معرفی عضله ایلیوپسواس

عضله ایلیوپسواس (liopsoas) خم کننده اصلی مفصل ران محسوب می‌شود که از سه عضله ایلیوپسواس، پسواس بزرگ (Psoas major) و پسواس کوچک (Psoas Minor) تشکیل شده است. کار همزمان این عضله‌ها با یکدیگر موجب خم شدن لگن شده و حرکت لگن و کمر را در زمان انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، راه رفتن و بلند شدن از روی صندلی را فراهم می‌کند.

به طور کلی در بدن انسان‌ها دو عضله ایلیوپسواس یکی در لگن چپ و دیگری در ران راست وجود دارد. عملکرد صحیح این عضله بسیار حائز اهمیت است و آسیب دیدگی آن موجب محدودیت‌های حرکتی خواهد شد و بیمار احساس ناراحتی در این ناحیه خواهد داشت. اما با این وجود درصورت آسیب دیدن این عضله می‌توان با استفاده از روش‌های  مختلف و انجام تمرین‌های تقویتی و اصلاحی به بهبود وضعیت آن کمک نمود. اگر می‌خواهید در مورد عضله ایلیوپسواس ، عملکرد آن و همچنین علل آسیب دیدگی و روش‌های تقویت این عضله اطلاعات بیشتری کسب کنید پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مطلب همراه بنیاد سلامت دکتر حوصله باشید.

عضله ایلیوپسواس چیست؟

عضله ایلیوپسواس قسمتی از یک سیستم عضلانی پیچیده در لگن محسوب می‌شود. در دو طرف استخوان لگن دو عضله ایلیوپسواس وجود دارد که خم شدن و چرخش ران را فراهم می‌نمایند. این دو عضله از طریق عصب فمورال که حرکت و احساس اندام تحتانی را فراهم می‌نمایند سرویس دهی عصبی می‌شوند. لازم است که اشاره کنیم عضله ایلیوپسواس بر روی بزرگ‌‌ترین  استخوان از سه استخوان لگن قرار گرفته است.

به عبارتی این عضله در سطح منحنی ایلیوم که حفره ایلیاک (Iliac) نام دارد قرار می‌گیرد. قسمت بالای این عضله به بالای ایلیوم (Illium) متصل شده و به آن تاج ایلیاک می‌گویند. از کنار مفصل ران نیز به سمت پایین  امتداد پیدا می‌کند و در  قسمت استخوان فوقانی ران به استخوانی کوچکتر به نام تروکانتر (Trochanter) متصل می‌گردد. این عضله وظایف مختلفی در بدن دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• فمور را خم کرده و می‌چرخاند.
• کمک به حفظ وضعیت ایستادن بدن در زمان نشستن یا ایستادن
• امکان خم شدن لگن را فراهم می‌نماید.
• شیب لگن به سمت جلو و خم شدن به پهلو را امکان پذر می‌کند.
• این عضله موجب حرکت باسن در زمان راه رفتن، دویدن و بالا رفتن از پله‌ها می‌شود.

محل قرارگیری عضله ایلیوپسواس

عضله ایلیوپسواس یک عضله خم کننده لگن در قسمت جلوی بدن است. سفت شدن این عضله می‌تواند احساس ناخوشایند و آزاردهنده‌ای را در فرد ایجاد کند. ایلیوپسواس از قسمت بالایی باسن متصل شده و به سمت داخل لگن حرکت می‌کند و بعد مجددا به قسمت بالای استخوان ران متصل می‌گردد.

ایلیوپسواس از بالای باسن متصل می‌شود، به داخل لگن حرکت می‌کند و دوباره به بالای استخوان ران متصل می‌شود. برای احساس عضله ایلیوپسواس، سعی کنید انگشت شست خود را در قسمت داخلی استخوان لگن، ۰ تا ۲ اینچ بالاتر از خط کمر، فرو کنید.این عضله به همراه پسواس ماژور عضله الیوپسواس را تشکیل می‌دهد. عضله ایلیوپسواس متعلق به گروه داخلی لگن با سیستم پسواس ماژور، اوبتراتور خارجی (obturator externus)، اوبتراتور داخلی (Obturator internus)، ژملوس فوقانی (Superior (gemellus، ژملوس تحتانی (inferior gemellus)، کوادراتوس فموریس (Quadriceps femoris) و پیریفورمیس (piriformis) است.

این عضله همراه با عضله پسواس ماژور و عضله پسواس مینور از نواحی مختلف به یکدیگر متصل شده و ستون فقرات کمری و لبه لگن را ایجاد می‌کنند و در نهایت به هم می‌پیوندند تا در نزدیکی قسمت داخلی ران و جلوی لگن قرار بگیرند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک عضله ایلیوپسواس

سر ثابت عضله ایلیوپسواس از ایلیاک کرست (iliac crest) منشا می­گیرد و در نهایت، سر متحرک این عضله با یک تاندون مشترک با پسواس بزرگ، به استخوان ران متصل می­گردد.

سیستم عصب­رسانی ایلیوپسواس

به طور کلی سه عصب سیاتیک، ابتوراتور و فمورال در سیستم عصب دهی ایلیوپسواس نقش دارند. با توجه به اینکه اعصاب زانو نیز این سه عصب هستند دردهایی که منشا آن‌ها می‌تواند لگنی یا مفصل ران باشد گاهی اوقات با علائم آسیب دیدگی زانو اشتباه گرفته می‌شود. همچنین در برخی از موارد نیز بیمار حالات آزاردهنده که با منشا زانو هستند را در ناحیه لگن خود احساس می‌کند.

سیستم خون­رسانی ایلیوپسواس

عضله ایلیوپسواس و سایر بافت‌ها، مفاصل و استخوان‌های لگن دارای سلول‌های زنده هستند و باید تغذیه شوند تا بتوانند زنده بمانند و به فعالیت خود ادامه دهند. تغذیه ایلیوپسواس و مفاصل و بافت‌های این قسمت توسط عروق خونی صورت می‌گیرد. در واقع شریان آئورت در قسمت بالای لگن خود به دو شریان ایلیاک تقسیم می‌شوند و هر یک از این شریان‌ها نیز خود به دو شریان داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند.

در این میان شریان ایلیک خارجی در ادامه مسیر خود به طرف پایین به شریان فمورال یا رانی تبدیل می‌شود. بنابرین خون بافت‌های مفصل ران و عضله ایلیوپسواس عمدتا از طریق شریان‌های سیرکومفلکس  و شریان کمری تامین می‌گردد و سیستم خون رسانی ایلیوپسواس این خون را از شریان‌های ایلیاک، اوبتراتور و شریان‌های فمورال دریافت می‌نماید. آسیب دیدگی این شریان‌ها موجب سیاه شدن سر استخوان ران می‌گردد.

آسیب­های عضله ایلیوپسواس

بیماری‌ها و شرایط مختلفی می‌تواند بر روی ایلیوپسواس تاثیر منفی بگذارد که به شرح زیر هستند.

تاندونیت

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تاندون‌هایی که ایلیوپسواس را به استخوان ران متصل می‌کنند تحریک شده و دچار التهاب شوند. تاندونیت با علائمی مانند احساس فشار و گزگزشدن در جلوی مفصل ران زمان خم کردن مفصل ران، اذیت شدن با کشش باسن و مشکل در دویدن همراه است. این عارضه در اثر استفاده بیش از حد ، عدم تعادل عضلانی، سفتی یا ضعف سایر عضلات رخ می‌دهد.

بورسیت

در صورتی که کیسه کوچک پر از مایع جلوی ایلیوپسواس تحریک شود بورسیت رخ می‌دهد. این اتفاق موجب ایجاد فشار در لگن، ایجاد مشکل در خم شدن و همچنین گشاد شدن مفصل ران می‌شود.

سندرم کوبیدن لگن

این سندرم که به لگن رقصنده معروف است زمانی اتفاق می‌افتد که هنگام حرکت دادن آن در قسمت جلوی لگن احساس ترکیدن یا ضربه خوردن وجود داشته باشد. این سندرم معمولا دردناک نیست ولی حس تکان خوردن مداوم آن حین حرکت می‌تواند خیلی آزاردهنده باشد. در واقع سفتی عضله ایلیوپسواس موجب کوبیدن لگن شده و موجب ساییده شدن سایر ساختارهای استخوان لگن و به هم چسبیدن آن‌ها می‌شود.

ضعف ایلیوپسواس به علت آسیب کمر

در افرادی که به بیماری کمر مثل فتق دیسک یا آرتریت فاست کمری مبتلا هستند احتمال اینکه عصب فمورال آن‌ها تحت فشار قرار گیرد بیشتر است. این اتفاق موجب ایجاد تنش و فشار در جلوی ران و ضعیف شدن عضله ایلیوپسواس می‌شود و اندازه آن کوچکتر می‌گردد. این عارضه می‌تواند راه رفتن و بلند شدن از حالت خوابیده به پشت را برای فرد دشوار سازد.

بنابراین اگر احساس ناخوشایندی در لگن خود و یا حین راه رفتن احساس کردید توصیه می‌کنیم که سریعا به پزشک مراجعه نمایید تا با معاینه و تشخیص صحیح راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد.

 دلایل بروز آسیب­های ایلیوپسواس

آسیب دیدگی ایلیوپسواس می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که از جمله این علل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• نشستن به صورت طولانی مدت
• عدم تعادل عضلانی به علت ضعف یا سفتی عضلات همسایه
• استفاده بیش از حد از این عضله یا آسیب دیدگی در ورزشکاران، رقصندگان، دوندگان و افرادی که فعالیت بدنی بسیاری دارند.
• آسیب دیدگی و احساس ناخوشایند در ایلیوپسواس معمولا از قسمت جلو باسن شروع شده و از ران‌ها تا زانوها منتشر می‌شود. البته برخی از افراد احساس کشیدگی و سفتی را در باسن خود مخصوصا در صبح احساس می‌کنند.

عملکرد عضله ایلیوپسواس

عضله ایلیوپسواس (liopsoas) به عنوان خم کننده اصلی مفصل ران شناخته می­شود. این عضله درواقع از سه عضله ایلیوپسواس، پسواس بزرگ و پسواس کوچک تشکیل شده است. این عضلات چندین مسئولیت را برعهده دارند که به عنوان برخی از آنها می­توان به خم شدن لگن، حرکت لگن و کمر در زمان انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، راه رفتن و بلند شدن از روی صندلی اشاره کرد.

بهترین حرکات برای تقویت عضله ایلیوپسواس

ضعف عضله ایلیوپسواس می‌تواند مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد. اما با انجام تمرینات تقویتی می‌توان این مشکل را به راحتی رفع نمود. از جمله بهترین حرکات برای تقوین این عضله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

ورزش کمر

در صورتی که عصب فشرده شده موجب تضعیف ایلیوپسواس شده باشد با وارد کردن فشار به عصب و انجام حرکات کششی مانند پرس آپ یا خم شدن کمر به پشت می‌توان به تقویت عضله و رفع گرفتگی آن پرداخت.

گرما یا یخ

دردی که در قسمت جلوی لگن به علت آسیب دیدگی ایلیوپسواس ایجاد شده باشد می‌تواند با اعمال یخ یا گرما در آن ناحیه کنترل شود. معمولا از یخ در مرحله حاد اولیه آسیب به مدت 15 الی 20 دقیقه چند بار در روز استفاده می‌کنند. بعد از چند روز استفاده از یخ باید از گرما چند مرتبه در روز به مدت 15 دقیقه استفاده نمود.

کشش

در مواردی که عضله ایلیوپسواس سفت شده باشد معمولا کشش تجویز می‌شود. در این حرکات باید یک زانو را به حالت نیمه زانو زده روی زمین قرار دهید و زانو روی زمین به سمتی باشد که در حال کشش هستید. دقت کنید که باید حالت عمودی خود را حفظ کنید و به سمت جلو به آرامی بلغزید و لگنتان را به سمت کشش ببرید تا پسواس خود را بکشید. کشش را برای 30 ثانیه حفظ کنید و بعد استراحت دهید. این حرکات را سه بار تکرار نمایید.

بلند کردن پای مستقیم

این تمرین می‌تواند عضله ایلیوپسواس را به خوبی تحت تاثیر قراردهد. برای انجام این تمرین باید به پشت روی یک سطح نرم یا تشک دراز بکشید. همچنین جهت کاهش فشار از روی کمر پای مقابل شما باید به راحتی در حالت خمیده قرار بگیرد. این تمرین‌ها باید به آهستگی روی هر دوپا انجام شود. شروع این تمرین با سفت کردن عضلات ران و نگه داشتن انگشتان به سمت سقف انجام می‌شود. سپس باید پای خود را به آرامی از روی زمین بلند کنید و زانو را صاف نگهدارید.سعی کنید پای خود را تا جایی که ران‌هایتان در همان حالت قرار بگیرد بالا بیاورید و 5 ثانیه نگهدارید و مجددا پای خود را به حالت اولیه برگردانید.

چمباته زدن به دیوار

اسکات بر روی دیوار نیز می‌تواند یک تمرین عالی جهت ایجاد استقامت و قدرت در عضلات لگن و عضله ایلیوپسواس باشد. برای انجام این تمرین حتما یک صندلی، پیشخوان یا نرده جهت حفظ تعادل خود قرار دهید. همچنین می‌توانید برای پیشرفته تر انجام دادن این تمرین از یک توپ ورزشی استفاده کنید. برای تمرین اسکات باید پاهای خود را به عرض شانه باز کنید و حدود 18 اینچ از دیوار فاصله بگیرید. زانوهایتان را به آرامی خم کنید و پشت خود را به سمت پایین دیوار بلغزانید تا زمانی که زانوهایتان راحت شوند. سعی کنید در موقعیت پایین 45 ثانیه صبر کنید و دوباره به وضعیت ایستاده اولیه بازگردید.

تمرین پل

حرکت پل نیز می‌تواند در تقویت عضلات لگن موثر باشد. در این تمرین باید به آرامی عضلات خود را منقبض کنید و باسن خود را از زمین بالا و پایین نمایید. بهتر است که این تمرین را روی یک سطح راحت انجام دهید و دراز بکشید. همچنین می‌توانید از یک توپ یا بالش کوچک بین زانوهایتان در طول تمرین استفاده کنید و آن را به صورت پیشرفته‌تر انجام دهید. در تمرین پل باید پاها را به عرض شانه باز کنید و دست‌های خود را کنار بدنتان قرار دهید و با سفت کردن ساق پا، پایین تنه خود را از روی زمین بلند نمایید تا جایی که شکمتان در راستای زانو باشد. این حالت را 5 ثانیه حفظ کنید و به آرامی به موقعیت قبلی بازگردید.

رفرنس:

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/i/iliopsoas/#:~:text=The%20iliopsoas%20is%20a%20muscle,they%20form%20a%20common%20tendon.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK531508/

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/iliopsoas-muscle

https://www.getbodysmart.com/anterior-thigh-muscles/iliopsoas-muscle/#:~:text=iliopsoas%20is%20composed%20of%20two,functions%20for%20the%20hip%20joint.

جدول: