مفصل مچ دست، ساختاری پیچیده و حیاتی برای انجام طیف وسیعی از فعالیت‌های روزمره و ورزشی است. این مفصل، متشکل از هشت استخوان کوچک مچ (کارپال) بوده که در دو ردیف قرار گرفته‌اند و با استخوان‌های زند زیرین (رادیوس و اولنا) در ساعد و استخوان‌های کف دست (متاکارپال) در دست، ارتباط برقرار می‌کنند. این مجموعه استخوانی، توسط شبکه‌ای قدرتمند از رباط‌ها (لیگامنت‌ها) تثبیت می‌شود. رباط‌ها، بافت‌های هم‌بند سخت و انعطاف‌پذیری هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل کرده و ثبات مفصل را تأمین می‌کنند.
در مچ دست، رباط‌های متعددی وجود دارد که هر کدام نقش مهمی در حفظ پایداری و عملکرد صحیح مفصل ایفا می‌کنند. این رباط‌ها، استخوان‌های مچ را به هم و همچنین به استخوان‌های ساعد و کف دست متصل خواهند کرد. این اتصالات، از حرکات بیش از حد و خارج از دامنه طبیعی مفصل جلوگیری کرده و امکان انتقال نیرو و تحمل وزن را فراهم می‌آورند. رباط‌های شعاعی (رادیال) و زند زیرینی (اولنار) جانبی مچ دست، از حرکات جانبی بیش از حد جلوگیری می‌کنند، درحالی‌که رباط‌های بین استخوانی مچ، پایداری بین استخوان‌های مچ را تضمین می‌نمایند.
هماهنگی دقیق بین این ساختارهای استخوانی و رباطی، برای انجام حرکات ظریف و قدرتمند دست ضروری است. هرگونه اختلال در این ساختارها، نظیر آسیب‌دیدن رباط‌ها، به عملکرد مچ دست آسیب رسانده و منجر به محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره خواهد شد؛ لذا، درک ساختار و عملکرد مفصل مچ دست و رباط‌های آن، برای شناخت بهتر آسیب‌های این ناحیه اهمیت زیادی دارد. در این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم و علل پیچ‌خوردگی مچ دست خواهیم پرداخت.
پیچ‌خوردگی مچ دست چیست؟
پیچ‌خوردگی مچ دست، آسیبی به رباط‌های اطراف مفصل مچ دست اطلاق می‌گردد. این آسیب، معمولاً در اثر کشیدگی یا پارگی یک یا چند رباط مچ ایجاد می‌شود. شدت این آسیب، از کشیدگی خفیف رباط (درجه یک) تا پارگی کامل رباط (درجه سه) متغیر است. این آسیب، در بیشتر موارد، به دنبال یک حرکت ناگهانی و غیرمنتظره مفصل مچ دست، به‌ویژه خم‌شدن شدید (هایپراکستنشن) یا چرخش ناگهانی و اجباری مفصل، ایجاد می‌شود.
به بیان دقیق‌تر، هنگامی که مچ دست به طور ناگهانی در وضعیتی غیرطبیعی قرار گیرد، رباط‌های اطراف مفصل تحت‌فشار قرار می‌گیرند. اگر این فشار از حد تحمل رباط‌ها فراتر رود، منجر به کشیدگی یا پارگی در بافت رباطی خواهد شد. میزان آسیب به رباط، به میزان نیروی وارده و مقاومت رباط بستگی دارد. در پیچ‌خوردگی درجه یک، تنها تعدادی از فیبرهای رباط آسیب‌دیده و رباط به طور کاملر پاره نمی‌شود. در پیچ‌خوردگی درجه‌دو، تعداد بیشتری از فیبرهای رباط دچار پارگی شده و رباط تا حدی شل می‌شود. در پیچ‌خوردگی درجه سه، رباط به طور کامل پاره شده و مفصل مچ دست به طور قابل‌توجهی بی‌ثبات می‌گردد.
لازم به ذکر است که پیچ‌خوردگی مچ دست، با آسیب‌های دیگری که ممکن است در ناحیه مچ دست رخ دهد، نظیر شکستگی استخوان‌ها یا دررفتگی مفاصل، متفاوت است. در شکستگی، استخوان دچار شکستگی می‌شود، درحالی‌که در دررفتگی، استخوان‌ها از محل طبیعی خود در مفصل خارج می‌شوند.
علائم پیچ‌خوردگی مچ دست
آسیب‌دیدگی رباط‌های مفصل مچ دست خود را به شکل‌های مختلف نمایان می‌کند که شدت و نوع آن وابسته به میزان آسیب وارده به رباط است. از جمله این نشانه‌ها، احساس ناخوشایند و خاص در ناحیه آسیب‌دیده خواهد بود. این احساس، اغلب به شکل موضعی و متمرکز در محل پیچ‌خوردگی احساس شده و با حرکت‌دادن مچ دست یا لمس ناحیه آسیب‌دیده تشدید می‌شود.
تورم، نشانه دیگری از پیچ‌خوردگی مچ دست به شمار می‌رود که در اثر تجمع مایعات در بافت‌های اطراف رباط آسیب‌دیده ایجاد می‌شود. این تورم، به‌مرورزمان افزایش‌یافته و سبب محدودیت حرکتی مفصل می‌گردد. کبودی نیز ممکن است در ناحیه آسیب‌دیده ظاهر شود. این کبودی، ناشی از خونریزی زیرپوستی به دلیل پارگی عروق خونی کوچک در اطراف رباط آسیب‌دیده است.
کاهش دامنه حرکتی مچ دست، یکی دیگر از علائم شایع پیچ‌خوردگی است. فرد آسیب‌دیده، قادر نیست مچ دست خود را به طور کامل و در تمام جهات حرکت دهد. این محدودیت حرکتی، در انجام فعالیت‌های روزمره مانند گرفتن اشیا، باز و بسته کردن درها و تایپ‌کردن، اختلال ایجاد می‌کند.
حساسیت به لمس نیز در ناحیه پیچ‌خوردگی وجود دارد. لمس‌کردن محل آسیب‌دیده، منجر به احساس ناخوشایند و یا احساس خاص می‌شود. در موارد شدید پیچ‌خوردگی، بی‌ثباتی مفصل نیز ممکن است مشاهده شود. به این معنی که مچ دست، احساس شلی و ناپایداری می‌کند و فرد آسیب‌دیده، از عدم توانایی در کنترل حرکات مچ دست خود شکایت دارد. در برخی موارد، هنگام حرکت‌دادن مچ دست، صدای “کلیک” نیز ممکن است شنیده شود که نشان‌دهنده آسیب‌دیدگی رباط‌ها است.
شایان‌ذکر است که شدت و نوع این نشانه‌ها، در افراد مختلف متفاوت است. در پیچ‌خوردگی‌های خفیف، ممکن است تنها احساس ناخوشایند و تورم خفیف وجود داشته باشد، درحالی‌که در پیچ‌خوردگی‌های شدید، تمام علائم ذکر شده با شدت بیشتری بروز می‌کند.
علت‌های پیچ‌خوردگی مچ دست
پیچ‌خوردگی مچ دست، یک آسیب شایع است که دلایل متعددی در بروز آن دخیل هستند. یکی از رایج‌ترین دلایل، زمین‌خوردن با دست باز است. در این حالت، هنگام افتادن، فرد به طور غریزی دست خود را به زمین می‌گذارد تا از برخورد مستقیم بدن با زمین جلوگیری کند. این عمل، نیروی زیادی را به مفصل مچ دست وارد کرده و منجر به کشیدگی یا پارگی رباط‌های آن خواهد شد.
حرکات چرخشی شدید و ناگهانی مچ دست نیز، از دیگر عوامل بروز پیچ‌خوردگی هستند. این حرکات، معمولاً در ورزش‌هایی مانند تنیس، گلف و بدمینتون رخ می‌دهند. در این ورزش‌ها، مچ دست به طور مکرر در معرض حرکات چرخشی و ناگهانی قرار می‌گیرد که به‌مرورزمان، منجر به آسیب‌دیدگی رباط‌ها می‌شود.
استفاده بیش از حد از مچ دست در فعالیت‌های ورزشی یا شغلی، نیز از عوامل مهم در بروز پیچ‌خوردگی به شمار می‌آید. افرادی که به طور مداوم از مچ دست خود استفاده می‌کنند، مانند کارگران ساختمانی، تایپیست‌ها و ورزشکاران حرفه‌ای، در معرض خطر بیشتری برای آسیب‌دیدگی رباط‌های مچ دست قرار دارند. تکرار حرکات مشابه، سبب اعمال فشار مضاعف بر رباط‌ها و بروز آسیب‌های مزمن می‌گردد.
ضربه مستقیم به مچ دست، مانند ضربه‌ای که در حین تصادف یا درگیری رخ می‌دهد، نیز می‌تواند باعث پیچ‌خوردگی شود. شدت آسیب، به میزان نیروی وارد شده و زاویه ضربه بستگی دارد
علاوه بر عوامل ذکر شده، برخی شرایط پزشکی نیز، احتمال بروز پیچ‌خوردگی مچ دست را افزایش دهند. به‌عنوان‌مثال، افرادی که دارای ضعف عضلانی یا بی‌ثباتی مفصلی هستند، بیشتر مستعد آسیب‌دیدگی رباط‌های مچ دست خواهند بود.
راه‌های تشخیص پیچ‌خوردگی مچ دست
تشخیص دقیق پیچ‌خوردگی مچ دست، گام نخست در تعیین برنامه مدیریتی مناسب است. این فرایند شامل جمع‌آوری اطلاعات دقیق از بیمار، انجام معاینه فیزیکی کامل و در صورت لزوم، استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است.
شرح‌حال دقیق
جمع‌آوری اطلاعات از بیمار در مورد نحوه وقوع آسیب، اولین قدم در تشخیص است. این اطلاعات شامل مکانیزم آسیب (به‌عنوان‌مثال، سقوط روی دست کشیده شده، چرخش ناگهانی مچ)، زمان وقوع، محل احساس ناراحتی و شدت اولیه آن است. همچنین، بررسی سابقه پزشکی بیمار، شامل سوابق آسیب‌های قبلی مچ دست، بیماری‌های زمینه‌ای یا مصرف داروهایی که ممکن است بر ترمیم بافت اثرگذار باشند، اهمیت دارد. پرسش در مورد فعالیت‌های روزمره بیمار، از جمله فعالیت‌های ورزشی یا کارهای نیازمند استفاده مکرر از مچ دست، به شناسایی عوامل مستعدکننده کمک می‌کند.
معاینه فیزیکی
معاینه فیزیکی، بخش مهمی از فرایند تشخیص است که به ارزیابی مستقیم ساختارهای مچ دست می‌پردازد. این معاینه شامل موارد زیر است:
- مشاهده: بررسی مچ دست از نظر وجود تورم، کبودی، تغییر شکل ظاهری یا قرمزی. مقایسه مچ دست آسیب‌دیده با مچ دست سالم، به تشخیص بهتر تفاوت‌ها کمک می‌کند.
- لمس: لمس دقیق نواحی مختلف مچ دست برای تعیین محل دقیق ایجاد ناراحتی. وجود حساسیت به لمس در ناحیه رباط‌ها، احتمال آسیب رباطی را افزایش می‌دهد.
- ارزیابی دامنه حرکتی: بررسی دامنه حرکتی فعال و غیرفعال مچ دست. محدودیت در دامنه حرکتی، وجود ناراحتی در هنگام حرکت و یا احساس خشکی در مفصل، نشانه‌های مهمی هستند.
- ارزیابی قدرت عضلانی: سنجش قدرت عضلات مچ دست و ساعد. ضعف عضلانی می‌تواند ناشی از آسیب رباطی یا عدم استفاده از مچ دست به دلیل ایجاد ناراحتی باشد.
تست‌های استرسی رباطی
این تست‌ها، ارزیابی مستقیم پایداری رباط‌های مچ دست را امکان‌پذیر می‌سازند. تست‌های استرسی خاصی وجود دارند که هر کدام برای ارزیابی یک رباط خاص طراحی شده‌اند. در این تست‌ها، پزشک با اعمال نیرو به مچ دست در جهات خاص، میزان حرکت غیرطبیعی و وجود ناراحتی را بررسی می‌کند. افزایش حرکت غیرطبیعی یا ایجاد ناراحتی در حین انجام تست، نشان‌دهنده آسیب رباطی است. برخی از تست‌های رایج عبارت‌اند از تست واتسون (Watson’s test) برای ارزیابی رباط اسکافولونات (scapholunate ligament) و تست شیفت اولنار (ulnar shift test) برای ارزیابی رباط رادیواولنار (radioulnar ligament).
تصویربرداری
در مواردی که تشخیص قطعی با معاینه فیزیکی امکان‌پذیر نیست یا شک به آسیب‌های جدی‌تر وجود دارد، از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود:
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): ام‌آرآی، دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای ارزیابی بافت‌های نرم، از جمله رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف‌ها است. ام‌آرآی قادر است پارگی‌های جزئی و کامل رباط‌ها، آسیب‌های غضروفی و وجود مایع در مفصل را نشان دهد. این روش، در مواردی که شک به آسیب‌های پیچیده رباطی یا وجود آسیب‌های هم‌زمان وجود دارد، بسیار ارزشمند است.
- سونوگرافی: سونوگرافی، روشی غیرتهاجمی و ارزان‌قیمت است که می‌تواند برای ارزیابی برخی از آسیب‌های سطحی رباط‌ها و تاندون‌ها مورد استفاده قرار گیرد. سونوگرافی، در تشخیص کیست‌های گانگلیون (ganglion cysts) و التهاب تاندون‌ها مفید است.
- رادیوگرافی (اشعه ایکس): رادیوگرافی، روشی استاندارد برای ارزیابی استخوان‌ها است و برای تشخیص شکستگی‌ها یا دررفتگی‌های مچ دست استفاده می‌شود. رادیوگرافی، در تشخیص مستقیم آسیب رباطی کمک‌کننده نیست، اما می‌تواند برای رد سایر علل ایجاد ناراحتی، مانند شکستگی استخوان‌های مچ دست، مفید باشد.
حرکات ورزشی برای بهبود پیچ‌خوردگی مچ دست
به‌منظور بازیابی عملکرد کامل مچ دست پس از پیچ‌خوردگی، اجرای برنامه‌ای تمرینی تحت‌نظر متخصص ضروری است. این برنامه باتوجه‌به درجه آسیب و مرحله بهبودی، به‌تدریج پیشرفت می‌کند و شامل حرکاتی برای افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات و بهبود حس عمقی است.
انواع پیچ‌خوردگی مچ دست
پیچ‌خوردگی مچ دست، بر اساس شدت آسیب به رباط‌ها، به سه درجه تقسیم می‌شود:
- درجه ۱ (خفیف): در این نوع آسیب، رباط‌ها کشیده شده‌اند، اما پارگی قابل‌توجهی وجود ندارد. علائم شامل ناراحتی خفیف، تورم کم و محدودیت جزئی در دامنه حرکتی است. بیمار معمولاً قادر به استفاده از مچ دست خود است، اما احساس ضعف یا ناراحتی می‌کند.
- درجه ۲ (متوسط با پارگی جزئی): در این نوع آسیب، رباط‌ها دچار پارگی جزئی شده‌اند. علائم شامل ناراحتی متوسط، تورم قابل‌توجه و محدودیت در دامنه حرکتی است. بیمار ممکن است احساس بی‌ثباتی در مچ دست خود داشته باشد. انجام فعالیت‌های نیازمند استفاده از مچ دست، با ناراحتی همراه است.
- درجه ۳ (شدید با پارگی کامل رباط): در این نوع آسیب، رباط‌ها به طور کامل پاره شده‌اند. علائم شامل ناراحتی شدید، تورم قابل‌توجه، کبودی و بی‌ثباتی شدید در مچ دست است. بیمار قادر به استفاده از مچ دست خود نیست و احساس می‌کند که مفصل از هم جدا شده است.
راه‌های پیشگیری از پیچ‌خوردگی مچ دست
پیشگیری از پیچ‌خوردگی مچ دست در افراد فعال و ورزشکاران، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با رعایت نکات زیر، می‌توان خطر ابتلا به این آسیب را به طور چشمگیری کاهش داد:
- استفاده از مچ‌بند در فعالیت‌های پرفشار: استفاده از مچ‌بند در هنگام انجام فعالیت‌هایی که فشار زیادی به مچ دست وارد می‌کنند، مانند ورزش‌های رزمی، وزنه‌برداری یا کار با ابزارهای سنگین، می‌تواند از مچ دست در برابر آسیب محافظت کند. مچ‌بند، با ایجاد حمایت و محدودکردن دامنه حرکتی بیش از حد، از کشیدگی یا پارگی رباط‌ها جلوگیری می‌کند.
- گرم‌کردن مناسب: گرم‌کردن قبل از شروع هرگونه فعالیت ورزشی یا کار سنگین، عضلات و رباط‌ها را برای فعالیت آماده می‌کند و خطر آسیب را کاهش می‌دهد. گرم‌کردن باید شامل حرکات کششی و چرخشی ملایم مچ دست باشد.
- تقویت عضلات ساعد و مچ: تقویت عضلات ساعد و مچ، به افزایش پایداری مفصل مچ دست و محافظت از رباط‌ها کمک می‌کند. تمریناتی مانند خم‌کردن و باز کردن مچ دست با وزنه، چرخش مچ دست و گرفتن توپ‌های فشاری، برای تقویت عضلات مچ دست و ساعد مفید هستند.
- رعایت اصول تکنیکی در تمرینات: استفاده از تکنیک صحیح در هنگام انجام تمرینات ورزشی یا فعالیت‌های شغلی، از واردشدن فشار بیش از حد به مچ دست جلوگیری می‌کند. آموزش صحیح و استفاده از تجهیزات مناسب، به کاهش خطر آسیب کمک خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
پیچ‌خوردگی مچ دست، آسیب شایعی است که می‌تواند منجر به محدودیت عملکرد و ایجاد ناراحتی شود. تشخیص زودهنگام و دقیق، با استفاده از شرح‌حال، معاینه فیزیکی و روش‌های تصویربرداری، برای تعیین برنامه مدیریتی مناسب ضروری است. مدیریت صحیح این عارضه، شامل استراحت، استفاده از وسایل حمایتی و انجام تمرینات توان‌بخشی است. اهمیت پیشگیری از این آسیب، به‌ویژه در افراد فعال و ورزشکاران، نباید نادیده گرفته شود.
با رعایت راهکارهای پیشگیری، مانند استفاده از مچ‌بند، گرم‌کردن مناسب، تقویت عضلات و رعایت اصول تکنیکی، می‌توان خطر ابتلا به پیچ‌خوردگی مچ دست را به طور چشمگیری کاهش داد و از آسیب‌های مزمن جلوگیری نمود. بازیابی عملکرد کامل مچ دست، مستلزم صبر، پیگیری و رعایت دقیق دستورالعمل‌های توصیه‌شده توسط پزشک است. مدیریت صحیح و متناسب با شدت آسیب، کلید دستیابی به بهترین نتیجه خواهد بود.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
