تفاوت چرخش داخلی و خارجی زانو ها

چرخش زانوها یکی از عوامل مهم در سلامت حرکتی پایین‌تنه است که تأثیر مستقیمی بر تعادل، پایداری مفصل، و پیشگیری از آسیب دارد. بسیاری از دردهای مزمن زانو، اختلالات راه‌رفتن و ناهنجاری‌های اسکلتی از الگوهای نادرست چرخش داخلی یا خارجی زانو ناشی می‌شوند. در این مقاله از سایت دکتر حوصله، به بررسی تفاوت چرخش داخلی و خارجی زانو ها، علل رایج هرکدام، تأثیر آن‌ها بر عملکرد حرکتی و راهکارهای اصلاحی می‌پردازیم.

چرخش داخلی و خارجی زانو به چه معناست؟

چرخش زانو به جهت حرکت استخوان ساق پا (تیبیا) نسبت به استخوان ران (فمور) در محور طولی اشاره دارد. این چرخش می‌تواند به سمت داخل (Internal Rotation) یا بیرون (External Rotation) باشد و در حالت ایستاده، راه‌رفتن یا ورزش قابل‌مشاهده است.

چرخش داخلی زانو چیست؟

در چرخش داخلی زانو، تیبیا به سمت داخل می‌چرخد و کشکک (پاتلا) نیز به طور نسبی به داخل متمایل می‌شود. این حالت معمولاً با انحراف زانوها به سمت هم مچ‌های متمایل به بیرون و راه‌رفتن ضربدری همراه است.

نشانه‌ها

• کشکک‌ها به سمت داخل قرار دارند
• زانوها هنگام اسکات یا راه‌رفتن به هم نزدیک می‌شوند
• ساییدگی کفش از بخش داخلی
• درد در ناحیه داخلی زانو یا کف پا

مشکلات احتمالی

• افزایش فشار بر رباط‌های داخلی زانو
• اختلال در مسیر کشکک و درد جلوی زانو
• بی‌ثباتی مفصل و کاهش تعادل حرکتی
• افزایش ریسک آسیب ACL یا منیسک داخلی

چرخش خارجی زانو چیست؟

در چرخش خارجی زانو، تیبیا به سمت بیرون می‌چرخد و کشکک نیز به سمت خارج متمایل می‌شود. این حالت معمولاً با پای پرانتزی، فاصله زیاد بین زانوها و مچ‌های متمایل به داخل همراه است.

وضعیت قرارگیری پاها

• کشکک‌ها به سمت بیرون قرار دارند
• زانوها از هم فاصله دارند
• ساییدگی کفش از بخش خارجی
• فشار بیشتر روی ناحیه خارجی زانو

مقایسه با وضعیت طبیعی زانو: در حالت طبیعی، کشکک باید در امتداد انگشت دوم پا قرار گیرد. هرگونه انحراف به داخل یا خارج از این محور نشان‌دهنده اختلال در چرخش زانو است که نیاز به بررسی دارد چرخش زانوها معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل عضلانی، ساختاری و حرکتی است. در ادامه، علت‌های رایج هر نوع چرخش را به‌صورت تفکیکی بررسی می‌کنیم.

علت‌های رایج چرخش داخلی زانو

علل مختلفی وجود دارند که منجر به چرخش داخلی زانو می‌شوند.

• ‌ضعف عضلات چرخاننده خارجی ران مانند Gluteus Maximus و Piriformis
• ‌‌ سفتی عضلات TFL یا Gluteus Minimus که باعث کشش ران به داخل می‌شوند
• ‌ ساختار اسکلتی یا ژنتیکی خاص مانند Antetorsion استخوان ران
• ‌‌ کف پای صاف یا Overpronation که باعث چرخش داخلی زنجیره حرکتی از پایین‌به‌بالا می‌شود
• ‌‌ الگوهای حرکتی اشتباه در کودکی مانند نشستن W شکل یا راه‌رفتن ضربدری

علت‌های رایج چرخش خارجی زانو

برخی علل رایج چرخش داخلی زانو شامل موارد زیر می‌شوند:

• ‌‌ ضعف عضلات داخلی ران مانند VMO یا Adductors
• ‌چرخش خارجی بیش از حد ران به دلیل عدم تعادل عضلانی
• ‌‌ کف پای صاف که باعث جبران چرخش خارجی در ساق پا می‌شود
• ‌‌ ساختار استخوانی خاص مانند Retroversion استخوان ران
• ‌‌ ایستادن طولانی با وزن روی پاشنه‌ها و عدم فعال‌سازی عضلات مرکزی

تفاوت چرخش داخلی و خارجی زانو در هنگام راه‌رفتن و ورزش

چرخش زانوها تأثیر مستقیمی بر الگوی راه‌رفتن، فشارهای مفصلی و پایداری پایین‌تنه دارد. در ادامه، تفاوت‌های عملکردی این دو حالت را بررسی می‌کنیم.

زاویه تماس پا با زمین

زاویه تماس پا با زمین، نخستین و بارزترین تفاوت میان چرخش داخلی و خارجی زانو را نمایان می‌سازد. در حالت چرخش داخلی، پاها هنگام برخورد با سطح زمین، به‌صورت ضربدری یا با زاویه‌ای متمایل به داخل قرار می‌گیرند. این وضعیت که اغلب با اصطلاح “پنجه کبوتری” شناخته می‌شود، می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله ضعف عضلات ابداکتور ران، کوتاهی عضلات ادکتور ران، یا مشکلات ساختاری در استخوان‌های پا باشد.

در مقابل، در حالت چرخش خارجی، پاها با زاویه‌ای باز و متمایل به بیرون با زمین تماس پیدا می‌کنند. این حالت که به “پنجه اردکی” نیز معروف است، ممکن است به دلیل ضعف عضلات داخلی ران، کوتاهی عضلات خارجی ران، یا چرخش خارجی استخوان درشت‌نی ایجاد شود. تشخیص دقیق این زوایا و بررسی عوامل زمینه‌ای، گام مهمی در ارزیابی وضعیت بیومکانیکی فرد و طراحی مداخلات مناسب است.

نحوه فشار روی مفصل زانو و پا

نحوه توزیع فشار بر مفصل زانو و پا نیز در چرخش داخلی و خارجی زانو به شکل قابل‌توجهی متفاوت است. چرخش داخلی زانو، با افزایش فشار بر ناحیه داخلی زانو، کشکک و کف پا همراه است. این افزایش فشار می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی نظیر آرتروز داخلی زانو، درد کشککی – رانی، فاشئیت پلانتار و صافی کف پا شود.

در مقابل، چرخش خارجی زانو، فشار را به ناحیه خارجی زانو و رباط‌های جانبی منتقل می‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند آرتروز خارجی زانو، پارگی منیسک خارجی، و آسیب به رباط‌های جانبی خارجی زانو شود. درک این الگوهای توزیع فشار، به متخصصان کمک می‌کند تا با تجویز تمرینات تقویتی و اصلاحی مناسب، از بروز یا تشدید این مشکلات جلوگیری کنند.

تأثیر بر پایداری لگن و کف پا

چرخش داخلی و خارجی زانو، علاوه بر تأثیر بر مفاصل زانو و پا، پایداری لگن و کف پا را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در چرخش داخلی زانو، لگن به سمت جلو و داخل متمایل می‌شود و تعادل عضلانی کاهش می‌یابد. این وضعیت می‌تواند منجر به ضعف عضلات گلوتئال (باسن)، افزایش انحنای کمر (لوردوز)، و درد در ناحیه کمر و لگن شود.

در مقابل، در چرخش خارجی زانو، لگن به سمت عقب و بیرون کشیده می‌شود که ممکن است باعث بی‌ثباتی در مفصل ران شود. این وضعیت می‌تواند منجر به ضعف عضلات فلکسور ران، کوتاهی عضلات همسترینگ، و درد در ناحیه ران و لگن شود. ارزیابی دقیق وضعیت لگن و کف پا، به‌عنوان بخشی از یک ارزیابی جامع، به شناسایی الگوهای جبرانی و طراحی مداخلات هدفمند کمک می‌کند.

مقایسه با gait analysis حرفه‌ای

آنالیز گیت (Gait Analysis) حرفه‌ای، ابزاری قدرتمند برای ارزیابی دقیق چرخش زانو و تأثیر آن بر راه‌رفتن و تعادل است. در این روش، از سنسورهای حرکتی و تصویربرداری دقیق برای ثبت و تحلیل حرکات بدن در حین راه‌رفتن استفاده می‌شود. این تحلیل نشان می‌دهد که چرخش داخلی یا خارجی زانو چگونه بر مسیر حرکت، فشارهای مفصلی و تعادل بدن تأثیر می‌گذارد و چه اصلاحاتی نیاز است.

نتایج حاصل از آنالیز گیت، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار متخصصان قرار می‌دهد تا برنامه‌های درمانی و تمرینی فردی‌سازی شده را طراحی کنند و به افراد کمک کنند تا با بهبود الگوی راه‌رفتن خود، از بروز آسیب‌ها جلوگیری نمایند.

نشانه‌هایی که ممکن است نشان‌دهنده چرخش داخلی یا خارجی زانو باشند

تشخیص چرخش زانو نیازی به تجهیزات پیچیده ندارد. بسیاری از نشانه‌ها در فعالیت‌های روزمره قابل مشاهده‌اند و با چند تست ساده می‌توان به وجود این ناهنجاری پی برد.

تست‌های ساده خانگی

تست‌های خانگی که نشان‌دهنده چرخش داخلی یا خارجی زانو هستند، عبارت‌اند از:

تست پاتلا

یکی از ساده‌ترین و درعین‌حال کاربردی‌ترین روش‌های تشخیص چرخش زانو، مشاهده وضعیت کشکک‌ها یا پاتلا است. برای انجام این تست، ابتدا در حالت ایستاده قرار بگیرید؛ به‌گونه‌ای که پاها به‌اندازه عرض لگن باز و زانوها کاملاً صاف باشند. در این حالت، به جهت‌گیری کشکک‌های زانو دقت کنید. اگر کشکک‌ها به سمت داخل متمایل باشند، این امر می‌تواند نشانه‌ای از چرخش داخلی زانو باشد.

به‌عبارت‌دیگر، خطی که از مرکز کشکک به سمت پایین رسم می‌شود، به‌جای قرارگرفتن در امتداد ساق پا، به سمت داخل منحرف خواهد شد. در مقابل، اگر کشکک‌ها به سمت بیرون متمایل باشند، احتمال چرخش خارجی زانو وجود دارد. در این حالت، خط فرضی از مرکز کشکک به سمت پایین، به سمت خارج منحرف می‌شود.

لازم به ذکر است که این تست صرفاً یک ارزیابی اولیه است و برای تشخیص قطعی و تعیین میزان چرخش، مراجعه به متخصص ارتوپدی ضروری است. بااین‌حال، آگاهی از این نشانه می‌تواند فرد را نسبت به وجود احتمالی مشکل آگاه کرده و او را به پیگیری جدی‌تر ترغیب کند.

مشاهده الگوی راه‌رفتن

الگوی راه‌رفتن افراد، آینه‌ای تمام‌نما از وضعیت سلامت اسکلتی – عضلانی آن‌هاست. ناهنجاری‌های موجود در ساختار اندام‌ها یا نحوه عملکرد آن‌ها، خود را در نحوه گام برداشتن و حرکت‌دادن پاها نشان می‌دهند. در مورد چرخش زانو نیز این قاعده مستثنی نیست.

هنگام راه‌رفتن، بادقت به نحوه حرکت زانوها و پاها توجه کنید. اگر زانوها به سمت داخل حرکت کنند یا پاها به‌صورت ضربدری از هم عبور کنند، این می‌تواند نشانه‌ای از چرخش داخلی زانو باشد. به این حالت، اصطلاحاً “زانوی ضربدری” (Genu Valgum) نیز اطلاق می‌شود.

در مقابل، اگر پاها با زاویه باز حرکت کنند و زانوها از یکدیگر فاصله داشته باشند، این امر می‌تواند نشان‌دهنده چرخش خارجی زانو باشد. به این حالت نیز “زانوی پرانتزی” (Genu Varum) اطلاق می‌شود. دقت کنید که این مشاهدات باید در حالت عادی و بدون تلاش آگاهانه برای تغییر نحوه راه‌رفتن انجام شوند. همچنین، بررسی تفاوت در طول گام‌ها یا عدم تقارن در حرکات نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد.

نحوه اسکوات یا دویدن

نحوه انجام حرکاتی مانند اسکوات یا دویدن، می‌تواند سرنخ‌های ارزشمندی در مورد وجود یا عدم وجود چرخش زانو در اختیار ما قرار دهد. در حین انجام حرکت اسکوات، به وضعیت زانوها توجه کنید. اگر زانوها به سمت داخل جمع شوند، این امر می‌تواند نشان‌دهنده چرخش داخلی زانو باشد. در این حالت، عضلات ران و ساق پا نمی‌توانند به‌درستی زانو را در راستای صحیح نگه دارند و به همین دلیل، زانوها به سمت داخل منحرف می‌شوند.

در مقابل، اگر زانوها به سمت بیرون حرکت کنند و پاها بازتر از حالت طبیعی قرار گیرند، این می‌تواند نشان‌دهنده چرخش خارجی زانو باشد. در این حالت، فرد برای حفظ تعادل، ناخودآگاه زانوها را به سمت بیرون هدایت می‌کند. در مورد دویدن نیز همین اصل صدق می‌کند. مسیر حرکت زانوها نسبت به پاها را بررسی کنید. اگر زانوها در حین دویدن به سمت داخل یا خارج منحرف شوند، این می‌تواند نشانه‌ای از چرخش زانو باشد.

در هر دو حالت اسکوات و دویدن، توجه داشته باشید که این مشاهدات باید در حالت طبیعی و بدون تلاش آگاهانه برای اصلاح حرکت انجام شوند. همچنین، در نظر داشته باشید که عوامل دیگری مانند ضعف عضلات یا عدم تعادل عضلانی نیز می‌توانند بر نحوه انجام این حرکات تأثیر بگذارند.

علائم همراه

علائمی که در چرخش داخلی و خارجی زانو اغلب مشاهده می‌شود شامل موارد زیر است:

• ‌‌ درد در بخش داخلی یا خارجی زانو
• ‌‌ انحراف کشکک از مسیر طبیعی
• ‌اختلال در تعادل حرکتی، به‌ویژه هنگام ایستادن روی یک پا
• ‌ساییدگی غیرطبیعی کف کفش از داخل یا خارج
• ‌‌ احساس بی‌ثباتی یا لق بودن زانو در حرکات ورزشی

آیا این چرخش‌ها نیاز به درمان دارند؟

درصورتی‌که چرخش داخلی یا خارجی زانو با علائم بالینی مانند درد، بی‌ثباتی، اختلال در راه‌رفتن یا ساییدگی غیرطبیعی کفش همراه باشد، نیاز به درمان دارد. این درمان می‌تواند شامل تمرینات اصلاحی، ارزیابی بیومکانیکی، استفاده از کفی طبی یا در موارد خاص، مداخله تخصصی باشد.

در کودکان، برخی چرخش‌ها ممکن است با رشد اصلاح شوند، اما در بزرگسالان، عدم درمان می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی مانند پارگی رباط‌ها، ساییدگی غضروف، آرتروز زودرس یا درد مزمن شود.

راهکارهای اصلاحی برای چرخش داخلی و خارجی زانو

درمان چرخش زانو نیازمند تمرینات هدفمند برای تقویت عضلات ضعیف، کشش عضلات سفت و بازآموزی الگوی حرکتی است. در ادامه، تمرینات مؤثر برای هر نوع چرخش معرفی می‌شود.

حرکات اصلاحی برای چرخش داخلی زانو

حرکات اصلاحی برای چرخش داخلی زانو به‌صورت زیر است:

تقویت عضلات خارجی ران

• ‌‌ Clamshell: در حالت خوابیده به پهلو، زانوها خم، پاها روی‌هم. زانوی بالایی را بالا ببرید بدون حرکت لگن.
• ‌‌ Monster Walks: با ترابند دور ران‌ها، در حالت نیم‌اسکوات قدم‌های جانبی بردارید. این تمرین عضلات سرینی و چرخاننده‌های خارجی ران را فعال می‌کند.

کشش TFL و Gluteus Minimus

• ‌‌ Standing TFL Stretch: پای موردنظر را پشت پای دیگر قرار دهید و لگن را به سمت مخالف فشار دهید.
• ‌‌ Foam Rolling روی ناحیه خارجی ران برای آزادسازی بافت‌های سفت.

تقویت VMO و Adductors

• ‌‌ Terminal Knee Extension: با کش پشت زانو، پا را صاف کنید و چند ثانیه نگه دارید.
• ‌‌ Ball Squeeze: در حالت نشسته یا خوابیده، توپ نرم بین زانوها قرار دهید و فشار دهید.

کشش Hamstrings جانبی و Gastrocnemius lateral

• ‌‌ Seated Hamstring Stretch با چرخش داخلی ساق
• ‌️‌ Gastrocnemius Stretch: در حالت ایستاده، پای عقب را صاف نگه دارید و پاشنه را روی زمین فشار دهید.

جمع‌بندی و پیشنهاد نهایی

چرخش داخلی یا خارجی زانو یک ناهنجاری قابل‌اصلاح بوده که با تمرینات هدفمند، کشش عضلات سفت، تقویت عضلات ضعیف و اصلاح الگوهای حرکتی قابل‌کنترل است. تشخیص زودهنگام، اجرای تمرینات بادقت و پیگیری منظم، کلید موفقیت در درمان این اختلال است.

اگر احساس می‌کنید زانوهایتان هنگام راه‌رفتن، اسکات یا ورزش به سمت داخل یا بیرون منحرف می‌شوند، یا دچار درد و بی‌ثباتی هستید، وقت آن است که عملکرد زانو را بررسی کنید. تیم تخصصی دکتر حوصله با تیم حرفه‌ای و تجهیزات ارزیابی حرکتی، آماده ارائه برنامه‌های تمرینی شخصی‌سازی‌شده برای اصلاح چرخش زانو و بهبود عملکرد حرکتی شماست. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید