آسیب‌های مربوط به ناحیه آرنج و ساعد می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر توانایی انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشند. در این میان، آسیب‌های عصبی از جمله آسیب عصب اولنار، از اهمیت خاصی برخوردارند. در این مقاله از سایت دکتر حوصله، به بررسی آسیب عصب اولنار، انواع آسیب، علائم، علل، روش‌های تشخیص، راه‌های پیشگیری و انواع آسیب‌ها از نظر شدت، خواهیم پرداخت.
مقدمه‌ای بر آسیب اعصاب اولنار
عصب اولنار یکی از سه عصب اصلی در اندام فوقانی به شمار می‌رود که از شبکه براکیال در گردن منشأ می‌گیرد و در طول بازو و ساعد امتداد می‌یابد تا به دست برسد. این عصب نقش حیاتی در عملکرد حسی و حرکتی دست ایفا می‌کند. از نظر حرکتی، عصب اولنار مسئول کنترل بیشتر عضلات داخلی دست است که در حرکات ظریف و دقیق انگشتان، مانند گرفتن اشیاء کوچک و انجام کارهایی که نیازمند هماهنگی بالا هستند، نقش دارند. عضلاتی که توسط عصب اولنار عصب‌دهی می‌شوند، شامل عضلات بین استخوانی (Interossei)، عضلات هیپوتنار (Hypothenar)، آدکتور پولسیس (Adductor Pollicis) و دو عضله از عضلات فلکسور ساعد (Flexor Carpi Ulnaris و بخشی از Flexor Digitorum Profundus) هستند.
از نظر حسی، عصب اولنار مسئول حس بخش داخلی دست، شامل انگشت کوچک و نیمی از انگشت حلقه، است. این حس، برای تشخیص بافت‌ها، دما و فشار، اهمیت زیادی خواهد داشت. به‌طورکلی، عصب اولنار نقش مهمی در توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، از قبیل نوشتن، تایپ‌کردن، باز و بسته کردن دکمه‌ها، و گرفتن اشیا، ایفا می‌کند.
سلامت عصب اولنار برای حفظ عملکرد طبیعی دست و آرنج مهم است. اختلال در عملکرد این عصب می‌تواند منجر به ضعف، بی‌حسی، درد، و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره شود. آسیب‌های عصب اولنار می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی از جمله فشردگی، کشیدگی، ضربه، یا بیماری‌های زمینه‌ای باشند.
آسیب عصب اولنار چیست؟
آسیب عصب اولنار به اختلال در عملکرد این عصب، ناشی از عوامل مختلف، گفته می‌شود. این اختلال می‌تواند در هر نقطه‌ای از مسیر عصب، از گردن تا دست، رخ دهد. آسیب عصب اولنار منجر به طیف گسترده‌ای از علائم بسته به‌شدت و محل آسیب خواهد شد.
به‌طورکلی، آسیب اعصاب اولنار را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد که در ادامه به هر یک جداگانه خواهیم پرداخت:
- فشردگی (Compression): فشردگی عصب اولنار شایع‌ترین نوع آسیب است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که عصب در یک نقطه، معمولاً در آرنج یا مچ دست، تحت‌فشار قرار گیرد. شایع‌ترین محل فشردگی، کانال کوبیتال (Cubital Tunnel) در آرنج است.
- کشیدگی (Traction): کشیدگی عصب اولنار زمانی رخ می‌دهد که عصب بیش از حد کشیده شود. این وضعیت ناشی از آسیب‌های تروماتیک، مانند شکستگی استخوان یا دررفتگی مفصل، رخ می‌دهد.
- پارگی (Laceration): پارگی عصب اولنار، جدی‌ترین نوع آسیب است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که عصب به طور کامل یا جزئی بریده شود. پارگی عصب اولنار اغلب ناشی از آسیب‌های نافذ، مانند بریدگی یا ضربه مستقیم شدید، رخ خواهد داد.
شایان‌ذکر است که آسیب عصب اولنار با سایر آسیب‌های عصبی یا عضلانی تفاوت دارد. آسیب‌های عصبی دیگر، مانند آسیب عصب مدیان یا آسیب عصب رادیال، می‌توانند علائم مشابهی با آسیب عصب اولنار ایجاد کنند. آسیب‌های عضلانی، مانند کشیدگی عضلات ساعد یا آرنج، نیز می‌توانند سبب بروز ضعف در ناحیه آرنج و ساعد شوند. تشخیص دقیق، برای تعیین علت اصلی علائم و انتخاب مناسب‌ترین راهکار ضروری است.
علائم آسیب عصب اولنار
علائم آسیب اعصاب اولنار بسته به محل و شدت آسیب متفاوت است. بااین‌حال، برخی از علائم مهم که در بیماران مبتلا به آسیب عصب اولنار دیده می‌شود به شرح زیر است:
- بی‌حسی یا گزگز (Numbness or Tingling): بی‌حسی یا گزگز در انگشت حلقه و انگشت کوچک، شایع‌ترین علامت آسیب عصب اولنار است. این احساس در هنگام خم‌کردن آرنج یا قراردادن آن در وضعیت خاصی تشدید می‌شود.
- ضعف در گرفتن اشیا (Weakness in Grip): ضعف در گرفتن اشیا از جمله اشیای کوچک و ظریف، یکی دیگر از علائم شایع آسیب عصب اولنار است. این ضعف ناشی از کاهش قدرت عضلات داخلی دست است که توسط عصب اولنار عصب‌دهی می‌شوند.
- درد (Discomfort): درد در ناحیه داخلی آرنج یا ساعد نیز می‌تواند یکی از علائم آسیب عصب اولنار باشد. درد معمولاً در هنگام فعالیت‌هایی که نیازمند استفاده از عضلات ساعد و دست هستند، تشدید خواهد شد.
- کاهش حس لامسه (Decreased Sensation): کاهش حس لامسه در انگشت کوچک و نیمی از انگشت حلقه نیز می‌تواند رخ دهد. این امر توانایی تشخیص بافت‌ها، دما و فشار را مختل می‌کند.
- ناهنجاری عضلانی (Muscle Atrophy): در موارد شدید و طولانی‌مدت، آسیب عصب اولنار می‌تواند منجر به تحلیل‌رفتن عضلات داخلی دست شود. این وضعیت سبب تغییر شکل دست و کاهش بیشتر قدرت و عملکرد آن خواهد شد.
- پنجه‌ای شدن دست (Clawing of the Hand): در موارد بسیار شدید، آسیب عصب اولنار می‌تواند منجر به پنجه‌ای شدن دست شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که انگشتان دست در حالت خمیده و غیرطبیعی قرار گیرند.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مهم است که به پزشک متخصص مراجعه شود تا تشخیص دقیق انجام شود و راهکارهای لازم توصیه گردد.
علت‌های آسیب عصب اولنار
آسیب اعصاب اولنار می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. برخی از شایع‌ترین علل بروز آسیب عصب اولنار در موارد زیر خلاصه می‌شود:
فشار طولانی روی آرنج (Prolonged Pressure on the Elbow)
قراردادن آرنج به مدت طولانی بر روی سطوح سخت، مانند میز کار یا صندلی، می‌تواند باعث فشار بر عصب اولنار در کانال کوبیتال شود. این فشار می‌تواند منجر به فشردگی عصب و اختلال در عملکرد آن شود.
حرکات تکراری (Repetitive Movements)
انجام حرکات تکراری با دست و آرنج، مانند تایپ‌کردن، کار با ابزار، یا انجام فعالیت‌های ورزشی، می‌تواند باعث التهاب و فشردگی عصب اولنار شود.
ضربه مستقیم (Direct Blow)
ضربه مستقیم به آرنج، به‌خصوص به ناحیه داخلی آن، سبب آسیب عصب اولنار خواهد شد. این آسیب می‌تواند منجر به کشیدگی، کوفتگی یا پارگی عصب شود.
آسیب‌های ناشی از ورزش (Sports-Related Injuries)
برخی از فعالیت‌های ورزشی، مانند بیسبال، گلف، و تنیس، می‌توانند خطر آسیب عصب اولنار را افزایش دهند. این فعالیت‌ها معمولاً نیازمند حرکات تکراری و قدرتی با آرنج و ساعد هستند که فشار بر عصب را تشدید می‌کنند. سایر علل بروز آسیب عصب اولنار عبارت‌اند از:
- جراحی (Surgery): جراحی در ناحیه آرنج یا ساعد می‌تواند به طور تصادفی باعث آسیب عصب اولنار شود.
- بیماری‌های زمینه‌ای (Underlying Medical Conditions): برخی از بیماری‌های زمینه‌ای، مانند دیابت، آرتریت روماتوئید، و تومورها، خطر آسیب عصب اولنار را افزایش خواهند داد.
- وضعیت‌های آناتومیک (Anatomical Variations): در برخی افراد، کانال کوبیتال باریک‌تر از حد طبیعی است که می‌تواند خطر فشردگی عصب اولنار را افزایش دهد.
شناخت علل احتمالی آسیب عصب اولنار به پیشگیری از این آسیب و انتخاب روش معالجه کمک زیادی خواهد نمود.
راه‌های تشخیص آسیب عصب اولنار
تشخیص دقیق آسیب اعصاب اولنار برای انتخاب مناسب‌ترین راهکار بسیار مهم است. روش‌های تشخیص آسیب عصب اولنار شامل موارد زیر است:
معاینه عصبی (Neurological Examination)
پزشک با انجام معاینه عصبی، عملکرد حسی و حرکتی اعصاب اولنار را ارزیابی می‌کند. این معاینه شامل بررسی حس لامسه، قدرت عضلات، و رفلکس‌ها می‌شود. پزشک همچنین ممکن است مانورهای خاصی را برای تحریک عصب اولنار و بررسی علائم انجام دهد.
تست‌های هدایت عصبی (Nerve Conduction Studies – NCV)
تست‌های هدایت عصبی، سرعت انتقال پیام‌های الکتریکی در طول عصب اولنار را اندازه‌گیری می‌کنند. کاهش سرعت انتقال پیام‌ها می‌تواند نشان‌دهنده آسیب عصب باشد.
الکترومیوگرافی (Electromyography – EMG)
الکترومیوگرافی، فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. این تست نشان می‌دهد که آیا عضلات توسط اعصاب اولنار به‌درستی عصب‌دهی می‌شوند یا خیر.
تصویربرداری (Imaging)
در برخی موارد، ممکن است نیاز به انجام تصویربرداری، مانند رادیوگرافی، سونوگرافی، یا MRI، باشد. این روش‌ها می‌توانند به شناسایی علل دیگر علائم، مانند شکستگی استخوان، تومور، یا کیست، کمک کنند. تصویربرداری می‌تواند علت آسیب‌دیدگی را دقیق مشخص کند.
تست تحریک عصبی (Nerve Provocation Tests)
این تست‌ها شامل مانورهایی هستند که عصب اولنار را تحریک می‌کنند تا علائم ایجاد شوند. یکی از این تست‌ها، تست تینل (Tinel’s sign) است که در آن پزشک با ضربه‌زدن ملایم بر روی عصب اولنار در کانال کوبیتال، سعی می‌کند علائم بی‌حسی یا گزگز را در انگشتان ایجاد کند.
با استفاده از ترکیبی از این روش‌های تشخیصی، پزشک تشخیص دقیق‌تری از آسیب عصب اولنار ارائه داده و راهکارهای متناسب را تعیین خواهد نمود.
حرکات ورزشی برای بهبود آسیب عصب اولنار
انجام برخی حرکات ورزشی و تمرینات خاص می‌تواند به بهبود عملکرد عصب اولنار و کاهش علائم کمک کند.
پزشک متخصص می‌تواند برنامه ورزشی مناسب را بر اساس شدت و نوع آسیب عصب اولنار تعیین کند. این برنامه ورزشی اغلب شامل تمرینات کششی، تقویتی و حرکات عصبی است که به بهبود دامنه حرکتی، قدرت عضلات و عملکرد عصب کمک می‌کنند.
انواع آسیب عصب اولنار
آسیب اعصاب اولنار از نظر شدت به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
فشردگی خفیف (Mild Compression)
در فشردگی خفیف، عصب اولنار تحت‌فشار کمی قرار می‌گیرد و علائم معمولاً خفیف و گذرا هستند. علائم ممکن است شامل بی‌حسی یا گزگز خفیف در انگشتان، به‌خصوص در هنگام خم‌کردن آرنج، باشد. در این موارد، راهکارهای غیرتهاجمی، مانند اصلاح وضعیت بدن و اجتناب از فعالیت‌های تشدیدکننده، کافی است.
نوروپاتی متوسط (Moderate Neuropathy)
در نوروپاتی متوسط، عصب اولنار تحت‌فشار بیشتری قرار می‌گیرد و علائم شدیدتر و پایدارتر هستند. علائم ممکن است شامل ضعف در گرفتن اشیاء، درد در ناحیه آرنج و ساعد و کاهش حس لامسه در انگشتان باشد.
قطع کامل عصب (Complete Nerve Transection)
قطع کامل عصب، جدی‌ترین نوع آسیب به شمار می‌آید. در این وضعیت، عصب به طور کامل بریده می‌شود و عملکرد آن به طور کامل از بین می‌رود. علائم شامل فلج عضلات داخلی دست، ازدست‌دادن کامل حس در انگشتان و پنجه‌ای شدن دست است. در چنین مواقعی، جراحی ترمیمی برای ترمیم عصب بسیار اهمیت دارد.
تفاوت در شدت آسیب، بر علائم و نوع راهکار مورد نیاز تأثیر می‌گذارد. در موارد خفیف، راهکارهای غیرتهاجمی کافی است، درحالی‌که در موارد شدید، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
راه‌های پیشگیری از آسیب اعصاب اولنار
پیشگیری از آسیب اعصاب اولنار می‌تواند به حفظ سلامت و عملکرد دست و آرنج کمک کند. برخی از نکات مهم در پیشگیری از آسیب عصب اولنار عبارت‌اند از:
- اجتناب از فشار مستقیم بر آرنج (Avoid Direct Pressure on the Elbow): از قراردادن آرنج به مدت طولانی بر روی سطوح سخت، مانند میز کار یا صندلی، خودداری کنید. در صورت نیاز به تکیه‌دادن به آرنج، از یک پد نرم استفاده کنید.
- رعایت ارگونومی در محل کار (Practice Proper Ergonomics): اطمینان حاصل کنید که میز کار و صندلی شما در ارتفاع مناسب قرار دارند و از حرکات تکراری و وضعیت‌های نامناسب بدن اجتناب کنید. استفاده از ابزارهای ارگونومیک، مانند کیبورد و ماوس ارگونومیک، نیز مفید خواهد بود.
- تقویت عضلات اطراف مفصل آرنج (Strengthen Muscles Around the Elbow Joint): تقویت عضلات ساعد و بازو می‌تواند به حمایت از مفصل آرنج و کاهش فشار بر عصب اولنار کمک کند. تمرینات تقویتی، مانند تمرینات با وزنه سبک و تمرینات مقاومتی، می‌توانند مفید باشند.
- اجتناب از خم‌کردن طولانی‌مدت آرنج (Avoid Prolonged Elbow Flexion): سعی کنید از خم‌کردن آرنج به مدت طولانی و در هنگام خواب، اجتناب کنید. در صورت نیاز، از یک آتل برای صاف نگه‌داشتن آرنج در طول شب استفاده نمایید.
- استراحت دادن به دست و آرنج (Take Breaks): در هنگام انجام فعالیت‌هایی که نیازمند استفاده مکرر از دست و آرنج هستند، به طور منظم استراحت کنید. این استراحت‌ها به کاهش فشار بر عصب اولنار کمک می‌کنند.
- مراقب باشید در هنگام ورزش (Be Careful During Sports): در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی، از تکنیک صحیح استفاده نموده و از تجهیزات محافظتی مناسب، مانند آرنج‌بند، استفاده کنید.
با رعایت این نکات، می‌توان خطر آسیب عصب اولنار را کاهش داد و سلامت و عملکرد دست و آرنج را حفظ کرد.
نتیجه‌گیری
آسیب اعصاب اولنار تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی افراد خواهد داشت. شناخت زودهنگام علائم، تشخیص دقیق، و استفاده از راهکارهای مناسب برای جلوگیری از آسیب دائمی و اختلال در عملکرد دست و آرنج ضروری است. باتوجه‌به علل مختلف آسیب اعصاب اولنار، انجام راهکارهای پیشگیرانه، مانند رعایت ارگونومی، اجتناب از فشار مستقیم بر آرنج و تقویت عضلات اطراف مفصل آرنج، می‌تواند به حفظ سلامت این عصب مهم کمک کند.
در صورت بروز علائم آسیب عصب اولنار، مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص و دریافت راهکارهای مناسب، حائز اهمیت است. با آگاهی و اقدام به‌موقع، می‌توانید از عوارض جدی آسیب عصب اولنار جلوگیری کرده و به حفظ عملکرد طبیعی دست و آرنج کمک نمایید.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
