فتق دیسک کمر چیست و راهکار های درمانی آن با ورزش

در پاسخ به این سوال که فتق دیسک کمر چیست باید گفت که منظور از فتق دیسک کمر پارگی یا سرخوردگی دیسک کمر است.

دیسک‌ها در بین مهره‌های ستون فقرات قرار گرفته‌اند و موجب حمایت و تسهیل حرکت مهره‌ها می‌شوند. لایه تشکیل‌دهنده دیسک‌ها حالت ژلاتینی و نرم دارد و توسط یک پوشش سفت غضروفی احاطه شده است. فتق دیسک کمر زمانی رخ می‌دهد که بافت نرم و ژله‌ای از بین مهره‌ها خارج شده و به دلیل پارگی به بیرون بریزد.

دیسک کمر در نزدیکی سیستم اعصاب مرکزی قرار دارد و فتق و بیرون‌زدگی آن فشار زیادی را به نخاع وارد می کند. به همین دلیل این عارضه اغلب با درد کمر، ضعف و بی‌حسی در پاها و بازوها به همراه می‌شود. البته علائم و دردهای ناشی از پارگی دیسک کمر بر اساس محل پارگی دیسک و عصب درگیر متفاوت است.

دیسک کمر چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

ستون فقرات شامل ۳۳ مهره است و این مهره‌ها روی‌هم قرار دارند. ۵ مهره از ۳۳ مهره ستون فقرات شامل مهره‌های دیسک کمر هستند. این پنج مهره به استخوان دنبالچه و ساکروم متصل می‌شود.

دیسک شامل بالشتک‌های اسفنجی و نرمی بوده و بین ستون فقرات قرار گرفته است. همچنین از دو جز اصلی که شامل هسته پالپوزوس و فیبروزوس بوده تشکیل شده است. لایه بیرونی دیسک نیز شامل حلقه فیبروزی بوده و این حلقه از یک بافت فیبری و سخت تشکیل شده است. حلقه فیبروزی نقش موثری در ثبات و استحکام دیسک دارد‌.

هسته پالپوزوس یا همان هسته دیسک شامل یک ماده ژله‌ای بوده و در مرکز دیسک قرار دارد. هسته دیسک سرشار از پروتئوگلیکان بوده و به‌طور‌کلی فشار وارد بر سراسر دیسک را به‌صورت یکنواخت جذب و توزیع می‌کند.

در واقع دیسک نقش بسزایی در کمک به عملکرد مهره‌های ستون فقرات دارد. زیرا هم مانند یک ضربه‌گیر عمل کرده مهره‌های کمر را از ضربه و فشارهای ناشی از فعالیت‌های روزمره حفظ می‌کند.

همچنین باعث حرکت مهره‌های ستون فقرات به جهات مختلف می‌شود. به همین دلیل فتق دیسک کمر و یا بیرون‌زدگی دیسک موجب درد و ناراحتی‌های دیگری می‌شود. ناگفته نماند که درد ناشی از فتق دیسک کمر از ناحیه پایینی کمر آغاز شده و به پشت‌پاها و ران می‌رسد.

عوامل ایجاد کننده فتق دیسک کم

عوامل مختلفی منجر به ایجاد فتق دیسک کمر می‌شود که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد.

سن

به طور معمول با افزایش سن احتمال ابتلا به فتق دیسک کمر نیز بیشتر می‌شود. اما برخی از افراد نیز در سن جوانی این بیماری را تجربه می‌کنند. مهمترین عامل ابتلا به فتق دیسک کمر در سن جوانی آسیب مهره‌های ستون فقرات است.

مهره‌های ستون فقرات به دلایل مختلفی نظیر سوانح رانندگی، تمرینات بدنی اشتباه، فشار مداوم روی کمر، پرت‌شدن از بلندی یا زمین‌خوردن، بلند کردن اشیا سنگین به صورت نادرست، نشستن به شکل غلط در طولانی مدت، آسیب‌های ناشی از حرکات ورزشی و ضربات ناگهانی به کمر در معرض آسیب و صدمه قرار دارند.

به‌طور‌کلی با افزایش سن احتمال ساییدگی قسمت لایه خارجی دیسک افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه میزان بروز این عارضه در سنین بالاتر نسبت به سنین جوانی بیشتر است.

فعالیت‌های بدنی سنگین

افرادی که به‌صورت پیوسته مشغول انجام کارهای سنگین هستند بیشتر به فتق دیسک کمر مبتلا می‌شوند.

همچنین انجام فعالیت‌های سنگین بدنی نظیر بلند‌کردن اشیا سنگین، انجام حرکات ورزشی نادرست، نشستن و خوابیدن‌های ناصحیح نیز از دیگر عواملی هستند که به‌صورت مستقیم بر سلامت ستون فقرات تاثیر می‌گذارند.

بنابراین آن دسته از افرادی که به دلیل مشغله کاری و یا عادت اقدام به انجام رفتارهای پرخطر می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به فتق دیسک قرار دارند.

وزن

افراد چاق و کسانی که اضافه‌وزن دارند نیز نسبت به دیگر موارد بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمر هستند. زیرا چاقی و اضافه‌وزن منجر به ایجاد فشار به دیسک‌های قسمت پایین کمر می‌شود.

علائم فتق دیسک کمر

در برخی از افراد فتق دیسک یا بیرون زدگی با عارضه خاصی به همراه نیست. به‌عبارت‌ دیگر برخلاف تصور فتق دیسک کمر همیشه با درد خود را نشان نمی‌دهد.

زیرا تا زمانی که فتق دیسک اعصاب نخاعی را تحت تاثیر قرار ندهد با علائم خاصی به همراه نخواهد بود؛ اما در صورتی که اعصاب نخاعی تحت فشار ناشی از پارگی دیسک قرار بگیرد با علائم مختلفی نظیر درد کمر و سیاتیک، بی‌حسی، گزگزی، اختلالات حرکتی، ضعف عضلانی و غیره به همراه خواهد بود. همچنین افراد مبتلا معمولاً در یک طرف بدن خود احساس درد مداوم یا غیر مداوم می‌کنند.

درد سیاتیک نیز یکی از دردهای شایع فتق دیسک کمر است. این درد معمولاً از قسمت پایین کمر شروع می‌شود و پاها و باسن را در بر می‌گیرد. همچنین در برخی از افراد در ناحیه پایین کمر یا لانه کمری درد بیشتری احساس می‌شود.

به نحوی که درد از لانه کمری شروع شده و به پاها، ران و باسن منتشر می‌شود. در برخی نیز درد کمر ناشی از این عارضه به اندام‌های تحتانی و قدمت فشار وارد می‌آورد و منجر به درد کمر و پاها می‌شود.

تشخیص فتق دیسک کمر

برای تشخیص فتق دیسک کمر یا بیرون زدگی دیسک روش‌های مختلفی وجود دارد. به عبارت دیگر پزشکان متخصص در این حوزه متناسب با شرایط بیمار با استفاده از روش‌های مختلفی می‌توانند این بیماری را تشخیص دهند. مهم‌ترین روش های کاربردی برای تشخیص فتق دیسک شامل موارد زیر است.

معاینه فیزیکی

یکی از ابتدایی‌ترین روش‌های تشخیص پارگی دیسک کمر معاینه فیزیکی است. البته معاینه فیزیکی حتماً باید توسط یک پزشک متخصص و کار بلد انجام شود. پزشک برای این منظور از بیمار یک سری تست‌های فیزیکی می‌گیرد. سپس بر اساس تجربه خود شرایط بیمار را ارزیابی می‌کند.

در واقع در معاینه فیزیکی پزشک قدرت و توانایی بیمار در کشش و خم شدن را بررسی می‌کند. پزشک برای این منظور معمولاً از تست‌های فیزیکی مختلفی نظیر موارد زیر کمک می‌گیرد.

• بررسی و ارزیابی‌های عصبی
• بررسی علائم حیاتی
• تست‌های دامنه حرکتی
• مورد ارزیابی قرار دادن شیوه حرکت و راه رفتن بیمار
• بلند کردن پا
• معاینه ستون فقرات کمری

تصویربرداری

دیگر روش تشخیص پاره‌گی دیسک کمر تصویربرداری و بررسی‌های عصبی است. برای تصویربرداری پزشک از روش‌های تشخیصی مختلفی نظیر MRI، سی تی اسکن و رادیوگرافی کمک می‌گیرد. با استفاده از آزمایش‌های تصویربرداری پزشک شرایط بهتری برای تجویز مطمئن‌تر دارد.

گاهی اوقات برخی از دردها ناشی از وجود سندروم دم عصبی، عفونت، شکستگی، تورم و موارد مشابه است. بنابراین پزشک برای رد سایر دلایل و اطمینان از تشخیص خود از بیمار می‌خواهد که برای تصویربرداری اقدام کند.

ام آر ای یکی از دقیق‌ترین روش‌های ارزیابی شرایط ستون فقرات محسوب می‌شود. همچنین با استفاده از این روش تصویربرداری به راحتی می‌توان محل دقیق فتق یا پارگی را تشخیص داد. همچنین پزشک برای انتخاب بهترین روش جراحی نیز از ام آر ای کمک می‌گیرد.

سی تی اسکن یکی دیگر از روش‌های تشخیصی محسوب می‌شود. در این شیوه با استفاده از اشعه‌ای ایکس یا سیتی میلگرام شرایط بیمار مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

آزمایش‌های عصبی

دیگر روش رایج و کاربردی برای تشخیص فتق کمر آزمایش‌های عصبی نظیرEMG و نوار عصب است. با استفاده از روش‌های مذکور پزشک می‌تواند از طریق بررسی عملکرد اعصاب، ریشه عصبی تحت فشار را مشخص کند. البته به همراه این روش پزشک از اسکن ام آر ای نیز کمک می‌گیرد. زیرا فقط در این صورت می‌تواند دیسک کمر پیشرفته را تشخیص دهد.

درمان فتق دیسک کمر

دردهای ناشی از بیرون زدگی و فتق دیسک کمر گاهی اوقات به شدت بیمار را درگیر خود می‌کند. به همین دلیل بسیاری از مبتلایان به این عارضه برای راه رفتن، نشستن و انجام فعالیت‌های روزمره خود دچار مشکل هستند. به همین دلیل تشخیص به موقع این عارضه و درمان آن می‌تواند برای جلوگیری از گسترش بیماری بسیار موثر باشد.

برای درمان دیسک کمر و پارگی مهره کمر روش‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.

درمان‌های غیر جراحی

درمان‌های غیر جراحی شامل موارد مختلفی هستند که پزشک بر اساس شرایط بیمار گزینه مناسب را برای او تجویز می‌کند.

رایج‌ترین درمان‌های غیرجراحی برای این عارضه شامل مصرف داروهای ضد درد، فیزیوتراپی، تزریق، انجام یک سری حرکات ورزشی و غیره هستند. به طور کلی پزشک برای هر بیمار بر اساس علائم، منبع و شدت درد برنامه درمانی مشخصی را تعیین می‌کند.

جراحی

جراحی یکی از مناسب‌ترین روش‌های درمانی است. در اکثر موارد آن دسته از بیمارانی که از طریق درمان‌های غیر جراحی نتیجه مطلوب را دریافت نکنند، باید جراحی شوند.

البته ناگفته نماند که متناسب با تجویز پزشک برای برخی از بیماران جراحی به موقع و زود هنگام دیسک و مهره کمر اقدام مفیدتری است. زیرا در صورت تاخیر در جراحی ممکن است شرایط او حادتر شود.

به عنوان مثال در بیمارانی که ریشه‌های عصبی درگیر بیماری شده و به نوعی بیماری آنها پیشرونده است، جراحی به موقع جهت جلوگیری از ضعف کمر، بازوها و پاها اهمیت زیادی دارد.

زیرا عمل جراحی به موقع نقش موثری در جلوگیری از پیشرفت عصبی دارد. همچنین برای بیمار شرایط درمانی مطلوب و بهینه‌تری را برای بهبود عصب آسیب دیده ایجاد می‌کند.

در صورت عدم اقدام به موقع برای جراحی ممکن است عصب در معرض آسیب دائمی قرار بگیرد. در نتیجه فرد دیگر نمی تواند برای همیشه سلامتی‌اش را به دست آورد.

جراحی دیسک در حال حاضر به روش‌های مختلفی نظیر دیسککتومی، همجوشی ستون فقرات، لامینکتومی کمر و جراحی دیسک مصنوعی قابل انجام است.

در جراحی دیسککتومی جراح دیسک آسیب دیده را خارج می‌کند و از این طریق فشار وارد بر عصب بیمار را از بین می‌برد. این نوع جراحی به دو روش میکرودیسکتومی و دیسککتومی باز قابل انجام است.

در روش لامینوتومی دیسک کمر نیز از مهره قطعه کوچکی به نام لامینا استخراج می‌شود. این روش نیز به منظور کاهش فشار وارد بر عصب صورت می‌گیرد.

در همجوشی ستون فقرات به منظور پایدار کردن ستون فقرات، دو مهره موجود در دو طرف دیسک به هم چسبانده می‌شود. در این روش درد ناشی از فتق دیسک از طریق کنترل حرکت استخوان‌ها با ادغام دو دیسک تحت کنترل قرار می‌گیرد.

روش‌های درمانی مکمل

علاوه بر روش‌های جراحی و غیر جراحی برخی از پزشکان برای درمان این عارضه از یک سری روش‌های درمانی مکمل نظیر ماساژ و طب سوزنی نیز بهره می‌برند.

طب سوزنی و ماساژ هم جزو روش‌های تخصصی محسوب می‌شوند. به همین دلیل این روش‌ها نیز حتماً باید زیر نظر کسانی که دارای تجربه و تخصص کافی هستند صورت بگیرد. ماساژ صحیح ستون فقرات مخصوصاً مهره‌های کمر بسیار مهم است. بنابراین اگر به درستی انجام نشود، بیمار در شرایط سخت‌تری قرار خواهد گرفت و دچار آسیب‌های بیشتری می‌شود.

پیشگیری از فتق دیسک کمر

برای پیشگیری از ابتلا به فتق دیسک کمر  راهکارهای مناسبی وجود دارد. به عبارت دیگر کسانی که می‌خواهند از شر این بیماری در امان باشند باید تا جای ممکن از وارد شدن فشار به مهره کمر و ستون فقرات خود جلوگیری کنند. به طور کلی مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از ابتلا به فتق دیسک کمر شامل موارد زیر هستند.

ورزش و فعالیت بدنی مناسب

ورزش و انجام فعالیت‌های بدنی مناسب یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌ها برای جلوگیری از ابتلا به این عارضه است. به عنوان مثال انجام حرکات کششی موجب قوی نگه داشتن ماهیچه‌ها و افزایش انعطاف پذیری آنها می‌شود.

هر چقدر ماهیچه‌های اطراف ستون فقرات قوی‌تر و منعطف‌تر باشند بهتر می‌توانند از این عضو حساس بدن حمایت کنند. در نتیجه کسانی که به صورت مرتب ورزش و حرکات کششی را انجام می‌دهند، نسبت به دیگر افراد کمتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

با صرف روزی فقط ۱۵ دقیقه زمان برای انجام تمرینات تقویت عضلات کمر می‌توان به راحتی احتمال ابتلا به این بیماری را تا حدود زیادی کاهش داد.

حفظ وزن مناسب

افزایش وزن سلامت کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ستون فقرات نیز همانند دیگر نقاط بدن از افزایش وزن سیب می‌بینند. زیرا هر چقدر وزن بالاتر باشد فشار وارد بر ستون فقرات نیز افزایش پیدا می‌کند.

در نتیجه با افزایش فشار احتمال پارگی دیسک کمر نیز بالا می‌رود. بنابراین کسانی که می‌خواهند ستون فقرات و کمری سالم داشته باشند باید با استفاده از یک رژیم غذایی متعادل و انجام ورزش منظم وزن خود را نرمال نگه دارند.

وضعیت صحیح بدن در هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام

نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام در یک وضعیت نامناسب به شدت ستون فقرات را تحت تاثیر قرار داده و به آنها آسیب وارد می‌کند. بنابراین کسانی که هنگام نشستن یا ایستادن قوس کرده و نمی‌توانند صاف بنشینند همواره در معرض ابتلا به فتق دیسک کمر هستند.

علاوه بر صاف نشستن و صاف ایستادن باید در هنگام ایستادن شانه‌های خود را با قسمت مرکزی و عقب بدن درگیر کرد. همچنین پاها باید کاملاً صاف روی زمین قرار بگیرند و در هنگام خم شدن زانوها در حالت ۹۰ درجه باشند.

برای بلند کردن اجسام سنگین نیز باید از وارد آمدن فشار به ناحیه کمر خود جلوگیری کرد. همچنین باید پشت خود را صاف نگه داشته و زانوها را خم کرد.

تغذیه سالم

داشتن تغذیه سالم و همچنین ترک عادات غلط نظیر سیگار کشیدن از دیگر راهکارهای موثر برای تقویت ستون فقرات است. در واقع تغذیه سالم امکان ابتلا به افزایش وزن را نیز کم می‌کند. بنابراین با تغذیه سالم می‌توان به طور کلی بدنی سالم داشته و زندگی بدون چالشی را تجربه کرد

عوارض فتق دیسک کمر

فتق دیسک کمر با عوارض مختلفی نظیر دردهای مزمن، بی‌اختیاری ادرار، سندروم دم اسب، فتق مکرر، فشرده سازی ریشه عصبی و غیره به همراه است. البته ناگفته نماند که عوارض این بیماری در افراد مختلف بر اساس شرایط و محل پارگی دیسک متفاوت است. از این رو همه افراد مبتلا به این بیماری شاهد عوارض یکسانی نیستند.

عوارض عدم درمان

همانطور که در مطالب قبلی نیز عنوان شد تشخیص درست و به موقع فتق دیسک کمر تاثیر بسزایی در درمان موثر آن دارد. به عنوان مثال اگر دیسک کمر به موقع تشخیص و درمان نشود بیمار در معرض عوارض شدیدتری نظیر تشدید درد، ضعف عضلانی و اختلالات عصبی و غیر قرار خواهد گرفت. بنابراین کسانی که به این بیماری مبتلا هستند باید خیلی سریع و به موقع برای درمان آن به یک پزشک متخصص خوب مراجعه کنند.

عوارض جراحی

در مطالب قبلی نیز به این نکته اشاره شد که یکی از بهترین و موثرترین راهکارهای درمان پارگی دیسک کمر جراحی است. منتهی باید گفت که جراحی حتماً باید توسط یک پزشک متخصص خوب انجام شود. زیرا این جراحی از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است و اگر به درستی صورت نگیرد بیمار در معرض عوارض مختلفی نظیر عفونت، خونریزی و آسیب به عصب قرار خواهد گرفت.

سوالات متداول

1. آیا فتق دیسک کمر قابل درمان است؟

بله خوشبختانه در حال حاضر این بیماری قابل درمان است. همچنین برای درمان آن روش‌های مختلفی نظیر روش‌های جراحی، روش‌های غیر جراحی و درمان‌های مکمل وجود دارد. بهترین درمان برای بیماران مختلف بر اساس شرایط آنها توسط پزشک تعیین می‌شود.

2. چه مدت طول می‌کشد تا فتق دیسک بهبود یابد؟

مدت زمان مورد نیاز برای بهبود و درمان این عارضه بر اساس نوع درمان و شرایط بیمار متفاوت است. اما به طور کلی حدود ۴ الی ۶ هفته طول می‌کشد تا بیمار بتواند از روش‌های بدون جراحی نتیجه مورد نیاز را دریافت کند. در روش‌های جراحی نیز پس از گذراندن دوره نقاهت ۴ الی ۶ هفته بیمار شاهد بهبود وضعیت خود خواهد بود.

3. آیا می‌توان از فتق دیسک کمر پیشگیری کرد؟

بله با اصلاح سبک زندگی، جلوگیری از افزایش وزن، انجام ورزش‌های مناسب، تغذیه مناسب، اصلاح وضعیت قرار گرفتن بدن و غیره می‌توان تا حدود زیادی از امکان ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد.

4. بهترین متخصص برای درمان فتق دیسک کمر کیست؟

بهترین متخصص برای این منظور کسی است که از تجربه و تخصص بالایی برخوردار باشد و با استفاده از تخصص خود و روش‌های نوین بهترین درمان را برای بیماران خود تجویز کند.