معرفی عضله وستوس مدیالیس

مقدمه

عضله وستوس مدیالیس «vastus medialis» یکی از اجزای کلیدی گروه عضلانی چهارسر رانی است که در ناحیه قدامی ران قرار دارد. این عضله با شکل متمایز خود، نقش مهمی در ثبات مفصل زانو و حرکت کشکک ایفا می‌کند. این عضله به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: بخش فوقانی و بخش تحتانی که هر کدام وظایف خاصی در انجام حرکات زانو دارند. عملکرد صحیح این عضله به جلوگیری از انحراف کشکک و حفظ تعادل نیروها در مفصل زانو کمک می‌کند.

در ادامه به بررسی جزئیات بیشتری در مورد آناتومی، عملکرد و سیستم عصب‌رسانی این عضله پرداخته خواهد شد. همچنین، به آسیب‌ها و دلایل بروز آن‌ها، حرکات مؤثر برای تقویت «وستوس مدیالیس» و نحوه بهبود کارایی آن در ورزش و فعالیت‌های روزمره خواهیم پرداخت.با بنیاد دکتر حوصله همراه ما باشید .

عضله  وستوس مدیالیس چیست؟

عضله «وستوس مدیالیس»، یکی از چهار عضله تشکیل‌دهنده چهارسر رانی است که در قسمت قدامی ران قرار دارد. این عضله به شکل اشک یا قطره است و بخشی از مجموعه عضلانی چهارسر ران را تشکیل می‌دهد. «وستوس مدیالیس» از نظر آناتومیکی به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش فوقانی که «وستوس مدیالیس longus» نامیده می‌شود و بخش تحتانی که به عنوان «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO» شناخته می‌شود.

این عضله نقش مهمی در ثبات مفصل زانو و حرکت کشکک (استخوان کشکک) ایفا می‌کند. «وستوس مدیالیس» به همراه سایر عضلات چهارسر ران، مسئول اصلی باز کردن (اکستنشن) مفصل زانو است. این عضله همچنین در کنترل حرکت کشکک در شیار بین کندیل‌های ران نقش دارد و از انحراف آن به سمت خارج جلوگیری می‌کند. عملکرد صحیح «وستوس مدیالیس» برای حفظ تعادل نیروها در مفصل زانو و جلوگیری از فشار نامتناسب بر ساختارهای مفصلی ضروری است.

محل قرارگیری عضله وستوس مدیالیس

عضله وستوس مدیالیس در بخش داخلی ران قرار دارد و یکی از چهار عضله تشکیل‌دهنده گروه عضلانی چهارسر رانی است. این عضله از سطح قدامی و داخلی استخوان ران «femur» منشأ می‌گیرد. محل شروع آن از خط بین دو برجستگی «intertrochanteric line» و لب داخلی خط زبر «linea aspera» فمور است. وستوس مدیالیس به سمت پایین و جلو امتداد می‌یابد و در نهایت به کناره فوقانی و داخلی کشکک «patella» متصل می‌شود.

بخش تحتانی این عضله که به‌عنوان «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO» شناخته می‌شود، در قسمت داخلی و فوقانی زانو قرار دارد و شکل مشخص قطره‌ای یا اشکی را ایجاد می‌کند. فیبرهای عضلانی «VMO» به صورت مورب و تقریبا افقی نسبت به محور طولی ران قرار گرفته‌اند.

«وستوس مدیالیس» در کنار سایر عضلات چهارسر رانی، از طریق تاندون مشترک چهارسر به کشکک متصل می‌شود. این تاندون سپس به صورت رباط کشککی «patellar ligament» ادامه می‌یابد و به برجستگی درشت‌نی «tibial tuberosity» متصل می‌شود.

از نظر موقعیت نسبی، «وستوس مدیالیس» در سطح عمقی‌تر نسبت به عضله خیاطه «sartorius» قرار دارد و در بخش میانی ران، دیواره جانبی کانال نزولی «adductor canal» یا کانال «Hunter» را تشکیل می‌دهد.

در مقایسه با سایر عضلات چهارسر رانی، «وستوس مدیالیس» در قسمت داخلی‌تر قرار دارد و نسبت به «vastus lateralis» که در سمت خارجی ران واقع شده، موقعیت مقابل را دارد.

بررسی سر ثابت و سر متحرک  وستوس مدیالیس

عضله «وستوس مدیالیس» دارای یک سر ثابت و یک سر متحرک است. سر ثابت یا منشا این عضله از چندین ناحیه استخوان ران «femur» آغاز می‌شود. این نواحی شامل بخش تحتانی خط بین دو برجستگی «intertrochanteric line»، خط شانه‌ای «pectineal line»، لب داخلی خط زبر «linea aspera» و نیمه فوقانی خط فوق کندیلی داخلی «medial supracondylar line» است.

سر متحرک یا محل اتصال «وستوس مدیالیس» به کشکک «patella» است. این اتصال از طریق تاندون مشترک چهارسر رانی صورت می‌گیرد. فیبرهای عضلانی «وستوس مدیالیس» به‌صورت مورب و با زاویه تقریبی 50 تا 55 درجه نسبت به محور طولی استخوان ران قرار می‌گیرند. این آرایش خاص فیبرها، به‌ویژه در بخش تحتانی عضله که «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO» نامیده می‌شود، اهمیت ویژه‌ای در کنترل حرکت کشکک دارد.

سیستم عصب­رسانی وستوس مدیالیس

سیستم عصب‌رسانی عضله «وستوس مدیالیس» از طریق عصب رانی «femoral nerve» صورت می‌گیرد. عصب رانی از شبکه کمری «lumbar plexus» منشأ می‌گیرد و شامل ریشه‌های عصبی L2 تا L4 است. این عصب پس از خروج از ستون فقرات، از طریق عضله «psoas major» عبور کرده و وارد ران می‌شود.

در ناحیه ران، عصب رانی به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها مسئول عصب‌دهی به «وستوس مدیالیس» است. این شاخه عصبی خاص، به نام عصب «وستوس مدیالیس» شناخته می‌شود و مستقیماً وارد عضله می‌گردد.

عصب «وستوس مدیالیس» حاوی رشته‌های حرکتی «motor fibers» است که مسئول کنترل انقباض عضله هستند. این رشته‌ها با صفحات انتهایی حرکتی «motor end plates» در عضله ارتباط برقرار می‌کنند. همچنین، این عصب حاوی رشته‌های حسی «sensory fibers» است که اطلاعات مربوط به کشش عضله و وضعیت مفصل را به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند.

نکته قابل توجه این است که عصب‌رسانی «وستوس مدیالیس» به گونه‌ای است که این عضله می‌تواند به صورت مستقل از سایر بخش‌های چهارسر رانی فعال شود. این ویژگی به کنترل دقیق حرکت کشکک و ثبات مفصل زانو کمک می‌کند.

عصب رانی علاوه بر عصب‌دهی حرکتی، مسئول حس سطحی پوست روی «وستوس مدیالیس» نیز هست. این حس از طریق شاخه‌های پوستی قدامی «anterior cutaneous branches» عصب رانی تامین می‌شود.

در صورت آسیب به عصب رانی یا شاخه‌های آن، ممکن است عملکرد «وستوس مدیالیس» مختل شود. این اختلال می‌تواند شامل ضعف عضلانی، آتروفی «atrophy» و اختلال در کنترل حرکتی زانو باشد. بنابراین، حفظ سلامت سیستم عصب‌رسانی برای عملکرد بهینه «وستوس مدیالیس» و به تبع آن، عملکرد صحیح مفصل زانو ضروری است.

سیستم خون­رسانی وستوس مدیالیس

سیستم خون‌رسانی عضله «وستوس مدیالیس» از طریق شبکه‌ای پیچیده از عروق خونی تأمین می‌شود. منبع اصلی خون‌رسانی این عضله، شریان رانی «femoral artery» است که شاخه‌های متعددی را برای تغذیه «وستوس مدیالیس» ایجاد می‌کند.

یکی از مهم‌ترین شریان‌های تغذیه‌کننده «وستوس مدیالیس»، شریان چهارسر رانی «artery of quadriceps» است. این شریان می‌تواند از سه منبع مختلف منشأ بگیرد: شریان رانی، شریان رانی عمقی «deep femoral artery»، یا شریان محیطی رانی جانبی «lateral circumflex femoral artery». شریان چهارسر رانی به سه شاخه تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها مستقیماً وارد «وستوس مدیالیس» می‌شود.

علاوه بر این، شریان نزولی زانویی «descending genicular artery» نیز در خون‌رسانی بخش تحتانی «وستوس مدیالیس» نقش مهمی ایفا می‌کند. این شریان از شریان رانی منشأ می‌گیرد و در ناحیه داخلی زانو شاخه‌هایی را به «وستوس مدیالیس» می‌فرستد.

شریان محیطی رانی داخلی «medial circumflex femoral artery» نیز در تغذیه بخش فوقانی «وستوس مدیالیس» مشارکت دارد. این شریان معمولاً از شریان رانی عمقی جدا می‌شود و شاخه‌هایی را به سمت «وستوس مدیالیس» ارسال می‌کند.

سیستم وریدی «وستوس مدیالیس» به موازات سیستم شریانی آن سازماندهی شده است. وریدهای همراه «venae comitantes» در کنار شریان‌ها قرار دارند و خون را از عضله به سمت ورید رانی «femoral vein» هدایت می‌کنند.

این شبکه غنی عروقی، اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد مطلوب «وستوس مدیالیس» را تأمین می‌کند. همچنین، این سیستم در حذف مواد زائد متابولیک از عضله نقش حیاتی دارد.

تراکم بالای مویرگ‌ها در «وستوس مدیالیس» به این عضله اجازه می‌دهد تا در طول فعالیت‌های طولانی مدت، مانند راه رفتن یا دویدن، عملکرد مطلوبی داشته باشد. این ویژگی به خصوص در بخش «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO» که نقش مهمی در ثبات کشکک دارد، حائز اهمیت است.

عملکرد عضله وستوس مدیالیس از نظر آناتومی

عضله «وستوس مدیالیس» از نظر آناتومی، عملکردهای متعدد و مهمی در مفصل زانو دارد. این عضله به عنوان یکی از اجزای اصلی گروه عضلانی چهارسر رانی، نقش کلیدی در حرکات زانو ایفا می‌کند.

عملکرد اصلی «وستوس مدیالیس» اکستنشن یا باز کردن مفصل زانو است. این عضله با انقباض خود، ساق پا را به سمت جلو حرکت می‌دهد و زانو را از حالت خمیده به حالت صاف می‌آورد. این عمل در فعالیت‌هایی مانند ایستادن از حالت نشسته، بالا رفتن از پله و پرش اهمیت ویژه‌ای دارد.

یکی دیگر از عملکردهای مهم «وستوس مدیالیس» به‌ویژه بخش تحتانی آن که «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO» نامیده می‌شود، کنترل حرکت کشکک «patella» است. فیبرهای مورب «VMO» با کشش به سمت داخل، از حرکت بیش از حد کشکک به سمت خارج جلوگیری می‌کنند. این عمل برای حفظ مسیر صحیح حرکت کشکک در شیار بین کندیل‌های ران ضروری است.

«وستوس مدیالیس» همچنین در ثبات داخلی مفصل زانو نقش دارد. با انقباض خود، فشار را بر روی بخش داخلی مفصل توزیع می‌کند و از فشار بیش از حد بر روی رباط‌های داخلی زانو جلوگیری می‌نماید.

این عضله در مرحله نهایی اکستنشن زانو، نقش مهمی در مکانیسم قفل شدن زانو «locking mechanism» ایفا می‌کند. در این مرحله، «وستوس مدیالیس» با انقباض قوی‌تر نسبت به سایر بخش‌های چهارسر رانی، به چرخش داخلی «internal rotation» اندک درشت‌نی کمک می‌کند که برای قفل شدن کامل زانو ضروری است.

علاوه بر این، «وستوس مدیالیس» در حفظ تعادل عضلانی اطراف زانو نقش دارد. عملکرد متعادل این عضله در برابر «vastus lateralis» برای حرکت صحیح کشکک و توزیع مناسب نیروها در مفصل زانو ضروری است. در نهایت، «وستوس مدیالیس» با کمک به حفظ راستای صحیح اندام تحتانی، در پیشگیری از وضعیت‌های نامطلوب مانند زانوی ضربدری «genu valgum» نقش دارد.

عملکرد عضله وستوس مدیالیس از نظر بیومکانیک

از نظر بیومکانیک، عضله «وستوس مدیالیس» نقش پیچیده و چند بعدی در عملکرد مفصل زانو ایفا می‌کند. این عضله با تولید نیروی کششی در راستای محور طولی خود، گشتاور اکستنسوری قابل توجهی را در مفصل زانو ایجاد می‌کند.

در طول حرکت اکستنشن زانو، «وستوس مدیالیس» با سایر عضلات چهارسر رانی همکاری می‌کند، اما الگوی فعال‌سازی آن متفاوت است. این عضله در زوایای انتهایی اکستنشن (15-0 درجه)، فعالیت بیشتری نسبت به سایر اجزای چهارسر رانی نشان می‌دهد. این ویژگی به قفل شدن نهایی زانو و ثبات مفصل در وضعیت ایستاده کمک می‌کند.

از دیدگاه بیومکانیکی، بخش تحتانی «وستوس مدیالیس»، موسوم به «وستوس مدیالیس oblique» یا «VMO»، اهمیت ویژه‌ای دارد. فیبرهای این بخش با زاویه تقریبی 50-55 درجه نسبت به محور طولی فمور قرار گرفته‌اند. این آرایش خاص، یک مؤلفه نیروی داخلی بر کشکک اعمال می‌کند که برای مقابله با نیروهای خارجی وارد بر کشکک ضروری است.

در مکانیک حرکت کشکک، «وستوس مدیالیس» نقش کلیدی در کنترل حرکت جانبی این استخوان دارد. این عضله با ایجاد نیروی کششی مایل به داخل، از حرکت بیش از حد کشکک به سمت خارج جلوگیری می‌کند. این عملکرد برای حفظ تماس مناسب بین کشکک و شیار بین کندیلی فمور ضروری است.

از نظر زنجیره حرکتی، «وستوس مدیالیس» در زنجیره حرکتی بسته (مانند اسکات) و باز (مانند اکستنشن زانو در حالت نشسته) عمل می‌کند. در زنجیره بسته، این عضله علاوه بر اکستنشن زانو، به ثبات مفصل نیز کمک می‌کند. «وستوس مدیالیس» همچنین در توزیع نیروها در مفصل پاتلوفمورال نقش دارد. فعالیت متعادل این عضله با «vastus lateralis» برای توزیع یکنواخت فشار بر سطوح مفصلی کشکک ضروری است.

در طول راه رفتن، «وستوس مدیالیس» در فاز ایستایی «stance phase» فعال می‌شود تا از فلکشن بیش از حد زانو جلوگیری کند. همچنین در مرحله انتهایی فاز نوسان «swing phase»، این عضله برای آماده‌سازی اندام جهت تماس پاشنه با زمین فعال می‌کند.

آسیب­های عضله وستوس مدیالیس

عضله «وستوس مدیالیس» می‌تواند دچار آسیب‌های مختلفی شود که عملکرد آن را مختل می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ا اشاره خواهیم کرد:

• کشیدگی عضلانی (درجه خفیف تا شدید؛ در موارد شدید، پارگی کامل یا جزئی فیبرهای عضلانی)
• آتروفی یا تحلیل عضلانی (ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد زانو)
• التهاب تاندون یا تاندینوپاتی
• آسیب‌های عصبی، مانند آسیب به شاخه عصبی «وستوس مدیالیس» از عصب فمورال
• اختلال در هماهنگی بین «وستوس مدیالیس» و سایر عضلات چهارسر رانی خطر سندرم «patellofemoral»

دلایل بروز آسیب­های وستوس مدیالیس

آسیب‌های «وستوس مدیالیس» می‌توانند به دلایل مختلفی رخ دهند. مهم‌ترین ‌آن‌ها عبارتند از:

• استفاده بیش از حد یا اضافه بار مکرر (اغلب در ورزشکاران، به خصوص دوندگان، دوچرخه‌سواران و ورزشکاران رشته‌های پرشی)
• ضربه مستقیم به عضله (ورزش‌های تماسی، می‌تواند منجر به کوفتگی یا پارگی شود)
• حرکات ناگهانی و غیرمنتظره (مسبب کشیدگی یا پارگی عضله هستند)
• عدم تعادل عضلانی بین «وستوس مدیالیس» و سایر عضلات چهارسر رانی، به خصوص «vastus lateralis»، (ناشی از الگوهای حرکتی نادرست یا ضعف انتخابی عضلات است)
• ناهنجاری‌های آناتومیکی مانند زانوی پرانتزی «genu varum» یا زانوی ضربدری «genu valgum»
• کاهش انعطاف‌پذیری عضلات همسترینگ و چهارسر رانی (افزایش فشار بر «وستوس مدیالیس»)
• ضعف عضلات مرکزی بدن و لگن (بر مکانیک حرکتی اندام تحتانی تاثیر گذاشته و «وستوس مدیالیس» را مستعد آسیب می‌کند)
• عوامل سیستمیک (مانند اختلالات هورمونی، بیماری‌های متابولیک و کمبودهای تغذیه‌ای)

بهترین حرکات برای تقویت عضله وستوس مدیالیس

تقویت عضله وستوس مدیالیس و به خصوص بخش «VMO» آن، برای عملکرد بهینه زانو ضروری است که در ادامه به مهم‌ترین حرکات برای فعال‌سازی VMO اشاره خواهیم کرد:

تمرین اکستنشن با فشردن توپ «Ball Clench Extensions»

شامل بلند کردن پاشنه در حالت خوابیده و فشردن همزمان توپ بین زانوهاست. این حرکت «وستوس مدیالیس» را به‌طور موثری درگیر کرده و به تقویت ارتباط عصبی-عضلانی کمک می‌کند.

بالا آوردن پای چرخیده «Twisted Leg Raise»

در حالت خوابیده و با چرخش خارجی پا انجام می‌شود و به فعال‌سازی بیشتر VMO کمک می‌کند.

پل زدن با توپ «Ball Bridges»

ترکیبی از فشردن توپ بین زانوها و بالا آوردن لگن است که عضلات سرینی را نیز درگیر می‌کند.

اسکات دیواری با توپ «Ball Wall Squats»

با تکیه بر دیوار و فشردن توپ بین زانوها انجام می‌شود و «وستوس مدیالیس» را در زنجیره حرکتی بسته تقویت می‌کند.

کشش «وستوس مدیالیس» نیز برای حفظ انعطاف‌پذیری عضله مهم است. این کشش با خم کردن زانو و کشیدن پاشنه به سمت باسن انجام می‌شود. برای پیشرفت بیشتر، می‌توان از تمرینات پیشرفته‌تر مانند لانج، بالا رفتن از پله و پایین آمدن از پله استفاده کرد.

رفرنس:

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/v/vastus-medialis/

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/the-quadriceps-femoris-muscle

https://www.verywellhealth.com/vastus-medialis-anatomy-4691789

https://www.knee-pain-explained.com/vastus-medialis-exercises.html

جدول: