در لایه‌های عمقی ستون فقرات گردنی، عضلات کوچکی وجود دارند که با ظرافت زیاد، نقش‌های بسیار مهمی در ثبات بین‌مهره‌ای، کنترل حرکات ظریف، حس عمقی (proprioception)، و انتقال نیرو درون‌مهره‌ای ایفا می‌کنند.
این عضلات برخلاف عضلات سطحی، مسئول حرکات بزرگ نیستند، بلکه حرکات ریز و کنترل‌شده بین مهره‌ها را تنظیم می‌کنند و به ثبات و عملکرد درست گردن و سر کمک می‌کنند. به همین دلیل، این عضلات در بازتوانی گردن، اصلاح پاسچر و پیشگیری از آسیبهای ناشی از Whiplash یا اختلالات مزمن گردنی اهمیت بالینی زیادی دارند. امید است که با خواندن این مقاله، بتوانید به پاسخهای خوبی برای پرسشهای خود برسید.با مقاله ی دکتر حوصله همراه باشید.
عضله ترنسورسواسپاینالیس چیست؟
عضله سمی‌اسپاینالیس کپیتیس (Semispinalis Capitis) یکی از عضلات عمقی ناحیه پشت گردن است که در گروه ترانسورسواسپاینالیس (Transversospinales) قرار دارد. این گروه شامل سه بخش اصلی است: عضله سمی‌اسپاینالیس کپیتیس، سمی‌اسپاینالیس سرویسیس و مولتیفیدوس سرویسیس. وجه اشتراک این عضلات، منشأ آن‌ها از زوائد عرضی مهره‌ها و اتصالشان به زوائد خاری مهره‌های بالاتر است.
این ساختار باعث می‌شود تا نقش مهمی در کنترل حرکات ظریف بین‌مهره‌ای، حفظ ثبات ستون فقرات و انتقال حس عمقی به سیستم عصبی مرکزی داشته باشند. از نظر بالینی، این عضلات از نخستین عضلاتی هستند که در آسیبهای گردنی، پاسچر ناصحیح یا ضعف عملکردی غیر فعال می‌شوند. بنابراین تقویت و بازآموزی آن‌ها در مراحل اولیه بازتوانی گردن اهمیت زیادی دارد، زیرا به بهبود ثبات سر و گردن و پیشگیری از دردهای مزمن کمک می‌کند.
محل قرارگیری عضله ترنسورسواسپاینالیس
گروه عضلات ترنسورسواسپاینالیس در لایه عمقی ستون فقرات قرار دارند و درست زیر عضلات سطحی پشت گردن و تنه قرار گرفته‌اند. این عضلات از زوائد عرضی مهره‌ها (Transverse processes) منشأ گرفته و به زوائد خاری مهره‌های بالاتر (Spinous processes) متصل می‌شوند. به همین دلیل هم نامشان «transverso–spinales» گذاشته شده است. موقعیت آن‌ها باعث می‌شود که نقش اصلی‌شان کنترل حرکات ظریف بین‌مهره‌ای، حفظ ثبات سگمنتال و انتقال اطلاعات حس عمقی به سیستم عصبی مرکزی باشد، نه تولید حرکات بزرگ و سطحی.
بررسی سر ثابت عضله ترنسورسواسپاینالیس
سر ثابت عضلات ترنسورسواسپاینالیس (Transversospinales) از زوائد عرضی مهره‌ها (Transverse Processes) در بخش‌های مختلف ستون فقرات آغاز می‌شود. این گروه شامل عضلات سمی‌اسپاینالیس (Semispinalis)، مولتیفیدوس (Multifidus) و روتاتور (Rotatores) است که هرکدام از زوائد عرضی نواحی سینه‌ای، کمری و گردنی منشأ می‌گیرند. سر ثابت این عضلات به عنوان نقطه‌ی آغاز عمل می‌کند و هنگام انقباض، نیروی عضلانی را برای حرکت یا تثبیت مهره‌های بالاتر منتقل می‌نماید. به‌طور خاص، در ناحیه گردنی، زوائد عرضی مهره‌های C4 تا T10 بیشترین نقش را در ایجاد سر ثابت برای این گروه از عضلات دارند.
مشاوره و ارزیابی رایگان
برای اینکه بتونیم بهتر باهم در ارتباط باشیم شماره تماست رو وارد کن.
بررسی سر متحرک عضله ترنسورسواسپاینالیس
سر متحرک عضلات ترنسورسواسپاینالیس به زوائد خاری مهره‌های بالاتر (Spinous Processes) متصل می‌شود. هنگام انقباض عضله، این سر متحرک به سمت سر ثابت کشیده می‌شود و باعث ایجاد حرکات ظریف بین‌مهره‌ای می‌گردد، از جمله:
- اکستنشن مهره‌ها (باز کردن ستون فقرات)
- خم شدن جانبی و اندکی چرخش (بسته به فیبر و عضله خاص)
به این ترتیب، سر متحرک وظیفه‌ی انتقال نیرو و کنترل موقعیت مهره‌های بالاتر را دارد و نقش کلیدی در ثبات و حرکات دقیق ستون فقرات ایفا می‌کند.
سیستم عصب‌رسانی عضله ترنسورسواسپاینالیس
عصب‌رسانی عضلات ترنسورسواسپاینالیس توسط شاخه‌های پشتی اعصاب نخاعی انجام می‌شود. این اعصاب حرکتی و حسی لازم برای انقباض دقیق و کنترل‌شده بین‌مهره‌ای عضلات را فراهم می‌کنند. هر بخش عضله بسته به موقعیتش توسط اعصاب نخاعی گردنی یا سینه‌ای عصب‌دهی می‌شود، برای مثال عضله Semispinalis Capitis بیشتر توسط شاخه‌های C2 تا C6 تغذیه می‌شود. این عصب‌رسانی امکان عملکرد مؤثر عضلات در حفظ ثبات سر و گردن، کنترل پاسچر و حرکات ظریف بین‌مهره‌ای را میسر می‌کند.
سیستم خون‌رسانی عضله ترنسورسواسپاینالیس
خون‌رسانی عضلات ترنسورسواسپاینالیس از طریق شاخه‌های عمیق شریان‌های گردنی و سینه‌ای انجام می‌شود. برای مثال، عضله Semispinalis Capitis از شریان عمقی گردن (Deep Cervical Artery)، شریان اکسیپیتال (Occipital Artery) و شاخه‌های خلفی شریان‌های بین‌دنده‌ای پشتی مهره‌های سینه‌ای فوقانی تغذیه می‌شود. این سیستم خون‌رسانی، تأمین اکسیژن و مواد مغذی لازم برای انقباض مداوم، فعالیت ایزومتریک و بازتوانی عضله را تضمین می‌کند.
عملکرد عضله ترنسورسواسپاینالیس از نظر آناتومی
از نظر آناتومی، عضلات ترنسورسواسپاینالیس (Transversospinales) عمدتاً نقش کنترل و تثبیت حرکات بین‌مهره‌ای را دارند و حرکات بزرگ را ایجاد نمی‌کنند. عملکرد آن‌ها شامل موارد زیر است:
- انقباض دوطرفه (Bilateral Action): باعث اکستنشن ستون فقرات و گردن می‌شود و در تثبیت سر روی گردن نقش دارد.
- انقباض یک‌طرفه (Unilateral Action): منجر به خم شدن جانبی ستون فقرات یا سر به همان سمت می‌شود؛ با این حال، به دلیل جهت‌گیری فیبرها، نقش آن‌ها در چرخش محدود است.
- حس عمقی (Proprioception): این عضلات با ارائه اطلاعات موقعیت مهره‌ها و سر به سیستم عصبی مرکزی، کنترل حرکات ظریف و حفظ تعادل را ممکن می‌کنند.
- ثبات بین‌مهره‌ای: با کنترل حرکات ناخواسته بین مهره‌ها، از آسیب به مفاصل فاست و رباط‌ها جلوگیری می‌کنند.
به طور خلاصه، عضلات ترنسورسواسپاینالیس عضلات ثبات‌دهنده، اکستنسور و حسگر موقعیت هستند که حرکات ظریف و دقیق ستون فقرات و سر را ممکن می‌سازند.
عملکرد عضله ترنسورسواسپاینالیس از نظر بیومکانیک
از دیدگاه بیومکانیک، عضلات ترنسورسواسپاینالیس نقش حیاتی در حفظ ثبات و کنترل حرکات ظریف ستون فقرات دارند. این عضلات برخلاف عضلات سطحی‌تر که مسئول حرکات بزرگ و قابل‌مشاهده‌اند، بیشتر در تنظیم حرکات بین‌مهره‌ای و کنترل وضعیت‌های ظریف فعالیت می‌کنند.
فیبرهای این عضلات به صورت مایل و عمودی بین زوائد عرضی و خاری مهره‌ها قرار گرفته‌اند، و همین جهت‌گیری باعث می‌شود که هنگام انقباض، نیرو به شکل دقیق و کنترل‌شده در طول ستون فقرات توزیع شود. در نتیجه، این عضلات با ایجاد گشتاورهای کوچک و موضعی از حرکات ناخواسته یا بیش‌ازحد بین مهره‌ها جلوگیری کرده و به پایداری دینامیک ستون فقرات کمک می‌کنند.
در هنگام فعالیت‌های روزمره مانند نشستن، نگاه‌کردن به اطراف یا حتی حفظ سر در راستای دید، ترنسورسواسپاینالیس‌ها به‌صورت ایزومتریک منقبض می‌شوند تا سر و گردن در وضعیت طبیعی باقی بماند. همچنین، این عضلات در انتقال بار از مهره‌های پایین به بالا نقش دارند و با جذب و توزیع نیروها از بروز فشارهای بیش از حد روی مفاصل فاست و دیسک‌ها جلوگیری می‌کنند.
از نظر عملکرد عصبی عضلانی نیز، ترنسورسواسپاینالیس‌ها دارای گیرنده‌های حس عمقی فراوانی هستند که اطلاعات موقعیت مهره‌ها را به مغز منتقل می‌کنند و در هماهنگی حرکات و حفظ تعادل نقش مهمی دارند. به طور خلاصه، از دید بیومکانیکی، عضلات ترنسورسواسپاینالیس موتورهای کوچک اما هوشمند ستون فقرات هستند که با کنترل دقیق و ظریف خود، از حرکات اضافی جلوگیری کرده و پایداری و سلامت گردن و تنه را تضمین می‌کنند.
کنزیولوژی عضله ترنسورسواسپاینالیس
از دید کنزیولوژی، عضلات ترنسورسواسپاینالیس (Transversospinales) شامل سه بخش اصلی — سِمی‌اسپاینالیس (Semispinalis)، مولتیفیدوس (Multifidus) و روتاتورز (Rotatores) — هستند که در عمق ستون فقرات قرار دارند و وظیفه اصلی آن‌ها ثبات و کنترل حرکات بین‌مهره‌ای است.
در حرکات طبیعی ستون فقرات، این عضلات به‌صورت سینرژیک و هماهنگ با سایر عضلات اکستنسور و فلکسور عمل می‌کنند. وقتی هر دو سمت به طور همزمان منقبض شوند (انقباض دوطرفه)، باعث اکستنشن و تثبیت ستون فقرات می‌شوند. اما در صورت انقباض یک‌طرفه، موجب چرخش مخالف تنه یا گردن و نیز خم شدن جانبی (Lateral Flexion) خفیف به همان سمت می‌گردند.
در واقع، ترنسورسواسپاینالیس‌ها حرکات بزرگ ایجاد نمی‌کنند، بلکه مانند «تنظیم‌کننده‌های دقیق» عمل می‌کنند تا در هر حرکت، تعادل مهره‌ها حفظ شود و نیروها به‌درستی در طول ستون فقرات توزیع گردند.از منظر پاسچرال و عملکردی، این عضلات به‌ویژه در حرکات پایدارسازی گردن و تنه فعال هستند. در وضعیت‌هایی مثل ایستادن، نشستن طولانی، چرخش تنه یا نگاه‌کردن به اطراف، این عضلات با انقباض ایزومتریک مداوم و کم‌شدت موجب حفظ راستای طبیعی ستون فقرات می‌شوند.
بنابراین، در کنزیولوژی، ترنسورسواسپاینالیس‌ها به‌عنوان عضلات ثبات‌دهنده عمقی شناخته می‌شوند که با همکاری عضلات سطحی‌تر مانند Erector Spinae و Trapezius، هماهنگی حرکتی و تعادل عصبی–عضلانی ستون فقرات را تضمین می‌کنند.
آسیبهای عضله ترنسورسواسپاینالیس
عضلات ترنسورسواسپاینالیس به دلیل عمق و نقش حیاتی خود در ثبات بین‌مهره‌ای و کنترل حرکات ظریف ستون فقرات، در برابر انواع آسیب‌ها حساس هستند. این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از ضعف مزمن، فشار مکانیکی، یا اختلال در عملکرد عصبی–عضلانی باشند.
در شرایطی مانند گردن‌درد مزمن، آسیب ناشی از Whiplash، یا ناهنجاری‌های پاسچر، عضلات ترنسورسواسپاینالیس ممکن است دچار کاهش فعالیت و عدم توانایی در حفظ ثبات بین‌مهره‌ای شوند. این اختلال باعث می‌شود که عضلات سطحی مثل Trapezius و Sternocleidomastoid بار بیشتری را برای جبران کمبود عملکرد این عضلات تحمل کنند.
همچنین، انقباض بیش‌ازحد یا فعالیت نامناسب می‌تواند منجر به گرفتگی، اسپاسم، و درد موضعی شود و دامنه حرکتی ستون فقرات را محدود کند. حرکات شدید و ناگهانی یا ورزش‌های سنگین نیز می‌توانند به کشیدگی یا آسیب میکروفیبری در عضله منجر شوند.
ضعف عضلات ترنسورسواسپاینالیس می‌تواند باعث اختلال در حس عمقی و کنترل پاسچر شود و در بسیاری از موارد منجر به Forward Head Posture (FHP) و فشار اضافی روی مهره‌های گردنی و سینه‌ای گردد. پیامدهای ثانویه این آسیب‌ها شامل سردردهای تنشی، تحریک عصب‌های پس‌سری، خستگی عضلات سطحی، و کاهش دامنه حرکتی گردن است. به طور کلی، آسیب به عضلات ترنسورسواسپاینالیس حتی در سطح میکروسکوپی نیز می‌تواند ثبات سر و گردن و عملکرد حرکتی ستون فقرات را به‌طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به بازتوانی تخصصی و تمرینات کنترل‌شده دارد.
سیستم‌های همکاری و سینرژی عضله ترنسورسواسپاینالیس
عضله ترنسورسواسپاینالیس با بسیاری از عضلات عمقی و سطحی گردن و سر هماهنگی دارد تا حرکات دقیق و کنترل‌شده سر و گردن را امکان‌پذیر کند. این عضله در کنار عضلات زیر سری مانند Rectus Capitis Posterior Major و Minor و همچنین Semispinalis Cervicis، نقش مهمی در تثبیت بینایی و کنترل موقعیت سر در فضای سه‌بعدی دارد. در حرکات اکستنشن سر، این عضله به صورت سینرژیک با عضلات Longissimus Capitis و Splenius Capitis همکاری می‌کند، به‌خصوص در حفظ ثبات و جلوگیری از حرکات ناخواسته بین مهره‌ای.
همچنین با عضلات سطحی مثل Upper Trapezius و Sternocleidomastoid تعامل دارد؛ به طوری که در شرایط طبیعی، ترنسورسواسپاینالیس به کنترل حرکات دقیق کمک می‌کند و عضلات سطحی بارهای بزرگ‌تر و حرکات سریع‌تر را مدیریت می‌کنند. هماهنگی این عضله با سیستم‌های عصبی–حسی، شامل سیستم وستیبولار، بینایی و حس عمقی، باعث می‌شود که سر حتی در شرایط تغییر شتاب یا چرخش تنه، در محور دیداری باقی بماند و حرکات بدن بدون اختلال در تعادل و جهت‌گیری انجام شود.
آسیب‌ها و پیامدهای ضعف عضله ترنسورسواسپاینالیس
ضعف یا آسیب عضله ترنسورسواسپاینالیس می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای سر، گردن و پاسچر ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین اثرات، کاهش ثبات بین مهره‌ای و افزایش حرکات ناخواسته سر است که می‌تواند به دردهای مزمن گردنی و سردردهای پس‌سری منجر شود.
در مواردی که عضله دچار inhibition می‌شود، عضلات سطحی مانند Upper Trapezius و Sternocleidomastoid برای جبران وارد عمل می‌شوند، که اغلب باعث خستگی، کشش بیش‌ازحد مفاصل فاست و تشدید ناهنجاری‌های پاسچر مانند Forward Head Posture می‌شود. ضعف این عضله همچنین می‌تواند عملکرد حس عمقی را کاهش دهد و باعث اختلال در تشخیص موقعیت سر و کنترل دقیق حرکات گردد. در فعالیت‌های روزمره یا ورزشی، این اختلالات ممکن است باعث کاهش دامنه حرکتی، اختلال در کنترل حرکتی و افزایش خطر آسیبهای ثانویه در ناحیه گردن و شانه شود.
حرکات اصلاحی عضله ترنسورسواسپاینالیس
حرکات یک‌طرفه (Unilateral Action)
- خم شدن جانبی سر به سمت همان طرف (Lateral Flexion of the Head)
- این حرکت با همکاری عضلاتی مانند Splenius Capitis و Longissimus Capitis انجام می‌شود.
- به دلیل فیبرهای عمودی، این عضله نقش زیادی در چرخش سر ندارد.
حرکات دوطرفه (Bilateral Action)
- اکستنشن سر و گردن (Cervical & Head Extension)
- انقباض همزمان هر دو سمت عضله باعث باز شدن سر و حفظ راستای آن روی مهره‌های گردنی می‌شود.
- فعال در حرکت نگاه به بالا، فاز بازگشت از خم‌شدگی، و تثبیت سر در تمریناتی مثل Overhead Press.
نقش در پاسچر و ثبات سر
- حفظ راستای سر در وضعیت نرمال پاسچر
- گوش بالای شانه و جمجمه در تعادل روی مهره C1.
- ایجاد تنش ایزومتریک کم‌شدت برای جلوگیری از افتادن سر به جلو یا عقب.
- پاسخ به حرکات تنه و گرانش
- تنظیم موقعیت سر هنگام چرخش تنه، راه رفتن یا شتاب‌های ناگهانی.
جلوگیری از Forward Head Posture (FHP)
- فعال بودن عضله از جلو آمدن سر جلوگیری می‌کند.
- در FHP، این عضله معمولاً طولانی و غیر فعال می‌شود.
جمع بندی
عضلات گروه ترنسورسواسپاینالیس در عمق ستون فقرات گردنی قرار دارند و نقش اصلی آن‌ها کنترل حرکات ریز بین‌مهره‌ای، حفظ ثبات ستون فقرات و انتقال حس عمقی به سیستم عصبی مرکزی است. عضله Semispinalis Capitis یکی از بخش‌های این گروه است که از زوائد عرضی مهره‌ها منشأ گرفته و به زوائد خاری بالاتر متصل می‌شود.
این عضله با انقباض دوطرفه باعث اکستنشن سر و گردن و با انقباض یک‌طرفه موجب خم شدن جانبی می‌شود، در حالی که نقش آن در چرخش محدود است. عصب‌رسانی آن از شاخه‌های پشتی اعصاب نخاعی گردنی و خون‌رسانی از شریان‌های عمقی گردن و اکسیپیتال تأمین می‌شود.
ضعف یا آسیب این عضله می‌تواند به کاهش ثبات بین‌مهره‌ای، سردردهای پس‌سری، اختلال پاسچر و افزایش فشار روی عضلات سطحی منجر شود. هماهنگی آن با عضلات سطحی و سیستم‌های عصبی حسی، ثبات و کنترل دقیق حرکات سر و گردن را تضمین می‌کند. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.
منبع:
https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/semispinalis-capitis-muscle
تایید شده توسط دکتر علی حوصله
محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید
