درد پشت زانو، معمای پیچیده‌ای در دنیای ارتوپدی است که می‌تواند زندگی را به کابوسی دردناک تبدیل کند. از کیست بیکر گرفته تا ترومبوز ورید عمقی، این ناحیه حساس میزبان طیف گسترده‌ای از عوارض است که هر کدام می‌تواند زنگ خطری برای سلامتی باشد.
آیا می‌دانستید گاهی یک گرفتگی ساده می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد؟ در این مقاله، با کاوش در اعماق آناتومی پیچیده زانو، رازهای پنهان درد پشت زانو را آشکار میکنیم. از آنوریسم شریان پوپلیتئال تا بورسیت، هر کدام داستان خود را دارند.
علت درد پشت زانو چیست؟
درد پشت زانو یک سندرم پیچیده با علل متعدد است که می‌تواند ناشی از آسیب به ساختارهای مختلف آناتومیکی در این ناحیه باشد. این درد می‌تواند از آسیب به مینیسک «meniscus»، رباط‌های صلیبی «cruciate ligaments»، تاندون‌ها «tendons»، یا بورس‌ها «bursae» ناشی شود. گاهی اوقات، مشکلات عروقی مانند ترومبوز ورید عمقی «Deep Vein Thrombosis» یا آنوریسم شریان پوپلیتئال «Popliteal Artery Aneurysm» نیز می‌توانند عامل این درد باشند.
علاوه بر این، شرایط التهابی مانند آرتریت «arthritis» یا تاندینیت «tendinitis» نیز می‌توانند درد پشت زانو ایجاد کنند. در برخی موارد، درد می‌تواند ناشی از فشار عصبی «nerve compression» یا رادیکولوپاتی کمری «lumbar radiculopathy» باشد. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
کیست بیکر
کیست بیکر که به نام کیست پوپلیتئال «popliteal cyst» نیز شناخته می‌شود، یک تورم پر از مایع است که در حفره پوپلیتئال «popliteal fossa» در پشت زانو تشکیل می‌شود. این کیست زمانی ایجاد می‌شود که مایع سینوویال «synovial fluid» اضافی از مفصل زانو به درون یک بورس «bursa» در پشت زانو نشت می‌کند.
عوامل به وجود آورنده کیست بیکر اغلب شامل شرایطی مانند استئوآرتریت، آرتریت روماتوئید یا آسیب‌های مینیسک است. همچنین، سینوویت یا التهاب غشای سینوویال می‌تواند منجر به تولید بیش از حد مایع سینوویال و تشکیل کیست شود.
علائم شایع کیست بیکر شامل تورم قابل مشاهده یا قابل لمس در پشت زانو، درد و سفتی مفصل، و محدودیت در دامنه حرکتی زانو است. این درد معمولا با خم کردن زانو یا فعالیت فیزیکی تشدید می‌شود. در برخی موارد، ممکن است بیماران احساس فشار یا پری در پشت زانو را گزارش کنند.
در موارد شدید، ممکن است کیست پاره شود و باعث التهاب حاد در ساق پا شود. این وضعیت می‌تواند با علائمی مانند درد شدید و ناگهانی در ساق پا، تورم و قرمزی همراه باشد که گاهی با ترومبوز ورید عمقی «Deep Vein Thrombosis» اشتباه گرفته می‌شود.
همچنین جهت دریافت مشائهر جهت درمان درد پشت زانو میتوانید با دکتر حوصله ارتباط بگیرید.
گرفتگی عضلات پا
گرفتگی عضلات پا به‌عنوان یک انقباض ناگهانی و غیرقابل‌کنترل در عضلات تعریف می‌شود که معمولا در نواحی ساق پا، ران و زانو رخ می‌دهد. این انقباضات می‌توانند به دلیل فعالیت فیزیکی شدید، عدم گرم کردن و کشش مناسب قبل از ورزش، یا استفاده بیش از حد از عضلات به وجود آیند. درد ناشی از این حالت ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و می‌تواند به‌طور قابل توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
عوامل مختلفی می‌توانند به بروز گرفتگی عضلات پا کمک کنند. از جمله این عوامل می‌توان به کم‌آبی بدن اشاره کرد که می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد عضلات شود. همچنین، عفونت‌ها و بیماری‌های کبدی می‌توانند بر تعادل الکترولیت‌ها و عملکرد طبیعی عضلات تاثیر بگذارند. وجود سموم اضافی در خون و مشکلات عصبی و هورمونی نیز از دیگر دلایل محتمل اسپاسم عضلانی به شمار می‌روند. این نوع درد معمولا با کشش منظم و آرام و کاهش فشار بر روی ناحیه آسیب‌دیده قابل تسکین است.
ترومبوز ورید عمقی (DVT)
ترومبوز ورید عمقی (DVT)یک بیماری جدی است که به تشکیل لخته خون در وریدهای عمقی، معمولا در ناحیه ساق پا، منجر می‌شود. این عارضه می‌تواند به بروز علائم مختلفی منجر شود که شامل درد، تورم و احساس گرما در ناحیه آسیب‌دیده است. در برخی موارد، ترومبوز ممکن است بدون علائم آشکار باشد، که این موضوع می‌تواند خطرناک باشد زیرا لخته می‌تواند از محل خود جابجا شده و به ریه‌ها برسد و منجر به آمبولی ریه شود.
عوامل خطر برای بروز DVT شامل عدم تحرک طولانی‌مدت مانند نشستن در طول پروازهای طولانی یا استراحت در بستر به علت بیماری، چاقی و سابقه خانوادگی ترومبوز هستند. همچنین، برخی شرایط پزشکی مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و استفاده از داروهای هورمونی نیز می‌توانند خطر ابتلا به DVT را افزایش دهند. این عارضه در زنان باردار و افرادی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند، نیز شایع‌تر است.
بورسیت
بورسیت «bursitis» به التهاب بورس «bursa» اطلاق می‌شود که کیسه‌های کوچک پر از مایع هستند و بین استخوان‌ها، تاندون‌ها و عضلات قرار دارند و نقش مهمی در کاهش اصطکاک و تسهیل حرکت مفاصل دارند. این عارضه معمولا در ناحیه زانو، آرنج و شانه‌ها مشاهده می‌شود و می‌تواند به علائمی از قبیل درد موضعی، تورم و حساسیت در ناحیه مبتلا منجر شود.
درد ناشی از بورسیت معمولا با حرکات مفصل تشدید می‌شود و ممکن است به‌ویژه در هنگام نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت احساس شود. در شرایط پیشرفته ممکن است حس گرما و قرمزی در ناحیه مبتلا نیز وجود داشته باشد.
عوامل ایجاد بورسیت شامل فشار مکرر بر روی مفصل، آسیب‌های مستقیم به ناحیه بورس و التهاب ناشی از بیماری‌های روماتیسمی است. همچنین، فعالیت‌های ورزشی شدید، حرکات تکراری و وضعیت‌های نامناسب بدنی می‌توانند به بروز بورسیت منجر شوند. در برخی موارد، عفونت نیز می‌تواند باعث التهاب بورس شود که در این حالت بورسیت عفونی نامیده می‌شود و نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.
عارضه زانوی دونده (Runner’s knee)
عارضه زانوی دونده که به‌عنوان سندرم پاتلوفمورال «patellofemoral syndrome» نیز شناخته می‌شود، به درد و ناراحتی در ناحیه زانو اشاره دارد که به‌ویژه در ناحیه زیر کشکک زانو احساس می‌شود. این عارضه معمولا در ورزشکاران، به‌ویژه دونده‌ها، شایع است و می‌تواند به دلیل استفاده بیش از حد، آسیب یا اختلال در بیومکانیک زانو ایجاد شود.
علائم اصلی عارضه زانوی دونده شامل درد هنگام فعالیت‌های خاصی مانند دویدن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها و نشستن به مدت طولانی است. درد ممکن است با حرکت زانو، به‌خصوص هنگام خم و راست کردن آن، تشدید شود و ممکن است با صدای خُرخر یا تق تق زانو همراه باشد.
عوامل به وجود آورنده زانوی دونده شامل عدم تعادل عضلانی، ضعف در عضلات چهارسر ران و عضلات همسترینگ، تغییرات در وضعیت بیومکانیکی پا و استفاده نادرست از کفش‌های ورزشی هستند. همچنین، سوابق آسیب‌های قبلی زانو می‌تواند احتمال بروز این عارضه را افزایش دهد.
آنوریسم شریان پوپلیتئال
آنوریسم شریان پوپلیتئال «popliteal artery aneurysm» به گشاد شدن غیرطبیعی دیواره شریان پوپلیتئال در ناحیه پشت زانو اطلاق می‌شود. این عارضه معمولا به دلیل از دست دادن خاصیت الاستیسیته دیواره‌های شریانی و تجمع چربی و کلسترول در دیواره عروق ایجاد می‌شود.
علائم آنوریسم شریان پوپلیتئال ممکن است شامل درد ناگهانی یا مزمن در ناحیه پشت زانو، احساس نبض در پشت زانو و تورم در ناحیه ساق پا باشد. همچنین، در موارد شدید ممکن است به کاهش خون‌رسانی به پاها منجر شود که این می‌تواند باعث سردی، بی‌حسی و رنگ‌پریدگی در ناحیه آسیب‌دیده شود.
عوامل خطر برای بروز آنوریسم شریان پوپلیتئال شامل سن بالای ۶۰ سال، سابقه خانوادگی بیماری‌های عروقی، سیگار کشیدن و بیماری‌های قلبی عروقی هستند. این عارضه معمولا در مردان بیشتر از زنان مشاهده می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند به عوارض جدی مانند آمبولی و نارسایی عروقی منجر شود.
برای درمان گرفتگی رگ پشت زانو چه باید کرد؟
1. درمان‌های محافظه‌کارانه
این روش‌ها معمولا اولین خط درمان برای موارد خفیف تا متوسط گرفتگی رگ پشت زانو هستند. شامل:
- استراحت و بالا نگه داشتن اندام مبتلا
- استفاده از کمپرس سرد یا گرم
- فیزیوتراپی شامل تمرینات کششی برای افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و رباط‌ها و …
- استفاده از جوراب‌های فشاری
2. درمان‌های دارویی
این روش‌ها بخش مهمی از مدیریت گرفتگی رگ پشت زانو هستند، به خصوص در موارد مرتبط با ترومبوز. شامل:
داروهای ضد انعقاد: این داروها از تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند و به بدن اجازه می‌دهند تا لخته‌های موجود را حل کند. انواع آن عبارتند از:
- هپارین
- وارفارین
- داروهای ضد انعقاد خوراکی جدید
- داروهای ترومبولیتیک
- داروهای ضد درد و ضد التهاب
3. مداخلات جراحی
این روش‌ها در موارد شدید یا مقاوم به درمان‌های محافظه‌کارانه و دارویی استفاده می‌شوند. شامل:
- جراحی ترمیم عروق
- جراحی آزادسازی
- ترومبکتومی مکانیکی
- تعبیه فیلتر ورید اجوف تحتانی
درمان گرفتگی رگ پشت زانو چپ
هدف از درمان گرفتگی رگ پشت زانو، علاوه بر تسکین علائم، کاهش بروز عوارض و بهبود بخشیدن جریان خون است. برحسب وضعیت بیمار، یکی از مجموعه را‌های درمان خانگی زیر تجویز خواهند شد:
1. آب درمانی
- تمرینات شناوری: کاهش فشار بر مفاصل و بهبود گردش خون.
- راه رفتن در آب: تقویت عضلات پا بدون فشار اضافی.
- حرکات مقاومتی در آب: افزایش قدرت عضلانی و انعطاف‌پذیری.
- جت تراپی: ماساژ عمقی بافت‌ها توسط فشار آب.
2. تکنیک‌های ماساژ:
- ماساژ عمقی بافت: رهاسازی گرفتگی‌های عضلانی و بهبود جریان خون.
- ماساژ لنفاوی: کمک به کاهش ادم و بهبود گردش لنف.
- تکنیک رهاسازی میوفاشیال: کاهش تنش در بافت‌های همبند.
- ماساژ سوئدی: افزایش گردش خون و کاهش تنش عضلانی.
3. راهکارهای خانگی
- کمپرس سرد/گرم متناوب: کاهش التهاب و بهبود جریان خون.
- تمرینات کششی همسترینگ: افزایش انعطاف‌پذیری عضلات پشت ران.
- تمرینات تقویتی ایزومتریک: تقویت عضلات اطراف زانو بدون حرکت مفصل.
- استفاده از نوارهای کینزیولوژی: حمایت از عضلات و بهبود گردش خون.
- ارتفاع دادن به پا: کاهش فشار خون وریدی و بهبود بازگشت خون.
4. تکنیک‌های تنفسی و ریلکسیشن
- تنفس دیافراگمی: کاهش استرس و بهبود اکسیژن‌رسانی.
- مدیتیشن بادی اسکن: افزایش آگاهی بدنی و کاهش تنش عضلانی.
درمان خانگی گرفتگی رگ پشت زانو
از مهم‌ترین اقدامات برای درمان خانگی گرفتگی رگ پشت زانو می‌توان به روش RICE است که شامل استراحت «Rest»، یخ «Ice»، فشرده‌سازی و بالا نگه داشتن پا «Elevation» اشاره کرد.
استراحت
استراحت به معنای کاهش فعالیت‌های فیزیکی شدید است اما نه به حدی که منجر به بی‌تحرکی کامل شود.
یخ (استفاده از کمپرس سرد)
استفاده از کمپرس گرم به مدت 15-20 دقیقه، دو تا سه بار در روز می‌تواند به افزایش جریان خون و کاهش سفتی عضلات کمک کند. این روش به خصوص پس از مرحله حاد التهاب مفید است. همچنین، استفاده از کیسه‌های گرم و سرد به‌صورت «متناوب» (هر کدام 10 دقیقه) می‌تواند به تحریک گردش خون و کاهش التهاب کمک کند.
فشرده‌سازی و بالا نگه داشتن پا
فشرده‌سازی با استفاده از باندهای کشی یا جوراب‌های فشاری می‌تواند به بهبود گردش خون کمک کند. باید دقت شود که باند خیلی سفت بسته نشود تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود. استفاده از بالش زیر زانو هنگام خواب می‌تواند به کاهش فشار بر رگ‌های پشت زانو کمک کند و جریان خون را بهبود بخشد. تمرینات کششی ملایم به‌خصوص برای عضلات همسترینگ و دوقلو می‌تواند انعطاف‌پذیری را افزایش دهد و فشار بر رگ‌های پشت زانو را کاهش دهد.
انجام حرکات چرخشی
انجام حرکات دورانی مچ پا و حرکات پمپاژ پا (بالا و پایین بردن پاشنه) نیز به بهبود جریان خون کمک می‌کند. انجام حرکات چرخشی مچ پا در حالت نشسته یا دراز کشیده، 10-15 بار در هر جهت (چند نوبت در روز) می‌تواند به بهبود گردش خون در پاها کمک کند.
تمرینات ایزومتریک و تنفس دیافراگمی
انجام تمرینات ایزومتریک ملایم، مانند انقباض عضلات چهارسر ران بدون حرکت زانو می‌تواند به حفظ قدرت عضلانی کمک کند بدون اینکه فشار زیادی به مفصل وارد شود. تکنیک‌های تنفس عمیق و ریلکسیشن می‌توانند به کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون کمک کنند. تمرین تنفس دیافراگمی 5-10 دقیقه، چند بار در روز توصیه می‌شود.
طب سنتی و تغییر رژیم غذایی
استفاده از گیاهان دارویی مانند زنجبیل یا زردچوبه به صورت دمنوش یا مکمل، با خواص ضد التهابی طبیعی، می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند. البته مصرف این گیاهان باید با مشورت پزشک انجام شود. تغییرات رژیم غذایی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. مصرف غذاهای غنی از امگا-3، ویتامین E و فلاونوئیدها می‌تواند به بهبود سلامت عروق کمک کند. همچنین، نوشیدن مقدار کافی آب برای حفظ هیدراتاسیون بدن ضروری است.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی می‌تواند به رفع گرفتگی‌های عضلانی و کاهش التهاب کمک کند. برای انجام ماساژ درمانی موثر، توجه به نکات زیر ضروری است:
1_ برای ماساژ عضلات دوقلو، کف پا، پوپلیته و نعلی، از لوله‌های فومی یا انگشتان شست استفاده کنید.
2_ برای ماساژ نواحی کناری عضله ساق پا، از تکنیک انگشتان شست استفاده کنید. روی یک صندلی بنشینید، پای خود را صاف روی زمین قرار دهید و نواحی دردناک را پیدا کنید. هر نقطه دردناک را به مدت کمتر از 15 دقیقه از پایین به بالا ماساژ دهید.
3_ عضله پوپلیته عامل اصلی درد پشت زانو هنگام نشستن و صاف شدن مفصل است. برای ماساژ این ناحیه، بخش پایینی پا را با دو دست گرفته و شست‌های خود را در ناحیه پشتی عضله ساق پا قرار دهید.
4_ ماساژ با غلتک فومی نیز موثر است اگرچه دقت آن کمتر از ماساژ با انگشتان است. روی زمین بنشینید و ساق پا را روی غلتک قرار دهید. عضله ساق پا را به 4 بخش تقسیم کرده و هر قسمت را با حرکات آرام و کوتاه به صورت چرخشی ماساژ دهید.
5_ برای ماساژ عضلات (عضلات همسترینگ) دو سر ران، نیم غشایی و نیم وتری، از یک توپ ماساژ استفاده کنید. روی صندلی نشسته و توپ را زیر ران خود قرار دهید. زانوی خود را چند دقیقه خم و صاف کنید تا نقاط دردناک مشخص شوند. هنگام یافتن یک نقطه حساس، آن را تا 20 بار روی توپ حرکت دهید.
6_ تکنیک فشار و حرکت که برای ماساژ عضلات همسترینگ بسیار موثر است. با استفاده از توپ ماساژ، فشار را بر نقاط دردناک وارد کرده و همزمان حرکت دهید.
7_ گرفتگی اغلب در کناره بیرونی عضله پشت ران و در نزدیکی ایسکیوم قرار دارد. به این نواحی توجه ویژه داشته باشید.
8_ فشار مکانیکی ناشی از نشستن روی توپ را دست کم نگیرید و با احتیاط عمل کنید.
ورزش برای درمان گرفتگی رگ پشت زانو چپ
ورزش برای درمان گرفتگی رگ پشت زانو چپ باید با هدف بهبود گردش خون و تقویت عضلات اطراف زانو انجام شود. تمرینات پیشنهادی عبارتند از:
1_ پیاده‌روی: شروع با مسافت‌های کوتاه و افزایش تدریجی تا 30 دقیقه روزانه.
2_ بلند کردن ساق پا: ایستاده کنار دیوار، بلند شدن روی انگشتان پا و پایین آوردن آرام پاشنه‌ها.
3_ دوچرخه‌سواری ثابت: تمرین قلبی-عروقی بدون فشار زیاد بر مفاصل.
4_ تمرینات ساق پا: لیفت پا و اکستنشن پا در حالت نشسته برای تقویت عضلات اطراف زانو.
5_ آب‌درمانی: پیاده‌روی در آب، شنا یا ایروبیک آبی برای بهبود گردش خون با فشار کمتر بر مفاصل.
6_ تمرینات کششی: کشش ملایم عضلات ساق پا، همسترینگ و چهارسر ران به مدت 20-30 ثانیه.
7_ تمرینات تعادلی: ایستادن روی یک پا یا استفاده از تخته تعادل برای بهبود ثبات مفصل.
8_ یوگا یا پیلاتس: برای افزایش انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات مرکزی بدن.
9_ تمرینات مقاومتی سبک: استفاده از باندهای کشی یا وزنه‌های سبک برای تقویت عضلات پا.
10_ تای چی: حرکات آرام و کنترل شده برای بهبود تعادل و گردش خون.
تمام تمرینات باید به تدریج و با توجه به تحمل فرد افزایش یابند. در صورت بروز درد یا ناراحتی، تمرین را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.
روش‌های رفع گرفتگی رگ پشت زانو
روش‌های رفع گرفتگی رگ پشت زانو شامل طیفی از اقدامات درمانی غیرتهاجمی و خانگی است که در موارد خفیف تا متوسط موثر هستند. استراحت نسبی یکی از مهم‌ترین اقدامات است که به کاهش فشار بر رگ‌های پشت زانو کمک می‌کند.
کرایوتراپی یا استفاده از کمپرس سرد روشی موثر برای کاهش التهاب و درد است. توصیه می‌شود روزانه سه تا چهار بار، هر بار به مدت 20 دقیقه از کمپرس یخ استفاده شود. این کار باعث انقباض عروق و کاهش تورم می‌شود.
ارتقاء وضعیت اندام «Limb elevation» نیز اهمیت زیادی دارد. بالا نگه داشتن پا به کمک بالش، کمی بالاتر از سطح قلب، به بهبود بازگشت وریدی کمک می‌کند.
فارماکوتراپی با استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است پماد‌های موضعی حاوی دیکلوفناک، پیروکسیکام، کپسایسین یا سالیسیلات را تجویز کند.
فیزیوتراپی شامل تمرینات کششی ملایم و تکنیک‌های دستی می‌تواند به بهبود جریان خون و کاهش گرفتگی عضلانی کمک کند. در موارد مرتبط با کیست بیکر، درمان بیماری زمینه‌ای مانند آرتروز می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
در صورت بزرگ یا دردناک بودن کیست، پزشک ممکن است تزریق استروئید یا آسپیراسیون «Aspiration» کیست را پیشنهاد دهد. کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن می‌تواند فشار وارد بر زانو و رگ‌های اطراف آن را کاهش دهد.
نتیجه گیری
رگ پشت زانو ممکن است به دلایل مختلفی دچار درد شود که پزشک متخصص باید با توجه به ناحیه درد و وضعیت بدنی فرد، بهترین تصمیم را برای درمان این عارضه پیشنهاد بدهد. از کیست بیکر گرفته تا گرفتگی عضلات پشت پا ممکن است به عنوان دلایل گوناگون برای این بیماری در نظر گرفته شوند.
