کیفوزیس پشت یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های وضعیتی ستون فقرات است که در آن قوس طبیعی بخش پشتی افزایش می‌یابد و حالت خمیده‌ای در پشت بدن ایجاد می‌کند. این تغییر نه‌تنها بر ظاهر فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند منجر به درد، خستگی عضلانی و کاهش عملکرد حرکتی شود. علل کیفوزیس پشت می‌تواند بسیار متنوع باشد؛ از اختلالات ساختاری مهره‌ها گرفته تا عادت‌های نادرست روزمره و ضعف عضلات نگهدارنده ستون فقرات.
شناخت دقیق علل کیفوزیس پشت نقش مهمی در پیشگیری، تشخیص و انتخاب روش درمان مناسب دارد. در ادامه از بنیاد سلامت دکتر حوصله، به بررسی مفهوم کیفوزیس و تأثیر آن بر بدن، علل ساختاری و عملکردی این عارضه، نقش عضلات در بروز آن و عواملی که موجب تشدید یا تثبیت کیفوزیس می‌شوند، خواهیم پرداخت.
کیفوزیس چیست و چه تأثیری بر بدن دارد؟
کیفوزیس به معنی افزایش غیرطبیعی قوس پشتی ستون فقرات در ناحیه توراسیک است، به‌طوری‌که پشت بدن به سمت بیرون خمیده و حالتی قوزمانند پیدا می‌کند. در حالت طبیعی، ستون فقرات دارای چهار انحنای اصلی است که موجب پایداری، تعادل و جذب ضربه در هنگام حرکت می‌شود؛ اما زمانی که این انحنا در بخش پشتی بیش‌ازحد افزایش یابد، یک ناهنجاری کیفوتیک ایجاد می‌شود.
شدت این انحنا می‌تواند از حالت خفیف و صرفاً ظاهری تا حالت شدید و دردناک متغیر باشد. در موارد پیشرفته، این تغییر شکل باعث اختلال در تنفس، کاهش ظرفیت ریوی و فشار بر اندام‌های داخلی می‌شود. ازنظر عملکردی، افراد مبتلابه کیفوزیس اغلب از درد مزمن، خستگی عضلات، محدودیت حرکتی و ضعف در حفظ وضعیت درست بدن رنج می‌برند. به همین دلیل شناخت علل کیفوزیس پشت و تمایز میان نوع ساختاری و عملکردی آن برای درمان مؤثر اهمیت فراوانی دارد.
علل ساختاری ایجاد کیفوزیس پشت
در بررسی دلایل قوز پشت باید میان علل ساختاری و عملکردی تفاوت قائل شد. کیفوزیس ساختاری چیست؟ در این نوع، تغییر شکل واقعی در ساختمان استخوانی مهره‌ها وجود دارد و انحنای ایجادشده حتی با اصلاح وضعیت بدن نیز باقی می‌ماند. درواقع مهره‌ها یا صفحات رشد آن‌ها دچار تغییر دائمی شده‌اند که قوس پشتی را افزایش می‌دهد. علل کیفوزیس پشت از نوع ساختاری شامل ناهنجاری‌های مادرزادی، بیماری شوئرمن، پوکی استخوان و شکستگی‌های فشاری و رشد نامتقارن مهره‌ها است. این عوامل درنهایت موجب ناپایداری در محور ستون فقرات و تغییرات غیرقابل بازگشت در فرم پشت می‌شوند. در ادامه، به‌صورت جزئی‌تر به مهم‌ترین این عوامل می‌پردازیم.
ناهنجاری‌های استخوانی مادرزادی
یکی از مهم‌ترین علل کیفوزیس پشت، ناهنجاری‌های مادرزادی در تشکیل مهره‌ها است. در این حالت، در دوران رشد جنینی بخشی از مهره‌ها به‌طور کامل شکل نمی‌گیرد یا به‌صورت نامتقارن جوش می‌خورند. نتیجه این فرایند، ایجاد مهره‌های گوه‌ای‌شکل یا ناقص است که باعث خم شدن ستون فقرات به جلو می‌شود.
این نوع کیفوز معمولاً از همان دوران کودکی آشکار می‌گردد و در صورت عدم درمان، با رشد کودک شدت می‌یابد. ازآنجاکه تغییرات استخوانی واقعی در ساختار مهره‌ها وجود دارد، این نوع از کیفوز را نمی‌توان با تمرین یا فیزیوتراپی به‌طور کامل اصلاح کرد و در موارد شدید، جراحی برای اصلاح محور ستون فقرات لازم می‌شود. ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات ازجمله مهم‌ترین نمونه‌های کیفوزیس ساختاری محسوب می‌شوند.
بیماری شوئرمن (Scheuermann’s Disease)
یکی از شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین علل کیفوزیس ساختاری، بیماری شوئرمن است که اغلب در دوران نوجوانی بروز می‌کند. در این عارضه، صفحات رشد انتهایی مهره‌ها به‌صورت نامتقارن رشد می‌کنند و درنتیجه مهره‌ها حالت گوه‌ای به خود می‌گیرند. این فرایند باعث می‌شود که انحنای طبیعی ستون فقرات در ناحیه سینه‌ای افزایش‌یافته و شکل قوز مانندی در پشت ظاهر شود. شوئرمن و کیفوزیس ارتباط تنگاتنگی دارند، زیرا این بیماری یکی از مهم‌ترین دلایل بروز قوز پشتی در سنین رشد است. در موارد خفیف، تمرینات اصلاحی و بریس می‌تواند به کنترل وضعیت کمک کند، اما در کیفوزهای شدید ممکن است جراحی ضروری باشد. از دید بالینی، بیماران مبتلا اغلب از درد پشتی، خشکی ستون فقرات و خستگی در وضعیت ایستاده شکایت دارند.
پوکی استخوان و شکستگی‌های فشاری
در سنین بالا، پوکی استخوان یا کاهش تراکم بافت استخوانی، یکی از رایج‌ترین دلایل قوز پشت به شمار می‌رود. در این حالت، مهره‌های ناحیه سینه‌ای بر اثر فشار وزن بدن دچار شکستگی‌های فشاری می‌شوند و ارتفاع جلویی آن‌ها کاهش می‌یابد. این وضعیت موجب افزایش تدریجی انحنای ستون فقرات و ایجاد حالتی خمیده در پشت می‌شود که به آن قوز پیری نیز گفته می‌شود. ازآنجاکه شکستگی‌ها اغلب تدریجی و بدون علامت حاد هستند، افراد تا زمان آشکار شدن قوس قابل‌مشاهده در پشت از وجود مشکل بی‌خبر می‌مانند. این نوع کیفوز نیز در دسته کیفوزیس ساختاری قرار دارد و درمان آن شامل داروهای ضدپوکی استخوان، اصلاح وضعیت بدنی و تمرینات تقویتی عضلات پشتی است.
انحنای غیرطبیعی ناشی از رشد نامتقارن مهره‌ها
در برخی موارد، رشد نامتعادل بین قسمت قدامی و خلفی مهره‌ها باعث ایجاد انحنای غیرطبیعی ستون فقرات و قوس پشتی می‌شود. این رشد نامتقارن ممکن است به دلایل ژنتیکی، فشار مکانیکی، یا اختلال در تغذیه صفحات رشد رخ دهد. درنتیجه، بخشی از مهره سریع‌تر از بخش دیگر رشد می‌کند و مهره‌ها به‌تدریج شکل گوه‌ای پیدا می‌کنند. چنین تغییراتی یکی از ناهنجاری‌های کیفوتیک محسوب می‌شود که معمولاً در دوران رشد نوجوانی ظاهر می‌شود. شدت این نوع کیفوز به میزان نامتقارن بودن رشد مهره‌ها بستگی دارد و در صورت تشخیص زودهنگام، می‌توان با بریس یا تمرینات اصلاحی از پیشرفت آن جلوگیری کرد. عدم درمان به‌موقع می‌تواند موجب تثبیت دائمی قوس و اختلال در راستای طبیعی ستون فقرات شود.
علل عملکردی کیفوزیس پشت
کیفوز عملکردی چیست؟ کیفوز عملکردی نوعی افزایش انحنای پشتی است که برخلاف نوع ساختاری، در آن تغییر دائمی در استخوان‌ها وجود ندارد و قوس اضافی بیشتر به‌دلیل عادت‌های نادرست بدنی، ضعف عضلانی و سبک زندگی کم‌تحرک ایجاد می‌شود. در این حالت ستون فقرات ازنظر ساختاری سالم است اما به‌علت قرارگیری طولانی‌مدت در وضعیت‌های اشتباه، به‌تدریج شکل ظاهری پشت دچار تغییر می‌شود. در میان علل کیفوزیس پشت، نوع عملکردی در نوجوانان، دانشجویان و کارمندانی که ساعت‌های زیادی پشت میز می‌نشینند بسیار شایع است. این نوع قوز معمولاً با تمرینات اصلاحی، تقویت عضلات پشت و آموزش وضعیت صحیح بدن قابل‌درمان است.
وضعیت بدنی نادرست در نشستن و ایستادن
یکی از اصلی‌ترین دلایل قوز پشت، حفظ وضعیت بدنی نادرست در طولانی‌مدت است. نشستن پشت میز با شانه‌های افتاده، سر جلو آمده و ستون فقرات خمیده باعث می‌شود عضلات پشتی در حالت کشش مداوم قرار گیرند و به‌مرورزمان ضعیف شوند. هم‌زمان، عضلات سینه‌ای و شکمی کوتاه و سفت می‌گردند که موجب افزایش قوس پشتی می‌شود. ایستادن با شانه‌های افتاده یا خم شدن بیش‌ازحد هنگام کار با موبایل و لپ‌تاپ نیز همین اثر را دارد. این تغییرات تدریجی درنهایت منجر به ناهنجاری کیفوتیک قابل‌مشاهده می‌شوند. اصلاح الگوی نشستن و ایستادن بخشی ضروری از درمان کیفوز عملکردی چیست محسوب می‌شود، زیرا بدون اصلاح عادت‌های حرکتی، حتی قوی‌ترین عضلات نیز قادر به حفظ راستای طبیعی ستون فقرات نخواهند بود.
ضعف عضلات اکستنسور ستون فقرات
ضعف عضلات پشت و کیفوز رابطه‌ای مستقیم دارند. عضلات اکستنسور ستون فقرات و عضلات بین‌کتفی وظیفه‌دارند ستون فقرات را در راستای طبیعی نگه دارند و مانع از خم شدن بیش‌ازحد به جلو شوند. هنگامی‌که این عضلات به‌دلیل کم‌تحرکی یا کار طولانی پشت میز ضعیف می‌شوند، تعادل نیروها در تنه به‌هم می‌خورد و ستون فقرات به‌تدریج به سمت جلو خم می‌شود. این فرآیند باعث شکل‌گیری قوز پشتی می‌شود که در مراحل اولیه ممکن است فقط در وضعیت نشسته دیده شود اما در صورت بی‌توجهی، در حالت ایستاده نیز پایدار می‌گردد. تقویت عضلات اکستنسور از طریق تمرینات اصلاحی، شنا و حرکات کششی خاص از مهم‌ترین راه‌های درمان کیفوز عملکردی چیست است.
کشیدگی بیش‌ازحد عضلات صدری و شکمی
در بسیاری از افراد مبتلابه کیفوز عملکردی، کشیدگی بیش‌ازحد عضلات صدری و شکمی از عوامل اصلی تغییر وضعیت بدن محسوب می‌شود. عضلات سینه‌ای بزرگ و کوچک در اثر نشستن طولانی و خم شدن به جلو کوتاه و سفت می‌شوند. این کوتاهی موجب می‌شود شانه‌ها به سمت جلو کشیده شوند و قوس پشتی افزایش یابد. از سوی دیگر، عضلات شکمی نیز در حالت کوتاه‌شده باقی می‌مانند و فشار بیشتری بر ناحیهٔ سینه‌ای ستون فقرات وارد می‌کنند. این وضعیت نه‌تنها باعث بروز ناهنجاری کیفوتیک می‌شود، بلکه تنفس را نیز دشوار می‌سازد. کشش مداوم این عضلات از طریق تمرینات انعطاف‌پذیری و اصلاح تعادل بین عضلات قدامی و خلفی بدن می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند و از تشدید علل کیفوزیس پشت جلوگیری نماید.
سبک زندگی کم‌تحرک و نشستن طولانی‌مدت
یکی از مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده کیفوز، کم‌تحرکی و عادت به نشستن طولانی است. امروزه بسیاری از مشاغل و فعالیت‌های روزمره نیازمند ساعت‌ها نشستن پشت میز، رانندگی یا کار با کامپیوتر هستند. در این حالت، بدن به وضعیت خمیده عادت می‌کند و عضلات پشتی که باید قوس ستون فقرات را کنترل کنند، به‌تدریج تحلیل می‌روند. هم‌زمان، عضلات سینه‌ای کوتاه‌تر شده و مرکز ثقل بدن به سمت جلو منتقل می‌شود. این فرایند در درازمدت یکی از بارزترین دلایل قوز پشت به شمار می‌آید. توصیه می‌شود برای پیشگیری از کیفوز عملکردی، پس از هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه نشستن، چند دقیقه بایستید، حرکات کششی انجام دهید و وضعیت بدن را تغییر دهید تا فشار از روی مهره‌های سینه‌ای کاهش یابد.
مشاوره و ارزیابی رایگان
برای اینکه بتونیم بهتر باهم در ارتباط باشیم شماره تماست رو وارد کن.
نقش عضلات در بروز کیفوز عملکردی
درک نقش عضلات برای فهم اینکه کیفوز عملکردی چیست بسیار ضروری است. ستون فقرات به‌تنهایی نمی‌تواند راستای خود را حفظ کند و پایداری آن وابسته به هماهنگی بین عضلات اکستنسور پشت، عضلات شکمی، سینه‌ای، بین‌کتفی و تیغه‌ای است. زمانی که این تعادل به‌دلیل ضعف یا کوتاهی برخی از عضلات به‌هم می‌خورد، قوس پشتی افزایش می‌یابد و حالت قوز ظاهر می‌شود؛ بنابراین، در بسیاری از موارد، درمان کیفوز عملکردی با اصلاح الگوی عضلانی آغاز می‌شود نه با مداخلات ساختاری. تمرینات اصلاحی، فیزیوتراپی و حرکات کششی در این مرحله نقش کلیدی دارند تا بتوانند از تشدید ناهنجاری کیفوتیک و تغییر شکل دائمی مهره‌ها جلوگیری کنند.
عدم تعادل عضلانی در تنه
عدم تعادل عضلانی در تنه زمانی رخ می‌دهد که عضلات قدامی مانند سینه‌ای و شکمی بیش‌ازحد قوی یا کوتاه شوند و در مقابل، عضلات خلفی مثل اکستنسورهای پشت و بین‌کتفی ضعیف باشند. این وضعیت باعث می‌شود تنه به سمت جلو کشیده شود و ستون فقرات نتواند وضعیت طبیعی خود را حفظ کند. در چنین حالتی، حتی اگر مهره‌ها سالم باشند، بدن در ظاهر قوز کرده به‌نظر می‌رسد. این پدیده ازجمله علل کیفوزیس پشت از نوع عملکردی است که در صورت اصلاح نکردن، می‌تواند به‌مرور تبدیل به نوع ساختاری شود. تقویت عضلات پشتی و کشش منظم عضلات سینه‌ای، از راهکارهای اصلی برای بازگرداندن تعادل عضلانی و جلوگیری از تثبیت قوس پشتی محسوب می‌شوند.
ارتباط بین ضعف تیغه‌ای–سینه‌ای و کیفوز
یکی از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده در شوئرمن و کیفوزیس و همچنین در کیفوز عملکردی، نقش ضعف عضلات تیغه‌ای–سینه‌ای است. این عضلات شامل دلتوئید خلفی، رومبوئید، تراپز میانی و تحتانی هستند که وظیفه‌دارند تیغه کتف را در موقعیت مناسب نگه دارند. وقتی این عضلات ضعیف شوند، تیغه‌های کتف از قفسه سینه جدا می‌شوند حالتی به نام و شانه‌ها به جلو می‌چرخند. این تغییر، قوس پشتی را افزایش داده و باعث تشدید ناهنجاری کیفوتیک می‌شود. تمرینات تقویت‌کننده برای تثبیت کتف و افزایش کنترل حرکتی در ناحیه تیغه‌ای می‌توانند نقش مؤثری در اصلاح دلایل قوز پشت و کاهش فشار بر ستون فقرات داشته باشند.
چه عواملی باعث تشدید یا تثبیت کیفوزیس می‌شوند؟
اگرچه بسیاری از انواع کیفوز عملکردی در مراحل اولیه قابل اصلاح هستند، اما برخی عوامل می‌توانند موجب تشدید یا تثبیت قوس پشتی شوند. عواملی مانند رشد سریع در نوجوانی، استفاده از کیف‌های سنگین و کار طولانی‌مدت با وسایل الکترونیکی با وضعیت بدنی نامناسب ازجمله مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده کیفوز به شمار می‌آیند. این عوامل با وارد کردن فشار مداوم بر عضلات و مهره‌ها می‌توانند انحنا را دائمی کنند. آگاهی و اصلاح این موارد از سنین پایین، نقش کلیدی در پیشگیری از تبدیل کیفوز عملکردی چیست به نوع ساختاری و پایدار دارد.
رشد سریع در نوجوانی
دوران بلوغ با رشد سریع استخوان‌ها و عضلات همراه است و اگر در این زمان وضعیت بدن به‌درستی حفظ نشود، ستون فقرات و قوس پشتی ممکن است دچار تغییر شکل شوند. رشد ناهم‌زمان استخوان‌ها و عضلات باعث می‌شود که عضلات پشت در برابر افزایش طول ستون فقرات نتوانند به‌موقع تقویت شوند، درنتیجه قوس پشتی افزایش می‌یابد. در این سنین، ضعف عضلات اکستنسور و عدم تعادل بین گروه‌های عضلانی از اصلی‌ترین علل کیفوزیس پشت محسوب می‌شود. آموزش وضعیت بدنی درست، استفاده از میز و صندلی مناسب و فعالیت‌های بدنی منظم می‌تواند از تثبیت این ناهنجاری جلوگیری کند.
استفاده از کیف سنگین در مدرسه
حمل کیف‌های سنگین به‌ویژه بر روی یک شانه، یکی از دلایل قوز پشت در کودکان و نوجوانان است. وزن زیاد کیف باعث می‌شود فرد برای جبران فشار، شانه‌ها را به جلو خم کند و قوس پشتی افزایش یابد. این وضعیت در طول زمان موجب ضعف عضلات اکستنسور و کشیدگی بیش‌ازحد عضلات صدری می‌شود که از عوامل تشدیدکننده کیفوز هستند. والدین باید به وزن مجاز کیف مدرسه و نحوهٔ صحیح حمل آن توجه داشته باشند و از کوله‌هایی با دو بند پهن و پشتی طبی استفاده کنند تا فشار به‌صورت متقارن توزیع شود و ناهنجاری کیفوتیک در مراحل اولیه قابل‌پیشگیری باشد.
استفاده زیاد از گوشی، لپ‌تاپ و میزهای نامناسب
در دنیای امروز، یکی از شایع‌ترین علل کیفوزیس پشت، استفاده بیش‌ازحد از وسایل الکترونیکی است. هنگام کار با گوشی یا لپ‌تاپ، سر معمولاً به سمت جلو خم می‌شود و شانه‌ها افتاده‌اند، این وضعیت باعث فشار مداوم بر ناحیه سینه‌ای ستون فقرات می‌شود. تکرار این الگوی حرکتی باعث کوتاهی عضلات قدامی و ضعف عضلات پشت می‌گردد. اگر میز و صندلی ارتفاع مناسبی نداشته باشند، این مشکل تشدید می‌شود. برای جلوگیری از عوامل تشدیدکننده کیفوز توصیه می‌شود صفحه‌نمایش در سطح چشم قرار گیرد، شانه‌ها صاف نگه داشته شوند و از وقفه‌های منظم برای حرکات کششی استفاده شود. رعایت این نکات ساده می‌تواند تأثیر زیادی در پیشگیری از ناهنجاری کیفوتیک و حفظ سلامت ستون فقرات و قوس پشتی داشته باشد.
جمع‌بندی
کیفوزیس پشت به‌عنوان یکی از ناهنجاری‌های شایع ستون فقرات، می‌تواند هم در اثر تغییرات ساختاری مهره‌ها و هم درنتیجه عادت‌های نادرست روزمره ایجاد شود. آگاهی از علل کیفوزیس پشت، شناسایی به‌موقع نوع ساختاری یا عملکردی آن و انجام تمرینات اصلاحی برای تقویت عضلات پشت نقش مهمی در پیشگیری و درمان دارد.
بی‌توجهی به وضعیت بدنی، نشستن طولانی‌مدت، ضعف عضلات اکستنسور و استفاده زیاد از وسایل الکترونیکی ازجمله عوامل تشدیدکننده کیفوز هستند که در درازمدت می‌توانند قوس پشتی را پایدار کنند. رعایت اصول ارگونومی، ورزش منظم و در صورت نیاز مشاوره با متخصصانی مانند دکتر حوصله، می‌تواند به اصلاح ناهنجاری کیفوتیک و حفظ سلامت ستون فقرات و قوس پشتی کمک کند. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
