چرخش داخلی زانو یا Internal Knee Rotation یکی از ناهنجاری‌های حرکتی رایج در اندام تحتانی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود، اما می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد مفصل زانو، تعادل بدن و سلامت حرکتی داشته باشد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که استخوان ساق پا (تیبیا) نسبت به ران، به سمت داخل بچرخد و باعث تغییر در مسیر طبیعی زانو شود. در این مقاله از سایت دکتر حوصله، به بررسی دقیق مفهوم چرخش داخلی زانو، شرایط طبیعی یا پاتولوژیک آن، علائم قابل‌مشاهده در زندگی روزمره و چطور بفهمیم Internal Knee Rotation داریم؟ می‌پردازیم.
چرخش داخلی زانو چیست؟
چرخش داخلی زانو به حالتی گفته می‌شود که استخوان تیبیا (ساق پا) نسبت به استخوان فمور (ران) به سمت داخل متمایل شود. این چرخش ممکن است در حالت ایستاده، راه‌رفتن یا انجام حرکات ورزشی دیده شود و معمولاً با انحراف کشکک (پاتلا) به سمت داخل همراه است. چرخش داخلی زانو می‌تواند ناشی از ضعف عضلات خارجی ران، سفتی عضلات داخلی، اختلال در مفصل ران یا کف پای صاف باشد. در حالت طبیعی، زانو باید در راستای انگشت دوم پا قرار گیرد. هرگونه انحراف به سمت داخل یا خارج از این محور می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در الگوی حرکتی باشد که نیاز به بررسی و اصلاح دارد.
چرخش داخلی زانو طبیعی است یا ناهنجاری؟
چرخش داخلی زانو در برخی شرایط می‌تواند بخشی از الگوی حرکتی طبیعی بدن باشد، اما در بسیاری از موارد، به‌ویژه زمانی که با علائم بالینی همراه باشد، به‌عنوان ناهنجاری حرکتی شناخته می‌شود.
در چه شرایطی طبیعی محسوب می‌شود
در کودکان زیر ۷ سال، به‌ویژه در مراحل رشد استخوانی، چرخش داخلی خفیف ساق پا ممکن است طبیعی باشد و با رشد اصلاح شود. همچنین در برخی افراد با ساختار خاص لگن یا ران، مقدار کمی چرخش داخلی ممکن است بدون درد یا اختلال عملکرد وجود داشته باشد.
وقتی با درد، ناپایداری یا اختلال عملکرد همراه باشد، چه مفهومی دارد
اگر چرخش داخلی زانو با علائمی مانند درد، بی‌ثباتی مفصل، اختلال در راه‌رفتن یا ساییدگی غیرطبیعی کفش همراه باشد، به‌عنوان ناهنجاری حرکتی در نظر گرفته می‌شود. در این حالت، باید علت آن بررسی شود و برنامه درمانی مناسب شامل تمرینات اصلاحی، ارزیابی بیومکانیکی و در موارد خاص، مداخله تخصصی طراحی گردد.
علائم چرخش داخلی زانو در زندگی روزمره
تشخیص چرخش داخلی زانو فقط محدود به معاینه تخصصی نیست. بسیاری از علائم آن در فعالیت‌های روزمره قابل مشاهده‌اند و با کمی دقت می‌توان به وجود این ناهنجاری پی برد.
راه‌رفتن غیرعادی
نحوه راه‌رفتن، یکی از بارزترین نشانه‌های چرخش داخلی زانو است. افراد مبتلا به این عارضه، غالباً هنگام راه‌رفتن، زانوهایشان به سمت داخل متمایل می‌شود. این انحراف، سبب می‌شود تا پاها با حالتی ضربدری یا با فاصله‌ای اندک نسبت به یکدیگر حرکت کنند. چنین وضعیتی، نه‌تنها تعادل حرکتی فرد را بر هم می‌زند، بلکه باعث می‌شود راه‌رفتن او با صرف انرژی بیشتری همراه باشد و در نتیجه، احتمال خستگی زودرس افزایش یابد. علاوه بر این، این نوع راه‌رفتن می‌تواند فشار نامتعادلی را بر مفاصل زانو، مچ پا و لگن وارد کرده و در بلندمدت، منجر به بروز درد و آسیب در این نواحی گردد.
درد در بخش داخلی زانو یا کف پا
درد، به‌عنوان یک علامت هشداردهنده، می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکلات مختلف در بدن باشد. در مورد چرخش داخلی زانو، درد معمولاً در ناحیه داخلی زانو، کشکک و یا حتی کف پا احساس می‌شود. این درد، ناشی از فشار غیرطبیعی است که چرخش داخلی زانو بر این نواحی وارد می‌کند.
به طور خاص، فعالیت‌هایی نظیر بالارفتن از پله‌ها، نشستن طولانی‌مدت و یا انجام تمرینات ورزشی، می‌توانند این درد را تشدید کنند. در هنگام بالارفتن از پله‌ها، فشار مضاعفی بر زانوها وارد می‌شود و در صورت وجود چرخش داخلی، این فشار به‌صورت نامتعادل توزیع شده و منجر به درد در ناحیه داخلی زانو می‌گردد. نشستن طولانی‌مدت نیز، باعث می‌شود تا عضلات و رباط‌های اطراف زانو تحت‌فشار قرار گیرند و در نتیجه، دردافزایش یابد. به همین ترتیب، فعالیت‌های ورزشی نیز می‌توانند به دلیل افزایش بار وارده بر زانو، باعث بروز درد شوند.
فرسایش زودرس کفش از بخش داخلی
الگوی ساییدگی کفش‌ها، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد نحوه راه‌رفتن و توزیع وزن بدن بر روی پاها ارائه دهد. اگر به طور مداوم مشاهده می‌کنید که کف کفش‌های شما از قسمت داخلی ساییده می‌شود، احتمالاً الگوی راه‌رفتن شما دچار چرخش داخلی است. این بدان معناست که هنگام راه‌رفتن، فشار بیشتری بر قسمت داخلی پاها وارد می‌شود و در نتیجه، این ناحیه زودتر از سایر قسمت‌ها دچار فرسایش می‌گردد.
این نشانه، اگرچه ساده به نظر می‌رسد، اما می‌تواند یک ابزار تشخیصی کاربردی باشد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که ساییدگی کفش‌ها، یک فرآیند طبیعی است و به‌مرورزمان اتفاق می‌افتد. بااین‌حال، اگر ساییدگی به طور غیرطبیعی در قسمت داخلی کفش‌ها مشاهده شود، باید به فکر بررسی بیشتر و احتمالاً مراجعه به متخصص بود.
انحراف کشکک به داخل یا مچ به خارج
نحوه قرارگیری استخوان‌ها و مفاصل در بدن، می‌تواند نشان‌دهنده وجود ناهنجاری‌های مختلف باشد. در حالت ایستاده یا در هنگام انجام حرکت اسکوات، اگر کشکک زانو به سمت داخل متمایل شود و مچ پا به سمت بیرون بچرخد، این وضعیت نشان‌دهنده اختلال در هماهنگی بین ران، ساق و کف پا است. این الگو، معمولاً با چرخش داخلی زانو همراه است.
انحراف کشکک به داخل، به این معناست که استخوان کشکک (که در قسمت جلویی زانو قرار دارد) از موقعیت طبیعی خود منحرف شده و به سمت داخل متمایل می‌شود. چرخش مچ پا به سمت بیرون نیز، به این معناست که مچ پا در راستای طبیعی خود قرار نگرفته و به سمت خارج چرخیده است. این دو نشانه، به همراه یکدیگر، می‌توانند نشان‌دهنده وجود یک مشکل زمینه‌ای در ساختار زانو و یا نحوه عملکرد عضلات و رباط‌های اطراف آن باشند.
مشاوره و ارزیابی رایگان
برای اینکه بتونیم بهتر باهم در ارتباط باشیم شماره تماست رو وارد کن.
چگونه چرخش داخلی زانو را در خانه تشخیص دهیم؟
برای تشخیص اولیه چرخش داخلی زانو نیازی به تجهیزات پیچیده نیست. با چند تست ساده و مشاهده دقیق می‌توان وضعیت زانو را بررسی کرد.
تست چرخش زانو در حالت نشسته
روی صندلی بنشینید، زانوها ۹۰ درجه خم، پاها روی زمین. حالا به‌صورت طبیعی پاها را رها کنید و به جهت ساق پا دقت کنید. اگر ساق‌ها به سمت داخل متمایل باشند و کشکک‌ها از محور انگشت دوم پا منحرف شده باشند، احتمال چرخش داخلی وجود دارد.
تست اسکوات جلوی آینه
در مقابل آینه بایستید، پاها به‌اندازه عرض لگن باز، و اسکوات کنید. اگر زانوها به سمت داخل حرکت کردند یا نتوانستید آن‌ها را در راستای انگشتان پا نگه دارید، چرخش داخلی زانو احتمالاً وجود دارد. این تست به‌ویژه برای بررسی عملکرد عضلات ران و کنترل مسیر زانو مؤثر است.
تست‌های ساده برای تشخیص چرخش داخلی زانو در خانه
برای تشخیص اولیه چرخش داخلی زانو نیازی به تجهیزات تخصصی نیست. با چند تست ساده و مشاهده دقیق می‌توان وضعیت زانو را بررسی کرد.
تست حالت ایستادن
در مقابل آینه بایستید، پاها به‌اندازه عرض لگن باز، زانوها صاف. به جهت کشکک‌ها و ساق پا دقت کنید. اگر کشکک‌ها به سمت داخل متمایل‌اند و ساق‌ها از محور انگشت دوم پا منحرف شده‌اند، احتمال چرخش داخلی وجود دارد.
تست اسکات آهسته جلوی آینه
در حالت ایستاده، اسکات آهسته انجام دهید و به مسیر زانوها توجه کنید. اگر زانوها به سمت داخل حرکت کردند یا نتوانستید آن‌ها را در راستای انگشتان پا نگه دارید، چرخش داخلی زانو محتمل است. این تست برای بررسی عملکرد عضلات ران و کنترل مسیر زانو بسیار مؤثر است.
تست موقعیت پاتلا
در حالت نشسته یا ایستاده، به موقعیت کشکک (پاتلا) نسبت به ساق پا دقت کنید. اگر کشکک به سمت داخل منحرف شده باشد، نشان‌دهنده اختلال در مسیر طبیعی زانو است. این انحراف معمولاً با ضعف عضلات VMO و چرخش داخلی تیبیا همراه است.
بررسی ساییدگی کف کفش
کفش‌های روزمره خود را بررسی کنید. اگر ساییدگی بیشتر در بخش داخلی پاشنه یا کف پا دیده می‌شود، احتمالاً الگوی راه‌رفتن شما دچار چرخش داخلی است. این نشانه ساده اما کاربردی می‌تواند به تشخیص ناهنجاری کمک کند.
چه معیارهایی نشان‌دهنده Internal Knee Rotation هستند؟
برای تشخیص دقیق‌تر، باید به چند شاخص بیومکانیکی توجه کرد که در حالت ایستاده یا حرکت قابل مشاهده‌اند.
تیبیا در چه حالتی بچرخد؟
در حالت طبیعی، تیبیا باید در امتداد ران و انگشت دوم پا قرار گیرد. در چرخش داخلی، تیبیا به سمت داخل متمایل می‌شود و محور زانو از مسیر مستقیم خارج می‌شود. این چرخش معمولاً با انحراف مچ پا به بیرون همراه است.
زاویه پاشنه نسبت به پاتلا چطور باشد؟
در حالت ایستاده، اگر پاشنه پا به سمت بیرون و کشکک زانو به سمت داخل باشد، نشان‌دهنده چرخش داخلی ساق است. این زاویه نامتقارن باعث اختلال در تعادل عضلانی و افزایش فشار بر مفصل زانو می‌شود.
انحراف خط کشکک (Patellar Tracking)
در حرکت‌هایی مانند اسکات یا بالارفتن از پله، اگر کشکک زانو به‌جای حرکت در مسیر مستقیم، به سمت داخل منحرف شود، نشان‌دهنده اختلال در Patellar Tracking است. این انحراف معمولاً با درد جلوی زانو و ضعف عضلات تثبیت‌کننده همراه است.
چه عواملی باعث چرخش داخلی زانو می‌شوند؟
چرخش داخلی زانو معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل عضلانی، ساختاری و حرکتی است. در ادامه، مهم‌ترین علل چرخش داخلی زانو را بررسی میکنیم:
ضعف عضلات چرخاننده خارجی ران (Gluteus Maximus, Deep Rotators)
ضعف عضلات چرخاننده خارجی ران، نظیر عضله سرینی بزرگ و عضلات چرخاننده عمقی لگن، نقش بسزایی در ایجاد چرخش داخلی زانو ایفا می‌کند. این عضلات که مسئول حفظ راستای صحیح ران و تثبیت مفصل ران هستند، در صورت ضعف، توانایی خود را در کنترل حرکات ران از دست می‌دهند. این امر، منجر به چرخش داخلی ران و به‌تبع آن، زانو می‌شود. افراد کم‌تحرک، به دلیل کاهش فعالیت این عضلات، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.
همچنین، اجرای نادرست تمرینات ورزشی، به‌ویژه حرکت اسکات، می‌تواند منجر به ضعف این عضلات و بروز ناهنجاری‌های زانو شود. تقویت این عضلات، از طریق تمرینات هدفمند و اصلاح تکنیک‌های ورزشی، می‌تواند به بهبود راستای ران و زانو کمک شایانی نماید. علاوه بر این، حفظ فعالیت بدنی منظم و اجتناب از نشستن‌های طولانی‌مدت نیز در پیشگیری از ضعف عضلات چرخاننده خارجی ران موثر است.
کف پای صاف (Overpronation)
کف پای صاف یا پرونیشن بیش از حد، یکی دیگر از عوامل مهم در بروز چرخش داخلی زانو محسوب می‌شود. در افراد با کف پای صاف، قوس طولی پا به میزان کافی وجود ندارد و مچ پا به سمت داخل می‌چرخد. این چرخش، باعث ایجاد اختلال در زنجیره حرکتی از پایین‌به‌بالا شده و ساق پا را به سمت داخل می‌چرخاند. در نتیجه، زانو نیز تحت تاثیر قرار گرفته و دچار چرخش داخلی می‌شود. استفاده از کفی‌های طبی که با حمایت از قوس پا و اصلاح راستای مچ پا، به بهبود این وضعیت کمک می‌کنند، می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
همچنین، انجام تمرینات تقویتی برای عضلات کف پا، نظیر بلندکردن انگشتان پا و کشش عضلات ساق، می‌تواند به تقویت قوس پا و بهبود پرونیشن کمک نماید. اصلاح الگوی راه‌رفتن و اجتناب از فعالیت‌هایی که فشار زیادی بر روی کف پا وارد می‌کنند نیز در کاهش علائم و پیشگیری از تشدید این مشکل موثر است.
ساختار ژنتیکی استخوان تیبیا
ساختار ژنتیکی استخوان تیبیا نیز می‌تواند در ایجاد چرخش داخلی زانو نقش داشته باشد. در برخی افراد، ساختار استخوانی ساق پا به‌گونه‌ای است که به طور طبیعی چرخش داخلی بیشتری دارد. این ویژگی که ممکن است ارثی باشد، باعث می‌شود زانو در معرض خطر بیشتری برای چرخش داخلی قرار گیرد. تشخیص این عامل، نیازمند بررسی تخصصی توسط پزشک متخصص است.
در صورتی که چرخش داخلی زانو ناشی از ساختار استخوانی با علائم بالینی همراه باشد، ممکن است نیاز به مداخلات درمانی خاص، نظیر استفاده از وسایل کمکی یا در موارد نادر، جراحی باشد. آگاهی از سابقه خانوادگی و معاینات دوره‌ای می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت این مشکل کمک کند. بااین‌حال، مهم است به یاد داشته باشیم که ساختار استخوانی تنها یکی از عوامل موثر است و عوامل دیگر نیز باید در نظر گرفته شوند.
الگوریتم حرکتی اشتباه (حرکات اصلاح‌نشده از کودکی)
الگوی حرکتی اشتباه، به‌ویژه در دوران کودکی، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر راستای زانو داشته باشد. کودکانی که با الگوهای حرکتی نادرست، مانند راه‌رفتن با پای ضربدری یا نشستن W شکل، رشد می‌کنند، ممکن است دچار عدم تعادل عضلانی و چرخش داخلی زانو شوند. اصلاح این الگوها در سنین پایین، از طریق تمرینات تعادلی، آموزش راه‌رفتن صحیح و بازی‌های حرکتی هدفمند، بسیار موثر است. تمریناتی که بر تقویت عضلات ضعیف و کشش عضلات سفت متمرکز هستند، می‌توانند به بهبود تعادل عضلانی و اصلاح الگوی حرکتی کمک کنند.
همچنین، آموزش والدین در مورد نحوه صحیح نشستن و راه‌رفتن کودکان، می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بروز این مشکل داشته باشد. توجه به این نکته ضروری است که اصلاح الگوهای حرکتی اشتباه در سنین بالاتر نیز امکان‌پذیر است، اما نیازمند تلاش و پشتکار بیشتری خواهد بود.
جمع‌بندی
چرخش داخلی زانو یک ناهنجاری قابل‌تشخیص و اصلاح است که اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند منجر به درد، بی‌ثباتی مفصل و آسیب‌های مزمن شود. با انجام تست‌های ساده خانگی، بررسی علائم ظاهری و شناخت معیارهای بیومکانیکی، می‌توان این اختلال را شناسایی کرد. عوامل مؤثر بر این ناهنجاری شامل ضعف عضلانی، ساختار استخوانی، کف پای صاف و الگوهای حرکتی اشتباه هستند.
اگر احساس می‌کنید زانوهایتان هنگام راه‌رفتن یا اسکات به سمت داخل می‌چرخند، یا کفش‌هایتان از داخل ساییده می‌شوند، وقت آن است که عملکرد زانو را بررسی کنید. کلینیک تخصصی دکتر حوصله با تیم حرفه‌ای و تجهیزات ارزیابی حرکتی، آماده ارائه برنامه‌های تمرینی شخصی‌سازی‌شده برای اصلاح چرخش زانو و بهبود عملکرد حرکتی شماست. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
