معرفی عضله اسکالن خلفی (Scalenus Posterior)

عضله اسکالن خلفی (Scalenus Posterior) یکی از عضلات جانبی گردن است که با وجود کوچک بودن، درحرکت و پایداری گردن و همچنین در عمل تنفس نقش دارد. این عضله از مهره‌های گردنی منشاء گرفته و به دنده دوم متصل می‌شود و به همین دلیل در مباحث آناتومی و بیومکانیک جایگاه ویژه‌ای دارد. در ادامه از وب سایت دکتر حوصله ابتدا به معرفی و محل قرارگیری این عضله می‌پردازیم و سپس سر ثابت و سر متحرک آن را بررسی می‌کنیم.

همچنین سیستم عصب‌رسانی و خون‌رسانی عضله اسکالن خلفی را توضیح خواهیم داد. پس‌ازآن، عملکرد این عضله را هم از دیدگاه آناتومی و هم از منظر بیومکانیک تحلیل می‌کنیم. در بخش بعد، آسیب‌های شایع و دلایل بروز آن‌ها را بررسی کرده و در پایان، بهترین تمرین‌ها و حرکات تقویتی برای پیشگیری و بهبود وضعیت عضله اسکالن خلفی را معرفی خواهیم کرد.

عضله اسکالن خلفی چیست؟

عضله اسکالن خلفی (Scalenus Posterior) یکی از سه عضله اسکالن در ناحیه جانبی گردن است که ازنظر اندازه نسبت به دو عضله دیگر کوچک‌تر اما ازنظر عملکردی اهمیت خاصی دارد. این عضله به‌عنوان بخشی از مجموعه عضلات عمقی گردن، در حرکات جانبی گردن و کمک به فرآیند تنفس نقش‌آفرینی می‌کند. اتصال آن میان مهره‌های گردنی و دنده دوم، باعث شده است که هم در ثبات گردن و هم درحرکت‌پذیری قفسه سینه درگیر باشد. شناخت دقیق این عضله نه‌تنها برای درک ساختار گردن و ارتباط آن با ستون فقرات اهمیت دارد، بلکه در مطالعه وضعیت‌های عملکردی دستگاه تنفسی نیز موردتوجه قرار می‌گیرد.

محل قرارگیری عضله اسکالن خلفی

این عضله در ناحیه جانبی و عمقی گردن قرارگرفته و در پشت عضله اسکالن میانی جای می‌گیرد. موقعیت آن به‌گونه‌ای است که ازنظر آناتومیک به ساختارهای حیاتی اطراف خود نزدیک بوده اما مستقیماً با عناصر عصبی و عروقی اصلی ناحیه گردن تداخل ندارد. قرارگیری اسکالن خلفی در عمق بافت‌های گردنی سبب شده است که از بیرون به‌راحتی لمس نشود و تنها در مطالعات تشریحی یا تصویربرداری‌های دقیق بتوان موقعیت آن را به‌وضوح مشاهده کرد. این محل خاص باعث شده است نقش مستقیمی در ایجاد فضای مثلث اسکالن نداشته باشد، اما همچنان در حرکات و پایداری جانبی گردن تأثیرگذار است.

بررسی سر ثابت اسکالن خلفی

سر ثابت این عضله از مهره‌های گردنی آغاز می‌شود. مبدأ آن به‌طور خاص از زوائد عرضی مهره‌های چهارم تا ششم گردنی (C4-C6) است. این ناحیه مبدأ سبب می‌شود که هنگام انقباض عضله، کشش و نیروی تولیدی به سمت دنده دوم منتقل شود. قرار گرفتن سر ثابت در ستون فقرات گردنی، عضله را قادر می‌سازد تا علاوه بر نقش در تنفس، در حرکات جانبی گردن نیز دخالت داشته باشد. این اتصال همچنین سبب می‌شود که اسکالن خلفی به‌عنوان عضله‌ای کمکی در حفظ راستای گردن در موقعیت‌های مختلف عمل کند.

بررسی سر متحرک اسکالن خلفی

سر متحرک این عضله بر روی دنده دوم قرار دارد. نقطه اتصال دقیق آن به سطح خارجی دنده دوم و در قسمت پشتی محل اتصال عضله اسکالن میانی است. این موقعیت سبب می‌شود که با انقباض عضله، دنده دوم به سمت بالا حرکت کند و در فرایند دم، فضای قفسه سینه افزایش یابد. به همین دلیل اسکالن خلفی نه‌تنها در حرکات گردن، بلکه در فعالیت‌های مرتبط با دستگاه تنفسی نقش مؤثری ایفا می‌کند. حرکت دنده دوم توسط این عضله به‌ویژه در زمان نیاز به دم عمیق اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

سیستم عصب‌رسانی اسکالن خلفی

عصب‌رسانی این عضله از شاخه‌های شبکه گردنی صورت می‌گیرد. به‌طور خاص فیبرهای عصبی از اعصاب نخاعی سطوح C6 تا C8 مسئول تحریک این عضله هستند. این عصب‌رسانی دقیق، امکان انقباض و هماهنگی عملکرد اسکالن خلفی را با سایر عضلات گردن فراهم می‌سازد. ازآنجاکه شبکه گردنی یکی از بخش‌های مهم کنترل‌کننده حرکات ناحیه گردن و شانه است، اسکالن خلفی نیز تحت تأثیر مستقیم این شبکه عمل می‌کند. ارتباط عصب‌رسانی با سطوح مختلف مهره‌ای به عضله کمک می‌کند تا در حرکات ترکیبی گردن و تنفس به‌صورت هماهنگ فعال شود.

سیستم خون‌رسانی اسکالن خلفی

تغذیه خونی این عضله عمدتاً توسط شاخه‌هایی از شریان‌های گردنی انجام می‌شود. یکی از منابع اصلی خون‌رسانی آن، شاخه‌های شریان گردنی صعودی و گاهی شریان گردنی عمقی است. این شریان‌ها که از سیستم گردش خون ناحیه گردن منشأ می‌گیرند، اکسیژن و مواد غذایی موردنیاز برای فعالیت و پایداری عضله را تأمین می‌کنند. وجود خون‌رسانی مناسب در این عضله اهمیت دارد زیرا انقباض‌های پی‌درپی، به‌ویژه در شرایطی که عضله در فرایندهای تنفسی فعال است، نیاز به جریان خونی کافی دارد. بدین ترتیب سیستم خون‌رسانی کارآمد باعث حفظ توان و عملکرد طبیعی اسکالن خلفی می‌شود.

عملکرد عضله اسکالن خلفی ازنظر آناتومی

از دیدگاه آناتومی، عضله اسکالن خلفی به دلیل اتصال خود از مهره‌های گردنی به دنده دوم، دو نقش اصلی را بر عهده دارد. نخست، در حرکات گردن اثرگذار است و می‌تواند موجب خم شدن جانبی گردن به همان سمت انقباض شود. این عملکرد زمانی مشهودتر می‌شود که عضله به‌صورت یک‌طرفه فعال گردد، درحالی‌که در انقباض دوطرفه بیشتر به‌عنوان یک تثبیت‌کننده عمل می‌کند. دومین نقش آن در دستگاه تنفسی دیده می‌شود، به این صورت که در هنگام دم عمیق، انقباض این عضله باعث بالا کشیده شدن دنده دوم شده و فضای قفسه سینه را افزایش می‌دهد. درنتیجه، اسکالن خلفی را می‌توان عضله‌ای دانست که هم در کنترل حرکات گردن و هم در کمک به فرآیند تنفس نقش آناتومیک مهمی دارد.

عملکرد عضله اسکالن خلفی ازنظر بیومکانیک

از منظر بیومکانیک، اسکالن خلفی به‌عنوان عضله‌ای کوچک ولی تخصصی عمل می‌کند که با توجه به مسیر فیبرهای آن، نیروی تولیدی به‌صورت مورب از ستون فقرات گردنی به دنده دوم منتقل می‌شود. این انتقال نیرو منجر به ایجاد گشتاور در مفاصل گردنی شده و خم شدن جانبی گردن را به شکلی مؤثر امکان‌پذیر می‌سازد. همچنین در تنفس، عملکرد بیومکانیکی آن بر مبنای افزایش حجم قفسه سینه و ارتقای راندمان مکانیکی دم است.

این ویژگی بیومکانیکی باعث می‌شود که اسکالن خلفی در فعالیت‌هایی که نیاز به دم عمیق یا پایدارسازی جانبی گردن دارند، بیشترین اثربخشی خود را نشان دهد. نقش آن به‌ویژه در هماهنگی با دیگر عضلات اسکالن اهمیت پیدا می‌کند زیرا همراهی این عضلات باعث می‌شود حرکات گردن و سینه به شکلی متوازن انجام شود.

آسیب‌های عضله اسکالن خلفی

اگرچه این عضله نسبت به برخی عضلات دیگر گردن کمتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد، اما به دلیل موقعیت و نقش عملکردی خود می‌تواند تحت تأثیر فشارهای مکرر یا وضعیت‌های نادرست قرار گیرد. انقباض‌های طولانی‌مدت یا کشش بیش‌ازحد ممکن است باعث بروز حساسیت و محدودیت حرکتی در این ناحیه شود.

همچنین در شرایطی که عضله بیش از توان طبیعی خود در فعالیت‌های تکراری یا حرکات ناگهانی گردن به کار گرفته شود، احتمال اختلال در عملکرد آن افزایش می‌یابد. آسیب‌های این عضله اغلب به‌صورت کاهش دامنه حرکتی گردن یا سختی در انجام حرکات جانبی بروز می‌کنند و در برخی موارد می‌توانند باعث ایجاد احساس ناراحتی در ناحیه بالای دنده دوم شوند.

دلایل بروز آسیب‌های اسکالن خلفی

علل متعددی می‌توانند در بروز مشکلات این عضله نقش داشته باشند. یکی از مهم‌ترین عوامل، وضعیت‌های بدنی نادرست و طولانی‌مدت است که موجب ایجاد فشار مزمن بر عضلات جانبی گردن می‌شود. همچنین فعالیت‌های روزمره‌ای که نیازمند خم شدن مکرر گردن یا نگه داشتن سر در یک وضعیت ثابت هستند، می‌توانند فشار مضاعفی به این عضله وارد کنند.

حرکات ناگهانی گردن، حمل بار سنگین روی شانه و حتی اختلالات ساختاری ستون فقرات گردنی از دیگر دلایل بروز آسیب‌های احتمالی در اسکالن خلفی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، هماهنگی ضعیف میان عضلات اسکالن قدامی، میانی و خلفی نیز می‌تواند فشار نامتوازن ایجاد کرده و احتمال آسیب را افزایش دهد.

بهترین حرکات برای تقویت عضله اسکالن خلفی

برای تقویت این عضله، تمریناتی که هم‌زمان بر ثبات گردن و بهبود انعطاف‌پذیری تمرکز دارند، بیشترین اثر را دارند. تمرینات ساده‌ای مانند خم کردن جانبی گردن به سمت شانه، همراه با حفظ راستای ستون فقرات، می‌توانند موجب فعال‌سازی مؤثر اسکالن خلفی شوند.

حرکات ایزومتریک گردن که در آن فرد با دست مقابل حرکت گردن مقاومت ایجاد می‌کند، از دیگر تمرینات مفید برای افزایش قدرت این عضله هستند. تمرینات کششی ملایم نیز کمک می‌کنند تا عضله در طول طبیعی خود حفظ شود و از فشار بیش‌ازحد پیشگیری گردد. ترکیب این حرکات با تمرینات تنفسی که شامل دم عمیق و هماهنگی حرکات قفسه سینه است، باعث می‌شود اسکالن خلفی نه‌تنها قدرت بیشتری پیدا کند بلکه عملکرد آن در فرآیند تنفس نیز بهبود یابد.

سخن پایانی

عضله اسکالن خلفی با وجود اندازه کوچک و کمتر شناخته‌شده بودن، نقشی کلیدی در هماهنگی حرکات گردن و کمک به فرآیند تنفس دارد. بررسی آن از دیدگاه آناتومیک و بیومکانیک نشان می‌دهد که این عضله نه‌تنها درحرکت جانبی گردن بلکه در بالا بردن دنده دوم و افزایش ظرفیت قفسه سینه هنگام دم عمیق مؤثر است. درک موقعیت، عصب‌رسانی و خون‌رسانی آن می‌تواند دید کاملی نسبت به عملکرد طبیعی گردن ایجاد کند.

همچنین توجه به عوامل ایجادکننده آسیب و به‌کارگیری تمرین‌های تقویتی و کششی مناسب، راهی برای حفظ سلامت و افزایش کارایی این عضله خواهد بود. درنهایت می‌توان گفت اسکالن خلفی اگرچه عضله‌ای ظریف و کم‌اهمیت به نظر می‌رسد، اما نقش آن در پایداری گردن و یاری رساندن به سیستم تنفسی بسیار ارزشمند است. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

منابع:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/scalene-muscles

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید