معرفی عضله ژملوس تحتانی 

مقدمه

عضله ژملوس تحتانی یکی از اجزای کلیدی ناحیه گلوتئال است که در تثبیت و کنترل حرکات مفصل ران نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضله کوچک و جفتی به‌عنوان بخشی از مجموعه عضلانی تریسپس ککائ شامل عضله‌های ژملوس فوقانی و اوبتراتیور اینترنوس، در تولید حرکات پیچشی و پایداری مفصل ران مؤثر است.

در این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف این عضله شامل ساختار آن، محل قرارگیری، عصب‌رسانی و خون‌رسانی، عملکرد آن از نظر آناتومی و بیومکانیک، همچنین آسیب‌ها و روش‌های تقویت آن خواهیم پرداخت. هدف این مقاله ارائه یک دید جامع از عضله ژملوس تحتانی و اهمیت آن در حفظ سلامت و عملکرد بهینه مفصل ران است.

عضله ژملوس تحتانی چیست؟

عضله ژملوس تحتانی یک عضله کوچک و جفتی است که در ناحیه عمیق گلوتئال قرار دارد و بخشی از مجموعه عضلانی به نام «تریسپس ککائ» محسوب می‌شود. این مجموعه شامل عضله‌های ژملوس فوقانی و اوبتراتیور اینترنوس نیز است. ژملوس تحتانی از سطح جانبی «ایشیال توبروسیتی» منشا می‌گیرد و به سطح مدیال «گروتر تروکانتر» استخوان ران متصل می‌شود.

این عضله به‌دلیل فرم مثلثی و موقعیت عمیق خود، در تولید حرکات پیچشی و پایداری مفصل ران نقش مهمی ایفا می‌کند. عملکرد اصلی عضله ژملوس تحتانی شامل چرخش خارجی ران و همچنین «ابداکشن» در شرایط خاص است، به‌خصوص زمانی که ران در وضعیت خمیده قرار دارد.

این عضله با همکاری با اوبتراتیور اینترنوس و سایر عضلات چرخاننده خارجی، به پایداری و کنترل حرکات مفصل ران کمک کرده و همچنین در حفظ تعادل در حرکات پیچشی نقش دارد. درک دقیق ساختار و عملکرد این عضله برای متخصصین پزشکی و جراحان در زمینه جراحی‌های مفصل ران و ارزیابی حرکات طبیعی ناحیه گلوتئال بسیار حیاتی است.

محل قرارگیری عضله ژملوس تحتانی

عضله ژملوس تحتانی در ناحیه عمیق گلوتئال در ناحیه پروگزیمال پایینی قرار دارد. این عضله به عنوان بخشی از تریسپس ککائ شناخته می‌شود و در کنار دو عضله دیگر یعنی ژملوس فوقانی و اوبتراتیور اینترنوس قرار دارد.

ژملوس تحتانی از سطح جانبی «ایشیال توبروسیتی» واقع در استخوان لگن منشا می‌گیرد و به سمت بالا و خارج حرکت می‌کند. این عضله به صورت افقی و در جهت لاترال به سمت «گروتر تروکانتر» استخوان ران کشیده می‌شود. نقطه اتصال ژملوس تحتانی به «تندون اوبتراتیور اینترنوس» متصل است و به عنوان یک عنصر کمکی برای این تندون عمل می‌کند و در ایجاد حرکات مفصل ران نقش بسیار مهمی دارد.

از نظر آناتومیکی، عضله ژملوس تحتانی در عمق ناحیه گلوتئال قرار دارد و در لایه‌ای عمیق‌تر از عضلات دیگر این ناحیه، از جمله «پیریفورمیس» و «کوادراتوس فمور» قابل مشاهده است. این موقعیت عمیق باعث می‌شود که این عضله به عنوان یک استابلیزر برای سر استخوان ران در آستین عمل کند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک ژملوس تحتانی

عضله ژملوس تحتانی دارای دو قسمت اصلی است: سر ثابت «Origin» و سر متحرک  «Insertion». سر ثابت این عضله از «ایشیال توبروسیتی» واقع در ناحیه تحتانی استخوان لگن منشا می‌گیرد. این ناحیه به عنوان یک نقطه مهم ساختاری در آناتومی لگن شناخته می‌شود و به دلیل موقعیت آن، به استحکام و ثبات مفصل ران کمک می‌کند.

سر متحرک عضله ژملوس تحتانی به «گروتر تروکانتر» استخوان ران متصل می‌شود. اتصال این قسمت به تندون اوبتراتیور اینترنوس به این عضله اجازه می‌دهد که در حرکات مختلف ران، به ویژه در چرخش خارجی و ابداکشن نقش ایفا کند. از نظر بیومکانیکی، سر ثابت و سر متحرک ژملوس تحتانی به طور هماهنگ عمل می‌کنند تا پایداری و کنترل حرکات مفصل ران را فراهم آورند. هنگامی که سر ثابت در محل خود قرار دارد، سر متحرک با ایجاد تنش در تندون‌ها به چرخش و حرکات دیگر کمک می‌کند. این تعامل بین دو سر به حفظ تعادل و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در طی فعالیت‌های حرکتی کمک می‌کند.

درک این دو سر و نحوه کارکرد آن‌ها در سیستم حرکتی، برای جراحان و متخصصان پزشکی حائز اهمیت است، زیرا اطلاع از ساختار و عملکرد این عضله می‌تواند به بهبود تکنیک‌های جراحی و ارزیابی حرکات مفصل ران کمک کند. در نهایت، یک تغییر در وضعیت یا عملکرد هر یک از این سرها ممکن است تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد کلی ناحیه گلوتئال و مفصل ران داشته باشد.

سیستم عصب­‌رسانی ژملوس تحتانی

عضله ژملوس تحتانی به طور خاص از نظر عصب‌رسانی تحت تأثیر دو عصب مهم قرار دارد. عصب اصلی که به این عضله عصب‌رسانی می‌کند، عصب به اوبتراتیور اینترنوس (Nerve to Obturator Internus) است. این عصب از پلكسوس ساکرال (Sacral Plexus) منشا می‌گیرد و شامل ریشه‌های عصبی L4، L5 و S1 است. این عصب پس از خروج از حفره لگنی، به زیر عضله پیریفورمیس عبور کرده و سپس به سمت ناحیه گلوتئال حرکت می‌کند.

علاوه بر این، عصب به کوادراتوس فمور نیز به ژملوس تحتانی عصب‌رسانی می‌کند. این عصب نیز از پلكسوس ساکرال منشا می‌گیرد و شامل ریشه‌های عصبی L4،  L5و S1 است. هر دو عصب از طریق مسیرهایی عمیق در ناحیه گلوتئال عبور کرده و به عضلات هدف خود عصب‌رسانی می‌کنند.

نقش این عصب‌ها در کنترل حرکات عضله ژملوس تحتانی بسیار حیاتی است. با تحریک این عصب‌ها، عضله قادر به انجام فعالیت‌های حرکتی مختلفی از جمله چرخش خارجی و ابداکشن «Abduction» می‌شود.

همچنین، این عصب‌ها به عنوان کانال‌های ارتباطی بین سیستم عصبی مرکزی و عضله‌ها عمل می‌کنند که این امر به هماهنگی و کنترل حرکات ناحیه ران و لگن کمک می‌کند. آسیب به هر یک از این عصب‌ها می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر عملکرد عضله ژملوس تحتانی داشته باشد و ممکن است منجر به اختلال در حرکات طبیعی ران و لگن گردد.

سیستم خون­رسانی ژملوس تحتانی

عضله ژملوس تحتانی از نظر خون‌رسانی به عروق خاصی وابسته است که به تأمین خون و مواد مغذی برای عملکرد صحیح این عضله کمک می‌کنند. عروق اصلی که به این عضله خون‌رسانی می‌کنند، شامل «شریان گلوتئال تحتانی» و «شریان دورانی فمورال» هستند.

شریان گلوتئال تحتانی از شریان داخلی ایلیاک «Internal Iliac Artery» منشا می‌گیرد و پس از عبور از فورامن ساکرال بزرگ، به ناحیه گلوتئال وارد می‌شود. این شریان در طی مسیر خود به عروق عمیق گلوتئال و همچنین به عضله‌های اطراف خون‌رسانی می‌کند.

شریان دورانی فمورال نیز از شریان فمورال عمیق «Deep Femoral Artery» منشا می‌گیرد و به قسمت‌های مختلف استخوان ران و نواحی اطراف آن خون‌رسانی می‌کند. این شریان به عنوان منبع خون‌رسانی ثانویه برای ژملوس تحتانی عمل می‌کند و در حفظ سلامت و عملکرد این عضله نقش مهمی ایفا می‌نماید.

خون‌رسانی مناسب به عضله ژملوس تحتانی برای حفظ متابولیسم سلولی و عملکرد مناسب آن ضروری است. در صورت اختلال در خون‌رسانی به این ناحیه، ممکن است عملکرد این عضله تحت تاثیر قرار گیرد و در نتیجه تاثیرات منفی بر روی حرکات و پایداری مفصل ران ایجاد شود.

عملکرد عضله ژملوس تحتانی از نظر آناتومی

عضله ژملوس تحتانی به‌عنوان یک عضله چرخاننده خارجی ران شناخته می‌شود و در حرکات چرخشی و تثبیت مفصل ران در حین فعالیت‌های مختلف حرکتی مؤثر است. از نظر آناتومیکی، ژملوس تحتانی از سطح جانبی «ایشیال توبروسیتی» منشا می‌گیرد و به سمت «گروتر تروکانتر» استخوان ران متصل می‌شود.

این موقعیت آناتومیک به این عضله اجازه می‌دهد تا در حرکات چرخش خارجی لگن و ران تاثیرگذار باشد. به‌ویژه در حرکاتی که نیاز به چرخش و تغییر زاویه مفصل ران دارند، ژملوس تحتانی با همکاری سایر عضلات چرخاننده خارجی مانند «اوبتراتیور اینترنوس» و «ژملوس فوقانی» عملکرد هماهنگی دارد.

عملکرد اصلی این عضله شامل چرخش خارجی ران و کمک به ابداکشن در موقعیت‌های خاص است. به‌عنوان مثال، در زمان نشستن یا خم شدن، ژملوس تحتانی با ایجاد نیروی چرخشی به نگه‌داشتن سر استخوان ران در آستین  «Acetabulum» کمک می‌کند. این عملکرد به‌ویژه در فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن و نشستن بسیار حیاتی است.

علاوه بر این، ژملوس تحتانی در حفظ پایداری و تعادل مفصل ران در حین حرکات پیچشی و حرکات ناگهانی نقش دارد. این عضله به‌عنوان یک استابلیزر عمل می‌کند و در جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به مفصل ران و لگن مؤثر است.

عملکرد عضله ژملوس تحتانی از نظر بیومکانیک

عملکرد عضله ژملوس تحتانی از منظر بیومکانیک به بررسی نقش این عضله در حرکات و پایداری مفصل ران می‌پردازد. این عضله به عنوان یک عضله چرخاننده خارجی ران در حرکات مختلف مفصل ران، به ویژه در چرخش و ابداکشن نقش حیاتی ایفا می‌کند.

از نظر بیومکانیکی، ژملوس تحتانی در هنگام چرخش خارجی «ران» به طور خاص فعال می‌شود. زمانی که ران در حالت خمیده قرار دارد، این عضله به عنوان یک استابلیزر عمل می‌کند و به حفظ موقعیت «سر استخوان ران» در «آستین» کمک می‌کند. با ایجاد نیروی چرخشی، این عضله به کنترل حرکات پیچشی و جلوگیری از جابجایی غیرطبیعی مفصل ران می‌پردازد.

در فعالیت‌های حرکتی مانند راه رفتن، دویدن و بالا رفتن از پله، «ژملوس تحتانی» به همراه سایر عضلات چرخاننده خارجی مانند «اوبتوریتور اینترنوس» و «ژملوس فوقانی» به طور هماهنگ عمل می‌کند. این همکاری در تولید نیروی لازم برای چرخش خارجی و ابداکشن «ران» در حین فعالیت‌های حرکتی بسیار موثر است.

علاوه بر این، ژملوس تحتانی در حین حرکات ناگهانی، مانند تغییر جهت یا توقف ناگهانی، به پایداری مفصل ران کمک می‌کند. این عضله با ایجاد تنش در تندون‌های خود، به کنترل حرکات و حفظ تعادل در ناحیه گلوتئال کمک می‌کند.  ضعف یا آسیب به این عضله ممکن است منجر به اختلال در حرکات چرخشی و ناپایداری در مفصل ران شود.

آسیب­های عضله ژملوس تحتانی

آسیب به «عضله ژملوس تحتانی» «Inferior Gemellus» می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. در زیر به مهم‌ترین انواع آسیب‌ها پرداخته شده است:

آسیب حاد

آسیب‌های حاد معمولا به دلیل حرکات ناگهانی، مانند دویدن، پریدن، یا سقوط ایجاد می‌شوند. این نوع آسیب‌ها می‌توانند شامل کشیدگی یا پارگی تندون ژملوس تحتانی باشند. این وضعیت ممکن است باعث ناپایداری در مفصل و افزایش خطر آسیب‌های بیشتر در ناحیه گلوتئال شود.

آسیب مزمن

آسیب‌های مزمن معمولا به دلیل استفاده مکرر و بیش از حد از عضله ایجاد می‌شوند. فعالیت‌هایی مانند دویدن طولانی‌مدت، ورزش‌های سنگین یا تمرینات تکراری می‌توانند به خستگی و ضعف در «ژملوس تحتانی» منجر شوند. این نوع آسیب‌ها به تدریج پیشرفت می‌کنند و ممکن است با علائمی مانند ناراحتی و محدودیت در حرکات چرخشی همراه باشند.

فشار بر روی عصب‌ها

فشار بر روی عصب به اوبتراتیور اینترنوس و عصب به کوادراتوس فمور می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد «ژملوس تحتانی» شود. این فشار ممکن است به دلیل التهاب یا آسیب به بافت‌های اطراف ایجاد شود و می‌تواند باعث کاهش توانایی این عضله در تولید نیروی کافی برای چرخش و تثبیت مفصل ران گردد.

نقص در تقویت و بازیابی

عدم تقویت مناسب عضله ژملوس تحتانی و ناکافی بودن زمان بازیابی بین جلسات تمرینی می‌تواند به بروز آسیب‌های مکرر منجر شود. این مسئله به ویژه در ورزشکاران و افرادی که فعالیت‌های فیزیکی سنگینی انجام می‌دهند، مشهود است.

چرخش‌های غیرطبیعی

فعالیت‌های ورزشی یا حرکات روزمره که شامل چرخش غیرطبیعی ناحیه لگن و ران هستند می‌توانند به آسیب این عضله منجر شوند. این چرخش‌ها ممکن است به دلیل تکنیک‌های نادرست در ورزش یا عدم توجه به وضعیت بدنی صحیح در حین فعالیت‌های روزمره اتفاق بیفتند. این نوع آسیب‌ها می‌توانند به ایجاد تنش‌های اضافی در «عضله» و «تندون» منجر شوند و در نهایت به تخریب بافتی و اختلال در عملکرد طبیعی این عضله بینجامند.

دلایل بروز آسیب­های ژملوس تحتانی

استفاده بیش از حد

ورزشکارانی که به‌طور مداوم در فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن و ورزش‌های رزمی شرکت می‌کنند ممکن است به این نوع آسیب دچار شوند.

حرکات ناگهانی و شدید

حرکات ناگهانی و شدید مانند تغییر جهت سریع در حین فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به ژملوس تحتانی آسیب برساند. این نوع حرکات می‌تواند فشار زیادی به عضله و تندون‌های آن وارد کند، که ممکن است منجر به کشیدگی یا پارگی تاندون شود.

ضعف عضلانی

اگر عضلاتی مانند اوبتوریتور اینترنوس و پیریفورمیس به اندازه کافی قوی نباشند، ژملوس تحتانی مجبور است برای جبران ناتوانی آن‌ها بیشتر کار کند و این می‌تواند به بروز آسیب منجر شود.

تکنیک‌های نادرست در ورزش

در دویدن یا ورزش‌های دیگر، اگر فرد به درستی از بدن خود استفاده نکند و تکنیک‌های مناسب را رعایت نکند، ممکن است فشار غیرطبیعی بر روی این عضله وارد شود که منجر به آسیب خواهد شد.

عوامل آناتومیکی

برخی از افراد ممکن است به دلیل عوامل آناتومیکی خاصی، مانند ناهنجاری‌های ساختاری در لگن یا استخوان ران، مستعد آسیب به «ژملوس تحتانی» باشند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند باعث ایجاد تنش‌های اضافی بر روی این عضله شوند و در نتیجه خطر بروز آسیب را افزایش دهند.

التهاب و آسیب به بافت‌های اطراف

این نوع التهاب معمولا ناشی از استفاده بیش از حد، فشار یا آسیب‌های مکانیکی است که می‌تواند عملکرد طبیعی عضله را تحت تاثیر قرار دهد.

بهترین حرکات برای تقویت عضله ژملوس تحتانی

برای تقویت عضله ژملوس تحتانی چندین حرکت موثر وجود دارد که می‌تواند به بهبود قدرت و عملکرد این عضله کمک کند:

چرخش خارجی در حالت خوابیده

در این حرکت، فرد به پهلو دراز می‌کشد و زانوها را خم می‌کند. سپس با استفاده از عضلات گلوتئال، ران را به سمت بیرون می‌چرخاند. این حرکت به تقویت چرخش‌دهنده‌های خارجی کمک می‌کند.

پلانک جانبی با بالا بردن پا

در حالت پلانک جانبی، یکی از پاها را به آرامی بالا می‌برند. این حرکت به تقویت عضلات جانبی و پایداری ناحیه گلوتئال کمک می‌کند.

حرکت «کِراب»

این حرکت شامل نشستن بر روی زمین و بالا بردن زانوها به سمت سینه است. این تمرین به تقویت عضلات گلوتئال و «ژملوس تحتانی» کمک می‌کند.

حرکت «اسکات»

در این حرکت، فرد به حالت نشسته و سپس به آرامی نشسته و بلند می‌شود. این تمرین تأثیر زیادی بر روی تقویت عضلات ناحیه گلوتئال دارد.

رفرنس:

Inferior gemellus: Origin, insertion, innervation, action | Kenhub

Gemelli Muscles – Superior – Inferior – Actions – TeachMeAnatomy

Anatomy, Bony Pelvis and Lower Limb, Gemelli Muscles – StatPearls – NCBI Bookshelf (nih.gov)

جدول: