معرفی عضله اسکالن میانی (Scalenus medius)

عضله اسکالن میانی (Scalenus Medius) یکی از عضلات عمقی و جانبی گردن است که در کنار اسکالن قدامی و خلفی، نقش مهمی در حرکات گردن و فرآیند تنفس ایفا می‌کند. این عضله با موقعیت خاص خود در میان ساختارهای حیاتی مانند شبکه بازویی و شریان زیرترقوه‌ای، از دیدگاه آناتومیکی و بالینی اهمیت ویژه‌ای دارد. آشنایی با ویژگی‌های ساختاری و عملکردی آن می‌تواند در تشخیص و درمان دردهای گردنی، بهبود الگوهای حرکتی و پیشگیری از آسیب‌های ناحیه شانه و قفسه سینه مؤثر باشد.

در ادامه به بررسی جامع‌تر عضله اسکالن میانی خواهیم پرداخت، ازجمله اینکه عضله اسکالن میانی چیست؟، محل قرارگیری عضله اسکالن میانی، بررسی سر ثابت و سر متحرک آن، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی، و همچنین عملکرد این عضله ازنظر آناتومی و بیومکانیک. در وب سایت دکتر حوصله نیز به آسیب‌ها، دلایل بروز آن‌ها و بهترین حرکات برای تقویت عضله اسکالن میانی اشاره خواهیم کرد.

عضله اسکالن میانی چیست؟

عضله اسکالن میانی یکی از سه عضله اسکالن در ناحیه جانبی گردن است که در کنار عضلات اسکالن قدامی و خلفی قرار دارد و ازجمله عضلات عمقی گردن محسوب می‌شود. این عضله از مهره‌های گردنی منشاء گرفته و تا دنده اول امتداد می‌یابد و به‌طورکلی در حرکات جانبی گردن و نیز در فرآیند دم نقش فعالی دارد. اسکالن میانی با توجه به موقعیت ویژه‌اش، هم در حفظ وضعیت مناسب گردن و هم در کنترل حرکات ظریف آن اهمیت بالایی دارد. ازنظر ساختار، این عضله دارای فیبرهایی طویل و مایل است که باعث می‌شود بتواند هم در حرکات کنترل‌شده و هم در انقباضات سریع نقش مؤثری ایفا کند.

از دیدگاه بالینی، اسکالن میانی در کنار سایر عضلات اسکالن، یکی از ساختارهای کلیدی در ناحیه موسوم به مثلث اسکالن محسوب می‌شود؛ فضایی که ازنظر عبور عناصر حیاتی چون شریان زیرترقوه‌ای و شبکه بازویی اهمیت زیادی دارد. هرگونه اسپاسم یا کوتاهی این عضله می‌تواند باعث بروز فشار بر روی این ساختارها شده و علائمی مانند درد، گزگز و بی‌حسی در اندام فوقانی ایجاد کند. بنابراین، شناخت دقیق ویژگی‌های آناتومیکی، عصب‌رسانی و عملکردی این عضله برای متخصصان فیزیوتراپی، آناتومی و ارتوپدی ضروری است.

محل قرارگیری عضله اسکالن میانی

عضله اسکالن میانی در بخش جانبی گردن، در عمق عضلات سطحی‌تر مانند استرنوکلیدوماستوئید قرار دارد. این عضله بین دو عضله دیگر گروه اسکالن یعنی اسکالن قدامی در جلو و اسکالن خلفی در پشت واقع‌شده است. ازنظر موقعیتی، در بخش فوقانی از ستون فقرات گردنی آغاز شده و در بخش تحتانی به دنده اول متصل می‌شود. به دلیل این موقعیت، اسکالن میانی نقش واسطه‌ای بین مهره‌های گردنی و قفسه سینه دارد و در تنظیم حرکات گردن و شانه تأثیرگذار است.

ازنظر ارتباطات آناتومیکی، اسکالن میانی مجاورت نزدیکی با ساختارهای حیاتی دارد. در فضای بین عضلات اسکالن قدامی و میانی، شریان زیرترقوه‌ای و شاخه‌های شبکه بازویی عبور می‌کنند که این ناحیه را به نام فاصله اسکالن‌ها یا Scalene gap  می‌شناسند. در جلوی عضله اسکالن قدامی، ورید زیرترقوه‌ای عبور می‌کند. این مجاورت‌ها باعث می‌شود که هرگونه التهاب یا اسپاسم در اسکالن میانی بتواند منجر به فشردگی این ساختارها و بروز علائم سندروم خروجی قفسه سینه شود.

بررسی سر ثابت اسکالن میانی

سر ثابت عضله اسکالن میانی از زوائد عرضی مهره‌های گردنی دوم تا هفتم (C2–C7) منشأ می‌گیرد. این زوائد که در دو طرف مهره‌ها قرار دارند، نقاط مهمی برای اتصال عضلات جانبی گردن به شمار می‌روند. فیبرهای عضله از این زوائد با جهت‌گیری مایل به سمت پایین و جلو کشیده می‌شوند و درنهایت به دنده اول می‌رسند. این منشأ گسترده باعث می‌شود اسکالن میانی بتواند بخش بزرگی از حرکات جانبی گردن را کنترل کند و در تثبیت آن نقش پایداری داشته باشد.

از دیدگاه مکانیکی، محل منشأ اسکالن میانی به‌گونه‌ای است که هنگام انقباض، نیرو را از مهره‌های گردنی به سمت قفسه سینه منتقل می‌کند. این ویژگی، ضمن کمک به حرکات ظریف گردن، باعث تثبیت مهره‌ها در زمان حرکات شانه و بازو نیز می‌شود. علاوه بر این، چون فیبرهای عضله از سطوح مختلف مهره‌های گردنی آغاز می‌شوند، در هماهنگی حرکات بین مهره‌ها و کنترل راستای گردن نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.

بررسی سر متحرک اسکالن میانی

سر متحرک عضله اسکالن میانی به سطح فوقانی دنده اول متصل است، به‌ویژه در ناحیه‌ای که در پشت شیار شریان زیرترقوه‌ای (Subclavian artery groove) قرار دارد. این اتصال باعث می‌شود عضله بتواند در حرکات تنفسی، دنده اول را بالا بکشد و به‌عنوان یکی از عضلات فرعی دم عمل کند. ازنظر آناتومیکی، محل چسبندگی عضله در نزدیکی ناحیه اتصال عضله اسکالن قدامی است، ولی اندکی خلف‌تر از آن قرار دارد.

ازنظر عملکردی، این سر متحرک نقش اساسی در تبدیل انقباض عضله به حرکت دارد. هنگامی‌که مهره‌های گردنی ثابت بمانند، انقباض اسکالن میانی باعث بالا رفتن دنده اول می‌شود که به فرآیند دم کمک می‌کند. برعکس، اگر دنده اول ثابت باشد، انقباض عضله موجب خم شدن جانبی گردن به همان سمت می‌شود. این دو عملکرد وابسته به شرایط بیومکانیکی بدن هستند و نقش این عضله را در حرکات گردن و تنفس دوچندان می‌کنند.

سیستم عصب‌رسانی اسکالن میانی

عصب‌رسانی عضله اسکالن میانی از شاخه‌های قدامی اعصاب نخاعی گردنی C3  تا C8 انجام می‌شود. این اعصاب از طناب‌های نخاعی در ناحیه گردن منشأ گرفته و از میان بافت‌های عمقی عبور می‌کنند تا به عضلات اسکالن برسند. شبکه عصب‌رسانی گسترده باعث می‌شود که کنترل عصبی این عضله دقیق و هماهنگ باشد، به‌ویژه در حرکات ظریف و تنظیم فشار عضلانی در وضعیت‌های مختلف گردن.

اهمیت این عصب‌رسانی در ارتباط با شبکه بازویی (Brachial Plexus) نیز قابل‌توجه است، چراکه ریشه‌های این شبکه از همان ناحیه‌ای عبور می‌کنند که اسکالن میانی در آن قرار دارد. هرگونه آسیب یا اسپاسم در این عضله ممکن است باعث تحریک یا فشردگی اعصاب مجاور شود و علائمی مانند درد تیرکشنده، بی‌حسی یا ضعف در اندام فوقانی را ایجاد کند. به همین دلیل، در بررسی‌های نوروماسکولار گردن، عملکرد و سلامت اسکالن میانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

سیستم خون‌رسانی اسکالن میانی

خون‌رسانی عضله اسکالن میانی عمدتاً توسط شاخه‌هایی از شریان گردنی صعودی Ascending Cervical Artery  تأمین می‌شود که خود یکی از شاخه‌های شریان تیروئیدی تحتانی است. در برخی افراد، شاخه‌هایی از شریان گردنی تحتانی (Inferior Thyroid Artery) نیز در تغذیه این عضله نقش دارند. این شبکه خون‌رسانی سبب می‌شود که عضله در فعالیت‌های تنفسی و حرکتی طولانی‌مدت بتواند عملکرد خود را بدون خستگی حفظ کند.

ازلحاظ بالینی، خون‌رسانی کافی به این عضله برای حفظ عملکرد طبیعی آن ضروری است. اختلال در جریان خون یا فشردگی عروقی در ناحیه اسکالن‌ها ممکن است به دردهای عضلانی، خستگی زودرس یا کاهش توان حرکتی گردن منجر شود. علاوه بر این، آگاهی از مسیرهای خون‌رسانی در این ناحیه برای جراحان و متخصصان فیزیوتراپی اهمیت دارد تا در هنگام مداخله‌های درمانی از آسیب به عروق اصلی جلوگیری شود.

عملکرد عضله اسکالن میانی ازنظر آناتومی

ازنظر آناتومی، عضله اسکالن میانی به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی در ساختار حرکتی گردن عمل می‌کند. این عضله از زوائد عرضی مهره‌های گردنی دوم تا هفتم منشاء گرفته و در سطح فوقانی دنده اول، درست در پشت شیار شریان زیرترقوه‌ای، به استخوان دنده متصل می‌شود. موقعیت آن به‌گونه‌ای است که در میان ساختارهای حیاتی ناحیه گردن مانند شبکه بازویی و شریان زیرترقوه‌ای قرار دارد.

در هنگام انقباض یک‌طرفه، فیبرهای آن باعث خم شدن جانبی گردن به همان سمت می‌شوند و در حالت دوطرفه، گردن را به‌طور جزئی به جلو خم می‌کنند. درعین‌حال، این عضله در هنگام دم، دنده اول را به سمت بالا می‌کشد و درنتیجه به‌عنوان یکی از عضلات کمکی تنفس عمل می‌کند. این عملکرد به‌ویژه در شرایطی مانند فعالیت بدنی شدید یا اختلال در عملکرد عضلات اصلی تنفس اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

نقش اسکالن میانی از منظر آناتومی تنها محدود به حرکت نیست، بلکه در تثبیت ساختار گردن نیز اهمیت دارد. این عضله با نگه‌داشتن مهره‌های گردنی در وضعیت مناسب، به حفظ راستای طبیعی ستون فقرات گردنی کمک می‌کند و از جابه‌جایی یا ناپایداری مهره‌ها در حین حرکات پیچشی جلوگیری می‌نماید. در هماهنگی بین حرکات گردن و شانه نیز نقش پشتیبان دارد، زیرا هنگام بالا بردن شانه یا حرکات اندام فوقانی، این عضله در کنترل وضعیت گردن و توزیع تنش عضلانی نقش حمایتی ایفا می‌کند. ازاین‌رو، سلامت و انعطاف‌پذیری اسکالن میانی برای عملکرد بهینه سیستم حرکتی و تنفسی بدن ضروری است.

عملکرد عضله اسکالن میانی ازنظر بیومکانیک

از دیدگاه بیومکانیکی، عضله اسکالن میانی به‌عنوان یکی از عضلات تثبیت‌کننده دینامیکی ستون فقرات گردنی شناخته می‌شود. مسیر فیبرهای این عضله از بالا به پایین و از عقب به جلوست، که این آرایش جهت نیرو را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که هم در حرکت و هم در تثبیت مهره‌ها مؤثر باشد. هنگامی‌که عضله از یک سمت فعال می‌شود، نیروی کششی ایجاد شده باعث خم شدن جانبی و اندکی چرخش مهره‌ها به همان سمت می‌شود. در انقباض دوطرفه، نیرو به‌صورت متقارن بر دنده اول اعمال می‌شود و آن را بالا می‌برد، درنتیجه حجم قفسه سینه افزایش‌یافته و فرآیند دم تسهیل می‌شود. ازنظر فیزیولوژیکی، اسکالن میانی در هماهنگی با عضلات بین‌دنده‌ای و دیافراگم، به تنظیم فشار داخل قفسه سینه کمک می‌کند.

در حرکات پیچیده‌تر گردن، مانند چرخش یا حرکات ترکیبی، اسکالن میانی با عضلات متقاطع دیگر ازجمله عضله استرنوکلیدوماستوئید و لواتور اسکاپولا هماهنگ عمل می‌کند تا مسیر حرکتی نرم و کنترل‌شده‌ای ایجاد شود. ازنظر بیومکانیکی، این هماهنگی از آسیب‌های ناشی از حرکات ناگهانی یا فشارهای طولانی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، اسکالن میانی نقش ضدگرانشی دارد و با ایجاد تنش مداوم در وضعیت‌های ایستا (مانند نشستن طولانی‌مدت)، تعادل گردن را در مقابل وزن سر حفظ می‌کند. همین نقش حمایتی می‌تواند در شرایطی مانند ضعف عضلات عمقی یا وضعیت‌های نادرست بدن به اسپاسم و درد مزمن عضلانی منجر شود.

آسیب‌های عضله اسکالن میانی

آسیب‌های عضله اسکالن میانی معمولاً به‌صورت اسپاسم، التهاب یا کوتاهی مزمن رخ می‌دهد و می‌تواند بر عملکرد حرکتی و تنفسی تأثیر بگذارد. یکی از شایع‌ترین عوارض در این ناحیه، سندروم خروجی قفسه سینه (Thoracic Outlet Syndrome) است که در آن، انقباض بیش‌ازحد یا ضخیم شدن عضله اسکالن میانی باعث فشار بر روی شبکه بازویی یا شریان زیرترقوه‌ای می‌شود. این وضعیت می‌تواند علائمی همچون درد تیرکشنده در بازو، گزگز، بی‌حسی و ضعف عضلات اندام فوقانی ایجاد کند. در برخی موارد نیز، این عضله به دلیل الگوهای حرکتی غلط یا نشستن طولانی با گردن خمیده دچار تنش مداوم شده و به‌مرورزمان دردهای گردنی مزمن و محدودیت حرکتی به‌وجود می‌آید.

آسیب‌های عضله اسکالن میانی تنها به درد موضعی محدود نیستند، بلکه گاهی با دردهای ارجاعی به نواحی شانه، قفسه سینه و حتی بازو همراه می‌شوند. این نوع دردها به دلیل تحریک گیرنده‌های عصبی عضلانی و ارتباط آن‌ها با شاخه‌های شبکه بازویی رخ می‌دهد. در صورت عدم درمان، عضله دچار فیبروز یا کاهش انعطاف‌پذیری می‌شود و می‌تواند عملکرد طبیعی گردن را مختل کند. گاهی نیز به دنبال ضربه‌های ناگهانی مانند تصادف یا حرکات چرخشی شدید گردن، پارگی‌های میکروسکوپی در فیبرهای این عضله به وجود می‌آید که دردهای مزمن و محدودیت حرکتی را به دنبال دارد.

دلایل بروز آسیب‌های اسکالن میانی

مهم‌ترین دلیل بروز آسیب در عضله اسکالن میانی، وضعیت‌های نادرست بدن است. افرادی که به مدت طولانی پشت میز می‌نشینند یا با گردن به سمت جلو خم شده کار می‌کنند (مانند کارمندان، رانندگان و کاربران رایانه)، معمولاً دچار انقباض مداوم در این عضله می‌شوند. این انقباض‌های طولانی باعث کاهش جریان خون، تجمع مواد متابولیکی و ایجاد درد می‌شود. از دیگر دلایل می‌توان به ضعف عضلات عمقی گردن، حرکات ناگهانی سر، یا فعالیت‌های تکراری که نیاز به بالا نگه‌داشتن شانه دارند اشاره کرد. این عوامل موجب خستگی مفرط و ایجاد نقاط ماشه‌ای (Trigger Points) در اسکالن میانی می‌شوند.

در کنار این موارد، برخی عوامل ساختاری و فیزیولوژیکی نیز می‌توانند زمینه‌ساز آسیب باشند. برای مثال، در افرادی که دنده گردنی یا ناهنجاری‌های مادرزادی در ناحیه گردن دارند، احتمال فشردگی ساختارهای عصبی-عروقی در مجاورت اسکالن میانی بیشتر است. همچنین استرس، اضطراب و تنفس سطحی مداوم باعث افزایش تنش در عضلات تنفسی کمکی ازجمله اسکالن‌ها می‌شود. در ورزشکارانی که تمرینات قدرتی بدون گرم‌کردن یا حرکات کششی انجام می‌دهند، نیز احتمال آسیب‌دیدگی یا اسپاسم ناگهانی این عضله وجود دارد.

بهترین حرکات برای تقویت عضله اسکالن میانی

برای تقویت عضله اسکالن میانی، تمرینات باید هم شامل انقباضات ایزومتریک (ثابت) و هم حرکات کششی و پویا باشند تا هم قدرت و هم انعطاف‌پذیری عضله بهبود یابد. یکی از مؤثرترین تمرینات، خم کردن جانبی گردن با مقاومت دست است؛ در این حرکت، فرد کف دست را در کنار سر قرار داده و با اعمال فشار متقابل، عضله اسکالن میانی را فعال می‌کند. انجام این تمرین در سه ست ۱۰ ثانیه‌ای می‌تواند به افزایش قدرت و پایداری گردن کمک کند. تمرین دیگر، حرکت Chin Tuck یا جمع‌کردن چانه به داخل است که باعث تقویت عضلات عمقی گردن ازجمله اسکالن‌ها می‌شود و به بهبود وضعیت قرارگیری سر کمک می‌کند.

در کنار تمرینات قدرتی، کشش عضله اسکالن نیز اهمیت بالایی دارد. برای کشش آن، فرد باید سر را به‌آرامی به سمت مخالف خم کرده و اندکی به عقب بچرخاند تا کشش ملایمی در سمت مخالف گردن احساس شود. حفظ این حالت به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه و تکرار چندباره در طول روز می‌تواند از اسپاسم و کوتاهی عضله جلوگیری کند. علاوه بر این، تمرینات تنفسی عمیق نیز نقش مهمی در بهبود عملکرد اسکالن میانی دارند، زیرا این عضله به‌عنوان عضله کمکی دم، در تنفس صحیح دخالت دارد. درمجموع، ترکیب تمرینات کششی، تقویتی و اصلاح وضعیت بدن بهترین راه برای حفظ سلامت و عملکرد بهینه اسکالن میانی است.

سخن پایانی

عضله اسکالن میانی، باوجودآنکه یکی از عضلات نسبتاً کوچک و عمقی در ناحیه گردن است، نقشی حیاتی در حرکات، تنفس و پایداری ستون فقرات گردنی ایفا می‌کند. این عضله پلی میان سیستم حرکتی و تنفسی بدن است و در هماهنگی میان آن‌ها سهم چشمگیری دارد. سلامت آن تأثیر مستقیمی بر وضعیت بدن، دامنه حرکتی گردن و حتی جریان عصبی به اندام‌های فوقانی دارد. غفلت از این عضله می‌تواند زمینه‌ساز دردهای مزمن گردن، سردردهای تنشی و اختلال در عملکرد روزمره شود. آگاهی از ساختار، عملکرد و آسیب‌های آن، نخستین گام برای حفظ سلامت عضلانی و پیشگیری از مشکلات اسکلتی‌عضلانی است.

در پایان، باید به تلاش‌های ارزشمند دکتر حوصله اشاره کرد که با دیدگاه علمی، تجربه بالینی و نگرش جامع خود نسبت به بدن انسان، نقش بسزایی در آگاهی‌بخشی درباره عملکرد عضلات عمقی گردن ازجمله اسکالن میانی داشته‌اند. پژوهش‌ها و آموزش‌های دکتر حوصله درزمینه‌ بیومکانیک حرکتی و توانبخشی گردن، مسیر درمان و تقویت این عضله را برای بسیاری از متخصصان و دانشجویان علوم پزشکی روشن ساخته است. بدون تردید، توجه به توصیه‌های علمی و کاربردی ایشان می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سلامت عضلانی بیماران کمک شایانی کند. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

منابع:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/scalene-muscles

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید