|
محل قرار گیری |
پس‌سری |
| سر ثابت |
محور (C2) |
|
سر متحرک |
پس‌سری |
| خون رسانی |
ورتبرال |
|
عصب رسانی |
ساب‌اکسیپیتال |
| عملکرد |
اکستنشن |
عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور (Rectus Capitis Posterior Major) یکی از عضلات عمقی و کلیدی ناحیه پس‌سری است که در گروه عضلات زیرپس‌سری قرار دارد و نقش مهمی در حرکات ظریف و پایدارسازی سر و گردن ایفا می‌کند. این عضله از زائده خاری مهره گردنی دوم (C2) آغاز شده و به قسمت خارجی خط نافی تحتانی استخوان پس‌سری متصل می‌شود. عملکرد اصلی آن شامل باز کردن (اکستنشن) و چرخاندن سر به سمت همان طرف عضله است و در حفظ وضعیت طبیعی سر نیز نقش دارد. عصب‌رسانی این عضله توسط عصب ساب‌اکسیپیتال (شاخه پشتی عصب گردنی اول) و خون‌رسانی آن از شاخه‌های شریان ورتبرال و پس‌سری تأمین می‌شود.
شناخت ساختار و عملکرد عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور برای درک بهتر حرکات گردن، پیشگیری از دردهای پس‌سری و طراحی تمرینات اصلاحی و تقویتی اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه از وب سایت دکتر حوصله در رابطه با مباحثی چون محل قرارگیری، سر ثابت و متحرک، سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی، عملکرد آن از نظر آناتومی و بیومکانیک، آسیب‌ها، دلایل بروز آن‌ها و بهترین حرکات برای تقویت عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور بحث خواهیم کرد.
عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور چیست؟
عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور یکی از عضلات عمقی و مهم ناحیه پس‌سری است که در مجموعه عضلات زیرپس‌سری (Suboccipital muscles) قرار دارد. این عضله به‌عنوان بخشی از سیستم حرکتی و پایداری‌بخش گردن، نقش کلیدی در کنترل وضعیت و حرکات دقیق سر دارد. رکتوس کپیتوس پوستر ماژور از نظر آناتومیکی در عمق عضلات بزرگ‌تر گردن قرار گرفته و از مهره گردنی دوم (C2) تا استخوان پس‌سری امتداد می‌یابد.
این عضله در کنار عضلات دیگری مانند رکتوس کپیتوس پوستر مینور، ابلیکوس کپیتیس سوپریور و ابلیکوس کپیتیس اینفریور، مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهد که به آن مثلث زیرپس‌سری (Suboccipital triangle) گفته می‌شود. این ناحیه از لحاظ حرکتی و عصبی بسیار حساس است و در کنترل حرکات ظریف سر مانند چرخش، بازشدن و حفظ تعادل نقش دارد.
محل قرارگیری عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
این عضله در عمق ناحیه پس‌سری قرار دارد و یکی از چهار عضله اصلی زیرپس‌سری به‌شمار می‌رود. محل قرارگیری آن بین استخوان پس‌سری و مهره دوم گردنی (C2) است. از دیدگاه آناتومیکی، رکتوس کپیتوس پوستر ماژور در زیر عضلات سطحی‌تر گردن مانند تراپزیوس (Trapezius) و اسپلنیوس کپیتیس Splenius capitis واقع شده است.
این موقعیت عمقی باعث می‌شود که نقش آن بیشتر در پایداری و حرکات جزئی سر باشد تا حرکات بزرگ و قابل مشاهده. این عضله در قسمت داخلی مثلث زیرپس‌سری قرار دارد و در مجاورت ساختارهای حیاتی همچون شریان ورتبرال و عصب ساب‌اکسیپیتال است، بنابراین هرگونه تنش یا اسپاسم در آن می‌تواند بر عملکرد عصبی و جریان خون مغز اثرگذار باشد.
بررسی سر ثابت رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
سر ثابت یا مبدأ این عضله از زائده خاری مهره گردنی دوم (C2) که به آن محور (Axis) گفته می‌شود، آغاز می‌شود. زائده خاری C2 نقطه‌ای استخوانی و برجسته در ستون فقرات گردنی است که پایه حرکات چرخشی سر محسوب می‌شود. اتصال قوی رکتوس کپیتوس پوستر ماژور به این ناحیه موجب می‌شود که هنگام انقباض، نیرو از مهره C2 به سمت جمجمه منتقل شود.
این نقطه مبدأ در ایجاد چرخش هم‌جهت سر بسیار مؤثر است، زیرا محور اصلی حرکات چرخشی در گردن از همین مهره آغاز می‌شود. به بیان ساده‌تر، این عضله مانند یک اهرم از مهره دوم به عنوان پایه‌ای ثابت برای حرکت سر استفاده می‌کند.
بررسی سر متحرک رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
سر متحرک یا انتهای این عضله به بخش خارجی خط نافی تحتانی استخوان پس‌سری Lateral part of inferior nuchal line of the occipital bone متصل می‌شود. این بخش در قسمت پایینی و پشتی جمجمه قرار دارد و محل اتصال چندین عضله دیگر نیز هست. در هنگام انقباض عضله، این بخش از استخوان پس‌سری به سمت مبدأ (C2) کشیده می‌شود که نتیجه آن باز شدن (اکستنشن) یا چرخش سر است.
این اتصال به عضله اجازه می‌دهد تا به‌صورت دقیق و هماهنگ با سایر عضلات زیرپس‌سری حرکات کنترل‌شده‌ای ایجاد کند. علاوه بر این، موقعیت سر متحرک در ارتباط مستقیم با سطح پس‌سری باعث می‌شود که کوچک‌ترین انقباض عضله بتواند تأثیر قابل‌توجهی بر زاویه و تعادل سر داشته باشد.
سیستم عصب‌رسانی رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
عصب‌رسانی این عضله توسط عصب ساب‌اکسیپیتال (Suboccipital nerve) انجام می‌شود که شاخه پشتی عصب نخاعی گردنی اول (C1) است. این عصب نقش حیاتی در کنترل عملکرد دقیق عضلات زیرپس‌سری دارد و مسئول انتقال پیام‌های عصبی حرکتی برای تنظیم حرکات ظریف سر است.
موقعیت نزدیک عصب ساب‌اکسیپیتال به این عضله سبب می‌شود که هرگونه فشار یا گرفتگی در این ناحیه منجر به تحریک عصب و بروز دردهای پس‌سری یا سردردهای تنشی شود. اهمیت این سیستم عصبی در هماهنگی حرکات بین مفصل‌های آتلانتو-آکسیال و آتلانتو-اکسیپیتال است که در حرکات چرخشی و اکستنشن سر نقش مستقیم دارد.
سیستم خون‌رسانی رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
خون‌رسانی عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور از طریق شاخه‌هایی از شریان ورتبرال Vertebral artery و شریان پس‌سری (Occipital artery) تأمین می‌شود. شریان ورتبرال که از بین مهره‌های گردنی عبور می‌کند، در ناحیه پس‌سری شاخه‌هایی را به عضلات زیرپس‌سری می‌فرستد تا نیاز اکسیژن و مواد غذایی آن‌ها را برطرف سازد.
شریان پس‌سری نیز که شاخه‌ای از شریان کاروتید خارجی است، نقش مکملی در خون‌رسانی به این ناحیه دارد. جریان خون کافی در این عضله برای عملکرد مناسب و جلوگیری از اسپاسم یا خستگی عضلانی ضروری است. در برخی موارد، کاهش جریان خون در این ناحیه می‌تواند موجب دردهای مزمن پس‌سری و احساس سنگینی در پشت سر شود.
عملکرد عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور از نظر آناتومی
از دیدگاه آناتومی، عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور (Rectus Capitis Posterior Major) به‌عنوان یکی از عضلات عمقی و کوتاه ناحیه پس‌سری، نقش مهمی در حرکات ظریف سر و تثبیت مهره‌های گردنی فوقانی ایفا می‌کند. این عضله به‌طور مستقیم بین زائده خاری مهره گردنی دوم (C2) و بخش خارجی خط نافی تحتانی استخوان پس‌سری قرار گرفته و از این جهت ارتباط نزدیک با مفصل‌های آتلانتو-آکسیال (بین مهره اول و دوم گردنی) و آتلانتو-اکسیپیتال (بین مهره اول گردنی و جمجمه) دارد. انقباض دوطرفه این عضله باعث اکستنشن (باز شدن) سر می‌شود، به‌طوری‌که سر به سمت عقب حرکت می‌کند. در حالی‌که انقباض یک‌طرفه آن موجب چرخش سر به همان سمت عضله فعال خواهد شد.
از لحاظ پشتیبانی ساختاری، این عضله در هماهنگی با عضلاتی مانند رکتوس کپیتوس پوستر مینور و ابلیکوس کپیتیس اینفریور عمل کرده و به‌صورت گروهی باعث حفظ وضعیت طبیعی سر نسبت به محور گردن می‌شود. علاوه بر حرکات، این عضله در تثبیت و تنظیم ظریف وضعیت مفاصل فوقانی گردن نیز نقش مهمی دارد. به دلیل محل قرارگیری نزدیک به سیستم عصبی مرکزی (در ناحیه فورامن ماگنوم) و شریان ورتبرال، عملکرد صحیح آن برای جلوگیری از فشار یا انحراف در مسیر عصبی و عروقی بسیار حیاتی است.
عملکرد عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور از نظر بیومکانیک
از دیدگاه بیومکانیکی، عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور همچون یک اهرم کوتاه و قدرتمند عمل می‌کند که نیروی خود را از مهره محور (C2) به استخوان پس‌سری منتقل می‌سازد. این ساختار کوتاه و زاویه‌دار به عضله اجازه می‌دهد تا در حرکات اکستنشن و روتیشن سر بیشترین گشتاور (Torque) را با حداقل جابجایی ایجاد کند. این ویژگی بیومکانیکی باعث می‌شود که عضله در حرکات سریع، مانند نگاه ناگهانی به اطراف یا حفظ تعادل سر هنگام حرکات بدن، عملکردی بسیار دقیق و واکنشی داشته باشد.
همچنین، عضله در پایداری دینامیکی مفاصل فوقانی گردن نقش دارد و با کنترل حرکات میکروسکوپی بین مهره‌ای، از کشیدگی بیش از حد رباط‌ها و فشار نامتقارن بر دیسک‌های بین‌مهره‌ای جلوگیری می‌کند. بیومکانیک این عضله به‌گونه‌ای است که حتی انقباض‌های ضعیف آن نیز باعث تنظیم زاویه و جهت دید سر نسبت به تنه می‌شود. در تحلیل‌های بیومکانیکی پیشرفته، این عضله را بخشی از سیستم حس عمقی (proprioceptive system) گردن می‌دانند که اطلاعات وضعیتی را به مغز ارسال کرده و در هماهنگی حرکات چشمی و تعادل بدن نقش غیرمستقیم دارد.
مشاوره و ارزیابی رایگان
برای اینکه بتونیم بهتر باهم در ارتباط باشیم شماره تماست رو وارد کن.
آسیب‌های عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
آسیب‌های این عضله معمولاً به شکل گرفتگی (اسپاسم)، کوتاهی عضلانی یا التهاب مزمن بروز می‌کنند. از آنجا که این عضله در حرکات ظریف و تکراری سر نقش دارد، فشار مداوم ناشی از وضعیت‌های نادرست گردن (مانند نشستن طولانی‌مدت پشت میز یا استفاده بیش از حد از موبایل) می‌تواند موجب تحریک مداوم و در نتیجه درد پس‌سری شود. در بسیاری از موارد، بیماران احساس درد عمیق، تیرکشنده یا مبهم در پشت سر و گردن را گزارش می‌دهند که ممکن است تا نواحی گیجگاهی نیز گسترش یابد.
علاوه بر درد، کاهش دامنه حرکتی سر، احساس سنگینی در پشت سر و سردردهای تنشی پس‌سری از دیگر علائم آسیب در این عضله هستند. آسیب‌های شدیدتر ممکن است به دلیل حرکات ناگهانی مانند تصادفات (whiplash injury) یا انقباضات شدید حین فعالیت‌های ورزشی ایجاد شوند. در چنین شرایطی، تنش عضلانی ممکن است به حدی باشد که منجر به تحریک عصب ساب‌اکسیپیتال یا اختلال در جریان خون شریان ورتبرال شود و علائمی مانند سرگیجه یا تاری دید نیز ایجاد کند.
دلایل بروز آسیب‌های رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
مهم‌ترین دلایل بروز آسیب در این عضله شامل وضعیت‌های ناصحیح بدن، بی‌تحرکی طولانی‌مدت، استرس‌های عضلانی مکرر و ضربه‌های ناگهانی است. برای مثال، نشستن طولانی با سر خم‌شده به جلو هنگام کار با لپ‌تاپ یا گوشی باعث فعال شدن مداوم این عضله برای حفظ تعادل سر می‌شود که در طول زمان منجر به خستگی و التهاب بافتی می‌گردد. همچنین، ورزشکارانی که حرکات چرخشی سریع گردن انجام می‌دهند (مانند شناگران یا رزمی‌کاران) در معرض کشیدگی بیش‌ازحد در این عضله قرار دارند.
عوامل روانی و استرس نیز می‌توانند نقش مؤثری در بروز اسپاسم مزمن این عضله داشته باشند، زیرا تنش عصبی معمولاً با افزایش انقباض عضلات پس‌سری همراه است. در برخی موارد، آسیب‌های ثانویه مانند آرتروز مهره‌های گردنی بالا یا اختلالات مفصل آتلانتو-آکسیال نیز باعث تحریک و التهاب مزمن عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور می‌شوند. به همین دلیل، درمان موفق این نوع آسیب‌ها نیازمند رویکردی چندبعدی شامل اصلاح وضعیت بدنی، درمان دستی و تمرینات کششی و تقویتی هدفمند است.
بهترین حرکات برای تقویت عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور
تقویت این عضله به حفظ پایداری گردن، کاهش دردهای پس‌سری و پیشگیری از آسیب‌های وضعیتی کمک می‌کند. یکی از بهترین تمرینات برای این منظور، حرکت اکستنشن ایزومتریک گردن است؛ به این صورت که فرد در وضعیت نشسته، کف دست را پشت سر قرار داده و بدون حرکت دادن گردن، سر را به‌آرامی به سمت عقب فشار می‌دهد تا عضلات پس‌سری درگیر شوند. تمرین دیگر، چرخش کنترل‌شده سر به چپ و راست در محدوده حرکتی طبیعی است که موجب فعال‌سازی متقارن عضله در هر دو طرف گردن می‌شود. انجام این حرکات با تنفس عمیق و حفظ راستای طبیعی ستون فقرات مؤثرتر خواهد بود.
علاوه بر حرکات مقاومتی، تمرینات کششی ملایم نیز برای بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش اسپاسم ضروری‌اند. یکی از روش‌های مؤثر، خم‌کردن ملایم سر به جلو و نگه‌داشتن این وضعیت به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه است تا عضلات پس‌سری کشیده شوند. تمرینات پایداری وضعیت (Postural stability exercises) و تقویت عضلات عمقی گردن مانند Deep Neck Flexors نیز به کاهش فشار روی رکتوس کپیتوس پوستر ماژور کمک می‌کند. انجام منظم این حرکات زیر نظر فیزیوتراپیست می‌تواند موجب بهبود عملکرد حرکتی، کاهش درد و پیشگیری از عود مجدد مشکلات گردنی شود.
سخن پایانی
عضله رکتوس کپیتوس پوستر ماژور با وجود اندازه کوچک و موقعیت عمقی خود، نقش بسیار مهمی در ثبات و حرکات دقیق سر و گردن ایفا می‌کند. این عضله به‌عنوان یکی از اجزای حیاتی سیستم عضلانی-عصبی گردن، در حرکات ظریف، حفظ تعادل سر و هماهنگی بین مفاصل فوقانی گردنی نقش دارد. آگاهی از ساختار، عملکرد و نحوه مراقبت از این عضله نه تنها برای متخصصان فیزیوتراپی و تربیت‌بدنی اهمیت دارد، بلکه برای تمام افرادی که با دردهای گردن و سردردهای پس‌سری مواجه‌اند نیز ضروری است. درک درست از آناتومی و بیومکانیک این عضله می‌تواند مسیر تشخیص، پیشگیری و درمان آسیب‌های مرتبط را هموار سازد.
حفظ وضعیت بدنی صحیح، انجام حرکات کششی و تقویتی منظم و پرهیز از حرکات ناگهانی گردن، کلید سلامت این عضله و جلوگیری از بروز دردهای مزمن پس‌سری است. توجه به عضلات ظریف و عمقی مانند رکتوس کپیتوس پوستر ماژور، گامی مؤثر در بهبود کیفیت حرکات، پیشگیری از آسیب‌های گردنی و افزایش سلامت عمومی سیستم حرکتی بدن به‌شمار می‌رود. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
منابع:
https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/rectus-capitis-posterior-major-muscle
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
