معرفی عضله تراپزیوس (Trapezius)

مقدمه

عضله تراپزیوس (Trapezius)، که به فارسی به نام عضله ذوزنقه‌ای نیز شناخته می‌شود، یکی از عضلات سطحی و بزرگ بدن است که در پشت و شانه‌ها قرار دارد. این عضله که به شکل یک ذوزنقه گسترده از گردن تا قسمت فوقانی ستون فقرات امتداد دارد، در حرکات متنوع شانه و گردن نقش اساسی ایفا می‌کند. در ادامه، به بررسی محل قرارگیری Trapezius، ساختار آن شامل سر ثابت و متحرک، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی پرداخته خواهد شد. همچنین، عملکرد این عضله از منظر آناتومی و بیومکانیک توضیح داده‌شده و به دلایل و آسیب‌های احتمالی آن اشاره می‌شود. در انتها، بهترین حرکات برای تقویت Trapezius معرفی خواهند شد تا تصویری جامع از این عضله و اهمیت آن ارائه گردد.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله تراپزیوس چیست؟

عضله Trapezius یک عضله بزرگ و سطحی در ناحیه پشت است که شکل آن شبیه به ذوزنقه است. این عضله از برآمدگی خارجی استخوان پس‌سری (occipital bone) تا مهره‌های پایین قفسه سینه و به‌طرف جانبی تا ستون کتف (scapula) امتداد دارد. Trapezius شامل سه گروه فیبر مختلف است: فیبرهای بالایی، میانی و پایینی.

ریشه‌های شکمی C3 و C4 وظیفه عصب‌دهی حسی عضله Trapezius را بر عهده دارند. اما عصب حرکتی این عضله عصب اکسسوری نخاعی (cranial nerve XI) است. عملکرد اصلی Trapezius تثبیت و حرکت کتف است. فیبرهای بالایی می‌توانند کتف را بالا ببرند و چرخش صعودی (upward rotation) آن را انجام دهند و همچنین گردن را به عقب بکشند.

فیبرهای میانی کتف را به سمت داخل می‌کشند (مدیالی رترکت) و فیبرهای پایینی کتف را پایین می‌برند و به فیبرهای بالایی در چرخش صعودی کتف کمک می‌کنند. این حرکات به کتف این امکان را می‌دهند که در برابر عضله لواتور کتف (levator scapulae) و عضلات رومبویید (rhomboid) بچرخد. این چرخش به همراه عضله دل toid  برای پرتاب اشیا ضروری است.

محل قرارگیری عضله تراپزیوس

فیبرهای فوقانی عضله Trapezius از استخوان پس‌سری و لیگامان نوکال (nuchal ligament) منشأ می‌گیرند و به قسمت بالایی ترقوه (clavicle) و آکرومیون (acromion) متصل می‌شوند. این بخش از عضله به‌ویژه درحرکت بالا‌بردن و چرخش صعودی کتف نقش دارد و همچنین درکشش گردن به عقب مؤثر است. فیبرهای میانی از مهره‌های گردنی  C1  تا  C7  و مهره‌های پشتی بالایی  T1  تا   T3  منشأ می‌گیرند و به ناحیه میانی ستون کتف متصل می‌شوند. این بخش از عضله وظیفه نزدیک‌کردن کتف‌ها به یکدیگر (مدیالی رترکت) و حرکت آن‌ها به سمت داخل را بر عهده دارد. فیبرهای پایینی از مهره‌های پشتی پایین‌تر  T4  تا  T12  منشأ گرفته و به قسمت پایینی ستون کتف متصل می‌شوند. این بخش از عضله مسئول پایین آوردن کتف و همچنین کمک به چرخش صعودی کتف با فیبرهای فوقانی است.

محل قرارگیری عضله Trapezius در بدن و ارتباط آن بااستخوان‌ها و بافت‌های دیگر، به این عضله این امکان را می‌دهد که در انواع حرکات شانه و گردن شرکت کند. حرکات مانند بالا‌بردن شانه‌ها، چرخش کتف، نزدیک کردن کتف‌ها به یکدیگر و پایین آوردن آن‌ها، همگی توسط این عضله انجام می‌شوند. این ویژگی‌ها به Trapezius این امکان را می‌دهند که در فعالیت‌های روزمره، ورزش‌های مختلف و حتی حرکات خاص مانند پرتاب اشیا نقش حیاتی ایفا کند.

بررسی سر ثابت عضله تراپزیوس

این عضله از دو سر ثابت و متحرک تشکیل‌شده که هرکدام نقش‌های متفاوتی در عملکرد آن دارند. سر ثابت عضله به استخوان پس‌سری (occipital bone) و لیگامان نوکال (nuchal ligament) متصل می‌شود. این نقطه ثابت به عضله اجازه می‌دهد تا در زمان حرکت گردن و سر، پایداری و ثبات لازم را فراهم کند و نیرویی که از سایر بخش‌های بدن وارد می‌شود را تحمل نماید.

بررسی سر متحرک عضله تراپزیوس

از سوی دیگر، سر متحرک عضله Trapezius به قسمت‌های مختلف اسکلت شانه مانند ترقوه (clavicle)، آکرومیون (acromion) و ستون کتف (scapular spine) متصل است. این قسمت‌ها در هنگام حرکت، تغییر موقعیت می‌دهند و به عضله این امکان را می‌دهند که حرکات پیچیده‌ای مانند بالا‌بردن و پایین آوردن شانه‌ها، چرخش کتف، نزدیک‌کردن کتف‌ها به یکدیگر و کشیدن آن‌ها به سمت عقب و جلو را انجام دهد. این تعامل میان سر ثابت و سر متحرک عضله Trapezius به‌گونه‌ای است که به عضله این توانایی را می‌دهد تا نه‌تنها در تثبیت و حمایت از ناحیه گردن و شانه‌ها نقش داشته باشد بلکه در انجام حرکات داینامیک و پیچیده شانه‌ها نیز کمک کند.

این عملکرد برای انجام فعالیت‌های روزمره، ورزش‌های مختلف و حرکت‌های خاصی مانند پرتاب کردن اشیا، جابجایی بارها و حتی حفظ وضعیت مناسب بدن ضروری است. همچنین، عضله  Trapezius در جلوگیری از آسیب‌های مربوط به ناحیه گردن و شانه‌ها و بهبود عملکرد کلی بدن نقش بسیار مهمی دارد.

سیستم عصب‌­رسانی عضله تراپزیوس

عضله  Trapezius سیستم عصب‌رسانی پیچیده‌ای دارد که شامل دو منبع متفاوت است: عصب حرکتی و عصب حسی. عصب حرکتی عضله تراپزیوس توسط عصب اکسسوری نخاعی (cranial nerve XI) تأمین می‌شود. این عصب به‌عنوان یک عصب حرکتی مسئول انتقال سیگنال‌های عصبی به فیبرهای عضله است و باعث فعال شدن عضله و انجام حرکات مختلف شانه و گردن می‌شود. عصب اکسسوری نخاعی، که از ساقه مغز منشأ می‌گیرد، از طریق نخاع گردنی وارد ناحیه گردن و شانه می‌شود و بااتصال به فیبرهای عضله تراپزیوس کنترل حرکت و هماهنگی آن‌ها را بر عهده دارد.

از سوی دیگر، سیستم عصب‌رسانی حسی عضله Trapezius توسط ریشه‌های شکمی C3 و C4 انجام می‌شود. این ریشه‌ها مسئول انتقال سیگنال‌های حسی از عضله به سیستم عصبی مرکزی هستند و احساسات مختلفی مانند فشار و کشش را به مغز منتقل می‌کنند. این ترکیب از عصب‌دهی حرکتی و حسی به عضله Trapezius این امکان را می‌دهد تا به‌طور مؤثر درحرکت و حس بدن مشارکت کند و پاسخ‌های سریع به تغییرات وضعیت بدن یا فشارهای خارجی را فراهم آورد. این سیستم عصب‌رسانی دقیق و پیچیده، عملکردهای بیومکانیکی عضله را بهبود می‌بخشد و اهمیت آن را در فعالیت‌های روزمره و ورزش‌ها افزایش می‌دهد.

سیستم خو‌ن­‌رسانی عضله تراپزیوس

سیستم خون‌رسانی به عضله  Trapezius نقش بسیار مهمی در حفظ عملکرد و سلامت این عضله دارد. خون‌رسانی به این عضله عمدتاً توسط شریان عرضی گردنی (transverse cervical artery) تأمین می‌شود. این شریان که یکی از شاخه‌های شریان ساب کلاوین (subclavian artery) است، خون را به نواحی مختلف عضله Trapezius می‌فرستد و مواد مغذی و اکسیژن لازم برای عملکرد صحیح عضله را فراهم می‌آورد. شریان عرضی گردنی در ناحیه گردن و شانه‌ها به شاخه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود که به‌طور مستقیم به بخش‌های مختلف عضله می‌رسند و خون‌رسانی را به فیبرهای عضله انجام می‌دهند. علاوه بر شریان عرضی گردنی، شریان‌های دیگر مانند شریان‌های زیرکلاوی و شریان‌های ناحیه گردنی عمیق نیز می‌توانند به خون‌رسانی به عضله Trapezius کمک کنند و جریان خون را در ناحیه گردن و شانه‌ها تقویت نمایند.

این سیستم خون‌رسانی قوی باعث می‌شود که عضله Trapezius توانایی بالایی در انجام حرکات مختلف داشته باشد و همچنین بتواند در برابر فشارهای فیزیکی و خستگی‌های ناشی از فعالیت‌های روزمره و ورزشی مقاومت کند. خون‌رسانی مناسب همچنین در ترمیم و بازسازی فیبرهای عضله پس از آسیب‌های احتمالی یا فعالیت‌های شدید ورزشی بسیار اهمیت دارد. به‌طورکلی، وجود این شبکه خون‌رسانی گسترده و کارآمد برای حفظ سلامت و عملکرد بهینه عضله  Trapezius حیاتی است.

عملکرد عضله تراپزیوس ازنظر آناتومی

عضله  Trapezius نقش حیاتی درحرکت و تثبیت کتف و گردن دارد. این عضله از سه بخش اصلی تشکیل‌شده که هرکدام عملکرد خاصی دارند. فیبرهای فوقانی عضله Trapezius مسئول بالا بردن کتف و چرخش صعودی آن هستند. این بخش از عضله همچنین درکشش گردن به عقب و نگه‌داشتن سر در موقعیت مناسب کمک می‌کند. فیبرهای میانی عضله Trapezius وظیفه نزدیک‌کردن کتف‌ها به یکدیگر را دارند که به این حرکت  مدیالی رترکت گفته می‌شود.

این بخش به‌ویژه در حرکاتی مانند کشیدن و عقب بردن بازوها مفید است. فیبرهای پایینی عضله Trapezius به پایین آوردن کتف و کمک به چرخش صعودی آن کمک می‌کنند. این بخش از عضله به‌ویژه درحرکت‌هایی که نیاز به پایین آوردن و چرخش کتف به سمت بالا دارند، نقش دارد. همکاری این سه بخش از عضله Trapezius به کتف اجازه می‌دهد که در برابر مقاومت عضلات دیگری مانند لواتور کتف levator scapulae و رومبویید (rhomboid)  چرخش داشته باشد. این حرکات هماهنگ در انجام فعالیت‌هایی مانند پرتاب اشیاء، حرکت‌های ورزشی و حفظ تعادل در بدن ضروری هستند.

عملکرد عضله تراپزیوس ازنظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیک، عضله  Trapezius نقش بسیار مهمی در انجام حرکات پیچیده و هماهنگ شانه و گردن دارد. این عضله با همکاری سایر عضلات اطراف شانه مانند دلتوئید  (Deltoid)، رومبویید (Rhomboid)  و لواتور کتف  (Levator Scapulae)، توانایی انجام حرکات متنوعی را فراهم می‌آورد. فیبرهای فوقانی تراپزیوس می‌توانند کتف را بالا ببرند و در چرخش صعودی آن نقش داشته باشند که این حرکت برای انجام فعالیت‌هایی مانند پرتاب‌کردن و بالابردن بازوها حیاتی است. فیبرهای میانی عضله، با نزدیک کردن کتف‌ها به یکدیگر (مدیالی رترکت)، در پایداری و تنظیم موقعیت شانه‌ها مشارکت دارند که برای حرکات کششی و عقب بردن بازوها ضروری است.

همچنین، فیبرهای پایینی عضله  Trapezius در پایین آوردن کتف و کمک به چرخش صعودی آن مؤثر هستند، که برای حرکات سنگین و برداشتن اشیا از سطح پایین به سمت بالا اهمیت دارد. این عملکردها در ترکیب با سایر عضلات شانه و گردن، باعث افزایش دامنه حرکتی، قدرت و پایداری شانه‌ها می‌شوند و از آسیب‌های ناشی از فشارهای مداوم و حرکات نادرست جلوگیری می‌کنند. عضله  Trapezius با فراهم‌کردن ثبات و کنترل حرکات پیچیده در ناحیه شانه و گردن، به حفظ وضعیت صحیح بدن و انجام فعالیت‌های روزمره و ورزشی کمک می‌کند.

آسیب‌­های عضله تراپزیوس

آسیب به عضله  Trapezius می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، ازجمله کشیدگی‌های عضلانی، فشار بیش‌ازحد و وضعیت نادرست بدن. یکی از شایع‌ترین علت‌های آسیب این عضله کشیدگی عضلانی است که معمولاً به دلیل حرکت‌های ناگهانی یا تکراری، حمل بارهای سنگین یا انجام فعالیت‌های ورزشی با تکنیک نادرست اتفاق می‌افتد. این کشیدگی‌ها می‌توانند به پارگی‌های کوچک یا آسیب به فیبرهای عضله منجر شوند که درنتیجه آن التهاب ایجاد می‌شود. علاوه بر این، وضعیت نادرست بدن، مانند نشستن یا ایستادن به مدت طولانی با سر خم‌شده به جلو یا شانه‌های گرد شده، می‌تواند فشار مداوم بر عضله Trapezius وارد کند و باعث خستگی و آسیب‌های مزمن شود.

فشار بیش‌ازحد و استفاده بیش‌ازحد از عضله در فعالیت‌های شدید، مانند تمرینات وزنه‌برداری یا ورزش‌های تماسی، می‌تواند به آسیب‌های ناحیه شانه و گردن منجر شود که نتیجه آن محدودیت درحرکت و کاهش قدرت عضله است. این آسیب‌ها معمولاً با علائمی همچون التهاب، احساس سفتی و محدودیت درحرکت همراه هستند. آسیب‌های مزمن می‌توانند باعث تغییرات دائمی در ساختار و عملکرد عضله شوند و منجر به کاهش کیفیت زندگی و افزایش خطر آسیب‌های دیگر در ناحیه شانه و گردن گردند.

دلایل بروز آسیب­‌های عضله تراپزیوس

دلایل رایج بروز آسیب‌های عضله Trapezius شامل نشستن طولانی‌مدت با وضعیت نامناسب، بلند‌کردن بارهای سنگین به شیوه نادرست، فشار زیاد بر روی گردن و شانه‌ها و انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین بدون گرم‌کردن مناسب هستند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله تراپزیوس

برای تقویت عضله  Trapezius چندین حرکت مؤثر وجود دارد که به تقویت بخش‌های مختلف این عضله کمک می‌کند. در ابتدا، شلغم‌زدن (Shrugs) یکی از بهترین تمرین‌ها برای تقویت فیبرهای فوقانی Trapezius است. این حرکت شامل بالا بردن شانه‌ها به سمت گوش‌ها با وزنه یا بدون وزنه است و باعث تقویت عضلات فوقانی و افزایش قدرت آنها می‌شود. بارفیکس معکوس (Reverse Flyes) نیز برای تقویت فیبرهای میانی عضله و بهبود posture یا وضعیت صحیح بدن مفید است. این حرکت معمولاً با دمبل یا دستگاه مخصوص انجام می‌شود و عضلات میانی را هدف قرار می‌دهد.

برای تقویت فیبرهای پایینی Trapezius، تمرینات کشش و حرکت‌هایی مانند پول‌داون (Pull-downs) با استفاده از کش یا دستگاه می‌توانند مؤثر باشند. این تمرین‌ها به پایین آوردن شانه و تقویت عضلات پایینی کمک می‌کنند. علاوه بر این، پلانک با کشیدن شانه (Plank with Shoulder Tap) می‌تواند به تقویت عضلات عمیق Trapezius و حفظ تعادل کمک کند. این حرکت با تقویت عضلات مرکزی بدن، فشار را بر قسمت‌های مختلف Trapezius توزیع می‌کند. ترکیب این حرکات و اجرای آنها در برنامه تمرینی می‌تواند به تقویت و توسعه عضله Trapezius و بهبود قدرت و پایداری شانه و گردن کمک کند.

سخن پایانی

در پایان، عضله Trapezius  با توجه به ساختار و عملکرد پیچیده‌اش، نقشی کلیدی درحرکت و پایداری ناحیه شانه و گردن دارد. این عضله با همکاری بخش‌های مختلف خود می‌تواند حرکات متنوعی ازجمله بالا بردن، پایین آوردن و چرخش کتف را انجام دهد. با رعایت نکات صحیح تمرینی و تقویت این عضله، می‌توان از آسیب‌های شانه و گردن جلوگیری کرد و عملکرد بدنی را بهبود بخشید.

رفرنس:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK518994/

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/trapezius-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/t/trapezius/

https://www.getbodysmart.com/muscular-system/shoulder-muscles/trapezius-muscle/