ستون فقرات از مجموعه‌ای از استخوان‌ها به نام مهره تشکیل شده است. بین هر دو مهره، دیسک‌هایی وجود دارند که نقش ضربه‌گیر و تسهیل کننده حرکت را ایفا می‌کنند. این دیسک‌ها ساختاری ژله‌ای شکل دارند که توسط یک حلقه فیبری بیرونی احاطه شده‌اند.
فتق دیسک، وضعیتی است که در آن ماده ژله‌ای درون دیسک (هسته پالپوس) از طریق پارگی در حلقه فیبری بیرونی بیرون زده و به اعصاب نخاعی یا نخاع فشار وارد می‌کند. این فشار می‌تواند منجر به درد، بی‌حسی، ضعف و سایر علائم عصبی شود. فتق دیسک می‌تواند در هر قسمتی از ستون فقرات رخ دهد، اما در ناحیه گردن (ستون فقرات گردنی) نسبتاً شایع است. در ادامه این مطلب از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم و راه های بهبود آسیب فتق دیسک گردن خواهیم پرداخت.
فتق دیسک چیست؟
فتق دیسک گردن (Cervical Disc Herniation) به بیرون‌زدگی قسمتی یا تمام هسته پالپوس از فضای بین مهره‌ای در ناحیه گردن گفته می‌شود. این بیرون‌زدگی معمولاً به دلیل تضعیف یا پارگی حلقه فیبری رخ می‌دهد. درک این نکته حائز اهمیت است که فتق دیسک با سایر آسیب‌های عضلانی و اسکلتی گردن تفاوت دارد.
درحالی‌که آسیب‌های عضلانی اغلب ناشی از کشیدگی یا التهاب عضلات گردن هستند و معمولاً با استراحت و درمان‌های محافظه‌کارانه بهبود می‌یابند، فتق دیسک یک آسیب ساختاری است که می‌تواند اثرات جدی‌تری بر سیستم عصبی داشته باشد. فشار وارده بر اعصاب نخاعی می‌تواند منجر به رادیکولوپاتی گردنی (Cervical Radiculopathy) شود که با درد از گردن به بازو، بی‌حسی، و ضعف عضلانی مشخص می‌شود. تشخیص افتراقی دقیق بین فتق دیسک و سایر آسیب‌های گردن برای انتخاب روش درمانی مناسب ضروری است.
علائم فتق دیسک گردن
علائم فتق دیسک گردن بسته به محل و میزان فتق، و همچنین میزان فشاری که بر اعصاب نخاعی یا نخاع وارد می‌شود، می‌تواند بسیار متفاوت باشد. شایع‌ترین علامت، درد گردن است که می‌تواند به شانه، بازو، دست و انگشتان انتشار یابد. این درد اغلب به‌صورت تیرکشنده، سوزشی یا تیز توصیف می‌شود و ممکن است با فعالیت‌های خاصی مانند سرفه، عطسه یا چرخش گردن تشدید شود. علاوه بر درد، بسیاری از افراد با فتق دیسک گردن، علائم عصبی را تجربه می‌کنند. این علائم شامل بی‌حسی، گزگز و ضعف عضلانی در بازو، دست و انگشتان می‌شود.
در موارد شدید، فتق دیسک می‌تواند منجر به اختلال در کنترل مثانه و روده، و همچنین فلج شود. سایر علائم احتمالی شامل سردرد، سرگیجه، و درد در ناحیه بین تیغه‌های شانه است. توجه به این نکته ضروری است که برخی از افراد با فتق دیسک گردن ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند.
علت‌های فتق دیسک گردن
فتق دیسک گردن می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، اما شایع‌ترین علت، فرسایش و تخریب دیسک ناشی از افزایش سن است (Degenerative Disc Disease). با افزایش سن، دیسک‌ها آب خود را ازدست‌داده و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند که آن‌ها را بیشتر مستعد پارگی و فتق می‌کند. علاوه بر فرسایش، عوامل دیگری نیز می‌توانند خطر ابتلا به فتق دیسک گردن را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر است:
آسیب‌های ناگهانی
حوادث رانندگی، سقوط از ارتفاع و آسیب‌های ورزشی، از جمله عوامل تسریع‌کننده در پارگی دیسک و بروز فتق شناخته می‌شوند. در این حوادث، نیروهای ناگهانی و شدیدی به ستون فقرات وارد می‌شود که می‌تواند منجر به پارگی حلقة فیبری اطراف دیسک و بیرون‌زدگی مادة ژلاتینی (nucleus pulposus) شود. شدت و جهت نیروی وارده، محل و میزان آسیب را تعیین می‌کند. به‌عنوان‌مثال، یک ضربه ناگهانی به گردن در تصادف رانندگی، می‌تواند به پارگی دیسک‌های گردنی و فتق منجر شود.
فشار مکرر
حرکات تکراری، بلندکردن اجسام سنگین با روش نامناسب، و وضعیت نامناسب بدن در طولانی‌مدت، می‌توانند فشار مضاعفی بر دیسک‌های بین مهره‌ای وارد کنند. این فشارها به‌مرورزمان باعث تضعیف و تخریب تدریجی دیسک‌ها می‌شوند و احتمال پارگی و فتق را افزایش می‌دهند. به‌عنوان‌مثال، کارمندانی که به طور مداوم پشت میز می‌نشینند و وضعیت بدنی نامناسبی دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فتق دیسک کمری قرار خواهند داشت.
عوامل ژنتیکی
شواهد نشان می‌دهد که سابقه خانوادگی فتق دیسک، می‌تواند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهد. این امر احتمالاً به دلیل وجود زمینه‌های ژنتیکی مرتبط با ضعف ساختاری دیسک‌ها و یا استعداد ژنتیکی به تخریب سریع‌تر بافت‌های بین مهره‌ای است. بااین‌حال، باید توجه داشت که عوامل محیطی و سبک زندگی نیز نقش مهمی در بروز فتق دیسک داشته و صرفاً وجود سابقه خانوادگی، لزوماً به معنای ابتلا به این عارضه نیست.
سیگارکشیدن
نیکوتین موجود در سیگار سبب انقباض عروق خونی می‌شود. این انقباض، جریان خون به دیسک‌های بین مهره‌ای را کاهش می‌دهد. دیسک‌ها ساختارهایی غضروفی هستند که به خون‌رسانی مناسب برای حفظ سلامت و استحکام خود نیازمندند. کاهش جریان خون، دیسک‌ها را آسیب‌پذیرتر کرده و احتمال تخریب و فتق را افزایش می‌دهد. در واقع، سیگارکشیدن، فرایند بازسازی و ترمیم دیسک را مختل ساخته و زمینه را برای بروز آسیب مهیا می‌سازد.
اضافه‌وزن
حمل وزن اضافی در ناحیه شکم، فشار مضاعفی را بر ستون فقرات وارد می‌کند. این فشار، بر دیسک‌های بین مهره‌ای اعمال می‌شود و آن‌ها را مستعد آسیب و پارگی می‌کند. اضافه‌وزن، تعادل طبیعی بدن را نیز بر هم می‌زند و موجب تغییرات در راستای ستون فقرات می‌شود که خود می‌تواند به تخریب دیسک‌ها منجر گردد.
فعالیت‌های ورزشی سنگین و حرفه‌ای
ورزشکارانی که در رشته‌های ورزشی پر برخورد (مانند کشتی و فوتبال) فعالیت می‌کنند یا حرکات چرخشی مکرر گردن را انجام می‌دهند (مانند تنیس و گلف)، بیشتر در معرض خطر فتق دیسک گردن هستند. ضربات مکرر و حرکات ناگهانی، فشار زیادی را بر دیسک‌ها وارد کرده و سبب پارگی و بیرون‌زدگی دیسک می‌گردند.
راه‌های تشخیص فتق دیسک گردن
تشخیص فتق دیسک گردن معمولاً شامل معاینه فیزیکی، بررسی سابقه پزشکی بیمار و انجام آزمایش‌های تصویربرداری می‌شود. در طول معاینه فیزیکی، پزشک دامنه حرکتی گردن را بررسی می‌کند، رفلکس‌ها را ارزیابی و قدرت عضلات را آزمایش می‌کند. همچنین، پزشک ممکن است از تکنیک‌های خاصی برای بررسی وجود فشار بر اعصاب نخاعی از جمله تست‌های عصبی و بررسی حس لامسه و درد در دست‌ها و بازوها استفاده کند.
آزمایش‌های تصویربرداری نقش مهمی در تشخیص فتق دیسک گردن دارند. رایج‌ترین آزمایش‌های تصویربرداری عبارت‌اند از:
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای تشخیص فتق دیسک است. این روش می‌تواند تصویر دقیقی از دیسک‌ها، اعصاب نخاعی و بافت‌های نرم اطراف ستون فقرات ارائه دهد.
- توموگرافی کامپیوتری (CT Scan): سی‌تی‌اسکن می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد ساختار استخوان‌های ستون فقرات ارائه دهد و می‌تواند برای تشخیص تنگی کانال نخاعی (Spinal Stenosis) نیز مورد استفاده قرار گیرد.
- الکترومیوگرافی (EMG): EMG یک آزمایش تشخیصی است که فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند برای تشخیص آسیب عصبی ناشی از فتق دیسک استفاده شود.
- مطالعه هدایت عصبی (NCS): NCS سرعت هدایت سیگنال‌های الکتریکی در امتداد اعصاب را اندازه‌گیری کرده و می‌تواند برای تشخیص آسیب عصبی ناشی از فتق دیسک استفاده شود.
- پزشک با درنظرگرفتن نتایج معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری، می‌تواند تشخیص قطعی فتق دیسک گردن را تأیید کند و بهترین روش درمانی را توصیه کند.
حرکات ورزشی برای بهبود فتق دیسک گردن
حرکات ورزشی نقش مهمی در مدیریت و بهبود علائم فتق دیسک گردن دارند. این تمرینات باهدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات گردن و شانه، و بهبود وضعیت بدن انجام می‌شوند. مهم است که این تمرینات تحت‌نظر یک متخصص فیزیوتراپی یا پزشک انجام شود تا از انجام صحیح آن‌ها اطمینان حاصل شود و از تشدید علائم جلوگیری شود. در ادامه این بخش به حرکات ورزشی که برای بهبود فتق دیسک گردن لازم است خواهیم پرداخت:
انواع فتق دیسک گردن
فتق دیسک گردن را می‌توان بر اساس محل، اندازه و جهت بیرون‌زدگی دیسک دسته‌بندی کرد. بر اساس محل: فتق دیسک می‌تواند در هر یک از سطوح ستون فقرات گردنی (C2-C3 تا C7-T1) رخ دهد. شایع‌ترین سطوح درگیر، C5-C6 و C6-C7 هستند.
دسته‌بندی بر اساس اندازه
اندازه بیرون‌زدگی دیسک، نقش مستقیمی در میزان فشاری که بر ساختارهای عصبی وارد می‌کند، دارد. به‌طورکلی، فتق دیسک بر اساس اندازه به دودسته اصلی تقسیم می‌شود:
برجستگی دیسک (Disc Bulge): در این حالت، دیسک به طور گسترده و دایره‌وار از جایگاه خود بیرون‌زده، اما هسته پالپوزوس به طور کامل از طریق حلقة فیبری خارج نشده است. فشار وارد شده در این حالت، معمولاً کمتر بوده و ممکن است بدون علامت باشد.
بیرون‌زدگی دیسک (Disc Herniation/Protrusion): در این وضعیت، بخشی از هسته پالپوزوس از طریق پارگی یا ضعف در حلقة فیبری به بیرون راه می‌یابد. این نوع فتق، به دلیل فشار موضعی بیشتر بر ریشه‌های عصبی یا نخاع، احتمال ایجاد علائم عصبی مانند درد، بی‌حسی و ضعف را افزایش می‌دهد.
دسته‌بندی بر اساس جهت
جهت بیرون‌زدگی دیسک نیز در تعیین ساختارهای عصبی تحت‌فشار و در نتیجه، نوع علائم ایجاد شده، بسیار مهم است. فتق دیسک بر اساس جهت، به انواع زیر تقسیم می‌شود:
- فتق قدامی (Anterior): بیرون‌زدگی به سمت جلوی بدن است. به دلیل عدم وجود ساختارهای عصبی در این ناحیه، معمولاً بدون علامت بوده و به‌ندرت نیاز به درمان دارد.
- فتق خلفی (Posterior): بیرون‌زدگی به سمت پشت بدن، یعنی به سمت نخاع و ریشه‌های عصبی است. این نوع فتق، شایع‌ترین نوع بوده و به دلیل احتمال فشار بر نخاع یا ریشه‌های عصبی، غالباً با علائم عصبی مانند درد سیاتیک، ضعف عضلانی و بی‌حسی همراه است.
- فتق جانبی (Lateral): بیرون‌زدگی به سمت کناره‌های بدن است. این نوع فتق نیز می‌تواند ریشه‌های عصبی را تحت‌فشار قرار داده و باعث درد رادیکولار (درد تیرکشنده در طول مسیر عصب) شود.
- فتق مرکزی (Central): بیرون‌زدگی در مرکز دیسک و به سمت نخاع است. این نوع فتق، به دلیل احتمال فشار بر نخاع، خطرناک‌تر بوده و می‌تواند منجر به علائم شدیدتری مانند اختلالات حرکتی و کنترل ادرار و مدفوع شود.
راه‌های پیشگیری از فتق دیسک گردن
پیشگیری از فتق دیسک گردن شامل برخورداری از یک سبک زندگی سالم و اجتناب از عواملی است که خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند. برخی از راهکارهای پیشگیری از فتق دیسک گردن عبارت‌اند از:
- حفظ وضعیت بدنی مناسب: هنگام نشستن، ایستادن و راه‌رفتن، ستون فقرات خود را صاف نگه دارید. از خم‌شدن زیاد به جلو یا چرخاندن گردن خودداری کنید.
- استفاده از ارگونومی مناسب: هنگام کار با رایانه یا سایر وسایل الکترونیکی، ارتفاع صندلی، میز و صفحه‌نمایش را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که گردن شما در وضعیت خنثی قرار گیرد.
- تقویت عضلات گردن و شانه: انجام منظم تمرینات تقویتی برای عضلات گردن و شانه می‌تواند به حمایت از ستون فقرات گردنی کمک کند.
- بلندکردن اجسام سنگین به روش صحیح: هنگام بلندکردن اجسام سنگین، زانوهای خود را خم کنید و کمر خود را صاف نگه دارید. از چرخاندن کمر هنگام بلندکردن اجسام سنگین خودداری کنید.
- ترک سیگار: سیگارکشیدن باعث کاهش جریان خون به دیسک‌ها می‌شود و آن‌ها را بیشتر مستعد تخریب و فتق می‌کند.
- حفظ وزن مناسب: اضافه‌وزن فشار بیشتری بر ستون فقرات وارد می‌کند و خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهد.
- استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند باعث تنش عضلانی در گردن و شانه شود و خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش دهد.
- استفاده صحیح از تکنیک‌های ورزشی و اجتناب از حرکات ناگهانی و سنگین در ناحیه گردن.
- استفاده از بالش مناسب: انتخاب یک بالش مناسب می‌تواند به حفظ وضعیت صحیح گردن در طول خواب کمک کند.
نتیجه‌گیری
فتق دیسک گردن یک عارضه شایع است که می‌تواند منجر به درد، بی‌حسی و ضعف عضلانی شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این عارضه کمک زیادی خواهد کرد. پیشگیری از فتق دیسک گردن با حفظ وضعیت بدنی مناسب و اجتناب از عواملی که خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند امکان‌پذیر خواهد بود. در صورت تجربه هر گونه علائم مرتبط با فتق دیسک گردن، مهم است که به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و برنامه درمانی مناسب را دریافت نمایید. در صورت بروز هرگونه نشانه از فتق دیسک گردن می‌توانید با کارشناسان دکتر حوصله در ارتباط باشید.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
