چطور بفهمیم کودکمان زانو پرانتزی دارد یا خیر؟ تست‌های ساده در خانه

بسیاری از والدین در مراحل مختلف رشد کودکشان، متوجه تغییراتی در شکل پاها می‌شوند. زانو پرانتزی یکی از شایع‌ترین نگرانی‌ها در این زمینه است. این وضعیت معمولاً در سنین پایین دیده می‌شود و در بسیاری از موارد بخشی طبیعی از رشد کودک محسوب می‌شود. بااین‌حال، والدین به دلیل مشاهده فاصله بین زانوها یا تغییر در راه‌رفتن فرزندشان، دچار نگرانی می‌شوند که نکند آینده او تحت‌تأثیر قرار گیرد.

شناخت دقیق زانو پرانتزی، تشخیص تفاوت حالت طبیعی و غیرطبیعی، و انجام چند تست ساده در خانه می‌تواند به والدین کمک کند تا بفهمند آیا این وضعیت نیازمند بررسی تخصصی است یا خیر. در ادامه این مطلب از وب سایت دکتر حوصله، به زبان ساده توضیح می‌دهیم زانو پرانتزی چیست، چگونه می‌توان آن را در خانه تشخیص داد، چه زمانی جای نگرانی دارد و چه وقت باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

زانو پرانتزی در کودکان چیست؟ 

زانو پرانتزی یا Genu Varum حالتی است که در آن، زانوهای کودک هنگام ایستادن صاف کنار هم قرار نمی‌گیرند و بین آن‌ها فاصله وجود دارد. در واقع در این وضعیت، پاها به شکل پرانتز () دیده می‌شوند. این حالت در نوزادان و کودکان خردسال بسیار رایج است، زیرا نوزاد پیش از تولد درون رحم مادر به‌صورت جمع شده قرار دارد و پاهای او معمولاً کمی حالت خمیده دارند. پس از شروع راه‌رفتن، در اغلب کودکان این حالت به‌مرور کمتر شده و پاها صاف‌تر می‌شود.

در حالت طبیعی، تا سن ۲ سالگی زانو پرانتزی دیده می‌شود و به‌تدریج با رشد استخوان‌ها و تغییر شکل لگن، پاها به سمت زانو ضربدری جزئی (Genu Valgum) پیش می‌روند. سپس اغلب تا ۷ سالگی فرم پاها طبیعی می‌شود. اما اگر زانو پرانتزی بعد از سن ۳ سالگی شدید باقی بماند یا نشانه‌هایی مانند بدشکلی ظاهری شدید، درد، لنگش و نابرابری پاها همراه آن باشد، می‌تواند نشانه مشکلی جدی‌تر مثل کمبود ویتامین D، مشکلات رشد استخوانی یا بیماری‌های مادرزادی باشد.  بنابراین، زانو پرانتزی در بسیاری از کودکان مرحله‌ای طبیعی از رشد است، اما در بعضی موارد نیازمند بررسی پزشکی می‌شود.

از کجا بفهمیم کودکمان زانو پرانتزی دارد؟ 

اغلب والدین از روی ظاهر پاها یا راه‌رفتن فرزندشان متوجه این موضوع می‌شوند. اما چند روش ساده خانگی هم وجود دارد که می‌تواند تا حد زیادی به شما اطمینان دهد.

 ۱. مشاهده فرم ایستادن، نشستن و راه‌رفتن کودک

اولین گام برای تشخیص زانو پرانتزی، دقت والدین به حالت بدن کودک است. وقتی کودک ایستاده است، آیا زانوهای او به هم نزدیک می‌شوند یا بینشان فاصله قابل‌توجهی وجود دارد؟ اگر هنگام ایستادن صاف، قوزک‌ها به‌هم‌چسبیده و زانوها از هم فاصله داشته باشند، احتمال زانو پرانتزی وجود دارد. همچنین در حالت نشستن، کودکانی که زانو پرانتزی دارند، معمولاً ترجیح می‌دهند پاها را به سمت بیرون بدهند یا روی زمین به حالت پرانتزی بنشینند. هنگام راه‌رفتن هم ممکن است کودک کمی پاها را بازتر بگذارد یا الگوی راه‌رفتنش غیرعادی به نظر برسد.

نکته مهم این است که مشاهده دقیق باید در شرایطی باشد که کودک راحت و طبیعی حرکت کند. نگرانی بیش از حد والدین یا مقایسه با سایر کودکان هم‌سن می‌تواند گمراه‌کننده باشد.

 ۲. تست ایستادن جلوی آینه (با چسباندن قوزک‌ها)

تست ایستادن جلوی آینه یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای ارزیابی وضعیت پاها و زانوهای کودک است. برای انجام این تست، کودک را در جلوی آینه قرار دهید و از او بخواهید که صاف بایستد و قوزک‌های داخلی پاهایش را به هم بچسباند. این کار به او کمک می‌کند تا توجه بیشتری به وضعیت بدنش داشته باشد و خود را بهتر ببیند. پس از چسباندن قوزک‌ها، به زانوهای کودک نگاه کنید. اگر زانوها به‌هم‌چسبیده و هیچ فاصله‌ای وجود نداشته باشد، می‌توان گفت که وضعیت نرمال است و کودک مشکلی ندارد.

اما اگر بین دوزانو فاصله‌ای بیش از ۲ تا ۳ سانتی‌متر وجود داشته باشد، به‌ویژه در کودکانی که بالای سه سال هستند، احتمال زانو پرانتزی مطرح می‌شود. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات ساختاری یا استخوانی باشد که نیاز به بررسی و مشاوره پزشکی دارد. این تست نه‌تنها به والدین کمک می‌کند تا وضعیت پاهای کودک را ارزیابی کنند، بلکه به خود کودک نیز این امکان را می‌دهد که به بدنش توجه کند و تغییرات را مشاهده کند.

در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری، بهتر است کودک به متخصص ارتوپد مراجعه کند تا اقدامات لازم برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر انجام شود. این روش ساده می‌تواند در شناسایی زودهنگام مشکلات تأثیرگذار باشد و به حفظ سلامت کودک کمک کند.

 ۳. تست نخ (Thread Test)

این روش سنتی ولی بسیار کاربردی است. کافی است کودک را ایستاده قرار دهید. سپس یک نخ یا ریسمان بلند را از کمر او به پایین رها کنید. نخ باید دقیقاً از وسط ران، زانو و قوزک پا عبور کند. اگر نخ به‌جای وسط زانو، از سمت داخل ران و بیرون از زانو بگذرد، نشانه زانو پرانتزی است. این روش ساده به شما نشان می‌دهد که آیا محور مکانیکی پا (alignment) طبیعی است یا خیر.

 ۴. بررسی نحوه راه‌رفتن کودک

کودکی که زانو پرانتزی دارد، هنگام راه‌رفتن ممکن است پاها را بیش از حد باز کند یا کف پاها به سمت داخل بچرخد. در بعضی موارد، والدین متوجه می‌شوند که فرزندشان زود خسته می‌شود یا هنگام دویدن تعادل خوبی ندارد. مشاهده دقیق راه‌رفتن کودک در مسیر مستقیم می‌تواند نشانه‌های واضحی ارائه دهد.

آیا زانو پرانتزی در کودکان همیشه نگران‌کننده است؟

زانو پرانتزی در همه موارد خطرناک یا مشکل‌ساز نیست. در بسیاری از کودکان زیر ۲ سال، این وضعیت کاملاً طبیعی است و بخشی از مسیر رشد محسوب می‌شود. پاها با رشد عضلات و استخوان‌ها به‌تدریج هم‌تراز می‌شوند. حتی در برخی کودکان، حالت پرانتزی تا حدود ۳ سالگی ادامه دارد، اما بدون هیچ مشکلی برطرف می‌شود. بااین‌حال، اگر زانو پرانتزی شدید باشد یا با علائمی مثل لنگش، درد در زانو یا ساق پا، کوتاهی قد، یا نامتقارن بودن پاها همراه گردد، باید جدی گرفته شود.

نگرانی والدین به‌ویژه وقتی افزایش فاصله بین زانوها بعد از ۳ سالگی ادامه یابد، کاملاً درست است. زیرا ممکن است پشت این حالت مشکلاتی مثل بیماری بلانت (Blount’s disease) یا کمبود ویتامین D وجود داشته باشد. پس همیشه زانو پرانتزی نگران‌کننده نیست، اما پیگیری و پایش دقیق رشد کودک اهمیت زیادی دارد.

فرق زانو پرانتزی مادرزادی و رشدی در کودکان چیست؟

• زانو پرانتزی مادرزادی: از بدو تولد دیده می‌شود و معمولاً به علت ناهنجاری استخوانی یا مشکلات ژنتیکی ایجاد می‌گردد. در این حالت، تغییر شکل پای کودک شدیدتر است، پاها اغلب تقارن ندارند، و معمولاً بدون درمان تخصصی بهبود نمی‌یابد.
• زانو پرانتزی رشدی: شایع‌ترین نوع است که در اثر وضعیت داخل رحم یا الگوی طبیعی رشد ایجاد می‌شود. اغلب تا ۲ یا ۳ سالگی بهبود می‌یابد. تقارن بین پای راست و چپ وجود دارد و کودک از نظر عملکردی مشکل زیادی ندارد.

شناخت این تفاوت به والدین کمک می‌کند تا بدانند کدام وضعیت نیازمند درمان پزشکی فوری است و کدام به‌مرورزمان بهتر می‌شود.

چه زمانی باید کودک را نزد متخصص برد

مراجعه به متخصص ارتوپد برای کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی ضروری باشد. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها، باقی‌ماندن زانوهای پرانتزی پس از سن سه‌سالگی است. اگر این وضعیت نه‌تنها بهبود نیابد؛ بلکه با افزایش سن بدتر شود، امکان دارد نشان‌دهنده مشکلات ساختاری یا استخوانی باشد که نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. همچنین، اگر کودک در هنگام راه‌رفتن یا دویدن دچار درد در زانو یا ساق پا شود، این نیز باید جدی گرفته شود و کودک باید به متخصص ارجاع داده شود.

وجود نامتقارنی در پاها، به‌خصوص پرانتزی بودن تنها یکی از پاها، نیز می‌تواند زنگ خطری باشد. این حالت ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی باشد که در صورت عدم درمان می‌تواند به عوارض جدی‌تری منجر شود. علاوه بر این، اگر کودک دچار کوتاهی قد یا توقف رشد طبیعی باشد، این نیز نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. برخی بیماری‌ها یا کمبودهای ویتامینی می‌توانند بر رشد طبیعی کودک تأثیر بگذارند و نیاز به مداخله پزشکی دارند.

مشاهده انحراف زیاد محور پاها، به‌خصوص فاصله زیاد بین زانوها، نیز می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی باشد. در این مواقع، بررسی با عکس‌برداری و آزمایش‌های تکمیلی ضروری است تا علت اصلی مشکل شناسایی و درمان مناسب آغاز شود. در نهایت، توجه به این علائم و مراجعه به متخصص ارتوپد در زمان مناسب می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.

جمع‌بندی

زانو پرانتزی در کودکان پدیده‌ای بسیار رایج است که اغلب بخشی طبیعی از رشد استخوانی محسوب می‌شود و به‌تدریج اصلاح می‌گردد. بااین‌حال، والدین باید نسبت به نشانه‌های غیرطبیعی هوشیار باشند. بادقت در حالت ایستادن، نشستن و راه‌رفتن کودک و انجام تست‌های ساده‌ای مثل تست آینه و تست نخ می‌توان به‌راحتی وضعیت پاها را بررسی کرد. اگر بعد از ۳ سالگی همچنان فاصله بین زانوها باقی ماند یا علائمی مانند درد، لنگش، یا نامتقارن بودن پاها وجود داشت، مراجعه به متخصص ضروری است.

اگر بعد از انجام این تست‌ها متوجه شدید کودک شما علائم زانو پرانتزی دارد، پیشنهاد می‌کنیم مقاله بعدی ما را با عنوان ۵ تمرین اصلاحی زانو پرانتزی در کودکان مطالعه کنید. این تمرینات ساده و کاربردی به اصلاح تدریجی فرم پاها کمک کرده و رشد سالم استخوانی کودک را حمایت می‌کنند. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

سؤالات پرتکرار والدین درباره زانو پرانتزی کودکان (FAQ)