مفصل زانو، وظیفهٔ اتصال استخوان ران به استخوان‌های ساق پا را بر عهده دارد. این عضو از بدن دائم در حال حرکت بوده و وزن بدن افراد را تحمل می‌کند. کشکک زانو از قابلیت حرکت به شکل آزادانه در محل اتصال سه استخوان اصلی زانو برخوردار است. غضروف مفصلی هم در زیر کشکک زانو قرار دارد. در مفصل سالم، غضروف مفصلی باعث لغزش راحت استخوان‌های زانو و کشکک بر روی یکدیگر و ایجاد سهولت در حرکات لولایی مفصل زانو می‌شود.
مفصل زانو به‌عنوان متحرک‌ترین مفصل بدن همواره در معرض خطراتی از قبیل التهاب و ساییدگی قرار دارد. به این صورت که غضروف دارای التهاب به‌تدریج باریک شده و سرانجام به طور کامل نابود می‌شود. سایش مستقیم استخوان‌های مفصلی بر روی یکدیگر از نتایج وقوع چنین مشکلی محسوب می‌شود. نکتهٔ قابل‌ذکر اینکه در صورت عدم رسیدگی به این مسئله و پیشرفت سایش، افراد شاهد افزایش میزان درد خود هستند.
معاینه فیزیکی: ارزیابی دامنه حرکتی و بررسی درد
به دلیل جلوگیری از پیشرفت و آسیب‌های مفصلی با تشخیص و درمان به‌موقع، مراجعه به پزشک، اولین گام در پروسهٔ درمان ساییدگی زانو است. پزشک با ارزیابی علائمی همانند درد، تورم، دامنه حرکتی و صداهای مفصل نسبت به نوع بیماری زانو آگاهی کسب می‌کند. برخورداری زانو از دامنه حرکتی کامل برای فعالیت‌های روزانه، امری مهم و ضروری است.
به‌عبارت‌دیگر زانو برای انجام کارهایی همچون راه‌رفتن، دویدن، تحمل وزن و حفظ تعادل بایستی به‌اندازه کافی خم و راست شود. پزشک معالج جهت مشاهدهٔ دامنه حرکتی زانو به بررسی کشش فعال و غیرفعال زانو و همچنین کشش فعال زانو با کمک می‌پردازد. یک مفصل سالم در هر سه روش بررسی دامنه حرکتی دارای عملکرد یکسان و مشابهی است. اما در صورت بروز آسیب به زانو، احتمال کاهش دامنه حرکتی افزایش می‌یابد.
تصویربرداری اشعه ایکس، MRI و سونوگرافی
به‌منظور تأیید تشخیص و علت ساییدگی زانو در جوانی، مراجعه به مراکز تصویربرداری و انجام رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و سونوگرافی توصیه می‌شود. از طریق مشاهدهٔ تصاویر دقیق حاصل از روشهای مختلف تصویربرداری، ساختار مفصل قابل‌ارزیابی بوده و پزشک قادر به تعیین میزان آسیب وارده به غضروف و استخوان است. در رادیوگرافی یا پرتونگاری از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌شود.
ایجاد تصویر به شکل سیاه‌وسفید و خاکستری به علت جذب اشعه ایکس در قسمت‌های مختلف بدن است. در این روش، استخوان‌ها با جذب بالاترین میزان اشعه به رنگ سفید بوده و سایر قسمت‌ها مانند عضلات در اثر میزان جذب کمتر به رنگ خاکستری هستند. از طریق تصویربرداری رزونانس مغناطیسی و یا MRI، مشاهدهٔ تغییرات ظریف در بافت‌های استخوانی و نرم امکان‌پذیر است. در واقع ام‌آرآی از قابلیت نمایش التهاب بافت‌های نرم، تخریب غضروف و آسیب به سایر بافت‌های نرم و مرتبط با آرتروز و ساییدگی زانو بهره می‌برد.
سونوگرافی هم جهت شناسایی کیست‌های موجود در مفاصل، ارزیابی رباط‌ها و تاندون‌های اطراف مفصل کارایی بالایی دارد. در روش سونوگرافی برخلاف عکس‌برداری با اشعه ایکس از هیچ‌کدام از پرتوهای پرتوزا استفاده نمی‌شود. همچنین در این شیوه نیازی به قرارگیری بیمار در درون یک دستگاه مخصوص نیست.
آزمایش‌های خونی: بررسی التهاب و عفونت
در برخی مواقع علت ایجاد درد در زانو بسیار ساده و ناشی از کمبود برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. اما از دیگر دلایل بروز مشکل در عملکرد زانو می‌توان به التهاب، عفونت و بیماری‌های خودایمنی اشاره داشت؛ بنابراین تشخیص علت اصلی وجود درد در زانو، اولین گام از فرایند درمان محسوب می‌شود. آزمایش RF در زمرهٔ روشهای ساده و رایج برای تشخیص آرتریت روماتوئید و علت زانودرد قرار دارد.
غلظت سرمی RF بسته به درجه التهاب و بیماری دچار نوسان می‌شود. میزان غلظت سرمی RF در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید از نوع مزمن افزایش می‌یابد. سنتز پروتئین فعال CRP در کبد و در پاسخ به التهاب انجام می‌پذیرد. به‌این‌ترتیب به‌منظور تشخیص التهاب و علت درد در زانو، سطح CRP بایستی سنجیده شود.
علائم ساییدگی زانو در جوانی
دلایل ایجاد ساییدگی زانو تحت‌تأثیر شدت و عوامل ایجادکننده قرار داشته و در هر فرد متفاوت است. اما به‌طورکلی خمیدگی زانو به ناحیهٔ داخلی یا بیرونی، عدم استحکام، درد، تورم و محدودیت در حرکت از نشانه‌های رایج ساییدگی زانو به شمار می‌روند. در ادامه با علائم ساییدگی زانو در زمان جوانی بیشتر آشنا می‌شوید. همچنین شما میتوانید با استفاده از خدمات بنیاد سلامت دکتر حوصله، به‌خوبی از علت ساییدگی زانو روشهای بهبود هر یک از آنها اطلاع پیدا کنید.
درد زانو: از خفیف تا تیز و طاقت‌فرسا
از شایع‌ترین علائم آرتروز و ساییدگی زانو می‌توان به درد اشاره کرد. بین کیفیت درد و شرایط و وضعیت فرد بیمار رابطهٔ مستقیم وجود دارد. به این معنی که در برخی از افراد درد زانو مبهم و در تعدادی دیگر تیز و تهاجمی است. به طور معمول اشخاص با انجام فعالیت‌های خاص همانند خم‌کردن زانو و یا بالارفتن از پله‌ها و در نتیجه ایجاد بار اضافی در مفصل، درد بیشتری را در زانوی خود احساس می‌کنند.
تورم و التهاب زانو: نشانه‌ای از آسیب
ساییدگی استخوان ساق، ران و کشکک زانو بر روی یکدیگر از تحلیل غضروف ناشی می‌شود. در چنین شرایطی، ایجاد التهاب و تورم در زانو امری کاملاً طبیعی است. در برخی افراد، تورم و التهاب زانو پس از فعالیت و تنها برای مدت‌زمان کوتاهی به وقوع می‌پیوندد. اما این التهاب در تعدادی از بیماران مزمن و ماندگار است؛ بنابراین تورم از نشانه‌های مهم آسیب به زانو به‌حساب می‌آید.
سفتی و خشکی زانو: محدودیت در حرکت
اصطکاک استخوان‌ها و تورم در مفصل منجر به سفتی و کاهش انعطاف‌پذیری زانو می‌شود. به‌عبارت‌دیگر دامنه حرکتی زانو در افراد مبتلا به ساییدگی زانو محدود است. معمولاً چنین اشخاصی قادر به انجام یک‌سری حرکات خاص مانند خم‌کردن و دراز کردن کامل زانوی خویش نیستند.
صدادادن زانو: تق‌تق، نشان‌دهنده ساییدگی غضروف
تجمع حباب‌های گاز در درون مفصل زانو و ترکیدن آنها باعث ایجاد صدا در چنین عضوی می‌شوند. البته امکان وقوع این وضعیت در اثر سایش رباط‌ها و تاندون‌ها هم وجود دارد؛ بنابراین شنیدن صدای تق‌تق از زانو، عادی و طبیعی است. اما در صورت همراهی صدای تق‌تق با درد و ورم، مراجعه به پزشک و انجام معاینات و آزمایش‌های لازم امری کاملاً ضروری است. زیرا با مشاهده چنین علائمی به شکل هم‌زمان، احتمال رویارویی اشخاص با مشکلاتی همانند آرتروز، پارگی مینیسک و آسیب‌دیدگی رباط افزایش می‌یابد.
ناپایداری زانو: احساس خالی‌شدن یا ضعف زانو
به دنبال ساییدگی زانو، عضلات مرتبط با این مفصل ضعیف می‌شوند. در چنین حالتی، عملکرد زانو کاهش‌یافته و شخص بیمار در زانوی خود احساس ناپایداری می‌کند. به‌گونه‌ای که این افراد در زمان مراجعه به پزشک از ضعف زانو و به‌اصطلاح خالی‌کردن آن شکایت می‌کنند.
علل ساییدگی زانو در جوانی
طبیعتاً با افزایش سن و ضعف عضلات، ابتلا به بیماری‌های مربوط به کمر و زانو در میان مردم رواج پیدا می‌کند. اما متأسفانه در حال حاضر به علت تغییر در سبک زندگی و انجام فعالیت‌های سنگین، این نوع از بیماری‌ها تنها مختص افراد مسن نبوده و تعداد کثیری از جوانان از بیماری‌هایی همچون ساییدگی زانو رنج می‌برند. در ادامه به بحث در خصوص دلایل بروز ساییدگی زانو می‌پردازیم.
فعالیت‌های ورزشی: فشار بیش از حد و حرکات نامناسب
انجام فعالیت‌های ورزشی پرفشار و تکراری، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش میزان ابتلا به آرتروز و ساییدگی زانو در جوانان محسوب می‌شود. در اثر انجام حرکات تکراری جهش و فرود در ورزش‌های پرشی از قبیل بسکتبال، والیبال و دو استقامتی، مفصل زانو متحمل فشار زیادی می‌شود.
همچنین به دلیل چرخش‌های مکرر زانو در ورزش‌هایی مانند فوتبال، تنیس و اسکی، میزان آسیب‌دیدگی رباط‌ها و مینیسک‌ها به‌شدت بالا است. نکتهٔ قابل‌ذکر اینکه عدم انجام حرکات ورزشی به شکل صحیح در بروز بیماری‌های مفصلی و عضلانی نقش بسزایی دارد.
آسیب‌های زانو: ضربه، پارگی رباط و مینیسک
در مفصل زانو، رباط‌ها و تاندون‌های متعددی وجود دارد. اشخاص در صورت شنیدن یک‌صدای بلند از زانوی خویش و سپس مشاهدهٔ ورم و التهاب در آن، بایستی به پارگی و یا آسیب رباط‌های اطراف مفصل خود شک کنند. مینیسک، دو حلقهٔ غضروفی C شکل در دو طرف زانو بوده که وظیفهٔ روان‌سازی حرکات زانو را بر عهده دارد. در اثر پیچش ناگهانی و یا چرخش‌های شدید، پارگی مینیسک رخ می‌دهد. این عارضه همواره با درد و التهاب همراه است.
اضافه‌وزن: چاقی، قاتل خاموش غضروف زانو
در حالت معمول، زانوی هر شخص قادر به تحمل وزن بدن است. اما افراد دارای اضافه‌وزن به علت افزایش فشار وارده به زانو، در انجام فعالیت‌های روزمره همانند پیاده‌روی و بالا و پایین‌رفتن از پله دچار مشکل هستند. به‌این‌ترتیب چاقی از دلایل اصلی ساییدگی زانو در جوانی است. کاهش وزن در افزایش سرعت بهبودی بیماران تأثیر چشمگیری دارد.
عوامل ژنتیکی: استعداد ارثی در ابتلا به آرتروز
ژن‌ها و وراثت در بروز ساییدگی مفصل زانو نقش مهمی ایفا می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر احتمال آسیب به مفصل زانو و ایجاد اختلال در روند ترمیم غضروف‌ها در افراد دارای سابقه خانوادگی بالا است؛ بنابراین چنین اشخاصی به‌محض احساس درد و ناراحتی هر چند اندک در زانوی خویش باید به پزشک مراجعه کنند. زیرا با تشخیص به‌موقع، روند درمان آسیب‌های مفصلی آسان‌تر و سریع‌تر انجام می‌پذیرد.
سایر عوامل: ناهنجاری‌های مادرزادی، بیماری‌های التهابی
برخی از افراد با ناهنجاری‌های مادرزادی در استخوان‌ها و یا مفاصل همانند بدشکلی‌های اندام تحتانی متولد می‌شوند. چنین اشخاصی در معرض ابتلا به ساییدگی زانو و غضروف قرار دارند. به طور مثال در یک بیماری به نام دیسپلازی استخوان لگن به علت عدم شکل‌گیری صحیح مفصل ران، احتمال ساییدگی زودرس غضروف در مفصل زانو افزایش می‌یابد. همچنین ساییدگی زانو از عوارض جانبی برخی از بیماری‌های التهابی به شمار می‌رود.
نتیجه گیری
درگذشته بروز بیماری‌های مربوط به مفاصل در افراد مسن رواج بیشتری داشت. اما امروزه به دلیل تحول در شیوهٔ زندگی و انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین، مشکل ساییدگی زانو در افراد جوان هم دیده می‌شود. ایجاد فشار بیش از حد بر روی زانو در اثر فعالیت‌های ورزشی، چاقی، عوامل ژنتیکی و ناهنجاری‌های مادرزادی از دلایل ساییدگی زانو در جوانی محسوب می‌شوند. تورم، درد، خشکی مفصل، دامنهٔ حرکتی محدود و ناپایداری زانو از علامت‌های ساییدگی زانو هستند.
