه‌های نامتقارن ممکن است با علائمی مانند درد شانه و گردن، سردرد و محدودیت حرکتی در ناحیه شانه همراه باشد.
علل بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان
ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان، طیف وسیعی از مشکلات را شامل می‌شوند که بر استخوان‌ها، مفاصل، عضلات و بافت‌های هم‌بند تأثیر می‌گذارند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند تأثیرات قابل‌توجهی بر رشد فیزیکی، فعالیت‌های روزمره و کیفیت زندگی کودکان داشته باشند.
عوامل ژنتیکی و مادرزادی
عوامل ژنتیکی و مادرزادی نقش مهمی در بروز برخی ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی دارند. برخی از این اختلالات، مانند اسکولیوز (انحراف ستون فقرات)، دیسپلازی هیپ (دررفتگی مادرزادی مفصل ران) و پاچنبری (کلاب فوت)، می‌توانند به دلیل جهش‌های ژنتیکی و یا مشکلات در دوران جنینی ایجاد شوند. وجود سابقه خانوادگی این ناهنجاری‌ها، احتمال بروز آن‌ها را در کودکان افزایش می‌دهد.
وضعیت‌های نادرست نشستن و راه‌رفتن
وضعیت‌های نادرست نشستن و راه‌رفتن، به‌ویژه در سنین رشد، می‌توانند منجر به بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی شوند. عادت به قوز کردن هنگام نشستن، خمیده راه‌رفتن یا قراردادن بدن در موقعیت‌های غیرطبیعی برای مدت طولانی، می‌تواند فشار نامناسبی را بر ستون فقرات، مفاصل و عضلات وارد کرده و منجر به بروز مشکلاتی مانند اسکولیوز، لوردوز (گودی کمر) و کیفوز (قوز پشت) شود.
کم‌تحرکی و ضعف عضلانی
کم‌تحرکی و ضعف عضلانی، یکی از عوامل مهم در بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان است. سبک زندگی کم‌تحرک که اغلب با نشستن طولانی‌مدت در مقابل تلویزیون یا کامپیوتر همراه است، منجر به ضعف عضلات نگهدارنده ستون فقرات، مفاصل و اندام‌ها می‌شود. این ضعف عضلانی، باعث می‌شود بدن در برابر فشارهای روزمره آسیب‌پذیرتر شده و احتمال بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی افزایش یابد.
استفاده نادرست از کوله‌پشتی و کفش نامناسب
استفاده نادرست از کوله‌پشتی و کفش نامناسب نیز می‌تواند به بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی در کودکان منجر شود. حمل کوله‌پشتی سنگین و نامناسب، فشار زیادی را بر ستون فقرات و شانه‌ها وارد کرده و می‌تواند منجر به بروز دردهای کمر، گردن و شانه و همچنین تغییر شکل ستون فقرات شود. استفاده از کفش‌های تنگ، پاشنه‌بلند و یا فاقد قوس مناسب، می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند صافی کف پا، انحراف انگشت شست پا، و دردهای پا و کمر شود.
چاقی و اضافه‌وزن
چاقی و اضافه‌وزن، با واردکردن فشار اضافی بر استخوان‌ها و مفاصل می‌تواند خطر بروز ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی را در کودکان افزایش دهد. اضافه‌وزن، باعث افزایش بار بر روی مفاصل زانو و لگن شده و می‌تواند منجر به بروز آرتروز زودرس، درد مفاصل و محدودیت حرکتی شود. همچنین، چاقی باعث افزایش احتمال بروز صافی کف پا و انحراف زانوها (پای پرانتزی یا پای ضربدری) خواهد شد.
راهکارهای پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی
ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی، اگرچه گاهی ناشی از عوامل ژنتیکی یا آسیب‌های ترومایی هستند، اما اغلب در اثر عادت‌های نامناسب زندگی، فعالیت‌های تکراری، و فشارهای بیش از حد بر بدن به وجود می‌آیند. به همین دلیل، پیشگیری از این ناهنجاری‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
اصلاح وضعیت بدن (Posture Correction)
یکی از کلیدی‌ترین عوامل در پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی، توجه به وضعیت صحیح بدن در طول فعالیت‌های روزمره است. وضعیت نامناسب بدن می‌تواند فشار نامتعادلی بر مفاصل و عضلات وارد کرده و به‌تدریج منجر به درد، التهاب و آسیب‌های ساختاری شود.
نحوه صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن
درک و رعایت اصول صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن، سنگ بنای اصلاح وضعیت بدن است. هنگام نشستن، باید به طور کامل بر روی صندلی بنشینیم، به‌گونه‌ای که کمر با پشتی صندلی تماس داشته باشد و زانوها در زاویه 90 درجه قرار گیرند. از نشستن قوز کرده یا خم شدن به جلو خودداری کرده و هر از گاهی به خود استراحت داده و حرکات کششی انجام دهیم.
هنگام ایستادن، باید وزن خود را به طور مساوی بر روی هر دو پا توزیع کنیم، شانه‌ها را عقب نگه داریم و سر را در راستای ستون فقرات قرار دهیم. از ایستادن برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت خودداری کرده و سعی کنیم به طور منظم حرکت کنیم. در مورد خوابیدن، انتخاب تشک و بالشت مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
تنظیم ارتفاع میز و صندلی برای مطالعه
تنظیم ارتفاع میز و صندلی برای مطالعه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به‌خصوص برای کودکان و نوجوانانی که ساعات طولانی را صرف مطالعه می‌کنند. ارتفاع میز باید به‌گونه‌ای باشد که هنگام مطالعه، نیازی به خم‌شدن یا قوز کردن نباشد. ارتفاع صندلی نیز باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که آرنج‌ها در زاویه 90 درجه قرار گیرند و شانه‌ها ریلکس باشند.
فعالیت بدنی و ورزش‌های مناسب
فعالیت بدنی منظم و ورزش‌های مناسب، نقش مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی دارند. ورزش به تقویت عضلات، افزایش انعطاف‌پذیری، بهبود گردش خون و کاهش استرس کمک می‌کند. انتخاب نوع ورزش باید باتوجه‌به شرایط جسمانی فرد و با مشورت پزشک یا متخصص فیزیوتراپی انجام شود.
تمرینات تقویتی برای عضلات مرکزی بدن
عضلات مرکزی بدن (Core Muscles) نقش مهمی در حفظ تعادل و ثبات ستون فقرات دارند. تقویت این عضلات می‌تواند به بهبود وضعیت بدن، کاهش درد کمر و پیشگیری از آسیب‌های اسکلتی – عضلانی کمک کند. تمریناتی مانند پلانک، کرانچ، و بریج از جمله تمرینات مؤثر برای تقویت عضلات مرکزی بدن هستند.
ورزش‌های کششی برای انعطاف‌پذیری
افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و مفاصل، از طریق انجام ورزش‌های کششی منظم، می‌تواند به کاهش تنش عضلانی، بهبود دامنه حرکتی و پیشگیری از آسیب‌های اسکلتی – عضلانی کمک کند. تمریناتی مانند کشش همسترینگ، کشش عضلات گردن و شانه‌ها و کشش عضلات پشت از جمله تمرینات کششی مؤثر هستند.
شنا، یوگا و پیلاتس برای کودکان
شنا، یوگا و پیلاتس از جمله ورزش‌های مناسب برای کودکان هستند که می‌توانند به تقویت عضلات، بهبود انعطاف‌پذیری و حفظ وضعیت صحیح بدن کمک کنند. این ورزش‌ها، علاوه بر فواید جسمانی، می‌توانند به بهبود تمرکز، کاهش استرس و افزایش اعتمادبه‌نفس کودکان نیز کمک کنند. بااین‌حال، قبل از شروع هرگونه فعالیت ورزشی، مشورت با پزشک متخصص اطفال توصیه می‌شود.
تغذیه و سلامت استخوان‌ها
تغذیه مناسب و تأمین مواد مغذی مورد نیاز برای سلامت استخوان‌ها، نقش مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی دارد. استخوان‌های قوی و سالم، می‌توانند در برابر فشارهای وارده مقاومت کرده و خطر شکستگی و آسیب‌های ساختاری را کاهش دهند.
مصرف کلسیم، ویتامین D و پروتئین
کلسیم، ویتامین D و پروتئین، سه ماده مغذی اصلی برای سلامت استخوان‌ها هستند. کلسیم، ماده اصلی سازنده استخوان است و کمبود آن می‌تواند منجر به پوکی‌استخوان و افزایش خطر شکستگی شود. منابع غنی از کلسیم شامل لبنیات، سبزی‌ها برگ سبز تیره، و غذاهای غنی شده با کلسیم هستند. ویتامین D به جذب کلسیم از روده کمک می‌کند و کمبود آن می‌تواند منجر به ضعف استخوان‌ها شود. نور خورشید، مهم‌ترین منبع طبیعی ویتامین D است، اما می‌توان آن را از طریق مصرف مکمل‌های غذایی نیز دریافت کرد. پروتئین، برای ساخت و ترمیم بافت‌های بدن ضروری است و نقش مهمی در حفظ سلامت عضلات و استخوان‌ها دارد. منابع غنی از پروتئین شامل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات، حبوبات و آجیل‌ها هستند.
نقش تغذیه در پیشگیری از پوکی‌استخوان در آینده
پوکی‌استخوان، بیماری خاموشی که با کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی همراه است، معضلی روبه‌رشد در جوامع پیر محسوب می‌شود. در این میان، تغذیه نقش بنیادینی در پیشگیری و مدیریت این بیماری دارد. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D در طول زندگی، به‌خصوص در دوران کودکی و نوجوانی که استخوان‌ها درحال‌رشد هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. منابع غنی کلسیم مانند لبنیات، سبزی‌ها برگ سبز تیره و غذاهای غنی‌شده باید در رژیم غذایی گنجانده شوند.
همچنین، ویتامین D که به جذب کلسیم کمک می‌کند، از طریق نور خورشید و منابع غذایی مانند ماهی‌های چرب و تخم‌مرغ قابل‌تأمین است. علاوه بر این، مصرف پروتئین کافی برای ساخت و نگهداری استخوان‌ها ضروری است.
جمع‌بندی
پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی، نیازمند تعهد به یک سبک زندگی سالم است که شامل اصلاح وضعیت بدن، فعالیت بدنی منظم، تغذیه مناسب و توجه به‌سلامت عمومی بدن خواهد بود. با این کار می‌توان به طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به این اختلالات را کاهش داده و از یک زندگی فعال و سالم بهره‌مند شد. لازم به ذکر است که در صورت بروز هرگونه درد یا ناراحتی در سیستم اسکلتی – عضلانی، مراجعه به پزشک یا متخصص فیزیوتراپی برای تشخیص و درمان به‌موقع، ضروری است. در صورت وجود هرگونه سوال درباره ناهنجاری‌های اسکلتی – عضلانی می‌توانید با کارشناسان دکتر حوصله در ارتباط باشید.
