مفصل شانه، یکی از پیچیده‌ترین و پرتحرک‌ترین مفاصل بدن است که نقش حیاتی در انجام طیف وسیعی از فعالیت‌های روزمره ایفا می‌نماید. این مفصل که از اتصال استخوان بازو (هومروس) به استخوان کتف (اسکاپولا) در حفره‌ای به نام گلنوئید شکل می‌گیرد، به واسطه ساختارهای متعددی، از جمله رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلات، پایدار نگه داشته می‌شود. بااین‌وجود، یکی از مهم‌ترین اجزای این مفصل، کپسول مفصلی محسوب می‌گردد. این کپسول، بافتی فیبری و محکم بوده که مفصل شانه را دربرگرفته و به حفظ ثبات آن کمک می‌نماید.
کپسول مفصلی، علاوه بر حفظ ثبات، نقشی تعیین‌کننده در دامنه حرکتی شانه نیز دارد. این بافت، به طور طبیعی انعطاف‌پذیر است و امکان حرکات آزادانه و کامل مفصل را فراهم می‌نماید. بااین‌حال، در شرایط خاص، این کپسول ممکن است دچار تغییراتی شود که منجر به محدودیت در دامنه حرکتی و ایجاد عارضه‌ای به نام شانه منجمد گردد.
در شانه منجمد، کپسول مفصلی به‌تدریج سفت و چسبنده می‌شود. این فرایند که به‌عنوان چسبندگی کپسولی شناخته می‌شود، منجر به ضخیم‌شدن و انقباض کپسول مفصلی شده و در نتیجه، فضای موجود در داخل مفصل کاهش می‌یابد. این محدودیت فضا، به نوبه خود، باعث محدودشدن حرکات استخوان بازو در داخل حفره گلنوئید می‌شود و فرد، قادر به انجام حرکات عادی و روزمره نخواهد بود. این فرایند به طور معمول به‌تدریج و در طول زمان اتفاق می‌افتد و در مراحل اولیه، ممکن است علائم خفیف باشند، اما به‌مرورزمان، شدت علائم افزایش می‌یابد و دامنه حرکتی مفصل به طور قابل‌توجهی محدود می‌شود. در ادامه این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی علائم و علل بروز شانه منجمد خواهیم پرداخت.
شانه منجمد چیست؟
شانه منجمد که به طور رسمی چسبندگی کپسولی نیز شناخته می‌شود، وضعیتی پزشکی به شمار می‌رود که با محدودیت تدریجی و پیش‌رونده در دامنه حرکتی مفصل شانه مشخص می‌گردد. این عارضه، به طور معمول با کاهش دامنه حرکتی فعال و غیرفعال همراه می‌شود. دامنه حرکتی فعال به حرکاتی می‌گویند که فرد می‌تواند به‌تنهایی انجام دهد، درحالی‌که دامنه حرکتی غیرفعال به حرکاتی اطلاق می‌شود که فرد با کمک فرد دیگر یا ابزار خاصی انجام می‌دهد. در شانه منجمد، هر دو نوع دامنه حرکتی محدود می‌شود.
ویژگی بارز شانه منجمد، روند پیش‌رونده آن است که به طور معمول در سه مرحله مجزا اتفاق می‌افتد:
- مرحله انجماد (Freezing Stage): این مرحله که اغلب به‌عنوان مرحله دردناک نیز شناخته می‌شود، بااحساس ناراحتی تدریجی در شانه شروع خواهد شد. به‌مرورزمان، ناراحتی افزایش می‌یابد و با محدودیت در دامنه حرکتی مفصل همراه می‌شود. این مرحله ممکن است چندین ماه طول بکشد.
- مرحله منجمد (Frozen Stage): در این مرحله، ناراحتی ممکن است کاهش یابد، اما سفتی مفصل به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. فرد در انجام حرکات روزمره، مانند لباس پوشیدن یا شانه‌زدن موها، دچار مشکل می‌شود. این مرحله نیز ممکن است چندین ماه به طول انجامد.
- مرحله ذوب (Thawing Stage): این مرحله، مرحله بهبودی است که در آن دامنه حرکتی مفصل به‌تدریج بهبود می‌یابد. این مرحله ممکن است چندین ماه یا حتی چند سال طول بکشد. بااین‌حال، در برخی موارد، ممکن است دامنه حرکتی به طور کامل به حالت اولیه باز نگردد.
درک این روند سه‌مرحله‌ای برای مدیریت صحیح شانه منجمد بسیار مهم خواهد بود با تشخیص زودهنگام و انجام اقدامات مناسب، می‌توان به کاهش ناراحتی و تسریع روند بهبودی کمک نمود. همچنین، آگاهی از این روند به افراد کمک می‌نماید تا انتظارات واقع‌بینانه‌ای از روند بهبودی داشته باشند و از دلسرد شدن در طول مسیر جلوگیری نمایند.
علائم شانه منجمد
شانه منجمد، با مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم مشخص می‌شود که به‌تدریج در طول زمان ظاهر شده و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارند. درک این علائم، در تشخیص زودهنگام و اتخاذ اقدامات مناسب بسیار مهم خواهد بود.
یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های شانه منجمد، احساس ناراحتی تدریجی و مداوم است. این ناراحتی، در ابتدا ممکن است خفیف باشد و تنها در هنگام انجام حرکات خاصی احساس شود، اما به‌مرورزمان، شدت آن افزایش می‌یابد و حتی در حالت استراحت نیز ادامه می‌یابد. ناراحتی معمولاً در ناحیه شانه احساس می‌شود، اما ممکن است به گردن و بازو نیز انتشار یابد.
محدودیت شدید در بالابردن و چرخاندن شانه، از دیگر علائم بارز شانه منجمد به شمار می‌آید. این محدودیت، هم در حرکات فعال (حرکاتی که فرد به‌تنهایی انجام می‌دهد) و هم در حرکات غیرفعال (حرکاتی که با کمک فرد دیگر انجام می‌شود) مشهود است. فرد، در بلندکردن دست به سمت بالا، چرخاندن دست به سمت داخل یا خارج، و یا رساندن دست به پشت خود، دچار مشکل می‌شود. این محدودیت، در انجام فعالیت‌های روزمره، مانند لباس پوشیدن، شانه‌زدن موها، رانندگی، و یا انجام کارهای خانه، اختلال ایجاد می‌نماید.
سفتی مفصل شانه نیز از دیگر نشانه‌های اصلی شانه منجمد خواهد بود. فرد احساس می‌کند که مفصل شانه او سفت و خشک شده است و حرکت‌دادن آن، دشوار به نظر می‌رسد. این سفتی، به‌ویژه در صبح‌ها یا پس از دوره‌های طولانی عدم فعالیت، بیشتر احساس می‌شود.
محدودیت در دامنه حرکتی و سفتی مفصل شانه، منجر به اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود. فرد در انجام فعالیت‌هایی که نیاز به حرکت‌دادن شانه دارند، مانند لباس پوشیدن (به‌ویژه بستن دکمه‌های پشت لباس یا زیپ لباس)، شانه‌زدن موها، رانندگی (مانند چرخاندن فرمان) یا انجام کارهای خانه (مانند تمیزکردن یا آشپزی)، دچار مشکل می‌شود.
علل شانه منجمد
شانه منجمد می‌تواند به طور قابل‌توجهی فعالیت‌های روزانه فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد و کیفیت زندگی را کاهش دهد. عوامل متعددی در ایجاد شانه منجمد نقش دارند که برخی از آنها به‌خوبی شناخته شده‌اند و برخی دیگر هنوز به طور کامل درک نشده‌اند.
یکی از رایج‌ترین دلایل شانه منجمد، بی‌حرکتی طولانی‌مدت است. این بی‌حرکتی اغلب به دنبال آسیب‌دیدگی‌هایی مانند شکستگی، دررفتگی یا آسیب‌های روتاتور کاف رخ می‌دهد. پس از چنین آسیب‌هایی، فرد ممکن است به طور ناخودآگاه یا به توصیه پزشک، از حرکت‌دادن شانه خودداری کند تا درد را کاهش دهد و به بهبودی کمک کند. بااین‌حال، این بی‌حرکتی می‌تواند منجر به سفت‌شدن کپسول مفصلی اطراف شانه شود که مشخصه اصلی شانه منجمد است.
علاوه بر بی‌حرکتی ناشی از آسیب، برخی از بیماری‌های زمینه‌ای نیز خطر ابتلا به شانه منجمد را افزایش می‌دهند. دیابت یکی از مهم‌ترین این بیماری‌ها است. افراد مبتلا به دیابت، به‌ویژه آنهایی که قند خون خود را به‌خوبی کنترل نمی‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به شانه منجمد هستند. مکانیسم دقیق ارتباط بین دیابت و شانه منجمد هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما اعتقاد بر این است که تغییرات در متابولیسم گلوکز و تولید کلاژن در بافت‌های مفصلی نقش دارند.
اختلالات تیروئید، به‌ویژه کم‌کاری تیروئید، یکی دیگر از عوامل خطر برای شانه منجمد است. تیروئید مسئول تنظیم بسیاری از فرایندهای متابولیکی در بدن است و اختلال در عملکرد آن می‌تواند منجر به تغییراتی در بافت‌های هم‌بند شود که در نهایت می‌تواند به سفت‌شدن کپسول مفصلی شانه منجر گردد.
جراحی قبلی شانه نیز می‌تواند خطر ابتلا به شانه منجمد را افزایش دهد. این خطر در جراحی‌هایی که شامل باز کردن مفصل شانه یا دست‌کاری گسترده بافت‌های اطراف آن می‌شود، بیشتر است. حتی جراحی‌های آرتروسکوپی شانه نیز می‌تواند در برخی موارد منجر به شانه منجمد شود.
راه‌های تشخیص شانه منجمد
تشخیص شانه منجمد مبتنی بر ترکیبی از شرح‌حال دقیق، معاینه فیزیکی کامل و در صورت لزوم، تصویربرداری برای رد سایر آسیب‌ها است.
در ابتدا، پزشک از فرد در مورد سابقه پزشکی، علائم و نحوه شروع آن سؤال می‌پرسد. این شامل اطلاعاتی در مورد درد، محدودیت دامنه حرکتی، وجود هرگونه آسیب یا بیماری زمینه‌ای، و فعالیت‌هایی است که علائم را تشدید یا تسکین می‌دهند. شرح‌حال دقیق به پزشک کمک می‌کند تا علل احتمالی شانه منجمد را شناسایی کند و سایر شرایطی که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند را رد کند.
معاینه فیزیکی جزء اصلی تشخیص شانه منجمد است. پزشک با ارزیابی دامنه حرکتی فعال و غیرفعال شانه شروع می‌کند. دامنه حرکتی فعال به میزان حرکتی اشاره دارد که فرد می‌تواند به‌تنهایی انجام دهد، درحالی‌که دامنه حرکتی غیرفعال به میزان حرکتی اشاره دارد که پزشک می‌تواند با حرکت‌دادن بازوی فرد انجام دهد. در شانه منجمد، هم دامنه حرکتی فعال و هم غیرفعال محدود می‌شود.
پزشک همچنین ممکن است آزمایش‌ها خاصی را برای ارزیابی عضلات و تاندون‌های اطراف شانه انجام دهد. این آزمایش‌ها می‌تواند به شناسایی سایر شرایطی که ممکن است باعث درد و محدودیت حرکتی شوند، مانند آسیب‌های روتاتور کاف یا بورسیت، کمک کند.
در برخی موارد، تصویربرداری ممکن است برای رد سایر آسیب‌ها یا شرایطی که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، ضروری باشد. اشعه ایکس می‌تواند برای ارزیابی استخوان‌های شانه و رد شکستگی یا آرتروز استفاده شود. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای ارزیابی بافت های نرم اطراف شانه، مانند روتاتور کاف، بورس‌ها و کپسول مفصلی استفاده خواهد شد. MRI به شناسایی آسیب‌های روتاتور کاف، بورسیت، و سایر شرایطی که ممکن است باعث درد و محدودیت حرکتی شوند، کمک خواهد کرد. بااین‌حال، در بسیاری از موارد شانه منجمد، نتایج MRI ممکن است طبیعی باشد یا فقط تغییرات جزئی را نشان دهد.
حرکات ورزشی برای بهبود شانه منجمد
پس از تشخیص شانه منجمد، یک برنامه ورزشی مناسب برای بهبود دامنه حرکتی و کاهش ناراحتی ضروری است. این برنامه باید توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی طراحی و نظارت شود و به‌تدریج با بهبود شرایط فرد پیشرفت کند. هدف اصلی این تمرینات، بازگرداندن انعطاف‌پذیری و عملکرد طبیعی مفصل شانه است.
انواع شانه منجمد
شانه منجمد را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد. شانه منجمد اولیه که به آن شانه منجمد ایدیوپاتیک نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که هیچ علت مشخصی برای این وضعیت وجود نداشته باشد. این نوع شانه منجمد بیشتر در افراد بین 40 تا 60 سال دیده می شود و در زنان شایع تر است.
شانه منجمد ثانویه زمانی رخ می‌دهد که یک علت مشخص برای این وضعیت وجود داشته باشد، مانند آسیب‌دیدگی، جراحی، یا بیماری زمینه‌ای. شانه منجمد ثانویه می‌تواند به دلیل بی‌حرکتی طولانی‌مدت پس از آسیب، دیابت، کم‌کاری تیروئید، یا جراحی قبلی شانه رخ دهد.
شانه منجمد معمولاً از سه مرحله متمایز عبور می‌کند که شامل مرحله دردناک، مرحله سفتی و مرحله بازیابی است.
- مرحله دردناک: این مرحله با درد شدید در شانه مشخص می‌شود که اغلب در شب بدتر خواهد شد. دامنه حرکتی شانه به تدریج محدود می شود و فرد ممکن است در انجام فعالیت های روزانه دچار مشکل شود. این مرحله می تواند از چند هفته تا چند ماه طول بکشد.
- مرحله سفتی: در این مرحله، درد ممکن است کاهش یابد، اما سفتی در شانه افزایش می‌یابد. دامنه حرکتی شانه به‌شدت محدود می‌شود و فرد ممکن است در انجام فعالیت‌هایی مانند بالابردن دست یا چرخاندن شانه مشکل داشته باشد. این مرحله می‌تواند از چند ماه تا یک سال طول بکشد.
- مرحله بازیابی: در این مرحله، دامنه حرکتی شانه به‌تدریج بهبود می‌یابد. فرد ممکن است متوجه شود که می‌تواند فعالیت‌هایی را که قبلاً قادر به انجام آن نبود، انجام دهد. این مرحله می‌تواند از چند ماه تا چند سال طول بکشد. در برخی موارد، دامنه حرکتی شانه ممکن است هرگز به طور کامل به حالت قبل از بیماری بازنگردد.
راه‌های پیشگیری از شانه منجمد
پیشگیری از شانه منجمد شامل اتخاذ اقداماتی برای حفظ تحرک شانه، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و شروع زودهنگام توان‌بخشی پس از آسیب یا جراحی است.
حفظ تحرک شانه پس از آسیب یا جراحی بسیار مهم است. حتی اگر درد وجود داشته باشد، انجام حرکات دامنه حرکتی ملایم می‌تواند به جلوگیری از سفت‌شدن کپسول مفصلی شانه کمک کند. پزشک یا متخصص مراقبت‌های بهداشتی تمرینات مناسبی را برای انجام در خانه توصیه خواهد کرد.
انجام حرکات دامنه حرکتی روزانه می‌تواند به حفظ انعطاف‌پذیری شانه و جلوگیری از شانه منجمد کمک کند. این حرکات می‌تواند شامل چرخاندن شانه، بالابردن دست و کشش شانه باشد.
مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و کم‌کاری تیروئید نیز به کاهش خطر ابتلا به شانه منجمد کمک می‌کند. کنترل قند خون و مصرف داروهای تیروئید طبق دستور پزشک می‌تواند به حفظ سلامت مفاصل و بافت‌های هم‌بند منجر شود. شروع توان‌بخشی زودهنگام پس از آسیب یا جراحی شانه به جلوگیری از شانه منجمد کمک شایانی خواهد کرد. یک برنامه توان‌بخشی مناسب می‌تواند به بازیابی دامنه حرکتی، قدرت و عملکرد شانه کمک کند.
نتیجه‌گیری
شانه منجمد یک وضعیت مزمن است که می‌تواند به طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی افراد را تحت‌تأثیر قرار دهد. تشخیص و شروع مداخله زودهنگام در این شرایط بسیار اهمیت دارد. تمرینات دامنه حرکتی و تقویتی نقش حیاتی در بهبود عملکرد شانه دارند. دوری از بی‌حرکتی طولانی‌مدت پس از آسیب، جراحی و یا در افراد با بیماری‌های زمینه‌ای نیز نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت این بیماری مزمن ایفا می‌کند. با مدیریت مناسب و پیگیری‌های پزشکی، افراد مبتلا به شانه منجمد می‌توانند به بهبود عملکرد شانه و کاهش علائم خود دست یابند.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
