سندرم متقاطع فوقانی (Upper Crossed Syndrome) یا UCS، یک اختلال وضعیتی شایع است که با الگوی مشخصی از ضعف و سفتی عضلات در ناحیه گردن و شانه مشخص می‌شود. در این سندرم، عضلات گردن و سینه کوتاه و سفت شده و عضلات ناحیه پشت گردن، عضلات بین دو کتف و عضلات شکمی ضعیف می‌شوند. این عدم تعادل عضلانی منجر به تغییر شکل بدن و ایجاد ناهنجاری‌هایی مانند گردن روبه‌جلو، شانه‌های گرد و قوز پشتی (کیفوز) می‌شود. اپر کراس در کودکان کم‌توان ذهنی به دلیل مشکلات حرکتی و محدودیت‌های فعالیت، می‌تواند شایع‌تر و حادتر باشد.
اهمیت تشخیص و درمان زودهنگام UCS در دوره رشد بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل، در این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی شیوع UCS در گروه خاص کودکان کم‌توان ذهنی خواهیم پرداخت.
مقدمه‌ای بر سندرم متقاطع فوقانی و اهمیت آن در کودکان با نیازهای ویژه
سندرم متقاطع فوقانی (UCS) یک اختلال است که در ناحیه گردن و شانه با عدم تعادل عضلانی شناخته می‌شود. این عدم تعادل باعث سفتی عضلات سینه‌ای، بالابرنده کتف و ذوزنقه‌ای فوقانی و ضعف عضلات عمقی گردن، ذوزنقه‌ای تحتانی، دندانه‌ای قدامی و رومبوئید می‌شود. این الگو منجر به گردن روبه‌جلو، شانه‌های گرد و کیفوز می‌گردد. کودکان کم‌توان ذهنی به دلیل تأخیر در رشد حرکتی، ضعف عضلات مرکزی و محدودیت در فعالیت‌های بدنی، بیشتر در معرض UCS قرار دارند.
دلایل تمرکز بر گروه خاص کودکان کم‌توان ذهنی شامل موارد زیر است:
- کودکان کم‌توان ذهنی اغلب تأخیر در رشد حرکتی دارند که می‌تواند منجر به توسعه الگوهای حرکتی غیرطبیعی و UCS شود.
- ضعف عضلات مرکزی در این کودکان شایع است که می‌تواند ثبات تنه را کاهش داده و آنها را مستعد UCS کند.
- محدودیت در فعالیت‌های بدنی و بی‌تحرکی در این کودکان بیشتر است که منجر به ضعف عضلات و سفتی مفاصل می‌شود.
شیوع اختلالات وضعیتی در کودکان کم‌توان ذهنی
شیوع اختلالات پوسچرال در کودکان کم‌توان، به‌ویژه UCS، در مقایسه با کودکان با رشد طبیعی بالاتر است. این تفاوت در شیوع می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد.
وضعیت بدنی و حرکتی در کودکان با ناتوانی ذهنی
کودکان با ناتوانی ذهنی اغلب تأخیر در رشد حرکتی را تجربه می‌کنند. این تأخیر می‌تواند در مهارت‌های حرکتی درشت (مانند راه‌رفتن و دویدن) و مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند نوشتن و استفاده از قیچی) مشاهده شود. ضعف عضلات مرکزی نیز در این کودکان شایع بوده که می‌تواند بر توانایی آنها در حفظ کنترل ضعیف تنه و تعادل تأثیر بگذارد. الگوهای تکراری نشستن و ایستادن در محیط‌های آموزشی و خانگی، مانند نشستن طولانی‌مدت با سرپایین و تکیه‌دادن به میز، می‌توانند به افزایش UCS کمک کنند.
پژوهش‌های مرتبط با شیوع ناهنجاری‌ها
مطالعات متعددی در زمینه شیوع پوسچر گردن، شانه، اسکولیوز یا کیفوز در کودکان با نیازهای ویژه انجام شده است. این مطالعات نشان می‌دهد که نرخ شیوع ناهنجاری‌های زنجیره‌ای در کودکان با IQ زیر 70 به طور قابل‌توجهی بالاتر از کودکان با IQ نرمال است. به‌عنوان‌مثال، یک مطالعه نشان داد که بیش از 50 درصد کودکان با سندرم داون دارای درجاتی از کیفوز هستند. مطالعات مشابه نشان داده‌اند که شیوع ناهنجاری وضعیتی کودکان خاص، از جمله گردن روبه‌جلو و شانه‌های گرد، در کودکان با فلج مغزی نیز بالا است.
ارتباط بین سندرم اپر کراس و فاکتورهای ذهنی–حرکتی
ارتباط بین upper crossed syndrome in intellectually disabled children و عوامل ذهنی – حرکتی پیچیده است و شامل جنبه‌های مختلفی می‌شود:
کاهش مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت
UCS می‌تواند بر مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت تأثیر منفی بگذارد. گردن روبه‌جلو و شانه‌های گرد می‌توانند الگوی نگه‌داشتن سر، وضعیت شانه و کنترل گردن را تغییر دهند که بر توانایی کودک در انجام فعالیت‌هایی مانند نوشتن، نقاشی و استفاده از دست‌ها تأثیر خواهد گذاشت. همچنین، عدم تعادل عضلانی می‌تواند منجر به کاهش قدرت و استقامت عضلانی شود. این امر نیز بر توانایی کودک در انجام فعالیت‌های حرکتی درشت مانند دویدن و پریدن تأثیر بسزایی دارد.
سطح فعالیت بدنی پایین
کودکان کم‌توان ذهنی اغلب سطح فعالیت بدنی پایین‌تری نسبت به کودکان با رشد طبیعی دارند. این امر می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله مشکلات حرکتی، انگیزه پایین و کمبود حرکات ورزشی باشد. سطح فعالیت بدنی پایین نیز منجر به ضعف عضلات عمقی گردن، تیغه کتف و تنه شده که در تشدید UCS مؤثر خواهد بود.
الگوهای حرکتی تکراری و بی‌تحرکی
کودکان کم‌توان ذهنی ممکن است الگوهای حرکتی تکراری و بی‌تحرکی بیشتری نسبت به کودکان با رشد طبیعی داشته باشند. نشستن با سرپایین، نگاه به زمین و وابستگی به کمک در انجام فعالیت‌ها می‌تواند منجر به ضعف عضلات و سفتی مفاصل شده و UCS را تشدید کند.
چطور می‌توان سندرم متقاطع فوقانی را در کودکان کم‌توان تشخیص داد؟
تشخیص سندرم متقاطع فوقانی در کودکان کم‌توان نیازمند یک بررسی دقیق و متناسب با شرایط خاص این گروه است. ازآنجاکه این کودکان ممکن است در برقراری ارتباط و همکاری در ارزیابی‌ها با محدودیت‌هایی مواجه باشند، استفاده از روش‌های غیرتهاجمی و ساده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.
روش‌های ارزیابی غیرتهاجمی
روش‌های ارزیابی غیرتهاجمی ابزارهای مناسبی برای تشخیص اولیه سندرم متقاطع فوقانی در کودکان کم‌توان خواهند بود. این روش‌ها عموماً ساده، ایمن و متناسب با درک حرکتی – شناختی کودک هستند.
- تست دیواری: در این تست، از کودک خواسته می‌شود به دیوار تکیه دهد و فاصله پشت سر تا دیوار اندازه‌گیری می‌شود. افزایش این فاصله نشان‌دهنده گردن روبه‌جلو است.
- ارزیابی خط شاقول: با استفاده از یک خط شاقول، وضعیت قرارگیری گوش، شانه و مفصل ران بررسی می‌شود. انحراف از خط عمودی نشان‌دهنده اختلالات وضعیتی است.
- مشاهده وضعیت تیغه‌های کتف: بررسی موقعیت تیغه‌های کتف از نظر ارتفاع، فاصله از ستون فقرات و چرخش. تیغه‌های کتف بال‌دار (Scapular Winging) و یا دور از خط میانی از نشانه‌های ضعف عضلات پشتی است.
چالش‌های ارزیابی در این گروه
ارزیابی سندرم متقاطع فوقانی در کودکان کم‌توان با چالش‌هایی همراه است. این چالش‌ها ناشی از محدودیت‌های شناختی، حرکتی و ارتباطی این کودکان است.
- نیاز به همکاری بیشتر: انجام دقیق ارزیابی‌ها نیازمند همکاری فعال کودک است. کودکان کم‌توان ممکن است در درک دستورالعمل‌ها و اجرای صحیح حرکات دچار مشکل باشند.
- زمان‌بندی مناسب: ارزیابی کودکان کم‌توان ممکن است زمان بیشتری نسبت به کودکان عادی نیاز داشته باشد. خستگی و بی‌حوصلگی کودک می‌تواند بر نتایج ارزیابی تأثیر بگذارد.
- استفاده از زبان ساده: استفاده از زبان ساده و قابل‌فهم برای کودک، همراه با تصاویر و نمایش عملی حرکات، می‌تواند به درک بهتر کودک از ارزیابی کمک کند.
راهکارهای پیشگیری و مداخله در سندرم اپر کراس کودکان خاص
پیشگیری و مداخله زودهنگام در سندرم متقاطع فوقانی کودکان کم‌توان ذهنی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف اصلی این مداخلات، بهبود وضعیت بدنی، تقویت عضلات ضعیف و کشش عضلات سفت خواهد بود. آموزش به والدین و مراقبان در مورد چرا کودکان کم‌توان گردن روبه‌جلو دارند؟ و چگونگی تشویق وضعیت بدنی مناسب در خانه و مدرسه اهمیت زیادی خواهد داشت.
تمرینات اصلاحی با مشارکت والدین و مربی
تمرینات اصلاحی یکی از مهم‌ترین راهکارهای مداخله در سندرم متقاطع فوقانی به شمار می‌رود. این تمرینات باید به‌صورت منظم و با نظارت والدین و مربیان انجام شوند.
- حرکات کششی پکتورالیس: کشش عضلات سینه‌ای برای رفع سفتی و محدودیت حرکتی در ناحیه سینه.
- تقویتی Rhomboids: تقویت عضلات رومبوئید برای بهبود وضعیت تیغه‌های کتف و تقویت عضلات پشتی.
- Wall Slides با حمایت: انجام حرکات اسلاید دیواری با حمایت برای تقویت عضلات شانه و بازو و بهبود وضعیت بدن.
- تمرینات بازی‌محور برای فعال‌سازی عضلات پشت و گردن: استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌های سرگرم‌کننده برای ترغیب کودک به فعال‌کردن عضلات پشت و گردن.
اصلاح الگوی نشستن در مدرسه و خانه
اصلاح الگوی نشستن در مدرسه و خانه نقش مهمی در پیشگیری و بهبود سندرم متقاطع فوقانی دارد.
- استفاده از میز و صندلی استاندارد: استفاده از میز و صندلی با ارتفاع مناسب که به کودک اجازه می‌دهد به‌راحتی بنشیند و از خم‌شدن بیش از حد گردن و شانه‌ها جلوگیری کند.
- تشویق به حرکات تنوعی و وقفه‌های وضعیتی: تشویق کودک به انجام حرکات متنوع و استراحت‌های کوتاه در طول روز برای جلوگیری از خستگی عضلات و حفظ وضعیت بدنی مناسب.
نیاز به آموزش والدین و توانبخشان در کنترل ناهنجاری‌های وضعیتی
آموزش والدین و توانبخشان در زمینه سندرم متقاطع فوقانی و راهکارهای پیشگیری آن، نقش حیاتی در بهبود وضعیت کودکان کم‌توان ذهنی دارد.
- طراحی بروشورهای ساده آموزشی: تهیه بروشورهای آموزشی ساده و مصور که به والدین و توانبخشان کمک کند تا علائم سندرم متقاطع فوقانی را شناسایی و تمرینات اصلاحی را به‌درستی انجام دهند.
- برگزاری جلسات تمرین گروهی یا فردی: برگزاری جلسات آموزشی برای والدین و توانبخشان که در آن تمرینات اصلاحی به‌صورت عملی آموزش داده می‌شود و به سؤالات آنها پاسخ داده خواهد شد.
- نظارت منظم بر وضعیت رشد اسکلتی–عضلانی کودک: انجام معاینات دوره‌ای توسط پزشک یا فیزیوتراپیست برای بررسی وضعیت رشد اسکلتی – عضلانی کودک و شناسایی زودهنگام هرگونه ناهنجاری.
جمع‌بندی
تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب در سندرم متقاطع فوقانی کودکان کم‌توان ذهنی، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی آنها دارد. با آموزش والدین و توانبخشان، اصلاح الگوی نشستن و انجام تمرینات اصلاحی منظم، می‌توان از بروز عوارض جدی‌تر در آینده جلوگیری کرد و به کودکان کمک کرد تا وضعیتی بدنی سالم‌تر و زندگی فعال‌تری داشته باشند.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
سؤالات متداول
آیا کودکان کم‌توان ذهنی بیشتر دچار عارضه گردن روبه‌جلو می‌شوند؟
بله به دلیل ضعف عضلات و مشکلات حرکتی، کودکان کم‌توان ذهنی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عارضه گردن روبه‌جلو قرار دارند.
چگونه بفهمم فرزندم اپر کراس دارد؟
با مشاهده وضعیت بدنی کودک، مانند گردن روبه‌جلو، شانه‌های گرد و قوز پشتی و همچنین با انجام تست‌های ساده مانند تست دیواری، می‌توان به وجود سندرم متقاطع فوقانی شک کرد. برای تشخیص قطعی، مراجعه به پزشک یا فیزیوتراپیست توصیه می‌شود.
آیا تمرینات اصلاحی برای کودکان خاص ایمن هستند؟
بله تمرینات اصلاحی اگر به‌درستی و با نظارت انجام شوند، برای کودکان خاص ایمن و مفید هستند.
آیا با اصلاح پوسچر کودک می‌تواند بهتر تمرکز کند؟
بله وضعیت بدنی نامناسب می‌تواند بر تمرکز و یادگیری کودک تأثیر منفی بگذارد. اصلاح پوسچر می‌تواند به بهبود تمرکز و افزایش کارایی کودک در مدرسه و خانه کمک کند.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
