حرکت دست و ساعد، امری حیاتی برای انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره است. مفصل آرنج، با اتصال استخوان‌های بازو (هومروس)، زند زیرین (اولنا) و زند زبرین (رادیوس)، نقش کلیدی در این حرکات ایفا می‌کند. در این میان، سر استخوان رادیوس که بخشی از مفصل آرنج است، در حرکات چرخشی ساعد (سوپیناسیون و پروناسیون) مشارکت دارد. پایداری این استخوان کوچک، برای انجام حرکات طبیعی دست ضروری است.
اختلال در این پایداری، تحت عنوان نیمه‌دررفتگی سر استخوان رادیوس، می‌تواند منجر به محدودیت حرکتی و ناراحتی قابل‌توجه در کودکان شود. این عارضه گاهی اوقات با نام “آرنج پرستار بچه” نیز شناخته می‌شود، نیازمند تشخیص سریع و اقدام مناسب است تا از بروز مشکلات طولانی‌مدت جلوگیری شود. در این مقاله از سایت دکتر حوصله به بررسی عارضه نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس، علل، علائم و راهکارهای درمانی آن خواهیم پرداخت.
نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس چیست؟
نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس، وضعیتی است که در آن سر استخوان رادیوس از جایگاه طبیعی خود در مفصل آرنج، به طور جزئی جابه‌جا می‌شود. برخلاف دررفتگی کامل که در آن استخوان به طور کامل از مفصل خارج می‌شود، در نیمه دررفتگی، اتصال استخوان به طور کامل قطع نمی‌شود، اما ثبات آن دچار اختلال می‌گردد.
این آسیب بیشتر در کودکان، به‌خصوص در سنین بین 6 ماه تا 5 سال، شایع است. علت این امر، ساختار آناتومیکی مفصل آرنج در این سنین است. رباط حلقوی (Annular Ligament) که سر استخوان رادیوس را در جای خود نگه می‌دارد، در کودکان شل‌تر و ضعیف‌تر از بزرگسالان است. این امر سبب می‌شود که سر استخوان رادیوس در برابر کشش ناگهانی آسیب‌پذیرتر باشد و به‌راحتی از جای خود بلغزد.
توجه داشته باشید که نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس را از دررفتگی کامل و شکستگی‌های استخوانی متمایز است. در دررفتگی کامل، استخوان به طور کامل از مفصل خارج می‌شود و معمولاً با درد شدید و تغییر شکل ظاهری مفصل همراه خواهد بود. شکستگی‌های استخوانی نیز با علائم مشابهی همراه هستند، اما معمولاً نیاز به تصویربرداری رادیولوژیکی (اشعه ایکس) برای تشخیص قطعی دارند. نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس، اگرچه دردناک بوده، اما معمولاً با تغییر شکل ظاهری مفصل همراه نیست و اغلب با یک حرکت ساده قابل‌اصلاح است.
علائم نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
علائم نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس می‌تواند به طور ناگهانی پس از یک رویداد خاص، مانند کشیدن دست کودک، ظاهر شود. علائم رایج نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس شامل موارد زیر است:
- ناراحتی ناگهانی در ناحیه آرنج یا ساعد: کودک ممکن است شروع به گریه‌کردن کند و نشانه‌های ناراحتی در ناحیه آرنج یا ساعد خود نشان دهد.
- نگه‌داشتن دست در وضعیت خمیده و بی‌حرکت: کودک ممکن است دست آسیب‌دیده را در کنار بدن خود نگه دارد و از حرکت‌دادن آن خودداری کند. معمولاً آرنج کمی خمیده و ساعد در حالت پروناسیون (کف دست روبه‌پایین) قرار دارد.
- ناتوانی در چرخش کف دست روبه‌بالا (سوپیناسیون): این علامت بسیار مشخص است و نشان‌دهنده مشکل در حرکت استخوان رادیوس است. کودک از چرخاندن کف دست به سمت بالا امتناع می‌کند.
- بی‌قراری و تحریک‌پذیری: به دلیل ناراحتی، کودک ممکن است بی‌قرار و تحریک‌پذیر شود و به‌سختی آرام بگیرد.
- امتناع از استفاده از دست: کودک ممکن است از استفاده از دست آسیب‌دیده برای گرفتن اشیا یا بازی‌کردن خودداری کند.
علت‌های نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
همان‌طور که ذکر شد، شل بودن رباط حلقوی در کودکان، مهم‌ترین عامل مستعدکننده برای نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس به شمار می‌رود. بااین‌حال، رویدادهای خاصی می‌توانند این آسیب را تحریک کنند. شایع‌ترین علل نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس را در ادامه بررسی خواهیم کرد:
کشش ناگهانی دست کودک
شایع‌ترین علت نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس، کشش ناگهانی دست کودک است. این اتفاق معمولاً در شرایطی رخ می‌دهد که والدین یا مراقبان به طور ناگهانی دست کودک را هنگام راه‌رفتن، بازی‌کردن، یا تلاش برای جلوگیری از افتادن او می‌کشند. این کشش ناگهانی می‌تواند رباط حلقوی اطراف سر استخوان رادیوس را تحت‌فشار قرار داده و منجر به لغزش سر استخوان از زیر این رباط شود. به‌عنوان‌مثال، تصور کنید کودک در حال بازی در پارک است و ناگهان سعی می‌کند به سمت خیابان بدود. والدین به طور غریزی دست او را می‌کشند تا از خطر جلوگیری کنند.
این عمل، هرچند با نیت خیرخواهانه انجام شده، می‌تواند سبب نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس شود. اهمیت آگاهی از این مکانیسم آسیب و استفاده از روش‌های جایگزین برای مهار کودک، مانند بغل‌کردن یا گرفتن او از کمر، در پیشگیری از این آسیب اهمیت زیادی دارد.
بلندکردن کودک از بازو
بلندکردن کودک از بازو، به‌خصوص در ناحیه مچ یا ساعد، می‌تواند فشار زیادی به مفصل آرنج وارد کند و منجر به نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس شود. این عمل، رباط حلقوی را تحت کشش قرار داده و احتمال جابه‌جایی سر استخوان رادیوس را افزایش می‌دهد. تصور کنید والدین سعی دارند کودک نوپای خود را از روی زمین بلند کنند و به‌جای استفاده از زیر بغل یا کمر، فقط بازوی او را می‌گیرند و او را بالا می‌کشند. این روش بلندکردن، تمام وزن کودک را بر روی مفصل آرنج متمرکز می‌کند و می‌تواند به‌آسانی باعث نیمه دررفتگی شود.
لازم است والدین و مراقبان از روش‌های صحیح بلندکردن کودک آگاه باشند و از اعمال فشار مستقیم بر روی مفصل آرنج خودداری کنند. استفاده از هر دودست برای بلندکردن کودک از زیر بغل یا کمر، توزیع مناسب وزن و کاهش فشار بر مفصل آرنج را تضمین می‌کند.
افتادن روی دست کشیده
اگر کودک روی دست کشیده خود بیفتد، نیروی وارده می‌تواند به مفصل آرنج منتقل شود و باعث جابه‌جایی سر استخوان رادیوس گردد. این اتفاق در کودکانی که تازه راه افتاده‌اند و تعادل کافی ندارند، شایع است. هنگام افتادن، دست کشیده همچون یک تکیه‌گاه عمل می‌کند و نیرو به طور مستقیم به مفصل آرنج منتقل می‌شود. این نیرو می‌تواند رباط حلقوی را تحت‌فشار قرار داده و سر استخوان رادیوس را از جای خود خارج کند. نوع سطح زمین نیز در شدت آسیب تأثیرگذار است.
افتادن روی سطحی سخت و سفت، مانند آسفالت، نیروی بیشتری به مفصل آرنج نسبت به افتادن روی سطحی نرم؛ مانند چمن وارد خواهد کرد؛ بنابراین، محیط‌های بازی کودکان باید با سطوح نرم و ضربه‌گیر پوشانده شوند تا خطر آسیب کاهش یابد. علاوه بر این، آموزش کودکان در مورد نحوه صحیح افتادن، مانند خم‌کردن آرنج‌ها و استفاده از دست‌ها برای جذب ضربه، در کاهش خطر نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس مؤثر خواهد بود.
حرکات چرخشی ناگهانی ساعد
گاهی اوقات، حرکات چرخشی ناگهانی ساعد، به‌خصوص اگر با نیروی زیادی همراه باشد، منجر به نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس می‌گردد. این نوع آسیب بیشتر در کودکان بزرگ‌تر که فعالیت‌های ورزشی انجام می‌دهند، دیده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، چرخاندن ناگهانی ساعد در حین بازی یا فعالیت ورزشی می‌تواند رباط حلقوی را تحت‌فشار قرار داده و منجر به جابه‌جایی سر استخوان رادیوس شود.
هرچند این علت نسبت به کشش ناگهانی دست یا بلندکردن کودک از بازو کمتر رایج است، اما آگاهی از آن برای پیشگیری از آسیب در کودکان فعال ضروری است. آموزش صحیح حرکات ورزشی و اجتناب از حرکات ناگهانی و بیش از حد ساعد می‌تواند در کاهش خطر این نوع آسیب مؤثر باشد. همچنین، گرم‌کردن مناسب قبل از شروع فعالیت‌های ورزشی و استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب به محافظت از مفصل آرنج کمک زیادی می‌نماید.
توجه به این نکته ضروری است که همه کشش‌ها و حرکات ناگهانی منجر به نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس نمی‌شوند. احتمال وقوع این آسیب به عوامل مختلفی از جمله سن کودک، شلی رباط حلقوی و میزان نیروی وارد شده بستگی دارد.
راه‌های تشخیص نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
تشخیص نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس اغلب بر اساس معاینه بالینی توسط پزشک صورت می‌گیرد. پزشک با بررسی علائم و شرح‌حالی که از والدین یا مراقبان کودک می‌گیرد، به‌احتمال این آسیب پی می‌برد. معاینه فیزیکی شامل ارزیابی دامنه حرکتی مفصل آرنج و بررسی حساسیت به لمس در ناحیه سر استخوان رادیوس است.
در طول معاینه، پزشک ممکن است به دنبال موارد زیر باشد:
- درد و حساسیت به لمس: پزشک ناحیه اطراف سر استخوان رادیوس را لمس می‌کند تا ببیند آیا کودک دردی احساس می‌کند یا خیر.
- محدودیت حرکتی: پزشک سعی می‌کند دامنه حرکتی مفصل آرنج را ارزیابی کند. ناتوانی در چرخاندن کف دست روبه‌بالا (سوپیناسیون) یک یافته مهم است.
- وضعیت قرارگیری دست: پزشک به نحوه نگه‌داشتن دست کودک توجه می‌کند. معمولاً دست در وضعیت خمیده و ساعد در حالت پروناسیون قرار دارد.
در بیشتر موارد، تشخیص نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس را می‌توان بر اساس معاینه بالینی انجام داد و نیازی به تصویربرداری رادیولوژیکی نیست. بااین‌حال، در برخی موارد، پزشک ممکن است اشعه ایکس را برای رد سایر آسیب‌ها، مانند شکستگی‌های استخوانی، تجویز کند.
حرکات ورزشی برای بهبود نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
پس از جااندازی نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس توسط پزشک، معمولاً نیازی به انجام تمرینات خاص نیست. بااین‌حال، در موارد تکرارشونده یا در کودکانی که دچار ضعف عضلانی هستند، ممکن است پزشک انجام برخی تمرینات تقویتی را توصیه کند. این تمرینات شامل حرکاتی برای تقویت عضلات اطراف آرنج و ساعد است. مهم است که قبل از شروع هر گونه تمرین، با پزشک مشورت کنید و از انجام حرکاتی که سبب ناراحتی می‌شوند، خودداری کنید. به‌طورکلی، هدف از این حرکات، بازگرداندن دامنه حرکتی کامل و تقویت عضلات برای جلوگیری از تکرار آسیب است. (این بخش توسط پزشک تکمیل می‌شود.)
انواع نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
در کودکان، نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس از نوع ساده و بدون آسیب استخوانی خواهد بود. به این معنی که هیچ شکستگی یا آسیب دیگری به استخوان‌ها یا رباط‌های اطراف مفصل آرنج وارد نشده است. بااین‌حال، می‌توان نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس را به دودسته اصلی تقسیم کرد:
- نیمه دررفتگی اولیه: این نوع نیمه دررفتگی، اولین باری است که کودک این آسیب را تجربه می‌کند. معمولاً پس از یک رویداد خاص، مانند کشیدن ناگهانی دست، رخ می‌دهد و با علائم ذکر شده همراه است.
- نیمه دررفتگی تکرارشونده: در برخی از کودکان، نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس به طور مکرر رخ می‌دهد. این امر ممکن است به دلیل شلی بیش از حد رباط حلقوی یا ضعف عضلات اطراف مفصل آرنج باشد. در این موارد، حتی حرکات جزئی نیز می‌توانند منجر به جابه‌جایی سر استخوان رادیوس شوند.
راه‌های پیشگیری از نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس
پیشگیری از نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس در کودکان مستعد، از اهمیت بالایی برخوردار است. با رعایت نکات ساده که در ادامه به آنها اشاره شده است، می‌توان از بروز این آسیب جلوگیری کرد:
- پرهیز از کشیدن دست کودک: مهم‌ترین نکته، پرهیز از کشیدن ناگهانی دست کودک است. هنگام راه‌رفتن، بازی‌کردن یا تلاش برای جلوگیری از افتادن کودک، به‌جای کشیدن دست او، سعی کنید او را از زیر بغل یا از ناحیه تنه بگیرید.
- آموزش صحیح به والدین و مراقبین: والدین و مراقبین باید در مورد نحوه صحیح بلندکردن و حمل کودک آموزش ببینند. هرگز نباید کودک را از بازو یا مچ بلند کرد. بهترین روش، بلندکردن کودک از زیر بغل یا از ناحیه تنه است.
- استفاده از وسایل ایمنی: هنگام استفاده از وسایلی مانند صندلی ماشین یا تاب، مطمئن شوید که کودک به‌درستی محکم شده است و وسایل ایمنی به‌درستی کار می‌کنند.
- توجه به حرکات کودک: هنگام بازی‌کردن با کودک، به حرکات او توجه داشته باشید و از انجام حرکاتی که ممکن است به مفصل آرنج او فشار وارد کند، خودداری کنید.
- تقویت عضلات اطراف آرنج: (این مورد بیشتر در کودکانی که سابقه نیمه دررفتگی تکرارشونده دارند، اهمیت دارد) انجام تمرینات تقویتی ساده می‌تواند به تقویت عضلات اطراف آرنج و ساعد کمک کند و از جابه‌جایی سر استخوان رادیوس جلوگیری کند. البته، این تمرینات باید تحت‌نظر پزشک یا متخصص انجام شود.
نتیجه‌گیری
نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس، یک آسیب رایج در کودکان است که می‌تواند منجر به بروز محدودیت حرکتی و بی‌قراری کودک شود. تشخیص سریع و جااندازی بدون آسیب، از اهمیت بالایی برخوردار است تا از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری شود. آگاهی والدین و مراقبین از علائم این آسیب و راه‌های پیشگیری از آن، نقش کلیدی در کاهش بروز این عارضه دارد.
با پرهیز از کشیدن ناگهانی دست کودک، آموزش صحیح نحوه بلندکردن کودک، و توجه به حرکات او، می‌توان از بروز نیمه دررفتگی سر استخوان رادیوس جلوگیری کرد و سلامت دست و ساعد کودک را تضمین نمود. در صورت بروز این آسیب، مراجعه سریع به پزشک و پیروی از توصیه‌های او، بهترین راهکار برای اطمینان از بهبودی کامل و جلوگیری از تکرار آن است.در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
