|
محل قرار گیری |
عمقی |
| سر ثابت |
زوائد‌عرضی |
|
سر متحرک |
زوائد‌شوکی |
| خون رسانی |
مهره‌ای |
|
عصب رسانی |
پشتی |
| عملکرد |
اکستانسیون |
عضله سمی‌اسپاینالیس (Semispinalis) یکی از عضلات عمقی و مهم ناحیه پشت است که نقش اساسی در پایداری ستون فقرات و حرکات سر و گردن ایفا می‌کند. این عضله بخشی از گروه عضلات ترانسورسواسپاینالیس بوده و در ناحیه گردنی، پشتی و تا حدودی ناحیه سری امتداد دارد. آشنایی با ساختار، عملکرد و اهمیت این عضله برای دانشجویان آناتومی، فیزیوتراپی و حتی مربیان ورزشی بسیار ضروری است؛
زیرا سمی‌اسپاینالیس علاوه بر نقش در حرکات ظریف ستون فقرات، در بروز بسیاری از دردهای گردنی و مشکلات پاسچر نیز دخیل است. در ادامه از وب سایت دکتر حوصله به بررسی دقیق‌تر محل قرارگیری این عضله، سر ثابت و متحرک آن، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی خواهیم پرداخت. سپس عملکرد آن را هم از منظر آناتومی و هم بیومکانیک مرور میکنیم. همچنین به آسیب‌های شایع این عضله، دلایل بروز آن‌ها و تمرینات مؤثر برای تقویت سمی‌اسپاینالیس پرداخته می‌شود.
عضله سمی‌اسپاینالیس چیست؟
عضله سمی‌اسپاینالیس (Semispinalis) از مهم‌ترین عضلات عمقی ستون فقرات محسوب می‌شود که در گروه ترانسورسواسپاینالیس (Transversospinales) قرار دارد. این گروه شامل سه عضله است: سمی‌اسپاینالیس، مولتیفیدوس و روتاتور. سمی‌اسپاینالیس ازنظر اندازه بزرگ‌ترین عضو این گروه بوده و به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: سمی‌اسپاینالیس توراسیس (Thoracis)، سمی‌اسپاینالیس سرویس (Cervicis) و سمی‌اسپاینالیس کاپیتیس (Capitis).
این عضله مسیر طولانی‌ای را از مهره‌های پشتی تا جمجمه می‌پیماید و در تثبیت وضعیت بدن، حرکات ظریف ستون فقرات و به‌ویژه کنترل حرکات سر نقش پررنگی ایفا می‌کند. اهمیت آن در این است که برخلاف عضلات سطحی‌تر (مانند تراپزیوس یا اسپلاتنیوس) که حرکت‌های کلی ایجاد می‌کنند، سمی‌اسپاینالیس با موقعیت عمیق خود وظیفه‌ی هماهنگی و ثبات حرکتی مهره‌ها را بر عهده دارد.
محل قرارگیری عضله سمی‌اسپاینالیس
این عضله در ناحیه عمقی پشت قرار گرفته و فیبرهای آن به‌صورت مایل از زوائد عرضی مهره‌ها به سمت بالا و داخل حرکت کرده و به زوائد شوکی مهره‌های بالاتر یا به سطح جمجمه می‌رسند. در ناحیه گردن، بخش کاپیتیس آن بسیار برجسته است و در زیر عضلات سطحی‌تر (مانند تراپزیوس و اسپلاتنیوس کاپیتیس) قرار دارد.
در سطح فوقانی، فیبرهای سمی‌اسپاینالیس کاپیتیس به استخوان پس‌سری متصل می‌شوند و به همین دلیل سقف مثلث زیرپس‌سری را تشکیل می‌دهند. در نواحی سینه‌ای و گردنی، فیبرها به‌صورت لایه‌ای عمقی ستون مهره‌ها را دربرمی‌گیرند. به‌طورکلی، محل قرارگیری سمی‌اسپاینالیس آن را به پلی میان مهره‌های پایینی‌تر و بخش‌های بالاتر ستون فقرات و سر تبدیل کرده است.
بررسی سر ثابت سمی‌اسپاینالیس
سر ثابت این عضله جایی است که فیبرها از آن آغاز می‌شوند و معمولاً حرکت کمتری دارند. برای بخش توراسیس و سرویس، سر ثابت در زوائد عرضی مهره‌های پشتی مانند T6 تا T10) و گردنی (مانند C4 تا C7 قرار گرفته است. این مبداهای ثابت به عضله امکان می‌دهند نیروی خود را به سمت بالا منتقل کند. در بخش کاپیتیس نیز فیبرها از زوائد عرضی مهره‌های گردنی تحتانی و مهره‌های سینه‌ای فوقانی آغاز می‌شوند. نقش سر ثابت در اینجا ایجاد یک پایه‌ی محکم برای اعمال نیرو بر سر و مهره‌های گردنی است. همین نقطه ثابت باعث می‌شود سمی‌اسپاینالیس بتواند به‌عنوان یک اهرم مؤثر در حرکات سر عمل کند.
بررسی سر متحرک سمی‌اسپاینالیس
سر متحرک این عضله جایی است که فیبرها به آن متصل می‌شوند و بیشترین حرکت را تجربه می‌کند. در بخش‌های سرویس و توراسیس، این سر متحرک به زوائد شوکی مهره‌های بالاتر مثلاً از T1 تا T4 یا C2 تا C5) می‌چسبد. در بخش کاپیتیس، سر متحرک روی سطح بین خطوط نوکال (nuchal lines) استخوان پس‌سری قرار دارد. این اتصال موجب می‌شود که هنگام انقباض، سر به سمت عقب کشیده شود یا به‌طور یک‌طرفه به سمت مقابل چرخش یابد؛ بنابراین، سر متحرک وظیفه انتقال مستقیم نیروی انقباض را دارد و نقشی کلیدی در اعمال حرکات سر و گردن بازی می‌کند.
سیستم عصب‌رسانی سمی‌اسپاینالیس
این عضله توسط شاخه‌های پشتی اعصاب نخاعی عصب‌رسانی می‌شود. این شاخه‌ها که از هر سطح نخاعی خارج می‌شوند، به سمت پشت رفته و عضلات عمقی ستون فقرات را تغذیه عصبی می‌کنند. به‌طور خاص، در ناحیه پس‌سری و گردنی، سمی‌اسپاینالیس کاپیتیس توسط شاخه‌های پشتی اعصاب گردنی عصب‌گیری می‌شود. این عصب‌دهی سبب می‌شود عضله بتواند به‌سرعت و با دقت در هماهنگی با سایر عضلات عمقی واکنش نشان دهد. ازآنجاکه کنترل حرکات ظریف سر اهمیت بالایی دارد، این عصب‌دهی دقیق نشان می‌دهد چرا کوچک‌ترین اختلال در این ناحیه می‌تواند حرکات گردن و سر را مختل کند.
سیستم خون‌رسانی سمی‌اسپاینالیس
خون‌رسانی به عضله سمی‌اسپاینالیس از چندین منبع عروقی تأمین می‌شود. در ناحیه پس‌سری و گردنی، شاخه‌های شریان مهره‌ای (Vertebral artery) و شریان پس‌سری (Occipital artery) نقش اصلی دارند. این شریان‌ها شاخه‌های کوچکی را به سمت عضلات عمقی گردن و پس‌سری می‌فرستند تا نیاز متابولیک آن‌ها را برطرف کنند.
در نواحی سینه‌ای، خون‌رسانی توسط شاخه‌های بین‌دنده‌ای خلفی و شاخه‌های عمقی شریان‌های سینه‌ای انجام می‌شود. چنین شبکه‌ی عروقی گسترده‌ای تضمین می‌کند که عضله حتی در هنگام فعالیت‌های طولانی‌مدت (مانند حفظ وضعیت ایستاده یا نشسته) بتواند انرژی کافی دریافت کند. موقعیت عمیق این عضله باعث می‌شود وابستگی آن به رگ‌های کوچک و نفوذی بیشتر باشد که آن را ازنظر خون‌رسانی متفاوت از عضلات سطحی‌تر می‌کند.
عملکرد عضله سمی‌اسپاینالیس ازنظر آناتومی
ازنظر آناتومی، عضله سمی‌اسپاینالیس مجموعه‌ای از فیبرهای عمقی است که در امتداد ستون فقرات و تا سطح جمجمه کشیده می‌شود. این فیبرها از زوائد عرضی مهره‌ها آغاز شده و به زوائد شوکی مهره‌های بالاتر یا سطح پس‌سری ختم می‌شوند. چنین آرایشی باعث می‌شود این عضله به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عاملان اکستانسیون (باز کردن) ستون فقرات و سر شناخته شود. وقتی فیبرهای هر دو سمت همزمان فعال شوند، سر و گردن به عقب کشیده شده و وضعیت بدنی مستقیم‌تر می‌گردد. این عمل در هماهنگی با سایر عضلات ذاتی پشت مانند مولتیفیدوس و روتاتور صورت می‌گیرد و موجب می‌شود ثبات ستون فقرات در حالت ایستا یا هنگام انجام حرکات ظریف حفظ شود.
در مقابل، هنگامی‌که سمی‌اسپاینالیس تنها در یک‌طرف فعال شود، عملکرد آن متفاوت خواهد بود. به دلیل مسیر مایل فیبرها، انقباض یک‌طرفه باعث ترکیبی از اکستانسیون و چرخش سر یا مهره‌ها به سمت مقابل می‌شود. برای مثال، انقباض سمی‌اسپاینالیس راست، سر را به سمت عقب و کمی به سمت چپ می‌چرخاند. این ویژگی باعث می‌شود عضله علاوه بر نقش در وضعیت قامتی، در حرکات پیچشی و تغییر جهت نگاه نیز بسیار مؤثر باشد. درمجموع، آناتومی خاص سمی‌اسپاینالیس نشان می‌دهد که این عضله هم برای حرکات ظریف و هم برای حرکات کلی ستون فقرات اهمیت اساسی دارد.
عملکرد عضله سمی‌اسپاینالیس ازنظر بیومکانیک
بیومکانیک عضله سمی‌اسپاینالیس نشان‌دهنده‌ی نقش پیچیده آن در انتقال نیرو و ایجاد گشتاورهای حرکتی است. فیبرهای این عضله از پایین به بالا و از خارج به داخل امتداد دارند و همین جهت‌گیری باعث می‌شود هنگام انقباض، نیرو به‌طور مورب به مهره‌ها و جمجمه منتقل گردد. در حالت دوطرفه، این نیروها همدیگر را خنثی کرده و حاصل آن یک اکستانسیون خالص است که سر و گردن را به عقب می‌برد. چنین عملکردی برای حرکات ساده‌ای مثل نگاه کردن به آسمان یا صاف نگه داشتن وضعیت گردن ضروری است. همچنین، این انقباض دوطرفه نقش زیادی در تثبیت وضعیت قامت ایفا می‌کند، به‌خصوص در حالت ایستاده یا نشسته طولانی‌مدت که نیاز به ثبات مداوم ستون فقرات وجود دارد.
اما زمانی که انقباض یک‌طرفه رخ می‌دهد، بیومکانیک عضله پیچیده‌تر می‌شود. مسیر مایل فیبرها موجب ایجاد یک نیروی ترکیبی از کشش به عقب و چرخش به سمت مقابل می‌شود. این یعنی اگر فیبرهای سمت راست فعال شوند، نیروی ایجاد شده سر را به عقب کشیده و در عین حال آن را به سمت چپ می‌چرخاند. این ترکیب نیروها باعث می‌شود سمی‌اسپاینالیس در حرکات پیچشی سر و گردن نقش محوری داشته باشد. علاوه بر این، عضله به دلیل قرارگیری در عمق و نزدیکی به مهره‌ها، در کنترل حرکات کوچک و ریزگردنی نیز اهمیت دارد؛ حرکاتی که شاید چندان آشکار نباشند اما برای تعادل و هماهنگی حرکات بزرگ‌تر ضروری‌اند.
مشاوره و ارزیابی رایگان
برای اینکه بتونیم بهتر باهم در ارتباط باشیم شماره تماست رو وارد کن.
آسیب‌های عضله سمی‌اسپاینالیس
آسیب‌های مربوط به سمی‌اسپاینالیس معمولاً زمانی رخ می‌دهند که فیبرهای این عضله تحت کشش یا فشار بیش‌ازحد قرار گیرند. یکی از شرایط رایج، خم شدن طولانی‌مدت گردن به جلو (مثل استفاده از موبایل یا کار با لپ‌تاپ) است که سبب خستگی مداوم فیبرهای پشتی می‌شود. در این حالت، فیبرهای عضله به‌طور مداوم در وضعیت کشیده باقی می‌مانند و این امر می‌تواند به ضعف یا کاهش توانایی در حفظ ثبات منجر شود. همچنین، حرکات ناگهانی سر مانند چرخش سریع یا ضربه به پشت گردن می‌تواند باعث کشیدگی بیش‌ازحد فیبرها شود. در فعالیت‌های ورزشی شدید، به‌ویژه آن‌هایی که شامل حرکات مکرر و پرقدرت گردن هستند، احتمال فشار بیش‌ازحد روی این عضله افزایش پیدا می‌کند.
پیامد آسیب به سمی‌اسپاینالیس می‌تواند محدود شدن دامنه حرکتی، ناتوانی در نگه‌داشتن وضعیت صاف سر و حتی حرکات جبرانی توسط سایر عضلات اطراف باشد. وقتی این عضله نتواند به‌خوبی نقش تثبیتی خود را ایفا کند، بدن برای جبران به عضلات سطحی‌تر یا مجاور تکیه می‌کند و این موضوع می‌تواند الگوهای حرکتی طبیعی را بر هم بزند. در برخی موارد، خستگی مزمن عضله هم به‌اندازه آسیب ناگهانی مؤثر است، زیرا کاهش استقامت سمی‌اسپاینالیس می‌تواند به افت تدریجی عملکرد حرکتی منجر شود؛ بنابراین، توجه به‌سلامت این عضله و جلوگیری از شرایطی که باعث فشار یا کشیدگی بیش‌ازحد آن می‌شود، اهمیت بالایی دارد.
دلایل بروز آسیب‌های سمی‌اسپاینالیس
آسیب‌های عضله سمی‌اسپاینالیس معمولاً ناشی از ترکیب عوامل مکانیکی و رفتاری هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل، وضعیت‌های نامناسب طولانی‌مدت است؛ برای مثال قرارگیری سر به حالت خم شده به جلو در هنگام استفاده از تلفن همراه یا کار با رایانه می‌تواند فشار مداومی بر فیبرهای سمی‌اسپاینالیس وارد کند. این حالت باعث کشش طولانی‌مدت در فیبرهای پشت گردن شده و آن‌ها را مستعد خستگی و کاهش توانایی در حفظ ثبات می‌سازد.
عامل دیگر، حرکات ناگهانی و غیر کنترل‌شده مانند چرخش سریع یا انقباض شدید در فعالیت‌های ورزشی است که می‌تواند منجر به کشیدگی بیش‌ازحد یا ریزآسیب‌های فیبری شود. همچنین، ضعف عمومی در عضلات عمقی ستون فقرات موجب می‌شود فشار بیشتری بر سمی‌اسپاینالیس وارد گردد، زیرا این عضله برای جبران عملکرد سایر عضلات بیش از توان طبیعی خود کار می‌کند. حتی استرس‌های مکرر مکانیکی مثل حمل بارهای سنگین روی شانه یا حرکات تکراری گردن نیز از دیگر عواملی هستند که در بروز آسیب‌های این عضله نقش مهمی ایفا می‌کنند.
بهترین حرکات برای تقویت عضله سمی‌اسپاینالیس
برای تقویت سمی‌اسپاینالیس، تمریناتی مؤثر هستند که هم بر اکستانسیون گردن و پشت و هم بر کنترل حرکات چرخشی تمرکز داشته باشند. یکی از حرکات پایه، اکستانسیون گردن در حالت درازکش به شکم است که در آن پیشانی روی سطحی نرم قرار دارد و فرد به‌آرامی سر را از زمین جدا کرده و به حالت خنثی بازمی‌گرداند؛ این حرکت موجب فعال‌سازی ایزوله فیبرهای سمی‌اسپاینالیس کاپیتیس و سرویس می‌شود.
تمرین دیگر، چرخش کنترل‌شده سر در حالت ایستاده یا نشسته است که با دامنه حرکتی محدود و تمرکز بر پایداری انجام می‌گیرد و به هماهنگی بین عملکرد یک‌طرفه عضله کمک می‌کند. همچنین، حرکات ایزومتریک مثل فشار دادن سر به دست بدون حرکت ظاهری گردن می‌تواند به افزایش استقامت این عضله در برابر فشارهای خارجی کمک کند. ترکیب این تمرینات با تمرکز بر کیفیت اجرا و حفظ وضعیت بدنی صحیح، بهترین نتیجه را برای تقویت سمی‌اسپاینالیس به همراه خواهد داشت. به‌علاوه، انجام آن‌ها به‌صورت منظم می‌تواند از خستگی زودرس و آسیب‌های ناشی از استفاده مداوم از گردن جلوگیری کند و ظرفیت عملکردی عضله را در فعالیت‌های روزمره یا ورزشی افزایش دهد.
سخن پایانی
عضله سمی‌اسپاینالیس یکی از کلیدی‌ترین عضلات عمقی پشت و ستون فقرات است که نقش مهمی در ثبات، کنترل و حرکات ظریف سر و گردن ایفا می‌کند. این عضله بااتصال به زوائد عرضی و شوکی مهره‌ها و استخوان پس‌سری، توانایی ایجاد اکستانسیون و چرخش سر را دارد و به‌عنوان یک عامل اصلی در حفظ وضعیت قامت و هماهنگی حرکات گردنی شناخته می‌شود. بررسی دقیق آناتومی، سرهای ثابت و متحرک، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی نشان می‌دهد که سمی‌اسپاینالیس نه‌تنها در حرکات بزرگ بلکه در حرکات کوچک و ظریف ستون فقرات نیز نقش اساسی دارد.
از سوی دیگر، شناخت دلایل آسیب‌پذیری این عضله و عوامل مؤثر بر فشار و کشش بیش‌ازحد آن، اهمیت تمرینات هدفمند و تقویتی را دوچندان می‌کند. تمرینات مناسب که شامل اکستانسیون کنترل‌شده، چرخش دقیق و تمرینات ایزومتریک هستند، می‌توانند ظرفیت عملکردی و استقامت عضله را افزایش دهند و موجب حفظ پایداری و هماهنگی ستون فقرات در فعالیت‌های روزمره و ورزشی شوند. درنهایت توجه به‌سلامت و تقویت سمی‌اسپاینالیس، نقش مهمی در بهبود عملکرد حرکتی، پیشگیری از خستگی مزمن و حفظ کارایی سیستم عضلانی–اسکلتی دارد و دانش آن برای دانشجویان آناتومی، متخصصان ورزش و علوم مرتبط بسیار ارزشمند است. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
