آسیب نخاعی به صدمه‌ای گفته می‌شود که به نخاع وارد شده و بر عملکرد سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد. نخاع بخشی حیاتی از بدن انسان بوده که پیام‌های عصبی را بین مغز و سایر اندام‌ها، منتقل می‌کند. آسیب نخاعی می‌تواند به علل مختلفی از جمله تصادف‌ها، سقوط‌ها و بیماری‌های مختلف رخ دهد. این آسیب ممکن است منجر به علائمی همچون بی‌حس شدن اعضای بدن و ضعف‌های عضلانی شود. در ادامه مطلب همراه ما بمانید تا با علل، علائم و درمان‌های آسیب نخاعی بیشتر آشنا شوید و بهتر این مشکل را درک کنید.
علل ایجاد آسیب نخاعی
آسیب نخاعی یکی از جدی‌ترین انواع آسیب‌های بدنی بوده که می‌تواند باعث اختلالات حرکتی و حسی در بدن شود. هرگونه آسیب به این بخش، می‌تواند عملکرد اندام‌های مختلف بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. در زیر برای افزایش آگاهی شما؛ به بررسی علت‌های ایجاد آسیب‌های نخاعی، مانند سقوط، تومورها، ورزش، عفونت‌ها و اختلالات مادرزادی می‌پردازیم.
تصادفات
یکی از اصلی‌ترین علل آسیب نخاعی، تصادفات جاده‌ای است. این نوع آسیب به علت فشار و ضربه شدید به ستون فقرات ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به ضایعه نخاعی و فلج دائمی یا موقت شود. در چنین شرایطی برای کاهش اثرات آسیب؛ باید سریعاً با فوریت‌های پزشکی تماس گرفت یا خود را به بیمارستان رساند.
سقوط
سقوط از ارتفاع یکی از شایع‌ترین و مهمترین دلایل آسیب‌های نخاعی است. سقوط می‌تواند از نردبان، داربست، پشت‌بام و حتی پله‌ها رخ دهد. به‌ویژه در افراد مسن، سقوط به علت ضعف عضلات، عدم تعادل یا ضعف دید، یکی از علل اصلی آسیب‌های نخاعی است. سقوط در این افراد ممکن است حتی از ارتفاع کم منجر به شکستگی مهره‌های ستون فقرات و آسیب به نخاع شود.
همچنین، کودکان و جوانانی که در محیط‌های خطرناک بازی می‌کنند هم در معرض خطر سقوط هستند. درصورتی‌که مهره‌های ستون فقرات در اثر سقوط دچار شکستگی یا جابه‌جایی شوند، فشار شدیدی بر نخاع وارد می‌شود که ممکن است منجر به پارگی یا له‌شدگی بافت‌های عصبی نخاعی شود. این نوع آسیب‌ها می‌تواند باعث فلج دائمی یا موقت شود.
ورزش
ورزش‌های پرخطر یکی دیگر از عوامل مهم ایجاد آسیب‌های نخاعی هستند. فعالیت‌های ورزشی که نیاز به تماس فیزیکی شدید دارند، مانند فوتبال، بسکتبال و ورزش‌های رزمی، می‌توانند باعث آسیب به ستون فقرات و نخاع شوند. ضربه‌های شدید به ناحیه گردن یا کمر در حین بازی نیز می‌تواند به پارگی دیسک‌های بین مهره‌ای یا شکستگی مهره‌ها منجر شود که در نهایت به ضایعه نخاعی منجر خواهد شد.
یکی از ورزش‌هایی که به طور خاص خطر آسیب نخاعی را به همراه دارد، شیرجه‌زدن در آب‌های کم‌عمق است. در این شرایط، برخورد سر به کف استخر یا دریاچه می‌تواند به آسیب‌های شدید گردن و نخاع منجر شود. برای جلوگیری از این نوع آسیب‌ها، استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب، تمرینات منظم برای تقویت عضلات و انعطاف‌پذیری بدن و رعایت اصول صحیح ورزشی اهمیت زیادی دارد.
تومورها
تومورهای نخاعی، یکی دیگر از علل آسیب نخاعی هستند. تومورهای نخاعی می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش‌خیم معمولاً به‌آهستگی رشد می‌کنند؛ اما همچنان می‌توانند با فشاری که به نخاع وارد می‌کنند، باعث آسیب به بافت‌های عصبی شوند. تومورهای بدخیم سریع‌تر رشد کرده و علاوه بر فشار بر نخاع، ممکن است با تهاجم به بافت‌های اطراف نخاع آسیب جدی‌تری وارد کنند.
علائم آسیب نخاعی ناشی از تومور شامل درد شدید در ناحیه پشت یا گردن، ضعف‌های عضلانی، فلج شدن و اختلال در راه‌رفتن است. درمان این تومورها معمولاً شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی است. اما در مواردی که آسیب جدی به نخاع وارد شده باشد، ممکن است مشکلات حرکتی و حسی برای همیشه باقی بمانند.
عفونت‌ها
عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی نیز می‌توانند عامل ایجاد آسیب‌های نخاعی باشند. یکی از عفونت‌های مهم که می‌تواند به نخاع آسیب برساند، مننژیت است. مننژیت باعث التهاب غشاهای محافظتی اطراف مغز و نخاع می‌شود. درصورتی‌که این مشکل درمان نشود، می‌تواند منجر به آسیب به بافت‌های عصبی نخاعی گردد.
آبسه‌های نخاعی نیز یکی از علل شایع عفونت نخاعی هستند. این آبسه‌ها به علت تجمع عفونت در نزدیکی نخاع، فشار زیادی بر نخاع وارد می‌کنند و ممکن است باعث تخریب بافت‌های عصبی شوند. عفونت‌های دیگری مانند سیفلیس، هپاتیت و اچ‌آی‌وی نیز می‌توانند به‌مرورزمان به نخاع آسیب برسانند.
اختلالات مادرزادی
برخی افراد با مشکلات مادرزادی در نخاع یا ستون فقرات به دنیا می‌آیند که همین می‌تواند باعث ایجاد آسیب نخاعی در سنین مختلف شود. این مشکلات ممکن است به‌تدریج شدت یابند و بر عملکرد سیستم عصبی تأثیر بگذارند. یکی از شایع‌ترین این اختلالات، اسپینا بیفیدا است که در آن نخاع و مهره‌های ستون فقرات به طور کامل تشکیل نمی‌شوند. این نقص مادرزادی باعث می‌شود که بخش‌هایی از نخاع بدون حفاظت استخوانی باقی بمانند و آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به ضربات یا فشارها داشته باشند.
انواع آسیب نخاعی
آسیب نخاعی در حالت کلی به دو نوع اصلی؛ آسیب نخاعی کامل و آسیب نخاعی ناقص، تقسیم می‌شود. در آسیب نخاعی کامل، تمامی عملکردهای حسی و حرکتی در پایین‌تر از ناحیه آسیب‌دیده متوقف می‌شود. در نتیجه، فلج کامل رخ می‌دهد. با رخ‌دادن آسیب نخاعی ناقص نیز، برخی عملکردهای حسی یا حرکتی باقی می‌ماند و فرد ممکن است توانایی‌های محدودی در حرکت یا حس داشته باشد.
علائم آسیب نخاعی
بعدازاین که متوجه شدید آسیب نخاعی چیست؟ بهتر است علائم آن را هم بشناسید. علائم این آسیب، بسته به‌شدت و محل آن متفاوت هستند. در زیر به بررسی برخی از رایج‌ترین علائم مشکل نخاعی پرداخته‌ایم تا در صورت بروز آنها، بتوانید به‌موقع اقدامات درمانی لازم را انجام دهید.
بی‌حسی
یکی از علائم شایع آسیب‌های نخاعی، بی‌حسی در قسمت‌های مختلف بدن است. این بی‌حسی ممکن است به دلیل فشار روی اعصاب در ناحیه آسیب‌دیده ایجاد شود و توانایی حس‌کردن در برخی نواحی را از بین ببرد. بی‌حسی ناشی از آسیب‌های نخاعی، به طور معمول در نواحی پایین‌تر از محل آسیب‌دیده رخ می‌دهد. ازاین‌رو هرچه آسیب نخاعی در محل بالاتری باشد، احتمال گسترش بی‌حسی به نواحی بیشتری از بدن وجود دارد.
گزگز
گزگز یا حس سوزش در نقاط مختلف بدن نیز از دیگر علائم آسیب نخاعی است. این احساس می‌تواند در نواحی مختلف بدن ایجاد شود و به طور دائمی یا متناوب بروز کند. گزگز نشان‌دهنده اختلال در عملکرد عصب‌های ناحیه نخاعی بوده که می‌تواند به دلیل فشردگی یا قطع ارتباط عصبی باشد.
درد
درد شدید در ناحیه ستون فقرات یا نقاط دیگر بدن، مخصوصاً پس از آسیب، نشانه‌ای از اختلالات نخاعی است. این درد می‌تواند به‌صورت مداوم و لحظه‌ای باشد یا احساس سنگینی و فشار در ناحیه آسیب ایجاد کند. در برخی مواقع نیز درد به‌قدری شدید است که فرد تحمل آن را ندارد.
علائم حرکتی
اختلال در حرکت و ضعف عضلانی، از دیگر علائم مهم آسیب نخاعی است. فرد در چنین شرایطی احتمال دارد توانایی حرکت‌دادن بخشی از بدن خود را از دست بدهد و نیاز به درمان‌های توان‌بخشی داشته باشد. دقت داشته باشید؛ درمان آسیب نخاعی باید در زمان مناسب انجام شود، در غیر این صورت امکان دارد مشکلات غیر قابل جبرانی به وجود بیاید.
ضعف عضلانی
ضعف عضلانی یکی دیگر از رایج‌ترین علائم آسیب‌های نخاعی است. این ضعف ممکن است در اندام‌های خاص یا تمامی اندام‌های بدن پایین‌تر از ناحیه آسیب‌دیده بروز کند. ضعف عضلات معمولاً همراه با ازدست‌دادن کنترل ارادی عضلات بوده و بیمار ممکن است قادر به انجام حرکات ارادی نباشد.
فلج
یکی از شدیدترین علائم آسیب نخاعی که به‌هیچ‌عنوان نباید آن را نادیده گرفت، متوقف‌شدن عملکردهای حرکتی است. بسته به‌شدت و محل آسیب، فرد ممکن است دچار فلج کامل یا جزئی شود. در موارد فلج کامل، تمامی عملکردهای حرکتی در پایین‌تر از ناحیه آسیب‌دیده متوقف خواهد شد. فلج جزئی هم همان‌طور که از نامش مشخص بوده؛ ممکن است بر روی یک قسمت خاص از بدن، تأثیر بگذارد.
اختلال در کنترل مثانه و روده
آسیب نخاعی می‌تواند به اختلال در کنترل مثانه و روده هم منجر شود. آسیب به نخاع می‌تواند ارتباط مغز با این اندام‌ها را مختل کند که نتیجه آن ناتوانی در کنترل ادرار و مدفوع است. بیمار ممکن است در چنین مواقعی با مشکلاتی مانند بی‌اختیاری ادرار و مدفوع یا تأخیر در تخلیه مثانه و روده مواجه شود.
مشکلات تنفسی
مشکلات نخاعی در ناحیه‌های بالایی ستون فقرات، می‌تواند به مشکلات تنفسی هم منجر شود. در چنین مواردی، فرد ممکن است نتواند به‌خوبی نفس بکشد و نیاز به کمک‌های پزشکی و دستگاه‌های تنفسی داشته باشد.
تشخیص آسیب نخاعی
برای تشخیص این مشکل، می‌توان از روش‌های مختلفی بهره گرفت. در ادامه مراحل اصلی را برای شما ذکر کرده‌ایم.
معاینه فیزیکی
اولین مرحله در تشخیص آسیب نخاعی، معاینه فیزیکی بیمار توسط پزشک متخصص است. پزشک با بررسی علائم حسی و حرکتی فرد می‌تواند نشانه‌های اولیه ضایعه نخاعی را شناسایی کند.
تصویربرداری
برای تشخیص دقیق‌تر نیز، از روش‌های تصویربرداری مختلفی همچون MRI و CT اسکن استفاده می‌کنند. MRI یکی از بهترین ابزارها برای تشخیص آسیب‌های نخاعی است. این دستگاه با استفاده از امواج مغناطیسی، تصاویر دقیقی از نخاع و ستون فقرات ارائه می‌دهد که به پزشک در تشخیص کمک می‌کند.
CT اسکن هم از دیگر روش‌های تصویربرداری بوده که می‌تواند جزئیات دقیق‌تر از استخوان‌ها و نخاع را نشان دهد. این اسکن برای تشخیص شکستگی‌های ستون فقرات، بسیار مفید است.
درمان آسیب نخاعی
روش‌های گوناگونی برای بهبود آسیب‌های نخاعی وجود دارند که یکی از انواع آنها، انجام حرکات اصلاحی و ورزشی مناسب است. شما می‌توانید با مراجعه به بنیاد سلامت دکتر حوصله، به‌خوبی از انواع روش‌های بهبود این مشکل آگاهی پیدا کنید. در زیر برخی از روش‌های مناسب برای درمان آسیب نخاعی را آورده‌ایم.
درمان‌های اولیه
درمان آسیب نخاعی بلافاصله پس از وقوع آسیب، بسیار مهم است. پزشکان معمولاً برای کاهش فشار روی نخاع، از درمان‌های دارویی استفاده می‌کنند. همچنین، تثبیت وضعیت ستون فقرات و جلوگیری از تشدید آسیب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
درمان‌های توان‌بخشی
درمان‌های توان‌بخشی شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی است که به بازگشت توانایی‌های حرکتی و حسی فرد، کمک می‌کند. این درمان‌ها به‌تدریج باعث بهبود کیفیت زندگی فرد می‌شوند.
جراحی
در برخی موارد، جراحی برای ترمیم نخاع آسیب‌دیده، ضروری است. جراحان ممکن است برای برداشتن فشار از روی نخاع یا ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده ستون فقرات، عمل جراحی انجام دهند.
درمان‌های دارویی
درمان‌های دارویی شامل استفاده از مسکن‌ها، داروهای ضدالتهاب و داروهایی برای بهبود عملکرد اعصاب می‌شود. این داروها می‌توانند به کاهش درد و التهاب، بسیار کمک کنند.
زندگی با آسیب نخاعی
زندگی با آسیب نخاعی بسیار سخت بوده؛ اما و اگر به‌موقع آن را تشخیص دهید؛ می‌توانید جلوی وخیم‌تر شدن وضعیت را بگیرید. باوجود پیشرفت‌های پزشکی، مدیریت و بهبود زندگی با ضایعه نخاعی نیازمند یک برنامه جامع درمانی، توان‌بخشی و حمایت اجتماعی است.
حمایت‌های اجتماعی
افرادی که با آسیب‌های نخاعی زندگی می‌کنند، نیاز به حمایت‌های اجتماعی و روانی دارند. مشاوره با متخصصین روان‌شناسی و شرکت در گروه‌های حمایتی می‌تواند به فرد در تطبیق با شرایط جدید کمک کند.
تجهیزات کمک حرکتی
استفاده از تجهیزات کمک حرکتی مانند صندلی چرخ‌دار، واکر یا دیگر ابزارها می‌تواند به افراد کمک کند تا استقلال بیشتری در زندگی خود داشته باشند.
پیشگیری از آسیب نخاعی
برای جلوگیری از آسیب نخاعی، رعایت نکات ایمنی در محیط‌های کاری، استفاده از تجهیزات حفاظتی در ورزش‌ها و دقت در رانندگی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نتیجه‌گیری
آسیب نخاعی یکی از جدی‌ترین مشکلات پزشکی است که می‌تواند تأثیرات شدیدی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. فراموش نکنید؛ تشخیص سریع و درمان‌های اولیه، اهمیت زیادی دارند زیرا می‌توانند از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کنند. در حالت کلی؛ با رعایت نکات ایمنی و آگاهی از علل و علائم آسیب نخاعی، می‌توان تا حد زیادی از بروز این مشکلات پیشگیری کرد.
