قوز کمر یا گوژ پشتی علائم و علل و روش های تشخیص

قوز کمر یا گوژ پشتی که در اصطلاح پزشکی به آن کیفوز گفته می‌شود، یکی از ناهنجاری‌های شایع در ستون فقرات است که با خمیدگی بیش‌ازحد بخش پشتی کمر (ناحیه توراسیک) به سمت جلو شناخته می‌شود. این وضعیت می‌تواند در کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان دیده شود و بسته به‌شدت آن، از تغییرات ظاهری ساده تا دردهای مزمن و اختلالات تنفسی متفاوت باشد.

در وب سایت دکتر حوصله ابتدا توضیح می‌دهیم که قوز کمر دقیقاً چیست و چه تفاوتی با سایر انحناهای ستون فقرات دارد، سپس به بررسی علائم آن در سنین مختلف می‌پردازیم. در ادامه، علل شایع بروز کیفوز ازجمله وضعیت نادرست بدنی، ضعف عضلات پشتی، بیماری شوئرمن، پوکی استخوان و دیگر عوامل بررسی می‌شود.

همچنین روش‌های تشخیص علمی و تخصصی این عارضه، اهمیت تشخیص به‌موقع و اثرات آن در پیشگیری از پیشرفت مشکل را مرور خواهیم کرد. در پایان نیز به پرتکرارترین سوالات کاربران درباره قوز کمر پاسخ خواهیم داد.

قوز کمر یا گوژپشتی چیست؟

قوز کمر یا گوژپشتی که در پزشکی به آن کیفوز (Kyphosis) گفته می‌شود، نوعی ناهنجاری در انحنای طبیعی ستون فقرات است که در آن قسمت بالایی پشت (ناحیه توراسیک) بیش‌ازحد به سمت جلو خم می‌شود. در حالت طبیعی، ستون فقرات انسان دارای انحناهای خفیف و متعادل در ناحیه گردن، پشت و کمر است، اما زمانی که این انحنا در ناحیه پشتی از حد نرمال بیشتر شود، فرد دچار کیفوز یا قوز کمر می‌شود.

این وضعیت ممکن است بدون علامت باشد یا با علائم ظاهری مانند گردی پشت، افتادگی شانه‌ها و جلو آمدن سر همراه شود. در موارد شدیدتر، می‌تواند منجر به درد، محدودیت حرکتی، اختلالات تنفسی و کاهش کیفیت زندگی شود. گوژپشتی ممکن است ناشی از وضعیت بد نشستن و ایستادن، بیماری‌های ساختاری استخوان، یا حتی اختلالات مادرزادی باشد. شناخت این مشکل در مراحل اولیه نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت آن دارد.

علائم قوز کمر در کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان

قوز کمر یا گوژپشتی می‌تواند در هر سنی بروز کند، اما علائم آن بسته به سن، شدت انحنا و نوع کیفوز ممکن است متفاوت باشد. شناخت زودهنگام علائم قوز کمر به‌ویژه در نوجوانان و کودکان می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و روند درمان را ساده‌تر و مؤثرتر کند. در ادامه به دسته‌بندی اصلی این علائم می‌پردازیم:

علائم ظاهری

یکی از نخستین نشانه‌های قابل‌مشاهده‌ قوز کمر یا گوژپشتی، تغییرات در فرم بدن و حالت قرارگیری ستون فقرات است. در مراحل اولیه، به‌ویژه در کودکان و نوجوانانی که در سن رشد قرار دارند، علائم ظاهری معمولاً به‌صورت شانه‌های افتاده، گردن جلو آمده و برآمدگی در قسمت بالای پشت خود را نشان می‌دهد. این نوع تغییرات معمولاً در هنگام ایستادن یا راه رفتن واضح‌تر هستند و اگر از زاویه جانبی به بدن نگاه شود، انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به سمت جلو کاملاً مشهود است.

در بسیاری از موارد، والدین یا مربیان متوجه این وضعیت می‌شوند و آن را به‌عنوان قوز کردن یا فرم بد نشستن تعبیر می‌کنند. درواقع، این شکل از ستون فقرات خمیده می‌تواند ناشی از قوز وضعیتی باشد که به دلیل استفاده‌ی مداوم از گوشی، لپ‌تاپ یا نشستن نادرست روی صندلی‌های غیراستاندارد ایجاد می‌شود. شناسایی این علائم قوز کمر در مراحل ابتدایی بسیار مهم است، زیرا می‌توان با اقدامات ساده‌ای مانند آموزش وضعیت صحیح بدن، تمرینات اصلاحی یا حتی تغییر سبک زندگی، از پیشرفت این ناهنجاری جلوگیری کرد.

علائم عملکردی و درد

با پیشرفت گوژپشتی و افزایش زاویه کیفوز، نه‌تنها ظاهر بدن دچار تغییر می‌شود، بلکه عملکرد طبیعی بدن نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. افراد مبتلابه کیفوز اغلب از خستگی زودرس در هنگام ایستادن یا نشستن‌های طولانی شکایت دارند، زیرا عضلات پشتی و مرکزی بدن برای حفظ تعادل و مقابله با خمیدگی، به‌صورت مداوم درگیر هستند. همچنین یکی از شکایات شایع، درد در ناحیه بین دو کتف یا در قسمت فوقانی پشت است که ممکن است به‌صورت مزمن یا هنگام فعالیت‌های خاصی مانند بلند کردن اجسام، تشدید شود. این دردها در نتیجه‌ کشیدگی بیش‌ازحد عضلات و فشار مداوم بر مهره‌ها ایجاد می‌شود.

برخی افراد نیز از محدودیت حرکتی در خم شدن به جلو یا نشستن به مدت طولانی رنج می‌برند. در نوجوانان، این علائم گاهی نادیده گرفته می‌شوند و به‌عنوان خستگی طبیعی یا تنبلی تعبیر می‌شوند، درحالی‌که ممکن است نشان‌دهنده‌ی شروع یک قوز کمر ساختاری مانند کیفوز شوئرمن باشند. تشخیص صحیح در این مرحله می‌تواند با کمک روش‌های تشخیص گوژپشتی ازجمله معاینه بالینی و بررسی زاویه انحنا با اشعه ایکس انجام شود. درمان به‌موقع در این مرحله می‌تواند از بروز دردهای مزمن جلوگیری کرده و عملکرد روزمره را به حالت طبیعی بازگرداند.

علائم پیشرفته‌تر در مراحل مزمن

درصورتی‌که تشخیص قوز پشت در مراحل اولیه صورت نگیرد یا درمان مناسب انجام نشود، این ناهنجاری می‌تواند به مرحله‌ی مزمن برسد و علائم شدیدتر و پیچیده‌تری را ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین پیامدهای مزمن شدن گوژپشتی، اختلال در تنفس است؛ چراکه انحنای شدید ستون فقرات باعث فشرده شدن قفسه سینه شده و ظرفیت ریوی را کاهش می‌دهد. این مشکل بیشتر در افرادی دیده می‌شود که دارای زاویه کیفوز بالا هستند یا به دلایل ساختاری و بیماری‌زا مانند پوکی استخوان یا کیفوز شوئرمن دچار گوژپشتی پیشرفته شده‌اند. همچنین در این مرحله معمولاً کاهش قد ظاهری به دلیل فشردگی مهره‌ها و انقباض مداوم عضلات پشت مشاهده می‌شود.

از دیگر پیامدهای مهم می‌توان به تأثیر روانی و کاهش اعتمادبه‌نفس، به‌ویژه در نوجوانان اشاره کرد که ظاهر بدن برایشان اهمیت زیادی دارد. این افراد ممکن است از حضور در جمع، ورزش کردن یا حتی عکس گرفتن اجتناب کنند. در این موارد، درمان تنها به تمرینات اصلاحی محدود نمی‌شود و ممکن است نیاز به استفاده از بریس‌های طبی، فیزیوتراپی تخصصی یا در موارد شدید، درمان‌های تهاجمی‌تر مانند جراحی باشد. اهمیت آگاهی از این علائم گوژپشتی در کودکان و نوجوانان ازآن‌جهت است که با تشخیص زودهنگام می‌توان از ورود به این مرحله جلوگیری کرد و وضعیت ستون فقرات را تا حد زیادی اصلاح نمود.

علت ایجاد قوز کمر چیست؟

قوز کمر یا گوژپشتی دلایل متعددی دارد که می‌توان آن‌ها را در دو دسته‌ اصلی تقسیم کرد: عوامل وضعیتی (Postural) و عوامل ساختاری یا بیماری‌زا. در بسیاری از موارد، این عارضه نتیجه‌ی ترکیبی از سبک زندگی، ضعف عضلات و تغییرات ساختاری در مهره‌هاست. شناخت دقیق دلایل قوز کمر به پیشگیری، تشخیص و درمان مؤثر کمک می‌کند. در ادامه، به مهم‌ترین علل بروز کیفوز می‌پردازیم:

وضعیت بدنی نادرست (Postural Kyphosis)

یکی از شایع‌ترین علل قوز کمر به‌ویژه در نوجوانان و جوانان، وضعیت بدنی نادرست است که به آن کیفوز وضعیتی یا Postural Kyphosis گفته می‌شود. این نوع کیفوز معمولاً به‌مرورزمان و در اثر نشستن‌های طولانی بافرم بدن بد به وجود می‌آید؛ مانند استفاده‌ی مداوم از گوشی موبایل، لپ‌تاپ یا کامپیوتر در حالت خمیده، یا نشستن روی صندلی‌های غیراستاندارد که باعث کاهش فعالیت عضلات پشتی می‌شود.

در این حالت، ستون فقرات به‌مرور به سمت جلو خم می‌شود و فرد به‌شکل ناخودآگاه در وضعیت گوژپشت قرار می‌گیرد. از آن‌جایی که این نوع قوز کمر معمولاً ساختاری نیست، در صورت تشخیص زودهنگام، با اصلاح وضعیت بدن، تمرینات کششی و تقویتی و تغییر سبک زندگی قابل‌درمان است. تشخیص قوز پشت ناشی از وضعیت بدنی نادرست توسط فیزیوتراپیست و بررسی انحنای ستون فقرات در معاینه بالینی انجام می‌شود.

ضعف عضلات پشتی و مرکزی بدن

ضعف عضلات نگه‌دارنده‌ی ستون فقرات، به‌ویژه عضلات ناحیه پشتی و مرکزی بدن، یکی از دلایل مهم دیگر در بروز کیفوز است. عضلاتی مانند تراپزیوس (Trapezius)، رمبوئید (Rhomboids) و ارکتور اسپاینه (Erector Spinae) نقش کلیدی در حفظ حالت صحیح ستون فقرات دارند.

وقتی این عضلات ضعیف می‌شوند، بدن در حفظ راستای مناسب دچار مشکل می‌شود و به‌مرور به سمت جلو خم می‌شود. این ضعف می‌تواند ناشی از عدم فعالیت، نشستن‌های طولانی، بی‌تحرکی یا حتی سبک زندگی کم‌تحرک باشد.

در نوجوانان، این وضعیت می‌تواند باعث قوز کمر زودرس شود و در بزرگ‌سالان نیز باعث تشدید گوژپشتی و دردهای عضلانی مزمن می‌گردد. برای درمان این نوع قوز، تقویت هدفمند این عضلات از طریق تمرینات فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی ضروری است.

کیفوز شوئرمن (Scheuermann’s Kyphosis)

کیفوز شوئرمن یکی از انواع ساختاری گوژپشتی است که معمولاً در سنین نوجوانی، به‌ویژه در دوران رشد سریع بین ۱۲ تا ۱۶ سالگی بروز می‌کند. برخلاف کیفوز وضعیتی که با اصلاح فرم بدن قابل‌بهبود است، این نوع کیفوز به دلیل اختلال در رشد طبیعی مهره‌ها به وجود می‌آید؛

به‌طوری‌که مهره‌ها به‌جای داشتن شکل طبیعی مستطیلی، به‌صورت گوه‌ای شکل رشد می‌کنند و باعث خم شدن ستون فقرات به سمت جلو می‌شوند. زاویه کیفوز در این حالت معمولاً بیشتر از ۴۵ درجه است و در تصاویر X-ray به‌وضوح قابل‌مشاهده است.

قوز کمر در نوجوانان اگر ناشی از شوئرمن باشد، معمولاً با درد، سفتی عضلات و اختلال عملکردی همراه است و نیاز به درمان تخصصی‌تری مانند بریس، فیزیوتراپی منظم و در موارد شدید، حتی جراحی دارد. تشخیص به‌موقع این نوع کیفوز برای جلوگیری از پیشرفت آن بسیار مهم است.

عوامل دیگر مانند پوکی استخوان، آسیب و بیماری‌ها

در افراد میانسال و سالمند، قوز کمر اغلب به دلیل مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان ایجاد می‌شود. در این حالت، استخوان‌های ستون فقرات شکننده شده و به‌راحتی دچار شکستگی‌های فشاری می‌شوند که موجب خم شدن ستون فقرات به سمت جلو می‌گردد.

این نوع کیفوز بیشتر در زنان یائسه دیده می‌شود و به‌تدریج باعث کاهش قد، درد مزمن و تغییر فرم بدن می‌شود. همچنین برخی آسیب‌ها مانند ضربه‌های مستقیم به پشت، تصادفات، یا بیماری‌های عصبی‌عضلانی مانند دیستروفی عضلانی نیز می‌توانند باعث بروز گوژپشتی شوند.

در چنین مواردی، درمان قوز پشت ممکن است نیازمند درمان دارویی، فیزیوتراپی تخصصی، یا حتی اقدامات جراحی برای تثبیت ستون فقرات باشد. تشخیص این نوع قوز معمولاً با بررسی سابقه پزشکی، معاینه بالینی و استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند X-ray یا MRI انجام می‌گیرد.

چگونه قوز کمر را تشخیص دهیم؟

برای تشخیص دقیق قوز کمر یا گوژپشتی، باید مجموعه‌ای از ارزیابی‌های بالینی و تخصصی انجام شود تا نوع کیفوز (وضعیتی یا ساختاری)، شدت انحنا و تأثیر آن بر وضعیت بدن مشخص گردد. نخستین گام در تشخیص قوز پشت، انجام معاینه بالینی توسط پزشک متخصص ستون فقرات یا فیزیوتراپیست است.

در این مرحله، وضعیت ظاهری بدن، زاویه قرارگیری شانه‌ها، حالت سر و گردن و میزان انحنای ستون فقرات بررسی می‌شود. گاهی با یک تست ساده مانند خم شدن به جلو، برآمدگی ستون فقرات کاملاً مشهود می‌شود که می‌تواند نشانه‌ای از کیفوز شوئرمن یا سایر انواع ساختاری باشد.

در مرحله بعد، برای بررسی دقیق‌تر، از ابزارهای ارزیابی قامتی مانند شابلون ارزیابی، خط کش اسکولیومتری یا اسکنرهای نوری استفاده می‌شود که می‌توانند میزان انحراف و تغییرات فرم بدن را به‌صورت دقیق‌تری نشان دهند. این ابزارها برای پیگیری درمان در جلسات فیزیوتراپی نیز بسیار مؤثرند.

چرا تشخیص به‌موقع قوز کمر مهم است؟

تشخیص به‌موقع قوز کمر اهمیت زیادی در پیشگیری از پیشرفت این ناهنجاری و کاهش عوارض آن دارد. بسیاری از افراد، به‌ویژه نوجوانان و کودکان، ممکن است در مراحل اولیه دچار فرم بدن بد، شانه‌های افتاده یا گردن جلو آمده باشند، اما بدون درد یا ناراحتی محسوس. در این مرحله اگر با معاینه ساده و بررسی‌های اولیه، مشکل شناسایی شود، می‌توان با تمرینات اصلاحی و تغییر سبک زندگی، از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

اگر تشخیص قوز پشت به تأخیر بیفتد، به‌مرورزمان می‌تواند منجر به دردهای مزمن ناحیه پشت و بین دو کتف، کاهش انعطاف‌پذیری و در مراحل پیشرفته، حتی اختلال در تنفس به دلیل فشردگی قفسه سینه شود. این موارد معمولاً در افرادی که زاویه کیفوز بالاتری دارند یا به‌علت بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان دچار گوژپشتی شده‌اند، بیشتر دیده می‌شود.

علاوه بر مسائل جسمی، گوژپشتی در نوجوانان می‌تواند اثر روانی قابل‌توجهی داشته باشد. تغییر در ظاهر بدن، برآمدگی پشت یا کاهش اعتمادبه‌نفس در اجتماع از پیامدهای رایج آن است. بسیاری از نوجوانان از ورزش، حضور در جمع یا پوشیدن لباس‌های خاص خودداری می‌کنند که این موضوع بر رشد اجتماعی آن‌ها نیز تأثیر منفی دارد.

نتیجه‌گیری

قوز کمر یا گوژپشتی یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های قامتی در بین کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است که می‌تواند به دلایل مختلفی ازجمله وضعیت بدنی نادرست، ضعف عضلات پشتی، بیماری‌های زمینه‌ای یا اختلالات رشد مهره‌ها (مانند کیفوز شوئرمن) ایجاد شود.

تشخیص به‌موقع این عارضه به کمک معاینه بالینی، ابزارهای ارزیابی قامتی و تصویربرداری پزشکی، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت آن دارد. بی‌توجهی به علائم قوز کمر در مراحل اولیه می‌تواند منجر به دردهای مزمن، اختلالات عملکردی مانند دشواری در تنفس و حتی کاهش اعتمادبه‌نفس به‌ویژه در نوجوانان شود.

خوشبختانه، با آگاهی، ارزیابی منظم و آغاز درمان در زمان مناسب، بیشتر موارد قوز پشت قابل‌کنترل یا حتی برگشت‌پذیر هستند. اصلاح فرم بدن، ورزش‌های اصلاحی، تقویت عضلات مرکزی بدن و در برخی موارد استفاده از بریس یا درمان‌های پزشکی، راهکارهایی مؤثر در درمان قوز کمر محسوب می‌شوند. با دکتر حوصله این عارضه را رفع کنید. در صورت تمایل باقی مقالات در این حوزه را هم مطالعه بفرمایید.

سوالات پرتکرار کاربران درباره قوز کمر

تایید شده توسط دکتر علی حوصله

محتوای این مقاله صرفا برای آگاه سازی شما عزیزان است. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشک مشاوره بگیرید