معرفی عضله پکتینیوس

عضله پکتینیوس یک عضله پهن و چهارضلعی در ناحیه فوقانی-داخلی ران است که نقش مهمی در حفظ تعادل و راستای اندام تحتانی دارد. این عضله از استخوان پوبیس تا پایین‌تر از تروکانتر کوچک ران امتداد یافته و در کمپارتمان قدامی-داخلی ران قرار می‌گیرد. عملکرد اصلی آن، خم کردن و نزدیک کردن ران در مفصل هیپ است و در چرخش ران و حفظ پایداری لگن نیز نقش دارد. در ادامه این مقاله از بنیاد سلامت دکتر حوصله قصد داریم به‌طور کامل آن را مورد بررسی قرار دهیم.

عضله پکتینیوس چیست؟

پکتینیوس یک عضله پهن و چهارضلعی است که در بخش فوقانی-داخلی ران قرار دارد. این عضله متعلق به گروه عضله‌های نزدیک کننده ران (Adductor muscles) است که در حفظ تعادل و راستای اندام تحتانی نقش مهمی ایفا می‌کنند. پکتینیوس در کنار عضله‌های گراسیلیس، اداکتور لونگوس، اداکتور برویس، اداکتور مگنوس و ابتوراتور اکسترنوس، مجموعه عملکردی نزدیک کننده‌های ران را تشکیل می‌دهند.

پکتینیوس یک عضله کوتاه و چهارضلعی است که از استخوان پوبیس تا ناحیه‌ای درست پایین‌تر از تروکانتر کوچک استخوان ران امتداد می‌یابد. منشا این عضله، خط پکتینئال استخوان پوبیس (Pectineal line of pubis) روی شاخه فوقانی پوبیس است. سپس عضله به سمت خلفی-خارجی ران سر می‌خورد و گاهی به دو لایه قدامی (سطحی) و خلفی (عمقی) تقسیم می‌شود. محل اتصال پکتینیوس، سطح خلفی استخوان ران در امتداد خط پکتینئال و بخش پروگزیمال خط خشن (Linea aspera) است.

محل قرارگیری عضله پکتینیوس

عضله پکتینیوس در کمپارتمان داخلی ران، در سطح قدامی-داخلی ران فوقانی واقع شده است. این عضله در همان سطح عضله اداکتور لونگوس و در داخل آن قرار دارد. در سمت خارج، پکتینیوس با عضله ایلیاکوس و عروق محیطی فمورال داخلی (Medial circumflex femoral vessels) مجاورت دارد.

سطح قدامی پکتینیوس، به همراه اداکتور لونگوس، بخش داخلی کف مثلث فمورال (Femoral triangle) را تشکیل می‌دهد، در حالی که عضله‌های ایلیاکوس و سواس ماژور، قسمت خارجی کف این مثلث را می‌سازند. سطح قدامی پکتینیوس توسط لایه عمقی فاشیای لاتا پوشیده شده که آن را از شریان فمورال، ورید فمورال و ورید صافنوس بزرگ که از مثلث فمورال عبور می‌کنند، جدا می‌سازد.

در خلف پکتینیوس، عضله‌های اداکتور مگنوس، اداکتور برویس، ابتوراتور اکسترنوس و شاخه قدامی عصب ابتوراتور قرار دارند. فاشیای لاتا، کمپارتمان‌های قدامی و خلفی ران را در محیط از هم جدا می‌کند. این دو کمپارتمان، در داخل توسط سپتوم‌های اینترماسکولار داخلی و خارجی که به استخوان ران متصل می‌شوند، از یکدیگر تفکیک می‌گردند.

بررسی سر ثابت و سر متحرک پکتینیوس

سر ثابت این عضله از خط پکتینئال (Pectineal line) واقع بر روی شاخه فوقانی استخوان پوبیس (Superior pubic ramus) منشأ می‌گیرد. این خط، یک برجستگی استخوانی کوچک اما قابل لمس در قسمت قدامی لگن است.

سر متحرک پکتینیوس در امتداد یک خط زبر (Rough line) بر روی سطح خلفی استخوان ران (Femur)، درست پایین‌تر از تروکانتر کوچک (Lesser trochanter) اتصال می‌یابد. این خط، موسوم به خط پکتینئال ران (Pectineal line of femur)، در ادامه با خط خشن (Linea aspera) ادغام شده و لبه داخلی آن را تشکیل می‌دهد.

با انقباض عضله پکتینیوس، سر متحرک آن به سمت سر ثابت کشیده شده و در نتیجه حرکات نزدیک کردن (Adduction) و خم کردن (Flexion) ران در مفصل هیپ صورت می‌پذیرد. جهت‌گیری الیاف عضله‌ای پکتینیوس به گونه‌ای است که انقباض آن، ابتدا باعث خم شدن مفصل هیپ تا زاویه 45 درجه شده و سپس ران را به سمت داخل می‌کشد.

سیستم عصب­رسانی پکتینیوس

عضله پکتینیوس دارای یک الگوی عصب‌رسانی منحصر به فرد است که منعکس کننده موقعیت آناتومیک خاص آن در دو کمپارتمان ران می‌باشد. این عضله عمدتا توسط عصب فمورال (Femoral nerve) که از ریشه‌های عصبی L2 و L3 نشأت می‌گیرد، عصب‌دهی می‌شود.

با این حال، در برخی افراد، پکتینیوس ممکن است عصب‌رسانی دوگانه داشته باشد. در این موارد، بخش قدامی (سطحی‌تر) عضله، توسط عصب فمورال عصب‌دهی شده و بخش خلفی (عمقی‌تر) آن، شاخه‌ای از عصب ابتوراتور (Obturator nerve) دریافت می‌کند. عصب ابتوراتور از ریشه‌های عصبی L3 و L4 منشأ گرفته و عمدتاً عضله‌های کمپارتمان داخلی ران را عصب‌رسانی می‌کند.

این عصب‌رسانی مضاعف، بیانگر جایگاه دوگانه پکتینیوس در هر دو کمپارتمان قدامی و داخلی ران است. به عبارت دیگر، بخش قدامی این عضله، ویژگی مشترک عضله‌های کمپارتمان قدامی ران یعنی عصب‌رسانی توسط عصب فمورال را نشان می‌دهد، در حالی که بخش خلفی آن، همانند سایر عضله‌های کمپارتمان داخلی، تحت کنترل عصب ابتوراتور قرار دارد.

بنابراین، پکتینیوس یکی از معدود عضله‌هایی است که به طور همزمان در دو کمپارتمان عملکردی ران طبقه‌بندی می‌شود. این ویژگی، پیچیدگی و اهمیت پکتینیوس را در حرکات مختلف ران نشان می‌دهد.

سیستم خون­رسانی پکتینیوس

عضله پکتینیوس از چند منبع شریانی مختلف خون‌رسانی می‌شود که نشان دهنده اهمیت حیاتی این عضله در عملکرد اندام تحتانی است. بخش سطحی پکتینیوس توسط شریان محیطی داخلی ران (Medial circumflex femoral artery) که شاخه‌ای از شریان فمورال (Femoral artery) است، خون‌رسانی می‌گردد.

از سوی دیگر، بخش عمقی عضله توسط شاخه قدامی شریان ابتوراتور (Anterior branch of obturator artery) که خود انشعابی از شریان ایلیاک داخلی (Internal iliac artery) می‌باشد، تغذیه می‌شود. علاوه بر این دو منبع اصلی، خود شریان فمورال و ابتوراتور نیز در خون‌رسانی به پکتینیوس مشارکت دارند.

این الگوی خون‌رسانی چندگانه، نقش مهم پکتینیوس در حرکات پیچیده ران مانند نزدیک کردن، خم کردن و چرخش داخلی و خارجی را پشتیبانی می‌کند. خون‌رسانی کافی، برای عملکرد بهینه عضله در فعالیت‌های روزمره و ورزشی ضروری است.

عملکرد عضله پکتینیوس از نظر آناتومی

عضله پکتینیوس با توجه به مسیر الیاف عضله‌ای خود، در خم کردن (Flexion) و نزدیک کردن (Adduction) ران در مفصل هیپ نقش اساسی ایفا می‌کند. هنگامی که اندام تحتانی در وضعیت آناتومیکی قرار دارد، انقباض پکتینیوس ابتدا باعث خم شدن مفصل هیپ تا زاویه 45 درجه می‌شود.

در این نقطه، زاویه الیاف عضله به گونه‌ای است که با ادامه انقباض، ران به سمت خط میانی بدن کشیده شده و حرکت نزدیک کردن انجام می‌شود. یک نمونه از حرکت ترکیبی که شامل هر دو عملکرد پکتینیوس است، عبور یک پا از روی پای دیگر در حالت نشسته یا ایستاده می‌باشد.

علاوه بر این، پکتینیوس به همراه عضله‌های سواس ماژور (Psoas major)، ایلیاکوس (Iliacus)، راست رانی (Rectus femoris) و سارتوریوس (Sartorius) در حرکت قدم برداشتن و راه رفتن، با خم کردن مفصل ران، نقش مهمی ایفا می‌کند.

برخی منابع همچنین به نقش پکتینیوس در چرخش خارجی (External rotation) و چرخش داخلی (Internal rotation) ران اشاره کرده‌اند، هر چند این موضوع هنوز مورد بحث است. با این حال، با توجه به اتصال خارجی‌تر پکتینیوس نسبت به محور مکانیکی چرخش ران، این احتمال وجود دارد که این عضله در چرخش ران نیز نقش داشته باشد.

عملکرد عضله پکتینیوس از نظر بیومکانیک

عملکرد بیومکانیکی عضله پکتینیوس به دلیل موقعیت و زاویه قرارگیری الیاف آن نسبت به محورهای حرکتی مفصل ران، پیچیده‌تر از آن چیزی است که در ابتدا به نظر می‌رسد. این عضله به عنوان یک عضله چندکاره، در حرکات مختلف مفصل ران مشارکت دارد و نقش مهمی در حفظ تعادل و پایداری لگن ایفا می‌کند.

خم کردن (فلکشن) و نزدیک کردن (اداکشن) ران: پکتینیوس، با توجه به خط سیر الیافش،  در  دو  حرکت  اصلی  مفصل  ران  یعنی  خم  کردن  و  نزدیک  کردن  ران  نقش  دارد.  در  شروع  حرکت  خم  کردن  ران،  پکتینیوس  به  عنوان  یک  نیروی  اصلی  عمل  کرده  و  با  انقباض  خود،  ران  را  به  سمت  جلو  می‌کشد.  با  افزایش  زاویه  خم  کردن  ران،  نقش  پکتینیوس  در  خم  کردن  کاهش  یافته  و  به  تدریج  به  نقش  آن  در  نزدیک  کردن  ران  افزوده  می‌شود.

چرخش (روتیشن) ران: نقش  پکتینیوس  در  چرخش  ران  هنوز  مورد  بحث  است.  با  این  حال،  برخی  مطالعات  نشان  می‌دهند  که  این  عضله  می‌تواند  در  چرخش  داخلی  و  خارجی  ران  نیز  مشارکت  داشته  باشد.  این  عملکرد  به  زاویه  مفصل  ران  و  میزان  فعالیت  سایر  عضله‌های  اطراف  بستگی  دارد.

پایداری لگن: پکتینیوس  به  عنوان  یک  عضله  کوچک  و  عمقی  در  ناحیه  لگن،  نقش  مهمی  در  حفظ  پایداری  مفصل  ران  و  لگن  ایفا  می‌کند.  این  عضله  با  کنترل  حرکات  ران  و  لگن،  به  جلوگیری  از  بی‌ثباتی  و  آسیب‌های  احتمالی  کمک  می‌کند.

درک  عملکرد  بیومکانیکی  پکتینیوس  برای  تحلیل  حرکات  مفصل  ران،  طراحی  برنامه‌های  تمرینی  و  توانبخشی  و  همچنین  برای  پیشگیری  از  آسیب‌های  ورزشی  ضروری  است.

آسیب­های عضله پکتینیوس

عضله پکتینیوس به دلیل موقعیت آناتومیکی و عملکرد چندگانه‌اش، مستعد آسیب‌های مختلفی است. شایع‌ترین آسیب این عضله، کشیدگی یا پارگی جزئی است که معمولاً در اثر حرکات ناگهانی یا کشش بیش از حد رخ می‌دهد. این آسیب‌ها اغلب در ورزش‌های پرتحرک مانند فوتبال، بسکتبال و دو و میدانی دیده می‌شود.

در موارد شدیدتر، ممکن است پارگی کامل عضله اتفاق بیفتد که نیاز به مداخله جدی‌تر دارد. التهاب تاندون پکتینیوس (تندینیت) نیز از دیگر مشکلات این ناحیه است که معمولاً در اثر استفاده مکرر و بیش از حد از عضله ایجاد می‌شود.

سندرم گیر افتادگی پکتینیوس، وضعیتی است که در آن عضله بین استخوان لگن و ران فشرده می‌شود و می‌تواند منجر به ناراحتی مزمن شود. همچنین، آسیب‌های ناحیه کشاله ران (گروین) اغلب با درگیری پکتینیوس همراه است.

علاوه بر موارد ذکر شده، آسیب‌های پکتینیوس می‌تواند شامل سندرم‌های فشاری نیز باشد. در این حالت، عصب‌رسانی به عضله مختل شده و منجر به ضعف و اختلال عملکرد می‌گردد. این وضعیت اغلب در ورزشکاران حرفه‌ای که فشار زیادی به ناحیه لگن و ران وارد می‌کنند، دیده می‌شود.

استئوپاتی محل اتصال پکتینیوس به استخوان لگن نیز از دیگر آسیب‌های مرتبط است که در اثر فشار مکرر و التهاب مزمن رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به تشکیل استخوان اضافی در محل اتصال عضله شود.

در برخی موارد، آسیب‌های پکتینیوس با اختلالات بیومکانیکی مفصل ران و لگن همراه است. عدم تعادل قدرت بین پکتینیوس و سایر عضله‌های اطراف ران می‌تواند منجر به الگوهای حرکتی نامناسب و افزایش خطر آسیب شود. مدیریت صحیح این آسیب‌ها شامل استراحت، اصلاح الگوهای حرکتی، تقویت هدفمند عضله و در موارد شدید، مداخلات پزشکی خاص است.

دلایل بروز آسیب­های پکتینیوس

آسیب‌های عضله پکتینیوس اغلب در نتیجه فعالیت‌های ورزشی یا حرکات ناگهانی که باعث کشش بیش از حد یا پارگی عضله می‌شوند، رخ می‌دهند. برخی از رایج‌ترین دلایل آسیب پکتینیوس عبارتند از:

1_ تغییر ناگهانی جهت حرکت: حرکات سریع و ناگهانی تغییر جهت در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال و تنیس می‌تواند باعث کشیدگی یا پارگی عضله پکتینیوس شود.

2_ شوت زدن یا ضربه زدن: حرکات انفجاری مانند شوت زدن در فوتبال یا ضربه زدن در ورزش‌های رزمی می‌تواند فشار زیادی را به عضله پکتینیوس وارد کند.

3_ فرود آمدن بعد از پرش: فرود ناگهانی و نامتعادل بعد از پرش در ورزش‌هایی مانند والیبال، بسکتبال و ژیمناستیک می‌تواند منجر به آسیب پکتینیوس شود.

4_ استفاده بیش از حد و خستگی عضله: تمرینات شدید و طولانی مدت بدون استراحت کافی می‌تواند باعث خستگی و آسیب‌پذیری عضله پکتینیوس شود.

5_ انعطاف‌پذیری ضعیف: عدم انعطاف‌پذیری کافی در عضله‌های نزدیک کننده ران می‌تواند خطر آسیب پکتینیوس را افزایش دهد.

6_ عدم گرم کردن مناسب: شروع فعالیت‌های شدید بدون گرم کردن و آماده سازی مناسب عضله‌ها می‌تواند منجر به کشیدگی یا پارگی پکتینیوس شود.

7_ ضعف عضلانی: ضعف در عضله‌های نزدیک کننده ران و عدم تعادل قدرت با سایر عضله‌های اطراف می‌تواند خطر آسیب پکتینیوس را افزایش دهد.

8_ سابقه آسیب قبلی: افرادی که سابقه آسیب در ناحیه کشاله ران یا پکتینیوس دارند، در معرض خطر بیشتری برای آسیب مجدد هستند.

9_ عوامل آناتومیکی: برخی ویژگی‌های آناتومیکی مانند طول بیشتر پکتینیوس، زاویه اتصال نامناسب یا ناهنجاری‌های استخوانی می‌تواند خطر آسیب را افزایش دهد.

بهترین حرکات برای تقویت عضله پکتینیوس

تقویت عضله پکتینیوس برای بهبود عملکرد در راه رفتن، دویدن و حرکات انفجاری اهمیت زیادی دارد. برخی از بهترین تمرینات برای تقویت پکتینیوس عبارتند از:

خم کردن ران در حالت ایستاده (Standing Hip Flexion): با استفاده از دستگاه کابل و بستن یک بند مخصوص به ران، در حالی که پشت به دستگاه ایستاده‌اید، ران را به سمت جلو و بالا خم کنید تا زانو به زاویه 90 درجه برسد. این حرکت را برای 15 تکرار انجام دهید و سپس پای دیگر را تمرین کنید.

لانژ های جانبی (Lateral Lunges): در حالی که پاها نزدیک به هم هستند، یک پا را به سمت کنار ببرید و بدن را به سمت پایین بکشید تا ران موازی با زمین شود. سپس با فشار دادن پا، به حالت اولیه برگردید. این حرکت را برای 10 تا 15 تکرار انجام دهید و سپس پای دیگر را تمرین کنید.

بلند کردن زانو با وزنه (Weighted Knee Raises): با بستن وزنه مچ پا و آویزان شدن از میله بارفیکس، زانوها را به سمت سینه بیاورید و سپس به آرامی پایین بیاورید. این حرکت را برای 3 تا 4 ست با 10 تا 15 تکرار انجام دهید.

ددلیفت تک پا (Single-leg Deadlifts): در حالی که یک دمبل در دست مخالف دارید، روی یک پا بایستید و بالاتنه را به سمت جلو خم کنید در حالی که پای دیگر را به سمت عقب بالا می‌برید. سپس به حالت اولیه برگردید. برای هر پا 3 ست با 12 تا 15 تکرار انجام دهید.

پرس پا با پاها به داخل (Inward Leg Press): با استفاده از دستگاه پرس پا، پاها را طوری قرار دهید که کمی به سمت داخل متمایل باشند. سپس با فشار دادن پاها، وزنه را به سمت بالا هل دهید. برای 3 تا 4 ست با 12 تا 15 تکرار این حرکت را انجام دهید.

رفرنس:

Pectineus: Origin, insertion, innervation, action | Kenhub

Pectineus Pain: Symptoms, Causes, Treatment (verywellhealth.com)

Pectineus: What Is It, Location, Function, and More | Osmosis

Pectineus Muscle Origin, Anatomy & Function | Body Maps (healthline.com)

Pectineus – Actions – Attachmentts – TeachMeAnatomy

How to Strengthen Your Pectineus Muscles – SportsRec

جدول: